Palliatieve zorg bij het mamma-en longcarcinoom

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Palliatieve zorg bij het mamma-en longcarcinoom"

Transcriptie

1 Palliatieve zorg bij het mamma-en longcarcinoom Britt Suelmann Internist - Oncoloog UMC Utrecht

2 Mammacarcinoom Gemetastaseerd mammacarcinoom 4,7% metastasen ten tijde van diagnose 13,5% na primaire diagnose binnen 10 jaar toch 1 of meerdere metastasen (40% botmetastasen) Bijna altijd palliatieve behandeling Uitzondering: oligometastatische ziekte Soms langdurige overleving (10-20 jaar!) Mediane overleving (op moment van diagnose gemetastaseerde ziekte) : 22 maanden 5- jaars overleving: 22% 10-jaars overleving: 9%

3

4

5 Mammacarcinoom Prognose in palliatieve fase zeer uiteenlopend! Kortere overleving: Leeftijd < 35 jr of > 65 jr B & R Graad III primaire tumor Negatieve hormoonreceptoren Kortere tijdsduur tussen primaire tumor en ontstaan van metastasen

6 Niet-kleincellig longcarcinoom

7 Niet-kleincellig longcarcinoom

8 Kleincellig longcarcinoom

9 Kleincellig longcarcinoom

10 Curatieve zorg Primaire doel: genezing Behandeling van de ziekte Maximaal reanimeerbeleid Vaak protocollaire zorg Patiënt meestal ADL-onafhankelijk Uiteindelijk: streven naar integratie in persoonlijk en sociaal leven Palliatieve zorg Primaire doel: behoud of verbetering kwaliteit van leven Behandeling van de ziekte: indien mogelijk en alleen na zorgvuldige afweging van voor-en nadelen Overeengekomen reanimeerbeleid Zorg op maat Wisselende ADL-afhankelijkheid Uiteindelijk: gericht op kwaliteit van leven

11 Palliatieve zorg Gericht op optimalisatie kwaliteit van leven (en sterven) Ook gericht op verlichting van lijden Multidimensioneel: lichamelijk, psychosociaal en spiritueel Niet alleen actueel lijden, maar ook pro-actieve anticipatie op verder beloop, symptomen, sterven, en rouw

12 Palliatieve zorg Ziekte-gerichte palliatie Symptoom-gerichte palliatie Vaak tegelijk toegepast! Doel: versterken, ter verbetering van kwaliteit van leven

13

14

15 Besluitvorming palliatieve zorg 1. Problematiek in kaart brengen Symptomen, medicatie, prioriteiten, levensverwachting 2. Problematiek en beleid samenvatten Werkhypothese, doel van beleid, uitvoering 3. Afspraken maken over evaluatie van beleid Wat meten we, hoe, wanneer? 4. Zo nodig bijstellen en blijven evalueren Analyseren, aanpassen, opnieuw analyseren

16

17

18 Symptomen in de palliatieve fase

19 Symptomen Prevalentie Vermoeidheid 74% Pijn 71% Gebrek aan energie 69% Zwakte 60% Gebrek aan eetlust 53% Gespannenheid 48% Gewichtsverlies 46% Droge mond 40% Somberheid 39% Obstipatie 37% Zich zorgen maken 36% Slaapproblemen 36% Dyspnoe 35% Misselijkheid 31% Angst 30% Symptomen Prevalentie Prikkelbaarheid 30% Opgeblazen gevoel 29% Hoesten 28% Cognitieve symptomen 28% Snelle verzadiging 23% Smaakveranderingen 22% Pijn de mond 20% Sufheid 20% Oedeem 20% Mictieklachten 18% Duizeligheid 17% Dysfagie 17% Verwardheid 16% Bloedingen 15% Neurologische klachten 15%

20 Symptomen Prevalentie Vermoeidheid 74% Pijn 71% Gebrek aan energie 69% Zwakte 60% Gebrek aan eetlust 53% Gespannenheid 48% Gewichtsverlies 46% Droge mond 40% Somberheid 39% Obstipatie 37% Zich zorgen maken 36% Slaapproblemen 36% Dyspnoe 35% Misselijkheid 31% Angst 30% Symptomen Prevalentie Prikkelbaarheid 30% Opgeblazen gevoel 29% Hoesten 28% Cognitieve symptomen 28% Snelle verzadiging 23% Smaakveranderingen 22% Pijn de mond 20% Sufheid 20% Oedeem 20% Mictieklachten 18% Duizeligheid 17% Dysfagie 17% Verwardheid 16% Bloedingen 15% Neurologische klachten 15%

21 Casus 1.

22 Casus 1. Vrouw, 62 jaar Juni 2016: pt3n2 mammacarcinoom rechts wv nu nog adjuvante AHT Sinds enkele weken vermoeidheid, malaise: moeilijk om dagelijkse leven te leiden Komt minder de deur uit Verder geen klachten Niet duidelijk een oorzaak aan te geven

23 Vermoeidheid

24 Vermoeidheid (bij kanker) Aanhoudend subjectief gevoel van uitputting, dat interfereert met het dagelijks leven Gerelateerd aan kanker of de behandeling ervan

25 Vermoeidheid (bij kanker) Aanhoudend subjectief gevoel van uitputting, dat interfereert met het dagelijks leven Gerelateerd aan kanker of de behandeling ervan Komt op onvoorspelbare momenten Reageert niet op rust of slapen Is overweldigend Voor omgeven niet altijd zichtbaar

26 Vermoeidheid (patiënten) Ik ben te moe om te zitten, liggen, in bed te bewegen Mijn leven is beperkt tot stoel bed Ik wil wel iets doen, maar het lukt me niet Ik ben op. Ik ben te moe voor een boek, tv, of gesprek Ik lig het liefst in bed met mijn ogen dicht

27 Mechanismen van kanker-gerelateerde moeheid Cancer cells chronic proinflammatory activity Altered HPA-axis activity Cancer related anemia Altered 5-HT metabolism Cancer related fatigue

28 Vermoeidheid: oorzaken Tumor-gerelateerd Co-morbiditeit: COPD, hartfalen ed Tumor-geassocieerde complicaties Lichamelijke klachten die niet onder controle zijn (dyspnoe, pijn ed) Psychologisch Iatrogeen (medicatie, radiotherapie, chirurgie)

29 Behandeling Behandeling onderliggende ziekte Anti-tumor behandeling: inzetten, verminderen Symptoombestrijding Medicamenteus Rust Bloedtransfusie Saneren medicatie Psychosociale begeleiding Training

30 Behandeling: aandacht voor Ziekte inzicht! Beantwoorden van vragen Leren/helpen omgaan met chronisch ziek zijn (balans rust-inspanning) Fysieke training Fitness/revalidatie, activering! Ontspanning-of muziektherapie Psychosociale factoren Onderliggende depressie of angststoornis?

