Inspiratie voor taal en rekenen

Transcriptie

1 Inspiratie voor taal en rekenen

2 Geachte lezer, Taal en rekenen zijn de zuurstof van ons onderwijs. Taal is niet alleen de expressie, maar ook de essentie van begrip. Er is zoveel meer mogelijk als je je ideeën helder kunt verwoorden en de ideeën van anderen goed kunt begrijpen. Ook rekenen is een vaardigheid die een leerling eerst tot in de puntjes moet leren beheersen, om later creatief en met inzicht te kunnen werken. Taal en rekenen zijn voor mbo-studenten dan ook uiterst belangrijk, op school én in de digitale samenleving. Ze vormen de basis die iedere deelnemer nodig heeft om tijdens de opleiding de lesstof goed te begrijpen en met docenten te communiceren, om door te kunnen stromen naar een vervolgopleiding én om later goed te functioneren in de beroepspraktijk en in de samenleving. Dit voorjaar hebben alle onderwijsinstellingen in het mbo een implementatieplan taal en rekenen opgesteld. Daar ben ik blij mee, want in 2014 ís dat centraal examen er. En al veel eerder zult u bij leerlingen proefexamens af gaan nemen. Maar de koers is niet van de ene op de andere dag verlegd en van de professionele inzet van docenten zal het nodige gevraagd gaan worden. Daarom is het goed dat er nu al volop wordt geïnvesteerd en nagedacht over beter taal- en rekenonderwijs in het beroepsonderwijs. In deze bloemlezing vindt u innovatieve ideeën en interessante gezichtspunten. In alle verhalen kom ik veel creativiteit tegen, of het nu gaat om visie en strategie, professionalisering, effectmeting of om de taal- en rekenactiviteiten zelf. Ik hoop dat deze uitgave u inspireert om het taal- en rekenonderwijs ook op uw school te verbeteren en de prestaties van uw studenten te verhogen. Veel succes gewenst! Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2 Inspiratie voor taal en rekenen Voorwoord 3

3 Inhoud Inleiding 6 Visie en beleid 11 Doelen en subdoelen, Drenthe College Krachtig ambitiestatement, Lentiz Onderwijsgroep Herformulering beleidsuitgangspunten taal, Regio College Totaalschema voor taal- en rekenbeleid, Nova College Strategie en aanpak 21 Schematische onderwijsmodel, ROC A12 Variatie per doelgroep, Da Vinci College Sectorbegroting, ROC Midden Nederland Bedreigingen en tegenmaatregelen, ROC Nijmegen Totstandkoming van het implementatieplan, Graafschap College Drie varianten van werken met de drieslag, Deltion College Taken en verantwoordelijkheden, ROC ID College Professionalisering 39 Profielen van taal- en rekenfunctionarissen, Nova College en ROC Midden Nederland Didactische scholing, Amarantis, ROC Midden Nederland en Zadkine Taal- en rekenvaardigheid van docenten, ROC Zeeland, Zadkine, Arcus College, ROC Leiden en Graafschap College Integratie in vaklessen en BPV 51 Werksessies en taalondersteuning, ROC Mondriaan Stageverslagen beoordelen op taalniveau, SOMA College Taal- en rekentraining praktijkbegeleiders, Albeda College Taaldocenten in de praktijk, ROC West-Brabant Specifieke ideeën voor de BBL, ROC Rijn IJssel, Arcus College en Amarantis Doorlopende leerlijnen 55 Gevarieerde communicatie met concrete resultaten, Drenthe College Projectmatige benadering, Albeda College Overleg met het regionale vmbo, Arcus College Diagnostische rekentoetsen op het vmbo, Gilde Opleidingen Taal- en rekencentra 61 Omschrijving en positionering, Zadkine en Nova College Doelstellingen en taken, Zadkine en Nova College Bemensing, Zadkine en Nova College Bijzondere activiteiten 69 Onderwijsstandaarden voor kwaliteit, Deltion College Screeningsinstrument voor taalniveau, ROC Ter Aa Thematische minoren, Koning Willem I College Actieve werkvormen in de beroepscontext, Grafisch Lyceum Utrecht Servicedocument wijst de weg, Drenthe College Effectmeting 73 Effectmeting per doelgroep, Noorderpoort College Effectmeting op activiteitenniveau, Regio College Gericht effectonderzoek met externe partners, Deltion College Experimenten met aantal lesuren, ROC Friese Poort Prestatie-indicatoren voor effectmeting, Edudelta Onderwijsgroep Achter de schermen interviews 79 Er moet nu echt wat gebeuren, Regio College De docent moet het doen!, Albeda College De intensiveringsregeling gaf de juiste impuls, Nova College 4 Inspiratie voor taal en rekenen Inhoud 5

4 Inleiding Mbo-instellingen zijn druk bezig met de ontwikkeling van taal- en rekenbeleid. Elk op hun eigen manier, vanuit hun eigen visie, ontwikkelen ze activiteiten waar zij vertrouwen in hebben en die bij hun onderwijs passen. Deze uitgave bevat een bonte verzameling van interessante voorbeelden uit de implementatieplannen die ze op dit gebied hebben opgesteld. De voorbeelden gaan over visie en beleid, strategie en aanpak, effectmeting en bijzondere activiteiten. Speciale aandacht is er voor de volgende thema s: professionalisering; integratie van taal en rekenen in vaklessen en BPV; doorlopende leerlijnen taal en rekenen; taal- en rekencentra. Voor deze bloemlezing is een keuze gemaakt uit de implementatieplannen. Opgenomen zijn voorbeelden die voor anderen interessant kunnen zijn. Activiteiten die vrijwel iedere instelling onderneemt (zoals een beginmeting), treft u hier niet aan. Wat overigens niet wil zeggen dat die activiteiten niet belangrijk zijn. Wie een totaalbeeld van de implementatieplannen wil, vindt op de Rapportage analyse implementatieplannen taal en rekenen mbo. De implementatieplannen beschrijven wat instellingen gaan ondernemen met de extra middelen voor taal en rekenen. Veel plannen bevinden zich nog in de ontwerpfase en zijn nog niet gerealiseerd. Deze uitgave heeft als doel mbo-instellingen te inspireren. Niet door een overzicht te bieden van bestaande good practices op het gebied van taal en rekenen, maar door bijzondere werkwijzen en ideeën te belichten. Sommige implementatieplannen inspireren als geheel. Dit geldt bijvoorbeeld voor de plannen van het Regio College, het Albeda College en het Nova College. Ze zijn niet fysiek in dit boekje opgenomen. Ze zijn wel te vinden op In deze bloemlezing treft u wel interviews aan met de opstellers van deze plannen. Daarin belichten ze het bijzondere van hun aanpak. Sommige teksten in deze uitgave komen letterlijk uit de implementatieplannen, vandaar dat ze soms niet uniform zijn. Wilt u na lezing meer informatie over een beschreven voorbeeld? Neem dan contact op met het Steunpunt taal en rekenen mbo. Het Steunpunt verwijst u naar de juiste persoon bij de betreffende instelling. 6 Inspiratie voor taal en rekenen Inleiding 7

5 8 Inspiratie voor taal en rekenen

6 Visie en beleid De meeste plannen besteden aandacht aan de formulering van een visie, missie, ambitie, beleid en/of doel(en). Daarbij komen grote verschillen voor in inhoud en vormgeving. Een aantal interessante varianten. Doelen en subdoelen, Drenthe College Met ingang van het cohort neemt het Drenthe College Nederlandse taal en rekenen op in alle opleidingen die de school aanbiedt conform het referentiekader. De studenten worden adequaat voorbereid om met succes hun studie af te ronden en te slagen voor de examens Nederlandse taal en rekenen. Het tijdpad dat het Drenthe College hanteert, sluit aan bij de landelijke ontwikkelingen inzake examinering van Nederlandse taal en rekenen in het mbo. