Doorbraakpijn bij patiënten met kanker

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Doorbraakpijn bij patiënten met kanker"

Transcriptie

1 Doorbraakpijn bij patiënten met kanker Sylvia Verhage, verpleegkundig specialist oncologie Jorgo Lambrou, anesthesioloog Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch Alexander de Graeff, internist-oncoloog/hospice-arts, Universitair Medisch Centrum Utrecht Academisch Hospice Demeter, De Bilt

2 Opzet workshop Inleiding Casuïstiek, discussie en achtergrondinformatie

3 Doorbraakpijn Een voorbijgaande toename van pijn die spontaan optreedt, of optreedt in relatie met een specifieke voorspelbare of onvoorspelbare uitlokkende factor, ondanks relatief stabiele en voldoende gereguleerde achtergrondpijn

4 Soorten doorbraakpijn Spontane doorbraakpijn: pijn, die geen relatie heeft met bepaalde houdingen, bewegingen of activiteiten (42-44%) Incidente pijn: vorm van doorbraakpijn die optreedt bij bepaalde houdingen, bewegingen of activiteiten (38-44%) willekeurig (bijv. bij lopen) onwillekeurig (bijv. bij hoesten procedureel (bijv. bij de verzorging Mengvormen (15-17%) (End of dose pijn: pijn die optreedt kort voor de volgende gift van analgetica)

5 Diagnose doorbraakpijn

6 Kenmerken doorbraakpijn Plotseling begin Hoge piekintensiteit, welke snel (3-15 min) wordt bereikt Gemiddeld aantal episoden: 3-4 per dag Komt voor bij ca. 59% van patiënten met kanker en pijn (Deandrea 2013) Intensiteit: 3% mild, 37% matig, 60% ernstig

7 Duur van doorbraakpijnepisodes 64% van alle doorbraakpijnepisodes bij kanker duurt 30 minuten of korter 87% van alle doorbraakpijnepisodes bij kanker duurt 1 uur of korter

8 Impact van doorbraakpijn Doorbraakpijn bij kanker beïnvloedt de kwaliteit van leven negatief

9 Gevolgen van doorbraakpijn

10 Behandeling van doorbraakpijn Indien mogelijk: Behandeling van oorzaak (bijv. radiotherapie bij pijnlijke botmetastasen, systeemtherapie, behandeling van uitlokkende factoren, bijv. hoesten) Niet-medicamenteus (bijv. massage, warmte) Medicamenteus: Indien >4 episodes per dag: verandering onderhoudsmedicatie (dosis, soort) Bij voorspelbare doorbraakpijn: medicatie vooraf Bij onvoorspelbare doorbraakpijn: doorbraakmedicatie (bij voorkeur in eigen beheer)

11 Medicamenteuze behandeling Van oudsher wordt hiervoor hetzelfde opioïd gebruikt in een snel werkende toedieningsvorm: Bij morfine: IR morfine, evt. morfine supp. of s.c. Bij oxycodon: IR oxycodon Dosering: 1/6e van de (equivalente) dagdosering Bij fentanyl: vaak IR morfine of IR oxycodon Indien >3x per dag doorbraakmedicatie noodzakelijk: hoog dosering van onderhoudsbehandeling op Geen wetenschappelijke onderbouwing

12 Snel werkend fentanyl voor doorbraakpijn: Me too! Oromucosaal: Actiq, Effentora en Braekyl Sublinguaal: Abstral Intranasaal: Instanyl (Nog?) niet geregistreerd: pectine neusspray, sublinguaalspray

13 Dosis Geen relatie tussen effectieve dosis voor snel werkend fentanyl en dosis van onderhoudsbehandeling Advies voor alle middelen om te starten met de laagste dosering en te titreren aan de hand van het effect

14 De ideale behandeling van doorbraakpijn bij kanker: is effectief De ideale behandeling werkt snel en heeft een korte werkingsduur heeft minimale bijwerkingen en is betaalbaar is gebruiksvriendelijk

15 Casus 1 (1) Man, 70 jaar Bekend met ossaal gemetastaseerd prostaatca. Pt meldt zich met plotselinge toename van zijn rugpijn. Zijn gebruikelijke medicatie is niet meer voldoende. VG: Hypertensie, diabetes mellitus, degeneratieve lage rugpijn. Medicatie :metoprolol, metformine, paracetamol 4dd 500 mg. diclofenac 2dd 50 mg, omeprazol 2dd 10 mg

16 Casus 1 (2) Wat wilt u weten? Wat voor diagnostiek zou u inzetten?

17 Oorzaak? Analyse van de pijn Maak onderscheid in type pijn (nociceptief/neuropathisch/gemengd) Maak onderscheid tussen achtergrondpijn en doorbraakpijn. Maak onderscheid in soorten van doorbraakpijn (spontane vs incidente doorbraakpijn). Bij wervelmetasen: neurologische uitval?

18 Vragen t.a.v. doorbraakpijn Heeft u ondanks de pijn soms kortdurende pijnpieken die door de pijnmedicatie heen breken? Hoe vaak treedt doorbraakpijn op? Komt de pijn plotseling opzetten of geleidelijk? Hoe lang duurt het totdat de pijn het hevigst is? Hoe lang duurt de aanval van doorbraakpijn? Pijnscore? Zijn er activiteiten die de pijn uitlokken of treedt de pijn spontaan op (bewegen, hoesten, trap lopen)? Waar treedt de doorbraakpijn op (lichaamsdiagram)? Hoe omschrijft u de pijn? Waardoor neemt de pijn af?

19 Casus 1 (3) Pijn in de rug is continu aanwezig en is stekend van karakter. Paracetamol en diclofenac helpen niet meer. Hij ligt grootste deel van de dag op bed of zit in zijn stoel. Mobiliseren gaat gepaard met directe en verschrikkelijke toename van rugpijn met schietende pijn in het linker been. Terug in bed, zakt de pijn na 30 minuten langzaam weer af. 's Nachts wordt hij regelmatig wakker van de pijn als hij zich in zijn slaap omdraait. Kinderen hebben hij en zijn vrouw niet. Zijn vrouw kan de zorg niet aan. Geen neurologische uitval X-WK/MRI: wervelinzakking Th8, geen myelumcompressie

20 Conclusies Casus 1 (4) Deels nociceptieve, deels neuropathische pijn t.g.v. wervelinzakking bij ossaal gemetastaseerd prostaatcarcinoom Onvoldoende gereguleerde achtergrondpijn Incidente doorbraakpijn Behandeling? Oorzaak Achtergrondpijn Doorbraakpijn

21 Behandeling oorzaak Behandelmogelijkheden bij wervelmetastase. Radiotherapie Nucleaire therapie Chemotherapie / antihormonale therapie Stabilisatie bij dreigende dwarslaesie Vertebroplastiek Korset eventueel in acute fase.

22 Behandeling achtergrondpijn Langwerkend opioïd: slow release morfine, oxycodon of hydromorfon, fentanylpleister, methadon (alleen in ervaren handen; voorkeur gezien neuropathische component?) Continueren paracetamol/diclofenac? T.a.v. neuropathische component: gabapentine, pregabaline of tricyclisch antidepressivum Dexamethason als analgeticum?

23 Casus 1 (5) Wat zou u voorschrijven als doorbraakmedicatie? Immediate release morfine of oxycodon? Snel werkend fentanylpreparaat en zo ja, welke? Welke argumenten zijn er om een keuze te maken?

24 Effect van snel werkende (IR) opioïden Start van werking na minuten Betekenisvolle pijnverlichting na minuten Werkingsduur ( 4 uur) is veel langer dan de gemiddelde duur van een episode van doorbraakpijn

25 Snel werkend fentanyl Effect soms al merkbaar binnen enkele minuten Significante afname van doorbraakpijn na minuten Maximale afname van doorbraakpijn na minuten

26 Onderzoek Alle middelen in gerandomiseerd, dubbelblind onderzoek effectiever dan placebo Drie direct vergelijkende dubbelblinde studies laten een snellere werking en een patiëntenvoorkeur zien voor snelwerkend fentanyl in vergelijking met snel werkend oraal morfine (2x) en oxycodon (1x) Eén vergelijkende, niet-geblindeerde studie laat sneller effect zien van i.v. morfine dan van Actiq

27 Bijwerkingen en kosten Bijwerkingen: m.n. sufheid en misselijkheid Kosten: 6-7 Euro per gift (afhankelijk van middel, meestal onafhankelijk van dosering)

28 Conclusies Snel werkende fentanylpreparaten zijn effectiever dan placebo bij de behandeling van doorbraakpijn Vergelijkende studies suggereren meerwaarde (snellere werking) van snel werkende fentanylpreparaten boven IR morfine/oxycodon bij vergelijkbare bijwerkingen Op basis van verricht onderzoek geen voorkeur uit te spreken voor één preparaat Kosten zijn een (groot) probleem

29

30 Ter discussie Snelwerkend fentanyl voor alle onvoorspelbare doorbraakpijn ongeacht de aard van de onderhoudsbehandeling? Argumenten voor: Farmacokinetiek van snel werkend fentanyl past beter op het profiel van doorbraakpijn Vergelijkend onderzoek suggereert meerwaarde boven orale immediate-release opioïden Argumenten tegen Te korte werking bij langdurige doorbraakpijn Kosten Nog relatief korte ervaring Bias door commerciële belangen?

31 Casus 2 Vrouw 60 jaar, rectumca met lokale doorgroei. Continue zeurende en stekende pijn bij de anus. Zij heeft een ontlastend stoma. Diurese verloopt normaal. Pijnscore 4 bij liggen. Pijnscore 10 tijdens wondverzorging (onset direct, duur tot 60 minuten na verzorging). Zitten wil zij wel maar is te pijnlijk. De oxycodon helpt niet. Ze wordt er suf en misselijk van. Medicatie: fentanyl 200 mcg/uur, IR oxycodon 10 mg voor verzorging. paracetamol 4 dd 1000 mg.

32 Casus 2 Uw mening over Achtergrondpijn: adequaat behandeld? Doorbraakpijn: adequaat behandeld? Medicatiekeuze?

33 Casus 3 55 jarige man, 2 jaar geleden behandeld voor orofarynxcarcinoom middels resectie en radiotherapie. Continue brandende pijn in de mond (VAS 3). VAS 7 tijdens eten en drinken van warme vloeistoffen. Pijn zakt naar 15 minuten. Medicatie: amitriptyline 25mg, slow release oxycodon 2 dd 20 mg, IR oxycodon z.n. 5 mg

34 Casus 3 Graag uw mening over - Soort pijn. - Medicatie - Voorstel voor aanpassing medicatie

Behandeling van doorbraakpijn. Doorbraakpijn. Kenmerken doorbraakpijn 19-10-2011

Behandeling van doorbraakpijn. Doorbraakpijn. Kenmerken doorbraakpijn 19-10-2011 Behandeling van doorbraakpijn Alexander de Graeff, internist-oncoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Academisch Hospice Demeter, De Bilt Doorbraakpijn Plotseling optredende (vaak hevige) pijn die

Nadere informatie

Doorbraakpijn bij kanker: de rol van de verpleegkundige!

Doorbraakpijn bij kanker: de rol van de verpleegkundige! Doorbraakpijn bij kanker: de rol van de verpleegkundige! Sylvia Verhage MANP Verpleegkundig specialist intensieve zorg: oncologie & palliatieve zorg Jeroen Bosch Ziekenhuis, 's-hertogenbosch Congres V&VN

Nadere informatie

Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker. Isala

Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker. Isala Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker Isala Dr. M.J.M.M. Giezeman, Anesthesioloog, Isala klinieken Zwolle 19 november 2014 Agenda Epidemiologie van doorbraakpijn Behandeling van doorbraakpijn

Nadere informatie

Pijn bij kanker en de rol van de verpleegkundige /verpleegkundig specialist

Pijn bij kanker en de rol van de verpleegkundige /verpleegkundig specialist Pijn bij kanker en de rol van de verpleegkundige /verpleegkundig specialist Sylvia Verhage MANP Verpleegkundig specialist intensieve zorg: oncologie & palliatieve zorg Jeroen Bosch Ziekenhuis, 's-hertogenbosch

Nadere informatie

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Internist-oncoloog, UMC Utrecht Hospice-arts. Academisch Hospice

Nadere informatie

Behandeling van doorbraakpijn. Vera Middel 7 november 2012

Behandeling van doorbraakpijn. Vera Middel 7 november 2012 Behandeling van doorbraakpijn Vera Middel 7 november 2012 Doorbraakpijn Plotselinge optredende (vaak hevige) pijn tegen de achtergrond van chronische pijn: Spontane doorbraakpijn: pijn die geen relatie

Nadere informatie

Doorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog

Doorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Doorbraakpijnbij kanker Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Symptomen bij kanker Pijn Vermoeidheid Obstipatie Dyspneu Misselijkheid Braken Delirium Depressie

Nadere informatie

Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage

Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage Kasteel Maurick 2-10-2012 Pijn bij kanker Pijn bij kanker + algemeen voorkomend symptoom

Nadere informatie

Doorbraakpijn bij kanker

Doorbraakpijn bij kanker Doorbraakpijn bij kanker Ziekenhuis Gelderse Vallei Deze folder is bedoeld voor patiënten die pijn hebben ten gevolge van kanker. Ook voor familieleden of naasten kan het zinvol zijn de folder te lezen.

Nadere informatie

Management van botpijn

Management van botpijn Management van botpijn Sylvia Verhage MANP Verpleegkundig specialist intensieve zorg: oncologie & consulent Palliatief Advies Team Jeroen Bosch Ziekenhuis, 's-hertogenbosch BONE cursus 2-3-2015 Indeling

Nadere informatie

Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase

Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe

Nadere informatie

Doorbraakpijn Bij kanker

Doorbraakpijn Bij kanker Doorbraakpijn Bij kanker Centrum voor pijngeneeskunde Locatie Eindhoven Deze folder is bestemd voor patiënten, die pijn hebben t.g.v. kanker. Ook voor familieleden kan het zinvol zijn de folder te lezen.

Nadere informatie

Programma. Doorbraakpijn Vera Middel, apotheker. Casuïstiek Onno van der Velde, huisarts

Programma. Doorbraakpijn Vera Middel, apotheker. Casuïstiek Onno van der Velde, huisarts Programma Prevalentie pijn in de palliatieve fase Stappenplan medicamenteuze behandeling Samenwerkingsafspraak meten en registreren van pijn Marlie Spijkers, kaderarts palliatieve zorg specialist ouderengeneeskunde

Nadere informatie

Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff

Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017

Behandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Behandeling van pijn bij kanker Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Oorzaken en karakteristieken van kanker pijn Somatische ( nociceptieve ) pijn Opioiden, NSAID, blokkades Viscerale

Nadere informatie

PIJN in de palliatieve fase

PIJN in de palliatieve fase PIJN in de palliatieve fase Themabijeenkomst Netwerk Palliatieve Zorg Eemland 9 april 2013 Palliatie Team Midden Nederland Anne Mieke Karsch, anesthesioloog-pijnspecialist UMC Utrecht Laetitia Schillemans,

