Betreft: Staatssteunmaatregel nr. N 442/2009 Nederland Garantiefaciliteit voor geothermische energie

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, C(2009)7437 Betreft: Staatssteunmaatregel nr. N 442/2009 Nederland Garantiefaciliteit voor geothermische energie Excellentie, 1. WERKWIJZE 1) Na vooraanmeldingscontacten meldde Nederland op 22 juli 2009 de bovenstaande steunmaatregel aan. 2. BESCHRIJVING VAN DE STEUNREGELING Algemene context 2) De aangemelde maatregel is een steunregeling in de vorm van een door de Nederlandse overheid te verstrekken garantiefaciliteit voor ondernemingen die een boring willen verrichten voor de winning van geothermische energie. 3) Nederland heeft een ambitieus energie- en klimaatbeleid, dat erop is gericht in 2020 te komen tot een aandeel van 20% hernieuwbare energie en 30% reductie van broeikasgassen ten opzichte van Bij dit beleid gelden verwarming en koeling als essentieel, aangezien meer dan een derde van alle fossiele energie in Nederland voor deze doeleinden wordt gebruikt. Duurzamer en efficiënter warmteproductie en reductie van thermische verliezen leveren een belangrijke bijdrage tot bovenstaande beleidsdoelstellingen. Geothermische energie is een hernieuwbare vorm van energie zonder directe CO 2 -emissies, waarmee dus betrekkelijk grote CO 2 -reducties worden gerealiseerd. Benutting van deze energiebron sluit dan ook goed aan bij de doelstellingen van het Nederlandse klimaat- en energiebeleid. Zijne Excellentie de Heer Maxime VERHAGEN Minister van Buitenlandse Zaken Bezuidenhoutseweg 67 NL EB Den Haag Commission européenne, B-1049 Bruxelles Belgique, Europese Commissie, B-1049 Brussel België Telefoon: (0)

2 4) Nederland raamt het nationale vermogen van geothermische energie op 7-11 PJ in 2020, uitgaande van ongeveer 100 projecten 1. Volgens de voorgestelde regeling kunnen er de komende jaren naar verwachting ongeveer 6 boorprojecten per jaar van start gaan. 5) Nederland heeft erop gewezen dat een mislukte boring geen economische waarde heeft, terwijl het boren van putten wel betrekkelijk kapitaalintensief is (6 à 8 miljoen EUR per doublet). De autoriteiten hebben uitgelegd dat een onderneming die zonder een garantie of zekerheid wil gebruikmaken van geothermische energie een enorm financieel risico neemt (dat voor kleine ondernemingen tot faillissement zou kunnen leiden). Aangezien de praktische ervaring met geothermische energie in Nederland zeer beperkt is (slechts één project op het gebied van diepe geothermie), achten verzekeraars de operatie bijzonder riskant en zouden zij een dermate hoge premie heffen dat boring uitgesloten zou zijn. De Nederlandse autoriteiten zijn dan ook van mening dat er sprake is van een marktfalen. Nederland heeft derhalve een speciaal budget bestemd voor de financiering van garanties voor geothermische energie. Volgens de Nederlandse autoriteiten zal de premie voor deze garantie lager zijn dan wanneer een verzekeraar die had berekend. Zonder garantie wordt het financiële risico veel te groot geacht en zouden ondernemingen ervan afzien geothermische projecten uit te voeren. Hoofdkenmerken van de garantiefaciliteit 6) De voorgestelde regeling heeft de volgende hoofdkenmerken: (1) De faciliteit garandeert een hoeveelheid warmte-energie (in MW). De financiële faciliteit treedt in werking en keert uit wanneer het behaalde aantal MW lager is dan het gegarandeerde aantal MW. (2) De kans op succes dient ten minste 90% te zijn. Een boorproject met een kans van minder dan 90% komt niet voor de regeling in aanmerking. De kans op succes wordt bepaald op basis van een grondige analyse van de plaatselijke bodemgesteldheid en overeenkomstig een reeks vereisten die in de mijnindustrie en wetenschap van waarde zijn gebleken. Deze analyse wordt in het kader van de regeling onderzocht door een bevoegde, onafhankelijke en wetenschappelijke onderzoeksinstelling. (3) De na een mislukte boring uitbetaalde som bedraagt maximaal 85% van de investeringskosten in verband met de boring 2. De absolute maximumgarantie is EUR (85% van EUR investeringskosten). (4) De door de gebruiker te betalen premie is vastgesteld op 7% van de maximale garantie. De maximale premie bedraagt dus EUR (7% van EUR). Volgens berekeningen van Nederland zou een marktconforme premie overeenkomen met 8,5 tot 12% van het 1 2 Op grond van "Duurzame warmte en koude : potentiëlen, barrières en beleid", een studie door Ecofys (2007). "Mislukt" betekent dat een put minder dan de beoogde capaciteit levert; dit kan variëren van 0% tot nagenoeg 100% van de beoogde capaciteit. 2

3 gegarandeerde bedrag 3. De premie van 7% van het gegarandeerde bedrag, in plaats van het marktconforme maximum van 12%, houdt een subsidieequivalent in van ten hoogste 5% van het gegarandeerde bedrag. De absolute staatssteun die een begunstigde kan worden toegekend, bedraagt EUR (5% x absolute maximumgarantie van EUR). (5) De deelnemers aan de regeling dienen de resultaten van hun onderzoek en puttesten openbaar te maken. Dit zal bijdragen tot de verdere ontwikkeling van geothermische energie in Nederland. (6) De investeringskosten die in het kader van de regeling kunnen worden gedeclareerd, zijn: (i) ondergrondse kosten, nl. voorbereiding van de boorlocatie, opbouw en afbraak van de boorinstallatie, boring van productieput en injectieput, leiding en toezicht bij boring, afvoer van slijk, en uitvoering en melding van de puttesten; en (ii) bovengrondse kosten, nl. een pompinstallatie in het geval van een (gedeeltelijk) geslaagd project of de verzegeling van de putten in het geval van een (grotendeels) mislukt project. 7) De aangemelde garantiefaciliteit is bedoeld als proefproject. Op grond van de ervaring die hierbij wordt opgedaan en de ontwikkelingen op de verzekeringsmarkt zal de Nederlandse regering besluiten hoe het risico in de toekomst het best kan worden verzekerd. Begunstigden 8) De begunstigden zijn de ondernemingen die investeren in boringen voor eigen gebruik, aangezien de investeerder het geologisch risico draagt en de vergunninghouder verantwoordelijk is voor de goede uitvoering en de effectbeoordeling (volgens de Nederlandse mijnbouwwetgeving). Een investeerder zal het boren uitbesteden aan een boormaatschappij (tegen marktvoorwaarden). In een latere fase zou de begunstigde een deel van de warmte tegen marktvoorwaarden aan derden kunnen leveren. In de praktijk zal de warmte hoogstwaarschijnlijk in gebouwen en kassen worden gebruikt. De regeling staat dus onder meer open voor glastuinbedrijven. Looptijd/begrotingsmiddelen 9) De regeling is aangemeld voor de periode van 1 juli 2009 tot en met 30 juni 2015, mits de Commissie de steun goedkeurt. De jaarlijkse begroting bedraagt 10 miljoen EUR. De steun wordt gefinancierd uit de nationale begroting en toegekend door de nationale autoriteit SenterNovem. Rechtsgrondslag 10) De rechtsgrondslag van de steunregeling is de Kaderwet EZ-subsidies - Tijdelijke Energieregeling Markt en Innovatie (TERM). 3 Deze raming van 8,5%-12% is opgebouwd uit drie componenten: (i) vergoeding voor de verwachte betalingen (schade), geraamd op 5% van de garantiesom; (ii) vergoeding voor de kapitaalkosten voor de risicodragende activa, geraamd op 1,5% tot 3,75% van de garantiesom; en (iii) 2% tot 3% voor administratieve kosten. 3

4 Toezeggingen van Nederland 11) Nederland heeft toegezegd de steunintensiteit per project te zullen controleren. Ook heeft Nederland toegezegd jaarlijks een verslag met uitvoerige informatie over grote ondernemingen in te dienen bij de Commissie, en gedurende tien jaar een uitvoerig overzicht van alle toegekende steun te bewaren en dit op verzoek aan de Commissie voor te leggen. Nederland heeft verklaard dat, indien er informatie beschikbaar komt waaruit blijkt dat de marktsituatie voor het verzekeren van boringen in verband met geothermische energie is gewijzigd, de garantiefaciliteit zal worden aangepast of opgeheven. Indien de faciliteit wordt gewijzigd, wordt dit nadien aan de Commissie gemeld. 3. ANALYSE 3.1. Bestaan van staatssteun 12) Artikel 87 van het EG-Verdrag heeft betrekking op "steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt". 13) De onderzochte steun wordt toegekend door een nationale autoriteit en gefinancierd uit de nationale begroting, en wordt derhalve door de overheid bekostigd met staatsmiddelen in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag. Zij vervalst de mededinging door selectieve begunstiging van ondernemingen die besluiten te investeren in boringen voor geothermische energie. Aangezien om het even welke onderneming in dergelijke boringen kan investeren, kan de regeling de intracommunautaire handel ongunstig beïnvloeden Verenigbaarheid van de steun 14) In artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag is bepaald dat steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. Wanneer de Commissie steun ten behoeve van het milieu onderzoekt, beoordeelt zij de verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt in het licht van deze bepaling op basis van de communautaire richtsnoeren inzake staatssteun voor milieubescherming 4 (hierna "de richtsnoeren" genoemd). Punt 101 van de richtsnoeren, gelezen in samenhang met punt 70(5), heeft betrekking op milieu-investeringssteun ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen, zoals geothermische energie. 4 Idem. 4

5 In aanmerking komende kosten en steunintensiteit 15) Volgens punt 101 van de richtsnoeren is milieu-investeringssteun ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen verenigbaar met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG- Verdrag wanneer aan de voorwaarden van de punten 102 tot en met 111 van de richtsnoeren is voldaan. Krachtens punt 102 van de richtsnoeren mag de steunintensiteit ten hoogste 60% bedragen van de in aanmerking komende investeringskosten zoals omschreven in de punten 105 en 106 van de richtsnoeren. Volgens deze laatste bepalingen moeten de in aanmerking komende investeringskosten worden beperkt tot de extra kosten die ten laste van de begunstigde komen ten opzichte van een traditioneel verwarmingssysteem met dezelfde capaciteit; deze moeten worden berekend exclusief de exploitatiebaten en - kosten die betrekking hebben op de extra investering voor hernieuwbare energiebronnen en die in de eerste vijf jaar van de levensduur van de investering zijn ontstaan. 16) Nederland heeft vier gedetailleerde rekenvoorbeelden ingediend, waarvan er twee betrekking hadden op de kosten van energievoorziening aan gebouwen 5 (nieuwe, resp. bestaande gebouwen), en twee op de energiekosten van glastuinbouw 6 (nieuwe en bestaande bedrijven). De basisveronderstelling waarop de rekenvoorbeelden zijn gebaseerd is een gemiddeld geothermisch project in Nederland met een capaciteit van 5 MW in combinatie met ketelcapaciteit. Voor de energievoorziening van zowel bestaande als nieuwe gebouwen is uitgegaan van een referentie-investering voor een ketel met een totale capaciteit van 25 MW. Als referentie-investering voor de energievoorziening aan glastuinbouw is uitgegaan van een ketel met een totaal vermogen van 5,8 MW (bestaande ketels in het geval van bestaande glastuinbouwbedrijven). Uit de rekenvoorbeelden blijkt dat de steun beperkt blijft tot de extra investeringskosten; hiertoe zijn de investeringskosten van een geothermische installatie vergeleken met de investeringskosten van met gas gestookte ketels met dezelfde capaciteit inzake daadwerkelijke energieopwekking. De berekeningen wijzen verder uit dat de in aanmerking komende investeringskosten zijn berekend exclusief de exploitatiebaten en exploitatiekosten die betrekking hebben op de extra investering en die in de eerste vijf jaar van de levensduur van de betrokken investering zijn ontstaan. 17) De Commissie is dan ook van oordeel dat de berekening van de in aanmerking komende kosten voldoet aan het bepaalde in de punten 105 en 106 van de richtsnoeren. 5 6 Nederland heeft verklaard dat geothermische energie in gebouwen (zoals een woonwijk met woningen) de traditionele verwarmingsmethode gedeeltelijk vervangt. Naast de geothermische verwarmingsinstallatie zijn er meerdere ketelinstallaties om te voorzien in een grote vraag naar verwarming (bv. in koude winters). Dit betekent dat naast de geothermische verwarmingsinstallatie er een ketelinstallatie wordt geplaatst om te voorzien in de piekvraag. Behalve deze piekinstallatie wordt er nog een reserveketel geïnstalleerd voor het geval een ketel of het geothermische doublet uitvalt. Volgens Nederland vervangt geothermische warmte op het gemiddelde tuinbouwbedrijf alle traditionele verwarming. Bij nieuwbouw wordt naast de geothermische warmtebron een betrekkelijk kleine reserveketel geïnstalleerd, voor het geval de pompen uitvallen. 5

6 18) Nederland heeft in zijn aanmelding verklaard dat de maximale steunintensiteit van 60% van de in aanmerking komende kosten in geen geval zal worden overschreden. Ook in de gedetailleerde rekenvoorbeelden wordt uitgegaan van betrekkelijk lage steunpercentages, namelijk 6% à 7%. Aangezien de steunintensiteit ruim onder 60% van de in aanmerking komende kosten blijft, is de Commissie van oordeel dat voldaan wordt aan punt 102 van de richtsnoeren Stimulerend effect 19) Overeenkomstig punt 142 van de richtsnoeren moet staatssteun ten behoeve van milieubescherming een stimulerend effect hebben en ertoe leiden dat de begunstigde van de steun zijn gedragingen zodanig verandert dat het niveau van milieubescherming wordt verhoogd. Volgens punt 143 van de richtsnoeren is dit niet het geval indien het project reeds is aangevangen voordat de begunstigde bij de nationale autoriteiten een steunaanvraag heeft ingediend. Dienaangaande stelt de Commissie vast dat er in het kader van de aangemelde regeling geen steun mag worden verleend aan ondernemingen die het betrokken project zijn aangevangen voordat zij hun steunaanvraag bij de Nederlandse autoriteiten hebben ingediend. 20) Overeenkomstig de punten 145 en 146 van de richtsnoeren dient de aanmeldende lidstaat te bewijzen dat zonder de steun, dat wil zeggen in de contrafeitelijke situatie, de milieuvriendelijke investering niet zou zijn gedaan. Hiertoe dient de betrokken lidstaat aan te tonen dat de investering, vergeleken met een geloofwaardige contrafeitelijke situatie, zonder steun niet voldoende rendabel is en dat de in aanmerking komende kosten zijn berekend volgens de in de punten 81, 82 en 83 van de richtsnoeren uiteengezette methode. In die laatste bepalingen worden de in aanmerking komende investeringskosten omschreven als de extra investeringskosten die nodig zijn om de milieubescherming te bereiken, 21) Nederland heeft bewezen dat het in de contrafeitelijke situatie zo duur zou zijn om het geologisch risico op de markt te verzekeren, dat het project economisch niet uitvoerbaar zou worden. In dat geval is de ondernemer niet bereid een dergelijk risico te dragen zonder garantiefaciliteit van de staat. Derhalve worden er geen boringen verricht en blijft aardwarmte als energiebron onbenut. Volgens de Nederlandse autoriteiten (en zoals opgemerkt onder punt 16) is het geschiktste alternatief in dat geval warmteproductie door met aardgas gestookte ketels. Ook heeft Nederland aan de hand van gedetailleerde rekenvoorbeelden aangetoond dat de in aanmerking komende kosten worden berekend volgens de in de punten 105 en 106, in combinatie met de punten 81, 82 en 83 van de richtsnoeren uiteengezette methode. De Commissie concludeert dan ook dat de steun een stimulerend effect in de zin van de punten van de richtsnoeren heeft. 22) De Commissie acht de steun derhalve verenigbaar met de richtsnoeren, en bijgevolg met de gemeenschappelijke markt in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag. 4. BESLUIT De Commissie concludeert dat staatssteunmaatregel nr. 442/2009, betreffende een garantiefaciliteit voor geothermische energie, staatssteun vormt in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag. Voorts concludeert zij dat deze steun verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt overeenkomstig artikel 87, lid 3, onder c), van het EG- Verdrag en artikel 61, lid 3, onder c), van de EER-Overeenkomst, aangezien hij aan de 6

7 voorwaarden van de communautaire kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu voldoet. Wanneer deze brief vertrouwelijke gegevens bevat die niet aan derden mogen worden bekendgemaakt, wordt u verzocht de Commissie daarvan binnen vijftien werkdagen vanaf de ontvangst van dit schrijven in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat u instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van dit schrijven in de authentieke taal op het internet: Dit verzoek dient bij aangetekend schrijven of bij faxbericht te worden gericht aan: Europese Commissie Directoraat-generaal Concurrentie, Griffie Staatssteun 1049 Brussel Fax: Hoogachtend, Voor de Commissie Neelie KROES Lid van de Commissie 7