31 Medicamenteus Corticosteroïden Significante verbetering van klachten! Prednison 30 mg 1dd of dexamethason 4 mg Bij korte levensverwachting of kortdurende behandeling Methylfenidaat Startdosering 2-3dd 5 mg Bij onvoldoende effect per 2 dagen ophogen tot maximaal 2dd 30 mg Bij hartfalen gecontra-indiceerd!

32 Casus 2.

33 Casus jarige vrouw, sinds 2 jaar ossaal gemetastaseerd mammacarcinoom waarvoor AHT Sinds een paar weken progressief benauwd Geen koorts / koude rillingen, hoest af en toe, geen sputumproduktie Malaise, toegenomen vermoeidheid Merkt vooral bij traplopen helemaal buiten adem te zijn

34

35

36 Longmetastasen Pleuritis carcinomatosa

37 Dyspnoe Alle patiënten met kanker: 25-75% (afh van stadium) Terminale patiënten: 45-55% Longcarcinoom: 75% Subjectief begrip Dyspnoe O2 gebrek Multipele oorzaken

38 Oorzaken dyspnoe Maligniteit (progressie, pleuritis, endobrachiaal, lymfangitis, pericarditis, VCSS, n.phrenicus/n.recurrens paralyse, longmetastasen) Pulmonaal: pneumonie, pneumothorax Longembolie Anemie Cardiaal (hartfalen, pericarditis) Paraneoplastisch Toxisch-medicamenteus (pneumonitis, cardiomyopathie) Bijwerkingen eerder therapie Co-morbiditeit: astma, COPD.

39 Pleuritis carcinomatosa Metastasen in pleura (extra-pulmonaal!) Meestal enkelzijdig Pleurale verdikkingen, pleuravocht Diagnostiek: X-thorax, CT-thorax, analyse pleuravocht (cytologie, PA)

40 Maligne pleuravocht, oorzaken Long 36% Mamma 25% Lymfoom 10% Ovarium 5% Maag 2% Onbekend 7%

41 Behandeling pleuravocht Afhankelijk van oorzaak! Pleuravochtdrainage (eenmalig/drain) Drainage met verblijfskatheter Drainage met talcage Pleuroperitoneale shunt Pleurectomie. behandeling onderliggende maligniteit

42 Behandeling dyspnoe

43 Zuurstof en dyspnoe Bij kanker: O2 niet effectiever dan kamerlucht Bij kanker: effect van O2/kamerlucht Placebo? Verkoeling? Bij COPD: effect op overleving

44 Behandeling dyspnoe Opioïden Meta-analyse Mazzocato: invloed van opioïden op dyspnoe zeer significant (p=.0008) Orale en parenterale toediening effectiever dan inhalatie (p=.02) 8 studies (3 in de review en 5 andere) met inhalatie van morfine lieten geen effect zien Geen data over het effect van andere opioïden dan morfine en codeïne

45 Behandeling dyspnoe Patiënt zonder opioïden Morfine 5 mg ZN tot 6dd (iv/sc 2,5-5 mg) Na 4 uur herhalen, evt ophogen met 50% Patiënt met opioïden Onderhoudsbehandeling verhogen (50%) Bij doorbraak 1/6 van de totale 24 uurs dosering opioiden als snelwerkend

46 Behandeling dyspnoe Corticosteroïden (lymphangitis carcinomatosa, VCSS, pneumonitis, COPD) Geen systematisch onderzoek bij patiënten met kanker Benzodiazepinen: overwegen bij angst en spanning Palliatieve sedatie: bij refractaire dyspnoe

47 Proportioneel toegediende opioïden geven geen versnelling van de dood en geen toename van sufheid bij mensen met ernstig COPD of kanker Terughoudendheid bij het starten van opioïden is niet nodig en leidt tot een sterke verslechtering van de kwaliteit van leven door het ervaren van ernstige dyspnoe

48 Steroïden Redenen: lymfangitis, pneumonitis, VCSS Start dosering prednison mg/24 uur of dexamethason 4-8 mg Oedeem Inflammatoir Eetlust Pijn

49 Hoesten 35% in palliatieve fase, 47-86% bij longkanker Behandeling Behandeling oorzaak! Niet-medicamenteus: fysiotherapie (houding) Medicamenteus: dextromethorfan, corticosteroiden, bronchusverwijders, codeïne, morfine, paroxetine, gabapentine, vernevelen met locaal anestheticum

50 Casus 3.

51 Casus 3. Vrouw, 43 jaar VG/ 2016: mammacarcinoom met pleurale en hepatogene metastasen, waarvoor behandeling met 3 e lijns chemotherapie met capecitabine Opname i.v.m. malaise en pijn Na weekend: toename van sufheid, veranderd gedrag

52 Hypercalciemie

53 Hypercalciemie Patiënten met kanker: 20-30% hypercalciemie 20-40% mammacarcinoom 12-35% niet-kleincellig longcarcinoom 3-17% niercelcarcinoom 3-25% hoofd-halstumoren Zeer zelden bij prostaatcarcinoom, colon-, maag-, en kleincellige longcarcinomen

54 Ontstaanswijze Bij tumoren met of zonder botmetastasen osteoclastactiviteit Inhibitie van osteoblasten Stimulatie PTH-related peptide (door tumorcellen): stimulatie osteoclasten Soms ook TNF, OAF, interleukines, TGFI NB: endocriene oorzaken!

55 Behandeling Afh van aard en ernst van klachten Serum calcium > 3,0 mmol/l Rehydratie middels ruim infuus Evt. diuretica Bisfosfonaten: zolendroninezuur, APD Indien geen effect: calcitonine Dieetmaatregelen niet effectie

56 Casus 4.

57 Casus 4. Vrouw, 38 jaar 2017: ossaal gemetastaseerd mammacarcinoom, ER/PR positief, Her2neu negatief waarvoor palliatieve AHT Bij tussentijdse controles erg energiek! Heeft werk weer opgepakt, sport 3x per week, druk met de kinderen Belt in weekenddienst: sinds 4 dagen klachten van braken, houdt nauwelijks wat binnen, geen diarree, geen hoofdpijn, wel wat wattig hoofd en duizelig

58

59

60 Hersenmetastasen Meningitis carcinomatosa

61 Hersenmetastasen 10-30% vd ptn met solide tumoren buiten het CZS ontwikkelt in de loop van de ziekte cerebrale uitzaaiingen Hersenmetastasen Leptomeningeale metastasen Incidentie neemt toe door langere levensduur (met betere behandeling) Verbeterde beeldvormende technieken