Nadere informatie

Morfine begin van het einde? de fabels en feiten

Morfine begin van het einde? de fabels en feiten Morfine begin van het einde? de fabels en feiten Minisymposium palliatieve zorg Bernhoven Marcella vd Steeg Gerard Koen Jacques Bosmans Opzet Casuïstiek Quiz vragen Theorie Roept u maar! 2 Pijn bij kanker

Nadere informatie

(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE

(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE (DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE Manon Boddaert, arts palliatieve geneeskunde Bardo Hospice en Spaarne Ziekenhuis Oktober 2012 Pijn, palliatie en techniek Haarlem INHOUD WORKSHOP Pijn in het algemeen Nociceptieve

Nadere informatie

Inleiding in Pijn Pijnladder

Inleiding in Pijn Pijnladder Inleiding in Pijn Pijnladder Patricia Schutte Palliatief en oncologieverpleegkundige 13 november 2018 Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele gewaarwording die verband houdt met

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten

Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten PIJNPROTOCOL VOOR VOLWASSENEN Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten Inleiding Het afnemen van een pijnanamnese en het bijhouden van pijnscores zijn voorwaarden voor een goede

Nadere informatie

Carla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn

Carla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Carla van Soest Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Definitie Pijn Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt. (McCaffery 1989) Pijn en behandeling

Nadere informatie

Dit pijnprotocol is gebaseerd op de richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker 1

Dit pijnprotocol is gebaseerd op de richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker 1 Dit pijnprotocol is gebaseerd op de richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker 1 Algemeen Afnemen pijnscore: De ernst van de pijn (pijnintensiteit) is een aspect van de pijn

Nadere informatie

Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen

Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen Doel Adequate pijnbestrijding Stappenplan bij pijnbestrijding (zie

Nadere informatie

Marijse Koelewijn huisarts

Marijse Koelewijn huisarts PIJN Marijse Koelewijn huisarts Je hoeft tegenwoordig toch geen pijn meer te lijden Moeilijk behandelbare pijn Om welke pijnen gaat het? Welke therapeutische mogelijkheden zijn er? Opzet workshop: Korte

Nadere informatie

Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum:

Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: Versie: Medisch Spectrum Twente 1.0 Soort Document Titel Status: Vastgesteld Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: 06-02-2012 Pagina 1 van 5 Code:

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij patiënten met kanker

Behandeling van pijn bij patiënten met kanker Behandeling van pijn bij patiënten met kanker anesthesioloog Dr. T. C. Besse, Prevalentie van pijn bij patienten met kanker Na curatieve behandeling 33% Tijdens behandeling 59% Bij vergevorderde ziekte

Nadere informatie

Doorbraakpijn in de palliatieve fase

Doorbraakpijn in de palliatieve fase Doorbraakpijn in de palliatieve fase Casusreferaat voor verpleegkundigen en verzorgenden 2 oktober 2012, Heerde Paul Vogelaar Netwerkcoördinator Verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Palliatieve

Nadere informatie

Pijn en pijnbehandeling

Pijn en pijnbehandeling Pijn en pijnbehandeling Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Het pijnteam... 1 3 Pijn beschrijven... 1 4 Wisseling in pijn... 2 5 Pijnregistratie... 2 6 Pijnbestrijding... 2 7 Pijnstillers... 3 8 Algemene

Nadere informatie

TRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN

TRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN TRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN Doel Het doel is te zorgen dat kankerpatiënten in de - overgang naar de - pallatieve fase niet tussen wal en schip vallen. Hiertoe worden

Nadere informatie

PIJN. Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, palliatief consulent IKNL en palliatief consultteam ZGT

PIJN. Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, palliatief consulent IKNL en palliatief consultteam ZGT PIJN Bernarda Heslinga, huisarts, kaderarts palliatieve zorg, palliatief consulent IKNL en palliatief consultteam ZGT Wat is pijn? Pijn is een onaangename sensorische of emotionele ervaring samenhangend

Nadere informatie

Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen

Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze

Nadere informatie

INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE

INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE S.V.P. hierop geen aantekeningen maken! Februari 2010 INTERLINE DEVENTER PALLIATIEVE SEDATIE 2010 Februari CASUSSCHETSEN Casus 1 Patient Hr. P., 75

Nadere informatie

CASUSSCHETSEN. Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen.

CASUSSCHETSEN. Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen. INTERLINE PALLIATIEVE SEDATIE 20 mei 2008 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen. Hij heeft nog een tijd goed gefunctioneerd

Nadere informatie

Pijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn

Pijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL regio Leiden Maartje Klapwijk specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker LUMC Introductie! 22 september

Nadere informatie

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan. 1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische

Nadere informatie

9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema

9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema 9 Pijnbestrijding Het meten van de pijn bij kinderen in de kliniek of op de poli dient onderdeel te zijn van de standaard zorg. Pijn wordt gemeten met een gestandardiseerde scoringslijst. 0-2 jaar comfort

Nadere informatie

Obstipatie door gebruik pijnmedicatie

Obstipatie door gebruik pijnmedicatie Obstipatie door gebruik pijnmedicatie Maatschap Anesthesiologie IJsselland Ziekenhuis www.anesthesiologie-ysl.nl U heeft zwak of sterk werkende morfine of morfineachtige pijnstillers voorgeschreven gekregen.

Nadere informatie

Multidimensioneel protocol oncologische pijn Erasmus MC

Multidimensioneel protocol oncologische pijn Erasmus MC Geldig tot december 2022 Auteurs:Neurologie: Renee de Bruijn, Joost Jongen Interne oncologie: Wendy Oldenmenger, Astrid van Oosten, Tilly Baan Anesthesiologie: Nicole Meijer Multidimensioneel protocol

Nadere informatie

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan. 1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische

Nadere informatie

Oncologie. Morfine: fabels en feiten

Oncologie. Morfine: fabels en feiten Oncologie Morfine: fabels en feiten 1 Wat is morfine? In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine wordt voorgeschreven om pijn te verlichten. Soms wordt morfine gebruikt bij benauwdheid. Morfine

Nadere informatie

Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014

Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere

Nadere informatie

Morfine Feiten en fabels. Apotheek

Morfine Feiten en fabels. Apotheek 00 Morfine Feiten en fabels Apotheek In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding

Nadere informatie

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan. 1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische

Nadere informatie

STAPPENPLAN PIJN IN DE EERSTE LIJN

STAPPENPLAN PIJN IN DE EERSTE LIJN STAPPENPLAN PIJN IN DE EERSTE LIJN Doel Optimale behandeling van pijn in de eerste lijn. STAP 1: Screenen op pijn. Bepalen of patiënt numerieke beoordelingsschaal begrijpt: Geef een voorbeeld: - Kunt u

Nadere informatie

Morfine. Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken

Morfine. Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken Morfine Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken Inhoudsopgave Morfine en andere sterke pijnstillers... 3 De functie van pijn... 3 De behandeling van pijn... 3 De juiste

Nadere informatie

Wat kan de apotheek betekenen voor een palliatieve patiënt? Saskia Visser, Apotheker Transvaal apotheek Den Haag KNMP Voorjaarsjaarsdag 2016

Wat kan de apotheek betekenen voor een palliatieve patiënt? Saskia Visser, Apotheker Transvaal apotheek Den Haag KNMP Voorjaarsjaarsdag 2016 Wat kan de apotheek betekenen voor een palliatieve patiënt? Saskia Visser, Apotheker Transvaal apotheek Den Haag KNMP Voorjaarsjaarsdag 2016 Inhoud Fases in palliatieve zorg Netwerk palliatieve zorg Haaglanden-

Nadere informatie

Pijn kan men onderscheiden in nociceptieve pijn en niet-nociceptieve

Pijn kan men onderscheiden in nociceptieve pijn en niet-nociceptieve 17 Pijn 17.1 Inleiding Pijn kan men onderscheiden in nociceptieve pijn en niet-nociceptieve pijn : Nociceptieve ofwel gewone pijn wil zeggen: pijn met tekenen van ontsteking (rubor, dolor, calor, tumor,

Nadere informatie

Stappenplan: Pijn in de eerste lijn

Stappenplan: Pijn in de eerste lijn Stappenplan: Pijn in de eerste lijn Doel Optimale behandeling van pijn in de eerste lijn Stap 1: Screenen op pijn Bepalen of patiënt numerieke beoordelingsschaal begrijpt: Geef een voorbeeld: - Kunt u

Nadere informatie

Het behandelen van symptomen in de palliatieve fase DOORBRAAK PIJN

Het behandelen van symptomen in de palliatieve fase DOORBRAAK PIJN Het behandelen van symptomen in de palliatieve fase DOORBRAAK PIJN Mw. A. O 68 jaar, gemetastaseerd mammaca., 4 e en 5 e rib re O NRS 3 8 O R/ PCM 3 x 1000 mg diclofenac 3 x 50 mg oxycodon SR 2 x 20 mg

Nadere informatie

Fabels en feiten over morfine

Fabels en feiten over morfine Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij kanker

Behandeling van pijn bij kanker Behandeling van pijn bij kanker Pijn bij kanker kan ontstaan door de ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn. In de beginfase van de ziekte heeft 30%

Nadere informatie

Pijn bij kanker telt extra zwaar

Pijn bij kanker telt extra zwaar palliatie CCO Dingemans 24 mei 2013 4 palliatie CCO Dingemans 24 mei 2013 7 Palliatieve zorg: pijn Anne-Marie Dingemans Pijnmeting: Visual Analogue Scale (VAS) 100 80 Zech et al. 1995, n=2118 Caraceni

Nadere informatie

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.

Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan. 1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische

Nadere informatie

Casus de heer X. José Jacobs van Leur VS palliatieve zorg UMCN

Casus de heer X. José Jacobs van Leur VS palliatieve zorg UMCN Casus de heer X José Jacobs van Leur VS palliatieve zorg UMCN Start palliatieve fase Overlijden Ziektegerichte behandeling Klachtengerichte behandeling Ondersteuning in de stervensfase Nazorg rouw PALLIATIEVE

Nadere informatie

Casus oncologie minisymposium dd. 22-03-2012

Casus oncologie minisymposium dd. 22-03-2012 Casus oncologie minisymposium dd. 22-03-2012 Dhr. Braakman, 21-10-1933 fictief Medische voorgeschiedenis: Jaren 90 pijn op de borst e.c.i. waarvoor starten Ascal. Geen cardiologische onderliggende ziekte

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij kanker

Behandeling van pijn bij kanker Behandeling van pijn bij kanker Centrum voor pijngeneeskunde Locatie Eindhoven Pijn bij kanker kan ontstaan door ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn.

Nadere informatie

Morfine. Fabels en feiten

Morfine. Fabels en feiten Morfine Fabels en feiten In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding Waar in deze

Nadere informatie

Farmacologische behandeling van doorbraakpijn

Farmacologische behandeling van doorbraakpijn Farmacologische behandeling van doorbraakpijn M.M.P.M. Jansen, ziekenhuisapotheker klinisch farmacoloog Ede, 19 november 2014 Inhoud Farmacologische behandeling van doorbraakpijn Focus op snelwerkende

Nadere informatie

Pijn en demen=e. Signaleren en behandelen van pijn. Introduc8e. Inhoud. Pijn. Pijnmodel. Van Wijckerslooth, Oegstgeest. Elisabeth Gasthuishof, Leiden

Pijn en demen=e. Signaleren en behandelen van pijn. Introduc8e. Inhoud. Pijn. Pijnmodel. Van Wijckerslooth, Oegstgeest. Elisabeth Gasthuishof, Leiden Introduc8e Signaleren en behandelen van pijn 4 april Ede StudieArena Van Wijckerslooth, Oegstgeest Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL

Nadere informatie

Behandeling van doorbraakpijn bij kanker

Behandeling van doorbraakpijn bij kanker Klinische les Behandeling van doorbraakpijn bij kanker Fabienne J.H. Magdelijns, Marieke H.J. van den Beuken-van Everdingen, Annemie M. Courtens en Daisy J.A. Janssen Dames en Heren, Pijn komt vaak voor

Nadere informatie

4e Post EAUN Meeting. Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie

4e Post EAUN Meeting. Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie 4e Post EAUN Meeting Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie. Even voorstellen Natascha Schrama MANP- Verpleegkundig specialist oncologie Elkerliek ziekenhuis Helmond

Nadere informatie

Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden

Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden (Herziene druk 2017) de heer E. Delhaas en mevrouw W.H. Oldenmenger Inleiding FABEL 1: Alle opioïden zijn hetzelfde Uw arts heeft u een opioïd voorgeschreven

Nadere informatie

Opzet. Workshop Consultatie II. Behoefte aan methodische benadering voor consultatie. Palliatieteam Midden Nederland

Opzet. Workshop Consultatie II. Behoefte aan methodische benadering voor consultatie. Palliatieteam Midden Nederland Workshop Consultatie II Palliatieteam Midden Nederland, 13 november 2008 Alexander de Graeff Internist-oncoloog UMC Utrecht, hospice arts Academisch Hospice Demeter Ginette Hesselmann Verpleegkundig specialist

Nadere informatie

Enkele vragen als opwarmer: II. Enkele vragen als opwarmer: I. Enkele vragen als opwarmer: IV. Enkele vragen als opwarmer: III

Enkele vragen als opwarmer: II. Enkele vragen als opwarmer: I. Enkele vragen als opwarmer: IV. Enkele vragen als opwarmer: III De richtlijn pijn bij patiënten met kanker. K.Vissers, K. Besse. R. van Dongen Academisch centrum voor pijn- en palliatieve geneeskunde. UMC St Radboud, Nijmegen Enkele vragen als opwarmer: I Acute pijn

Nadere informatie

Doorbraakpijn bij kanker, de behandeling ervan en Instanyl Een introductie

Doorbraakpijn bij kanker, de behandeling ervan en Instanyl Een introductie Doorbraakpijn bij kanker, de behandeling ervan en Instanyl Een introductie Pijn bij kanker Pijn bij kanker Pijn bij kanker Is een algemeen voorkomend symptoom Het is één van de meest gevreesde symptomen

Nadere informatie

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling R.L van Leersum Anesthesioloog / Pijnbehandelaar Bronovo Ziekenhuis Indeling Inleiding Doorbraakpijn Bijwerkingen Opioïden Hyperalgesie Multimodale Aanpak Farmacotherapie

Nadere informatie

PIJN in de palliatieve fase

PIJN in de palliatieve fase 1 PIJN in de palliatieve fase Bob Ekdom Anja Flipsen Palliatieteam Midden Nederland (PTMN) 21 nov 2013 Definitie van pijn Pijn is datgene wat een persoon die het ervaart zegt dat het is en is aanwezig

Nadere informatie

Achtergronden bij casusschetsen

Achtergronden bij casusschetsen Interline Pijnbehandeling Achtergronden bij casusschetsen 29 mei 2001 Introductie: - Werkgroep zeer multidisciplinair, zie kop werkafspraak. - Leden die het Interline programma maakten: Paul Cost Budde,

Nadere informatie

Pijn bij kanker, behandeling met medicijnen

Pijn bij kanker, behandeling met medicijnen Pijn bij kanker, behandeling met medicijnen Inleiding Deze informatiefolder is bedoeld voor patiënten die pijn hebben als gevolg van kanker. Ook voor familieleden kan het zinvol zijn om deze folder te

Nadere informatie

Pijnanamnese en pijnbestrijding

Pijnanamnese en pijnbestrijding Pijnanamnese en pijnbestrijding dinsdag 1 december 2009 Paul Oyen Verpleegkundig consulent palliatieve zorg Regionaal consultatieteam PIJN (IASP 1979) Pijn is een onplezierige, sensorische en emotionele

Nadere informatie

Laatste hulp bij vermoeidheid, benauwdheid, verstopping, misselijkheid/braken en pijn.

Laatste hulp bij vermoeidheid, benauwdheid, verstopping, misselijkheid/braken en pijn. Laatste hulp bij vermoeidheid, benauwdheid, verstopping, misselijkheid/braken en pijn. Congres De laatste zorg Carel Veldhoven 22 april 2016, De Reehorst, Ede Waar ga ik het over hebben? Een paar uitgangspunten

Nadere informatie

Pijn na een operatie

Pijn na een operatie Pijn na een operatie 1. Inleiding Binnenkort wordt U geopereerd in het TweeSteden ziekenhuis op locatie Tilburg. Pijn na een operatie is vrijwel onvermijdelijk. Pijn is een signaal van (mogelijke) weefselbeschadiging,

Nadere informatie

METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG

METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG RUBEN VAN COEVORDEN HUISARTS HOSPICE ARTS JHI CONSULENT PALLIATIEVE ZORG WAT KOMT AAN BOD? Indicaties Beschikbare preparaten Farmacokinetiek Farmacodynamiek

Nadere informatie

INTERNE GENEESKUNDE. Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden

INTERNE GENEESKUNDE. Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden INTERNE GENEESKUNDE Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden Uw arts heeft u een opioïd voorgeschreven om uw pijn of benauwdheid onder controle

Nadere informatie

Opioïden bij benigne pijn

Opioïden bij benigne pijn Opioïden bij benigne pijn Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding Uw behandelend arts zal uw pijn gaan bestrijden met opioïden. Dit zijn sterk werkende morfine-achtige pijnstillers. Deze informatie

Nadere informatie

Fabels en feiten over morfine en andere opioïden

Fabels en feiten over morfine en andere opioïden afdeling informatiebrochure Fabels en feiten over morfine en andere opioïden Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat zijn opioïden? 4 3. Functie van pijn 4 4. Behandeling van pijn 4 5. Behandeling van benauwdheid

Nadere informatie

Putting evidence into practice: Pijn bij kanker. Wendy H. Oldenmenger

Putting evidence into practice: Pijn bij kanker. Wendy H. Oldenmenger Putting evidence into practice: Pijn bij kanker Wendy H. Oldenmenger Cancer pain at the outpatient clinic Incidence of cancer: 2012: 14.000.000 2032: 22.000.000 (expected) Prevalence of cancer-related

Nadere informatie

PIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE

PIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE PIJN BIJ KANKER Pijn is een onaangenaam gevoel en kan grote invloed hebben op uw dagelijks leven. Pijn kan verschillende oorzaken hebben. Bij patiënten met kanker

Nadere informatie

PIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE. Inhoudsopgave 1. Inleiding

PIJN BIJ KANKER SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE. Inhoudsopgave 1. Inleiding SUPPLEMENT INFORMATIEWIJZER ONCOLOGIE PIJN BIJ KANKER Inhoudsopgave. Inleiding. Pijn bij kanker. Gevolgen van pijn. Slaap en vermoeidheid. Bewegen. Stemming. Behandeling van pijn. Pijnstillers. Doorbraakpijn.

Nadere informatie

Pijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie

Pijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)

Nadere informatie

Pijnbehandeling in de palliatieve fase

Pijnbehandeling in de palliatieve fase Pijnbehandeling in de palliatieve fase 1. Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten die pijn hebben in de palliatieve fase. De palliatieve fase wil zeggen dat er levensverlengend behandeld wordt;

Nadere informatie

Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden

Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden Fabels en Feiten over morfine en andere opioïden (herziene druk) de heer E. Delhaas en mevrouw W.H. Oldenmenger Inleiding Uw arts heeft u een opioïd voorgeschreven om uw pijn onder controle te krijgen.

Nadere informatie

Zenuwpijn behandelen met medicijnen

Zenuwpijn behandelen met medicijnen Zenuwpijn behandelen met medicijnen Anesthesie alle aandacht Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal

Nadere informatie

Verdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3

Verdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3 Verdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3 Strategie om de verpakkingsgrootten of de verpakkingsvorm beschikbaar in voor het publiek opengestelde apotheken te beperken 1. Inleiding Het

Nadere informatie

Pijnbehandeling op de verpleegafdeling na een longoperatie

Pijnbehandeling op de verpleegafdeling na een longoperatie Pijnbehandeling op de verpleegafdeling na een longoperatie In deze folder willen wij u informeren over het belang van een goede pijnbehandeling na uw operatie en hoe de pijn na de operatie onder controle

Nadere informatie

Oorzaken. Pijn in de Palliatieve Fase. Programma. Stellingen. Vóórkomen van pijn Pijn in de palliatieve fase onderbehandeld?!

Oorzaken. Pijn in de Palliatieve Fase. Programma. Stellingen. Vóórkomen van pijn Pijn in de palliatieve fase onderbehandeld?! Pijn in de Palliatieve Fase Juni 2012 Programma Stellingen Inleiding Casus Soorten Pijn Pijnbehandelingen In kaart brengen van pijn Vragen Evaluatie Stellingen In onze maatschappij en op ons niveau van

Nadere informatie

Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal. Manon Immerzeel

Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal. Manon Immerzeel Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal Manon Immerzeel 1 Wat is pijn? "een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging

Nadere informatie

RICHTLIJN BETREFFENDE INSTANYL VOOR APOTHEKERS

RICHTLIJN BETREFFENDE INSTANYL VOOR APOTHEKERS CONTROLELIJST VOOR HET AFLEVEREN VAN INSTANYL NEUSSPRAY VOOR EENMALIG GEBRUIK Vereiste stappen voordat Instanyl Neusspray voor eenmalig gebruik wordt AFGELEVERD Instanyl wordt voorgeschreven conform de

Nadere informatie

Casusschetsen. Casusschets 1

Casusschetsen. Casusschets 1 Interline Pijnbehandeling Casusschetsen 29 mei 2001 Casusschets 1 Vrouw, 50 jaar Patiente is bekend met een gemetastaseerd mammaca met botmetastasen thoracale en lumbale werverkolom. Tot nu toe is de pijn

Nadere informatie

In deze brochure vindt u informatie over een aantal onderwerpen zoals:

In deze brochure vindt u informatie over een aantal onderwerpen zoals: Pijncentrum Actiq Uw arts heeft u het geneesmiddel Actiq (oral transmucosal fentanyl citrate) voorgeschreven. Naast de uitleg die u heeft gekregen is deze brochure samengesteld om u nog eens schriftelijk

Nadere informatie

Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane

Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Drs. A.M. Karsch, anesthesioloog pijnspecialist UMC Utrecht Drs. G. Hesselmann, oncologieverpleegkundige, epidemioloog UMCU Wat is pijn? lichamelijk

Nadere informatie

Het einde is in zicht

Het einde is in zicht Het einde is in zicht Continuïteit in de palliatieve zorg Palliatieve consultatie Pijn, doorbraakpijn: nieuwe mogelijkheden Els Roelofs Kees in t Veld Het einde is in zicht Continuïteit in de palliatieve

Nadere informatie

PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE

PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE 557 Inleiding In deze folder informeren wij u over het gebruik van pijnmedicatie thuis. U vindt informatie over: de pijnscore pijnmedicatie die u heeft

Nadere informatie

4e Post EAUN Meeting

4e Post EAUN Meeting 4e Post EAUN Meeting Pijn bij en na uro-oncologische ingrepen & voortgezette behandeling Dick Visser Verpleegkundig Specialist Pijnbehandeling Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam. Pijnbehandeling Acute pijnbehandeling

Nadere informatie

PIJN BIJ OUDEREN. Prof dr Wouter WA Zuurmond. Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam

PIJN BIJ OUDEREN. Prof dr Wouter WA Zuurmond. Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam PIJN BIJ OUDEREN Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam Frequentie van mensen met chronische pijn in de verschillende leeftijdsgroepen %

Nadere informatie

Oorzaken van pijn Pijnmedicatie

Oorzaken van pijn Pijnmedicatie Pijndagboek Tegenwoordig is pijn bij kanker vaak goed te bestrijden. Eenmaal vastgesteld wat de pijn veroorzaakt, is deze bijna altijd tot een draaglijk niveau terug te brengen. Niet alle patiënten met

Nadere informatie

Chronische pijn en pijn bij kanker. Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht

Chronische pijn en pijn bij kanker. Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht Chronische pijn en pijn bij kanker Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht Chronische pijn, waarheid of mythe? Chronische pijn geneest door rust Echte pijn heeft

Nadere informatie

Besluitvorming in de palliatieve fase

Besluitvorming in de palliatieve fase Besluitvorming in de palliatieve fase Riky Dorrestein Verpleegkundig specialist intensieve zorg/ oncologie Meander Medisch Centrum, Amersfoort Alexander de Graeff Internist-oncoloog UMC Utrecht Consulent

Nadere informatie

Pijnbehandeling Rondom een orthopedische operatie

Pijnbehandeling Rondom een orthopedische operatie Pijnbehandeling Rondom een orthopedische operatie In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot een orthopedische operatie. In deze folder leest u waarom het belangrijk is om pijn goed te behandelen.

Nadere informatie

Pijn bij kanker: behandelingsmogelijkheden

Pijn bij kanker: behandelingsmogelijkheden Pijn bij kanker: behandelingsmogelijkheden 20 september 2018 Bianca Kramp, verpleegkundig specialist Pijncentrum en Palliatieve zorg (Potentiële) Belangenverstrengeling : Geen Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie