Kwetsbaarheid en voorspellende factoren onder 65-plussers Verdiepend onderzoek binnen de Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Transcriptie

1 Kwetsbaarheid en voorspellende factoren onder 65-plussers Verdiepend onderzoek binnen de Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen regio IJsselland

2 Kwetsbaarheid bij 65-plussers Het verouderingsproces verloopt bij ieder individu op een andere manier. Dit leidt ertoe dat er steeds meer verschillen gaan ontstaan tussen individuen naarmate ze ouder worden. Als gevolg hiervan is kwetsbaarheid een betere voorspeller van mortaliteit dan leeftijd 1 en is kwetsbaarheid een belangrijker concept dan leeftijd als het gaat om het identificeren van ouderen die extra aandacht nodig hebben of juist zelfredzaam zijn 2. Daarnaast neemt het percentage kwetsbare ouderen toe met leeftijd. In combinatie met de vergrijzing in Nederland, wordt verwacht dat het percentage kwetsbare ouderen hierdoor ook zal toenemen in de komende jaren 3. Kwetsbaar zijn leidt tot allerlei nadelige gevolgen voor zowel de oudere zelf als voor hun omgeving. Kwetsbaarheid leidt tot een verhoogd risico op ziekten, vallen, ziekenhuisopnamen en overlijden onder ouderen 4-5. Ook ervaren kwetsbare ouderen een lagere kwaliteit van leven in vergelijking met niet kwetsbare ouderen 6. Desondanks kan de ontwikkeling van kwetsbaarheid nog worden teruggedrongen 7. Daarom is het belangrijk om meer inzicht te verkrijgen in de risicofactoren die in staat zijn om kwetsbaarheid te voorspellen onder ouderen, om zo het probleem van kwetsbaarheid onder ouderen te verminderen. Het meten van kwetsbaarheid Voor dit verdiepende onderzoek zijn ouderen van 65 jaar en ouder meegenomen, waaronder mannen en vrouwen. Op basis van vragen uit de gezondheidsmonitor is er een maat voor kwetsbaarheid berekend (gebaseerd op de Tilburg Frailty Indicator 8 en de Groningen Frailty Indicator 2 ). Alle variabelen zijn dichotoom (ja/nee) gemaakt en wanneer iemand tenminste 3 keer een ja scoort, is diegene als kwetsbaar beschouwd: - Gehoorbeperkingen - Gezichtsbeperkingen - Mobiliteitsbeperkingen - Hulp nodig bij tenminste 1 algemene dagelijkse levensverrichting - Risico op angst en depressie - Eenzaamheid - Alleenwonend Op basis van deze maat voor kwetsbaarheid wordt 28% van de 65-plussers in de regio IJsselland als kwetsbaar beschouwd. In Figuur 1 zijn de percentages van alle factoren waaruit kwetsbaarheid is samengesteld en van kwetsbaarheid zelf weergegeven voor zowel mannen als vrouwen. Van de vrouwen is 33% kwetsbaar, bij mannen is dit 23%. Dit verschil kan mogelijk verklaard worden door het feit dat vrouwen langer leven en tegelijkertijd een mindere algehele gezondheid ervaren dan mannen 9. Daarnaast had van de vrouwen 50% risico op een angststoornis of depressie, tegenover 37% van de mannen. Verder leefden vrouwen meer dan twee keer zo vaak alleen als mannen, maar zijn ze wel even vaak eenzaam. Vrouwen hadden vaker mobiliteitsbeperkingen dan mannen en hadden iets vaker gezichtsbeperkingen. Daarentegen hadden mannen iets vaker gehoorbeperkingen dan vrouwen. Mannen en vrouwen verschilden bijna niet in hoe vaak ze hulp nodig hadden bij algemene dagelijkse levensverrichtingen. 1. Romero-Ortuno R. Frailty Index in Europeans: Association with determinants of health. Geriatr Gerontol Int. 2014;14(2): Schuurmans H, Steverink N, Lindenberg S, Frieswijk N, Slaets JPJ. Old or frail: what tells us more? J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2004;59(9):M Song X, Mitnitski A, Rockwood K. Prevalence and 10-Year outcomes of frailty in older adults in relation to deficit accumulation. J Am Geriatr Soc. 2010;58(4): Buckinx F, Rolland Y, Reginster J-Y, Ricour C, Petermans J, Bruyère O. Burden of frailty in the elderly population: perspectives for a public health challenge. Arch Public Heal [Internet]. 2015;73(1):19. Available from: 5. Clegg A, Young J, Iliffe S, Rikkert MO, Rockwood K. Frailty in elderly people. In: The Lancet p Kojima G, Iliffe S, Jivraj S, Walters K. association between frailty and quality of life among community-dwelling older people: a systematic review and metaanalysis. J Epidemiol Community Health. 2016;70(7): Etman A, Burdorf A, Van der Cammen TJM, Mackenbach JP, Van Lenthe FJ. Socio-demographic determinants of worsening in frailty among communitydwelling older people in 11 European countries. J Epidemiol Community Health [Internet]. 2012;66(12): Available from: 8. Gobbens RJJ, van Assen MALM, Luijkx KG, Wijnen-Sponselee MT, Schols JMGA. The tilburg frailty indicator: Psychometric properties. J Am Med Dir Assoc. 2010;11(5): Gordon EH, Peel NM, Samanta M, Theou O, Howlett SE, Hubbard RE. Sex differences in frailty: A systematic review and meta-analysis. Exp Gerontol. 2017;89:

3 Kwetsbaar Gehoorbeperkingen Gezichtsbeperkingen Mobiliteitsbeperkingen Matig of hoog risico op angststoornis of depressie Alleenwonend Eenzaamheid Hulp nodig bij tenminste 1 ADL activiteit Vrouwen Mannen Figuur 1: Percentages van kwetsbaarheid en de factoren waaruit de maat voor kwetsbaarheid is samengesteld, uitgesplitst naar geslacht Het percentage kwetsbare ouderen verschilt ook binnen de gemeenten in de regio. Zo heeft de gemeente Deventer met 31% het hoogste percentage kwetsbare ouderen, terwijl de gemeente Ommen met 24% het laagste percentage kwetsbare ouderen heeft. De verschillen zijn te zien in Figuur 2. Dalfsen 26 Deventer 31 Hardenberg 29 Kampen Olst-Wijhe 26 Ommen 24 Raalte 26 Staphorst Steenwijkerland 30 Zwartewaterland Zwolle Percentage kwetsbare 65-plussers Figuur 2: Percentage kwetsbare 65-plussers per gemeente 3

4 Vergelijking kwetsbare en niet kwetsbare 65-plussers Er zijn grote verschillen aan te wijzen tussen kwetsbare en niet kwetsbare ouderen. Kwetsbare mannen en vrouwen zijn over het algemeen ouder en lager opgeleid, ze hebben een lagere veerkracht, een minder zinvol leven en een lagere ervaren gezondheid. Daarnaast hebben ze vaker chronische ziekten en vaker moeite met rondkomen in vergelijking met niet kwetsbare ouderen. Ook zijn ze minder vaak getrouwd of samenwonend, minder vaak autochtoon, hebben vaker overgewicht en zijn minder vaak fysiek actief. Verder roken ze vaker, ontvangen vaker mantelzorg, verlenen minder vaak mantelzorg aan anderen, drinken minder alcohol en hebben minder vaak regie over hun eigen leven. De kenmerken van kwetsbare en niet kwetsbare ouderen zijn weergegeven in Tabel 1. Tabel 1: Kenmerken van kwetsbare en niet kwetsbare 65-plussers Kenmerken van de populatie Mannen Vrouwen Totaal Kwetsbaar Niet kwetsbaar Kwetsbaar Niet kwetsbaar Kwetsbaar Niet kwetsbaar Leeftijd (>75) 52% 25% 58% % 56% 26% Gehuwd of samenwonend 54% 88% 30% 73% 39% 81% Etniciteit: autochtoon 90% 92% 89% 92% 90% 92% Laag opleidingsniveau 85% 71% 89% 82% 88% 76% Overgewicht 67% 63% 63% 53% 64% 59% Alcoholgebruik 74% 91% 63% 78% 67% 85% Fysiek actief 58% 89% 48% 81% 52% 85% Rookt 14% 12% 10% 8% 11% 10% Ontvangt mantelzorg 23% 2% 30% 2% % 2% Geeft mantelzorg 13% 17% 12% 17% 12% 17% Hoge veerkracht 53% 93% 45% 90% 48% 91% Heeft regie over eigen leven 65% 95% 66% 95% 66% 95% Vindt eigen leven zinvol 54% 84% 58% 80% 57% 82% Goede ervaren gezondheid 31% 80% 32% 81% 32% 81% Eén of meer chronische ziekten 75% 47% 73% 40% 74% 44% Moeite met rondkomen 17% 6% 15% 5% 16% 6% 4

5 Voorspellende factoren van kwetsbaarheid Een combinatie van verschillende factoren is in staat om kwetsbaarheid te voorspellen onder ouderen van 65 jaar en ouder. Burgerlijke staat, moeite met rondkomen, etniciteit, chronische ziekten, ervaren gezondheid, zinvol leven, regie over eigen leven, veerkracht, mantelzorg ontvangen, fysieke activiteit, overgewicht en leeftijd zijn de sterkste voorspellers van kwetsbaarheid. Deze factoren samen zijn dus in staat om kwetsbaarheid zo goed mogelijk te voorspellen onder ouderen. Hierbij leiden sommige factoren tot een verhoogd risico op kwetsbaarheid, terwijl sommige factoren juist geassocieerd zijn met een verlaagd risico op kwetsbaarheid. Getrouwd zijn of samenwonen, autochtoon zijn, een goede ervaren gezondheid hebben, je leven zinvol vinden, regie hebben over je eigen leven, een hoge veerkracht hebben en fysiek actief zijn zorgen voor een verlaagd risico op kwetsbaarheid. Daarentegen leiden moeite hebben met rondkomen, één of meer chronische ziekten hebben, mantelzorg ontvangen, overgewicht hebben en ouder zijn dan 75 jaar juist tot een verhoogd risico op kwetsbaarheid. Sommige factoren hebben een grotere invloed op het risico op kwetsbaarheid dan andere factoren. De grootte van het effect dat de verschillende voorspellers hebben op kwetsbaarheid is te zien in Figuur 3. Burgerlijke staat: getrouwd/samenwonend Ontvangt mantelzorg Heeft regie over eigen leven Hoge veerkracht Goede ervaren gezondheid Moeite met rondkomen Etniciteit: autochtoon Fysiek actief zijn Eén of meer chronische ziekten Leeftijd van 75 jaar en ouder Eigen leven zinvol vinden Overgewicht Verlaagd risico Verhoogd risico Figuur 3: Effect op kwetsbaarheid van de voorspellers De voorspellende factoren die een effect naar links hebben verlagen het risico op kwetsbaarheid, terwijl factoren die een effect naar rechts hebben het risico op kwetsbaarheid verhogen. De lengte van de balk geeft de grootte van het effect weer. Hieruit kan dus worden afgeleid dat getrouwd zijn of samenwonen en het ontvangen van mantelzorg de grootste invloed hebben op kwetsbaarheid en overgewicht hebben of je leven zinvol vinden hebben de kleinste invloed. 5

6 Colofon Uitgave: GGD IJsselland, 2017 Onderzoek uitgevoerd door: Kennis en Expertise Centrum GGD IJsselland Voor vragen over deze factsheet kunt u mailen naar het Kennis- en expertisecentrum van GGD IJsselland: KEC@ggdijsselland.nl.