62 Hersenmetastasen Vooral voorkomend bij Longcarcinomen 30-60% 30% Niet-kleincellig 60% Kleincellig Mammacarcinomen 20% (vooral Her2neu +) Melanomen 10% Zeldzamer: niercelcarcinomen, gynaecologische en tractus digestivus tumoren

63 Hersenmetastasen Hematogene verspreiding In 70% van de patiënten ook longmetastasen (of primair bronchuscarc) Brein ontvangt een groot deel van de CO Verdeling: 80% in hemisferen van grote hersenen 15% in cerebellum 5% in hersenstam

64 5-15% asymptomatisch Kliniek. Klachten Percentage voorkomen Hoofdpijn (ochtend!) 25-50% Cognitieve en gedragsstoornissen 15-35% (soms tot 75%) Epileptische aanvallen 10-25% (soms tot 40%) Ataxie en loopstoornissen 10-33% Krachtsverlies 15-33% Afasie 9-15% Tekenen van intracraniële druk verhoging < 10%

65 Kliniek Intracraniële drukverhoging Sufheid Misselijkheid/braken Visusstoornissen Duizeligheid Sensibiliteitstoornissen Dysarthrie Bij vermoeden hersenenmetastasen: MRI cerebrum (met gadolinium) of CT met contrast

66 Meningitis carcinomatosa Minder frequent voorkomend (ook in combinatie met hersenmetastasen) Zeer ongunstige prognose Symptomen: Cerebraal: hoofdpijn, verwardheid, ataxie, misselijkheid/braken (soms hydrocefalus) Hersenstam: hersenzenuwuitval, dubbelzien, facialisparese, uitval sensibiliteit, evenwichtsstoornissen Ruggenmerg: radiculaire pijn, parese

67 Meningitis carcinomatosa Diagnostiek: MRI met contrast Lumbaalpunctie (niet altijd conclusief!) Behandeling: Rol dexamethason twijfelachtig Radiotherapie schedelbasis of ruggenmerg Palliatieve systeemtherapie Intrathecale chemotherapie bij mammacarcinoom niet meer toegepast

68 Stappenplan hersenmetastasen 1. Symptomatisch Dexamethason 4 mg Ernstig (massaal oedeem, hydrocefalus, verlaagd bewustzijn, hersenstamdysfunctie): IV bolus 10 mg, gevolgd door 8-16 mg /dag 2. Enkelvoudige of solitaire hersenmetastasen Goede conditie: resectie of stereotactische bestraling

69 Stappenplan hersenmetastasen 3. Multipele hersenmetastasen Beperkt aantal (<6 en < 4 cm): stereotactische radiotherapie > 6 hersenmetastasen en/of > 4 cm: WBRT Bij patiënten in slechte conditie of snel progressieve ziekte: mn dexamethason, evt nog systeemtherapie (onderliggende ziekte)

70 Stappenplan hersenmetastasen 4. Hersenmetastasen (met elders ook progressie van ziekte) Systeemtherapie: chemotherapie of AHT 5. Insulten Anti-epileptica (1 e keuze: valproinezuur, evt levetiracteam, gabapentine of carbamazepine) Evt niet oraal: levetiracetam of valproinezuur rectaal

71 Stappenplan hersenmetastasen 6. Langdurige insulten of status epilepticus Diazepam 5-10 mg rectaal, 10 mg buccaal of s.c. Clonazepam 0,5-2 mg IV of sublinguaal Lorazepam 0,5-2 mg IV of sublinguaal 7. Bij hoofdpijn: dexamethason en analgetica 8. Voorlichting en emotionele en praktische ondersteuning

72 Casus 5.

73 Casus 5. Vrouw, 69 jaar Sinds 4 jaar gemetastaseerd mammcarcinoom met ossale, pleurale en lymfogene metastasen waarvoor meerdere lijnen AHT en chemotherapie Acute pijn midden in de rug Paracetamol helpt niet Ligt alleen maar op bed vanwege de pijn

74

75 Pijn

76 Pijn Onplezierige, zintuigelijke en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging 50% van alle kankerpatiënten (> NRS 5: 38%) Curatieve behandeling: 39% Terminale patiënten: 66% (> NRS 5: 52%)

77 Pijn bij kanker: prevalentie 25% minder onderbehandeling 33% nog steeds onvoldoende pijnstilling tov ziektestadium Betere kennis pathofysiologie en sneller werkende opioïden Toename opioïd consumptie Nog zeer geringe beschikbaarheid buiten Europa, in ontwikkelingslanden Beperkt bewijs in richtlijnen: expert opinion?

78

79

80 Botmetastasen Meestal multipel (vooral in ribben, wervels en bekken) Diagnostiek: röntgenfoto, scintigrafie, PET, MRI Grootste bron van morbiditeit c.q. complicaties: pijn pathologische fracturen hypercalciemie dwarslaesie beenmerginfiltratie (leuco-erytroblastose)

81 Botmetastasen Beschermende rol van bisfosonaten (clodroninezuur, APD, zoledroninezuur) en denosumab: voorkomen van skeletal-related events Symptomatische behandeling: pijnbestrijding radiotherapie: meestal eenmalige fractie van 8 Gy nucleaire therapie (strontium, samarium, rhenium) chirurgie bij pathologische fracturen of dwarslaesie hyperhydratie en bisfosfonaten bij hypercalciemie transfusies bij anemie en trombopenie

82 Pijn Onderscheid: neuropathische vs nociceptieve pijn Neuropathische pijn: Brandend, stekend, schietend Gevoelsstoornissen Veranderde sensatie bij koude/warmte

83

84 Pijnstilling Paracetamol & morfine: geen versterkend effect (Cochrane review 2017)

85 Pijnstilling NSAIDs Terughoudendheid geboden! Vaak al verminderde nierfunctie Interactie met (palliatieve) chemotherapie Vaak ook al corticosteroïdgebruik.

86 Pijnstilling: opioïden Opioïden: Fentanyl Oxycodon Morfine Buprenorphine (partiele opiaatagonist) (Hydromorfon) Keuze ahv comorbiditeit en klachtenpatroon

87 Pijnstilling: opioïden Opioïdrotatie Betere pijnstilling verkrijgen Minder bijwerkingen te genereren Bij 20-45% van de kankerpatienten Bereken equi-analgetische dosering Veiligheidsmarge: 75% omzetting

88 Pijnstilling Methadon Synthetisch, lipofiel opioid NMDA antagonisme Lange halfwaardetijd! Dosering: vervang 1/3 van de morfinedosering door methadon -> 10% van de morfinedosis

89 Neuropathische pijn Infiltratie zenuw: rib, paravertebraal, retroperitoneaal Plexopathie: Cervicaal: HH-tmoren, lymfomen, mammaca Lumbosacraal: colorectaal, cervix, lymfomen Radiculopathie: epidurale metastasen, leptomeningeale metastasen Chemotherapie geinduceerd Paraneoplastisch Postchirurgie 30-40% van alle pijnen!

90 Neuropathische pijn Pijnstilling Anti-epileptica: gabapentine, pregabaline (lyrica) Tricyclische antidepressiva: amitryptiline Ketamine (locaal anesthesie effect) Combinatie met morfine is synergetisch Effect duurt even Bijwerkingen: slaperigheid, duizeligheid Mogelijk i.c.m. opioiden

91 Pijn Van te voren vastleggen: evaluatiemoment Bijwerkingen toelaatbaar, effect? Wijzigingen pijnbeleid Toedieningsweg Locale zenuwblokkades Epidurale of intrathecale catheters

92 Palliatieve naar terminale fase

93 Oorzaken van overlijden en bijbehorende scenario s Meest voorkomend: anorexiecachexiesyndroom ( metabool falen ) Orgaanfalen: vooral hepatisch zelden cerebraal of pulmonaal zeer zelden cardiaal (iatrogeen) of tractus digestivus (ileus) Acute complicaties, bijv. infectie, bloeding, longembolie Euthanasie

94

95 Vragen?

Palliatieve zorg bij het mamma-en longcarcinoom

Palliatieve zorg bij het mamma-en longcarcinoom Palliatieve zorg bij het mamma-en longcarcinoom Britt Suelmann Internist - Oncoloog UMC Utrecht Cancer Center Mammacarcinoom Gemetastaseerd mammacarcinoom Ongeveer 5% metastasen ttv diagnose 13,5% na primair

Nadere informatie

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen (HM) + Introductie + Enkele cijfers. + Wanneer denken we aan HM? + Behandeling van HM (Landelijke

Nadere informatie

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016 Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016 Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Marijse Koelewijn huisarts

Marijse Koelewijn huisarts PIJN Marijse Koelewijn huisarts Je hoeft tegenwoordig toch geen pijn meer te lijden Moeilijk behandelbare pijn Om welke pijnen gaat het? Welke therapeutische mogelijkheden zijn er? Opzet workshop: Korte

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017

Behandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Behandeling van pijn bij kanker Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Oorzaken en karakteristieken van kanker pijn Somatische ( nociceptieve ) pijn Opioiden, NSAID, blokkades Viscerale

Nadere informatie

Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane

Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Drs. A.M. Karsch, anesthesioloog pijnspecialist UMC Utrecht Drs. G. Hesselmann, oncologieverpleegkundige, epidemioloog UMCU Wat is pijn? lichamelijk

Nadere informatie

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE?

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? Astrid Demandt Internist-hematoloog OMC 10 November 2011 CHEMOTHERAPIE/ TARGETED THERAPY Curatief (Neo)-adjuvant Palliatief: geen locale therapie mogelijk of gemetastaseerde

Nadere informatie

Palliatieve zorg aan kwetsbare ouderen

Palliatieve zorg aan kwetsbare ouderen Palliatieve zorg aan kwetsbare ouderen Interactieve workshop over kaders van palliatieve zorg aan kwetsbare ouderen. Niek Olde Bijvank Specialist ouderengeneeskunde, tevens kaderarts Palliatieve Zorg,

Nadere informatie

Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase

Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe

Nadere informatie

Dyspneu. Nieuwe richtlijn, december

Dyspneu. Nieuwe richtlijn, december 1 Dyspneu Nieuwe richtlijn, december 2015 http://www.pallialine.nl/dyspneu-in-de-palliatieve-fase Drs. A.M. Karsch Anesthesioloog pijnspecialist UMC Utrecht Consulent PTMN 1 maart 2016 Richtlijn in 10

Nadere informatie

Besluitvorming in de palliatieve fase

Besluitvorming in de palliatieve fase Besluitvorming in de palliatieve fase Riky Dorrestein Verpleegkundig specialist intensieve zorg/ oncologie Meander Medisch Centrum, Amersfoort Alexander de Graeff Internist-oncoloog UMC Utrecht Consulent

Nadere informatie

Casus oncologie minisymposium dd. 22-03-2012

Casus oncologie minisymposium dd. 22-03-2012 Casus oncologie minisymposium dd. 22-03-2012 Dhr. Braakman, 21-10-1933 fictief Medische voorgeschiedenis: Jaren 90 pijn op de borst e.c.i. waarvoor starten Ascal. Geen cardiologische onderliggende ziekte

Nadere informatie

Symptomatische behandeling hersenmetastasen. Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013

Symptomatische behandeling hersenmetastasen. Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013 Symptomatische behandeling hersenmetastasen Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013 Zo maar een paar vragen: -Moeten patiënten met HM standaard met dexamethason

Nadere informatie

Doorbraakpijn bij patiënten met kanker

Doorbraakpijn bij patiënten met kanker Doorbraakpijn bij patiënten met kanker Sylvia Verhage, verpleegkundig specialist oncologie Jorgo Lambrou, anesthesioloog Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch Alexander de Graeff, internist-oncoloog/hospice-arts,

Nadere informatie

Maligne pleura exsudaat

Maligne pleura exsudaat Maligne pleura exsudaat Regionale richtlijn IKL, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd : 25-10-2005 Methodiek: Consensus based Verantwoording: IKL werkgroep bronchuscarcinomen Inhoudsopgave Algemeen...1 Diagnostiek...2

Nadere informatie

Casus de heer X. José Jacobs van Leur VS palliatieve zorg UMCN

Casus de heer X. José Jacobs van Leur VS palliatieve zorg UMCN Casus de heer X José Jacobs van Leur VS palliatieve zorg UMCN Start palliatieve fase Overlijden Ziektegerichte behandeling Klachtengerichte behandeling Ondersteuning in de stervensfase Nazorg rouw PALLIATIEVE

Nadere informatie

Enkele vragen als opwarmer: II. Enkele vragen als opwarmer: I. Enkele vragen als opwarmer: IV. Enkele vragen als opwarmer: III

Enkele vragen als opwarmer: II. Enkele vragen als opwarmer: I. Enkele vragen als opwarmer: IV. Enkele vragen als opwarmer: III De richtlijn pijn bij patiënten met kanker. K.Vissers, K. Besse. R. van Dongen Academisch centrum voor pijn- en palliatieve geneeskunde. UMC St Radboud, Nijmegen Enkele vragen als opwarmer: I Acute pijn

Nadere informatie

4e Post EAUN Meeting. Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie

4e Post EAUN Meeting. Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie 4e Post EAUN Meeting Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie. Even voorstellen Natascha Schrama MANP- Verpleegkundig specialist oncologie Elkerliek ziekenhuis Helmond

Nadere informatie

Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage

Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage Kasteel Maurick 2-10-2012 Pijn bij kanker Pijn bij kanker + algemeen voorkomend symptoom

Nadere informatie

Programma. Doorbraakpijn Vera Middel, apotheker. Casuïstiek Onno van der Velde, huisarts

Programma. Doorbraakpijn Vera Middel, apotheker. Casuïstiek Onno van der Velde, huisarts Programma Prevalentie pijn in de palliatieve fase Stappenplan medicamenteuze behandeling Samenwerkingsafspraak meten en registreren van pijn Marlie Spijkers, kaderarts palliatieve zorg specialist ouderengeneeskunde

Nadere informatie

Palliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma

Palliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma 1 Palliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma Tessa Dieudonné Pneumologe H.Hartziekenhuis Mol Palliatieve zorg 2 1. Definitie 2. Pijnbestrijding 3. Symptoombestrijding 4. Palliatieve sedatie : richtlijnen

Nadere informatie

Palliatieve zorg bij COPD

Palliatieve zorg bij COPD Palliatieve zorg bij COPD Joke Hes Longverpleegkundige Palliatieve zorg bij COPD 26/06/2014 Joke Hes Inhoud presentatie Welkom Wat is COPD Wanneer is er sprake van palliatieve zorg bij COPD Ziektelast

Nadere informatie

Casusschetsen. Casusschets 1

Casusschetsen. Casusschets 1 Interline Pijnbehandeling Casusschetsen 29 mei 2001 Casusschets 1 Vrouw, 50 jaar Patiente is bekend met een gemetastaseerd mammaca met botmetastasen thoracale en lumbale werverkolom. Tot nu toe is de pijn

Nadere informatie

De Laatste Zorg. Workshop 7 oktober 2016

De Laatste Zorg. Workshop 7 oktober 2016 De Laatste Zorg Workshop 7 oktober 2016 Disclosurebelangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Misselijkheid en braken. Ellen de Nijs, verpleegkundig specialist palliatieve zorg Alexander de Graeff, internist-oncoloog, consulent PTMN

Misselijkheid en braken. Ellen de Nijs, verpleegkundig specialist palliatieve zorg Alexander de Graeff, internist-oncoloog, consulent PTMN Misselijkheid en braken Ellen de Nijs, verpleegkundig specialist palliatieve zorg Alexander de Graeff, internist-oncoloog, consulent PTMN Voorkomen van misselijkheid en braken bij patiënten met vergevorderde

Nadere informatie

BESLUITVORMING IN DE PALLIATIEVE FASE

BESLUITVORMING IN DE PALLIATIEVE FASE BESLUITVORMING IN DE PALLIATIEVE FASE MARIJ SCHIELKE, PALLIATIEF CONSULENT Marij Schielke, palliatief consulent 1 PRESENTATIE INLEIDING : - PALLIATIEVE ZORG - SYMPTOMEN - BESLUITVORMING IN DE PALLIATIEVE

Nadere informatie

Inleiding in Pijn Pijnladder

Inleiding in Pijn Pijnladder Inleiding in Pijn Pijnladder Patricia Schutte Palliatief en oncologieverpleegkundige 13 november 2018 Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele gewaarwording die verband houdt met

Nadere informatie

- incidentele bevinding zonder klachten - weigering van chirurgische behandeling - slechte algehele conditie waardoor chirurgie niet verantwoord is

- incidentele bevinding zonder klachten - weigering van chirurgische behandeling - slechte algehele conditie waardoor chirurgie niet verantwoord is Auteur Soort studie Aantal patiënten Lee 2013 Qurashi Systematic review 1999-2011 Systematic review 1999-2011 Radiotherapie / Chirurgie (meestal gevolgd door ) 377 Conservatief waaronder Inclusiecriteria

Nadere informatie

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Internist-oncoloog, UMC Utrecht Hospice-arts. Academisch Hospice

Nadere informatie

Het gemetastaseerd mammacarcinoom

Het gemetastaseerd mammacarcinoom Het gemetastaseerd mammacarcinoom Alexander de Graeff, Internist-oncoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Hospice-arts, Academisch Hospice Demeter, De Bilt Consulent palliatieteam Midden-Nederland

Nadere informatie

PIJN in de palliatieve fase

PIJN in de palliatieve fase PIJN in de palliatieve fase Themabijeenkomst Netwerk Palliatieve Zorg Eemland 9 april 2013 Palliatie Team Midden Nederland Anne Mieke Karsch, anesthesioloog-pijnspecialist UMC Utrecht Laetitia Schillemans,

Nadere informatie

Tumoren van centrale zenuwstelsel. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014

Tumoren van centrale zenuwstelsel. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Tumoren van centrale zenuwstelsel Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Metastasen van tumoren van elders In de parenchym van de hersenen In hersenvliezen: leptomeningeale

Nadere informatie

Symptomen in de Palliatieve Fase

Symptomen in de Palliatieve Fase Symptomen in de Palliatieve Fase Internationale dag Palliatieve zorg Limburg 2015 Marieke van den Beuken- van Everdingen 36 symptomen die bij > 10% voorkomen vermoeidheid obstipatie snelle verzadiging

Nadere informatie

Geneeskundige methodiek longcarcinoom met hersenmetastasen

Geneeskundige methodiek longcarcinoom met hersenmetastasen Geneeskundige methodiek longcarcinoom met hersenmetastasen Inleiding Longcarcinoom is een ander woord voor longkanker. Carcinoom is een kanker die zich ontwikkeld vanuit epitheelcellen, cellen die dienen

Nadere informatie

De laatste levensfase: over stervensscenario s. Iridium, 16 maart 2011. Dr. Gert Huysmans

De laatste levensfase: over stervensscenario s. Iridium, 16 maart 2011. Dr. Gert Huysmans De laatste levensfase: over stervensscenario s Iridium, 16 maart 2011. Dr. Gert Huysmans Oorzaak overlijden Dementie, frailty Orgaanfalen Acuut Kanker - de laatste levensfase - 2 kanker F U N C T I E OVERLIJDEN

Nadere informatie

PS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast

PS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor

Nadere informatie

Misselijkheid en braken

Misselijkheid en braken Misselijkheid en braken Regionaal symposium palliatieve zorg Ruud Schrauwen, MDL-arts GI klachten Table 3 Symptoms referred to during consultations (n=1,794) Symptoms during consultation Number (percentage)

Nadere informatie

Dr. Vanclooster ( Huisarts )

Dr. Vanclooster ( Huisarts ) CASUS COPD Dr. Vanclooster ( Huisarts ) Dr. Tits ( Pneumoloog) Niet-medische context Man 86 jaar Gehuwd (echtgenote is nog goed) 7 gehuwde kinderen (erg betrokken) Medische voorgeschiedenis CARA patiënt,

Nadere informatie

Carla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn

Carla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Carla van Soest Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Definitie Pijn Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt. (McCaffery 1989) Pijn en behandeling

Nadere informatie

RADIOTHERAPIE IN DE PALLIATIEVE FASE. 29 september e Regionale symposium palliatieve Zorg s-hertogenbosch

RADIOTHERAPIE IN DE PALLIATIEVE FASE. 29 september e Regionale symposium palliatieve Zorg s-hertogenbosch RADIOTHERAPIE IN DE PALLIATIEVE FASE 29 september 2011 2e Regionale symposium palliatieve Zorg s-hertogenbosch DOE MEER MET MINDER., mogelijkheden met kortdurende radiotherapie in de palliatieve fase introduceren

Nadere informatie

Benauwdheid in de palliatieve fase

Benauwdheid in de palliatieve fase Benauwdheid in de palliatieve fase S. M. D E H O S S O N L O N G A R T S T W I T T E R : @ S H O S S O N T W I T S 1 O K T O B E R 2 0 1 5 La médecine, c'est guérir parfois, soulager souvent, consoler

Nadere informatie

Benauwdheid in de palliatieve fase

Benauwdheid in de palliatieve fase Benauwdheid in de palliatieve fase S. M. D E H O S S O N L O N G A R T S T W I T T E R : @ S H O S S O N T W I T S 1 4 O K T O B E R 2 0 1 5 Middeleeuwen Dame Cicely Saunders 1918-2002 Cicely Saunders

Nadere informatie

Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014

Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere

Nadere informatie

Casus 1 (3) Komt op poli, laat bloedbeeld prikken Uitslag: Normaalwaarden? T.a.v. Trombopenie: waar let je op? Wat nu? Hb 3.8 L 2.

Casus 1 (3) Komt op poli, laat bloedbeeld prikken Uitslag: Normaalwaarden? T.a.v. Trombopenie: waar let je op? Wat nu? Hb 3.8 L 2. Casus 1 Man, 67 jaar, NSCLC, stadium IIIA (tumor re-long+ positieve lymfklieren mediastinum) Bezig met radiotherapie (5 weken), met wekelijks korte kuur chemotherapie Nu in 3e week, afgelopen week geen

Nadere informatie

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling R.L van Leersum Anesthesioloog / Pijnbehandelaar Bronovo Ziekenhuis Indeling Inleiding Doorbraakpijn Bijwerkingen Opioïden Hyperalgesie Multimodale Aanpak Farmacotherapie

Nadere informatie

Gemetastaseerd mammacarcinoom. Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis

Gemetastaseerd mammacarcinoom. Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis Gemetastaseerd mammacarcinoom Jolien Tol, internist- oncoloog Jeroen Bosch ziekenhuis 19 maart 2018 Inhoud o Cijfers over borstkanker o Verschillende behandelmogelijkheden o casus o quiz Cijfers over borstkanker

Nadere informatie

Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen

Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen Doel Adequate pijnbestrijding Stappenplan bij pijnbestrijding (zie

Nadere informatie

PALLIATIEVE ZORG. fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo

PALLIATIEVE ZORG. fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo PALLIATIEVE ZORG fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo Inleiding Indeling workshop Specifieke kenmerken Selectie lichamelijke klachten in palliatieve fase Selectie

Nadere informatie

workshop besluitvorming in de palliatieve fase

workshop besluitvorming in de palliatieve fase workshop besluitvorming in de palliatieve fase Alexander de Graeff, internist-oncoloog UMC Utrecht, hospice-arts Demeter Marjolein van Meggelen, oncologieverpleegkundige Aveant Consulenten PalliatieTeam

Nadere informatie

METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG

METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG RUBEN VAN COEVORDEN HUISARTS HOSPICE ARTS JHI CONSULENT PALLIATIEVE ZORG WAT KOMT AAN BOD? Indicaties Beschikbare preparaten Farmacokinetiek Farmacodynamiek

Nadere informatie

Symptomen bij hartfalen 24 november M. Aertsen Verpleegkundig specialist hartfalen Diakonessenhuis Utrecht/Zeist

Symptomen bij hartfalen 24 november M. Aertsen Verpleegkundig specialist hartfalen Diakonessenhuis Utrecht/Zeist Symptomen bij hartfalen 24 november 2017 M. Aertsen Verpleegkundig specialist hartfalen Diakonessenhuis Utrecht/Zeist Hartfalen Hartfalen is een complex van klachten en verschijnselen bij een structurele

Nadere informatie

Palliatieve zorg bij copd. Minisymposium 22 maart 2012

Palliatieve zorg bij copd. Minisymposium 22 maart 2012 Palliatieve zorg bij copd Minisymposium 22 maart 2012 Palliatieve zorg Hans Timmer, longarts ZGT Caroline Braam, huisarts Hengelo PALLIATIEVE ZORG CASUS 75-jarige terminale COPD-patient Mantelzorger valt

Nadere informatie

PIJN. Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, palliatief consulent IKNL en palliatief consultteam ZGT

PIJN. Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, palliatief consulent IKNL en palliatief consultteam ZGT PIJN Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, palliatief consulent IKNL en palliatief consultteam ZGT Wat is pijn? Pijn is een onaangename sensorische of emotionele ervaring samenhangend

Nadere informatie

A.L.S. EN HERSENTUMOR HENRIETTE BIENFAIT, NEUROLOOG KG ASTRID KODDE, KADERHUISARTS PALLIATIEVE ZORG

A.L.S. EN HERSENTUMOR HENRIETTE BIENFAIT, NEUROLOOG KG ASTRID KODDE, KADERHUISARTS PALLIATIEVE ZORG 26/09/2014 3 A.L.S. EN HERSENTUMOR HENRIETTE BIENFAIT, NEUROLOOG KG ASTRID KODDE, KADERHUISARTS PALLIATIEVE ZORG ERVARINGEN MET ZORG AAN A.L.S. PATIËNTEN? CASUS De partner van dhr. S., 58 jr, belt de HAP.

Nadere informatie

COPD en hartfalen in de palliatieve fase

COPD en hartfalen in de palliatieve fase COPD en hartfalen in de palliatieve fase Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Bardo en Spaarne Ziekenhuis Antoon van Dijck Kwaliteit van leven Verloop COPD en hartfalen Markering palliatieve fase

Nadere informatie

INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE

INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE S.V.P. hierop geen aantekeningen maken! Februari 2010 INTERLINE DEVENTER PALLIATIEVE SEDATIE 2010 Februari CASUSSCHETSEN Casus 1 Patient Hr. P., 75

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij kanker

Behandeling van pijn bij kanker Behandeling van pijn bij kanker Pijn bij kanker kan ontstaan door de ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn. In de beginfase van de ziekte heeft 30%

Nadere informatie

Oorzaken. Pijn in de Palliatieve Fase. Programma. Stellingen. Vóórkomen van pijn Pijn in de palliatieve fase onderbehandeld?!

Oorzaken. Pijn in de Palliatieve Fase. Programma. Stellingen. Vóórkomen van pijn Pijn in de palliatieve fase onderbehandeld?! Pijn in de Palliatieve Fase Juni 2012 Programma Stellingen Inleiding Casus Soorten Pijn Pijnbehandelingen In kaart brengen van pijn Vragen Evaluatie Stellingen In onze maatschappij en op ons niveau van

Nadere informatie

Hersenmetastasen. Workshop Kasteel Maurick - 7 november 2013. Laurens Beerepoot - Internist-oncoloog

Hersenmetastasen. Workshop Kasteel Maurick - 7 november 2013. Laurens Beerepoot - Internist-oncoloog Hersenmetastasen Workshop Kasteel Maurick - 7 november 2013 Laurens Beerepoot - Internist-oncoloog Casus 1 - Man 57 jaar Sinds ongeveer 4 weken ander gedrag; Wat verwarder, vergeetachtiger, moeite met

Nadere informatie

Palliatieve zorg. Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg palliatief consulent

Palliatieve zorg. Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg palliatief consulent Palliatieve zorg Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg palliatief consulent Palliatieve zorg, de WHO definitie 2002: Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert

Nadere informatie

Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding. Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic

Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding. Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic Palliatieve radiotherapie radiotherapie gericht op symptoombestrijding Angela van Baardwijk radiotherapeut oncoloog MAASTRO clinic Werkgroep Oncologie Verpleegkundigen MUMC 3 oktober 2014 Inhoud Radiotherapie

Nadere informatie

Zenuwpijn behandelen met medicijnen

Zenuwpijn behandelen met medicijnen Zenuwpijn behandelen met medicijnen Anesthesie alle aandacht Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal

Nadere informatie

CASUSSCHETSEN. Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen.

CASUSSCHETSEN. Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen. INTERLINE PALLIATIEVE SEDATIE 20 mei 2008 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen. Hij heeft nog een tijd goed gefunctioneerd

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg

Palliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding

Nadere informatie

Het vooruitzicht op ernstige pijn kan ondraaglijker zijn dan het aanschijn van de dood Albert Schweitzer

Het vooruitzicht op ernstige pijn kan ondraaglijker zijn dan het aanschijn van de dood Albert Schweitzer Het vooruitzicht op ernstige pijn kan ondraaglijker zijn dan het aanschijn van de dood Albert Schweitzer DR. OLIVIER DE COSTER, PIJNCENTRUM AZDELTA Oorzaken pijn bij kanker Doorgroei Diagnostische procedures

Nadere informatie

9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema

9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema 9 Pijnbestrijding Het meten van de pijn bij kinderen in de kliniek of op de poli dient onderdeel te zijn van de standaard zorg. Pijn wordt gemeten met een gestandardiseerde scoringslijst. 0-2 jaar comfort

Nadere informatie

De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, J U N I

De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, J U N I De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, 1 5-1 6 J U N I 2 0 1 7 M A R G OT V E R K U Y L E N S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S K U N D E K A D E R A R T S PA L L I AT I E V E Z O R G

Nadere informatie

Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg

Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg Palliatieve sedatie -Inleiding -Wat is palliatieve sedatie? -Wat is het niet? -Indicatiestelling -Procedure -Valkuilen -Complicaties Palliatieve sedatie

Nadere informatie

Pijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie

Pijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)

Nadere informatie

Besluitvorming in de palliatieve fase. Marjolein van Meggelen, RN MSc adviseur palliatieve zorg IKNL, docent post-hbo HU

Besluitvorming in de palliatieve fase. Marjolein van Meggelen, RN MSc adviseur palliatieve zorg IKNL, docent post-hbo HU Besluitvorming in de palliatieve fase Marjolein van Meggelen, RN MSc adviseur palliatieve zorg IKNL, docent post-hbo HU Besluitvorming in de palliatieve fase Expertisecentrum palliatieve zorg UMC Utrecht

Nadere informatie

(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE

(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE (DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE Manon Boddaert, arts palliatieve geneeskunde Bardo Hospice en Spaarne Ziekenhuis Oktober 2012 Pijn, palliatie en techniek Haarlem INHOUD WORKSHOP Pijn in het algemeen Nociceptieve

Nadere informatie

Management van botpijn

Management van botpijn Management van botpijn Sylvia Verhage MANP Verpleegkundig specialist intensieve zorg: oncologie & consulent Palliatief Advies Team Jeroen Bosch Ziekenhuis, 's-hertogenbosch BONE cursus 2-3-2015 Indeling

Nadere informatie

huisartsennascholing 10 sept 2013

huisartsennascholing 10 sept 2013 huisartsennascholing 10 sept 2013 -polyneuropathie -restless legs syndrome Joost van Oostrom Afdeling Neurologie Rijnstate Programma (2x) WAAROM moeten we hier iets over weten WAT moeten we hierover weten

Nadere informatie

Metabolic emergencies probleem onderbelicht

Metabolic emergencies probleem onderbelicht 19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Metabolic emergencies probleem onderbelicht Hella Bosch Verpleegkundig specialist oncologie Máxima medisch centrum Eindhoven Wat is een metabolic emergencie? Een acute, potentieel

Nadere informatie

CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE

CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE INLEIDING Diabeteszorg richt zich op leefstijl, scherpe streefwaarden en/of voorkoming van late complicaties (5-10 jaar) In de palliatieve/terminale

Nadere informatie

Achtergronden bij casusschetsen

Achtergronden bij casusschetsen Interline Pijnbehandeling Achtergronden bij casusschetsen 29 mei 2001 Introductie: - Werkgroep zeer multidisciplinair, zie kop werkafspraak. - Leden die het Interline programma maakten: Paul Cost Budde,

Nadere informatie

Workshop: Palliatieve sedatie. Sander de Hosson Gea Douma

Workshop: Palliatieve sedatie. Sander de Hosson Gea Douma Workshop: Palliatieve sedatie Sander de Hosson Gea Douma De heer van der G. 73 jaar VG/ COPD Goldklasse II. Hypertensie. Gedilateerde cardiomyopathie. 2014/ Adenocarcinoom RBK waarvoor lobectomie 2015/

Nadere informatie

Opzet. Workshop Consultatie II. Behoefte aan methodische benadering voor consultatie. Palliatieteam Midden Nederland

Opzet. Workshop Consultatie II. Behoefte aan methodische benadering voor consultatie. Palliatieteam Midden Nederland Workshop Consultatie II Palliatieteam Midden Nederland, 13 november 2008 Alexander de Graeff Internist-oncoloog UMC Utrecht, hospice arts Academisch Hospice Demeter Ginette Hesselmann Verpleegkundig specialist

Nadere informatie

Palliatieve sedatie 17 maart 2014

Palliatieve sedatie 17 maart 2014 Palliatieve sedatie 17 maart 2014 Palliatieve sedatie - programma Welkom De heer P. Polak, cardioloog, voorzitter MEC Presentatie Mevrouw A. Witziers, arts palliatieve zorg Bespreken casuïstiek Mevrouw

Nadere informatie

Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH)

Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH) Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH) Meneer Peereboom 59 jaar slecht gedifferentieerd niet-kleincellig longcarcinoom. Lokale doorgroei in mediastinum. Geen metastasenl Radiotherapie,

Nadere informatie

Disclosure. Wat steekt u op. Waar denkt u over na. Rode vlaggen en co-morbiditeit bij COPD INLEIDING HET IS ZWARTWIT EN HET LOOPT IN DE WEI

Disclosure. Wat steekt u op. Waar denkt u over na. Rode vlaggen en co-morbiditeit bij COPD INLEIDING HET IS ZWARTWIT EN HET LOOPT IN DE WEI Disclosure Rode vlaggen en co-morbiditeit bij COPD Geen belangenverstrengeling voor deze presentatie Hans Sportel, huisarts Ruurlo Waar denkt u over na Wat steekt u op Dyspnoe en haar DD COPD en co-morbiditeit

Nadere informatie

(potentiële) belangenverstrengeling

(potentiële) belangenverstrengeling (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk

Nadere informatie

Pijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn

Pijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL regio Leiden Maartje Klapwijk specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker LUMC Introductie! 22 september

Nadere informatie

Doorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog

Doorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Doorbraakpijnbij kanker Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Symptomen bij kanker Pijn Vermoeidheid Obstipatie Dyspneu Misselijkheid Braken Delirium Depressie

Nadere informatie

Symposium 14 april 2009. aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter

Symposium 14 april 2009. aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter Symposium 14 april 2009 aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter Palliatieve sedatie Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn in de laatste levens of stervensfase.

Nadere informatie

Wisselend reageren, inadequaat Voorkeursstand ogen en hoofd naar rechts Verkramping linkerarm

Wisselend reageren, inadequaat Voorkeursstand ogen en hoofd naar rechts Verkramping linkerarm Neurologische valkuilen 9 oktober 2014 Elly Pouwels Neuroloog Informatie bekend bij neuroloog via Man uit 1948, blanco huisarts Aanmelding als trombolyse Sinds 30 min ogen naar rechts, in de war/ afasie

Nadere informatie

Dyspnoe en COPD regionale afspraken palliatieve zorg

Dyspnoe en COPD regionale afspraken palliatieve zorg Dyspnoe en COPD regionale afspraken palliatieve zorg Symposium palliatieve zorg Mieke van der Linden Gerty Peters Nico van t Hullenaar 20 oktober 2016 Dyspnoe definitie Onaangename gewaarwording van de

Nadere informatie

Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken

Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken Zaterdag 17 maart 2018 De Landgoederij, Bunnik Naam Functie Maaike Vos Neuroloog Haaglanden Medisch Centrum Opbouw Inleiding Klachten en verschijnselen

Nadere informatie

Radiotherapie bij botmetastasen. Nicolien Kasperts 24-11-2011

Radiotherapie bij botmetastasen. Nicolien Kasperts 24-11-2011 Radiotherapie bij botmetastasen Nicolien Kasperts 24-11-2011 Botmetastasen -Algemeen 70% van alle botmetastasen zijn afkomstig van mamma, long, prostaat, niercel en schildkliercarcinoom Schatting: 85%

Nadere informatie

chronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar

chronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar chronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar De pijnpolikliniek Indeling van pijn; acuut of chronisch Acute pijn ontstaat plotseling is (meestal) goed te behandelen;

Nadere informatie

Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker

Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen

Nadere informatie

Hersentumoren;de basis

Hersentumoren;de basis Hersentumoren;de basis Zaterdag 16 maart 2019 De Landgoederij, Bunnik Anja Gijtenbeek Neuroloog Radboudumc Nijmegen De basis Inhoud Casus Opbouw hersenen Locatie van functies Ontstaan en beloop klachten

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten

Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten PIJNPROTOCOL VOOR VOLWASSENEN Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten Inleiding Het afnemen van een pijnanamnese en het bijhouden van pijnscores zijn voorwaarden voor een goede

Nadere informatie

Ethiek. Wat is ethiek? Moreel beraad

Ethiek. Wat is ethiek? Moreel beraad Ethiek Euthanasie en Palliatieve sedatie Wat is ethiek? Een kritische bezinning over het juiste handelen. In algemene zin probeert ethiek de criteria vast te stellen om te kunnen beoordelen of een handeling

Nadere informatie

Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker. Isala

Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker. Isala Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker Isala Dr. M.J.M.M. Giezeman, Anesthesioloog, Isala klinieken Zwolle 19 november 2014 Agenda Epidemiologie van doorbraakpijn Behandeling van doorbraakpijn

Nadere informatie

Besluitvorming in de palliatieve fase

Besluitvorming in de palliatieve fase Besluitvorming in de palliatieve fase JEANET VAN NOORD VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST PAT LUMC CONSULENT EN COÖRDINATOR CTPZ HM Palliatieve zorg (Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland, 2017) Palliatieve

Nadere informatie

Het behandelen van symptomen in de palliatieve fase DOORBRAAK PIJN

Het behandelen van symptomen in de palliatieve fase DOORBRAAK PIJN Het behandelen van symptomen in de palliatieve fase DOORBRAAK PIJN Mw. A. O 68 jaar, gemetastaseerd mammaca., 4 e en 5 e rib re O NRS 3 8 O R/ PCM 3 x 1000 mg diclofenac 3 x 50 mg oxycodon SR 2 x 20 mg

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij patiënten met kanker

Behandeling van pijn bij patiënten met kanker Behandeling van pijn bij patiënten met kanker anesthesioloog Dr. T. C. Besse, Prevalentie van pijn bij patienten met kanker Na curatieve behandeling 33% Tijdens behandeling 59% Bij vergevorderde ziekte

Nadere informatie

Communicatie rond palliatieve sedatie

Communicatie rond palliatieve sedatie Communicatie rond palliatieve sedatie D A G VA N D E M E D I C AT I E V E I L I G H E I D, 2 1 M A A R T 2 0 1 7 M A R G OT V E R KU Y L E N, S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S KU N D E / K

Nadere informatie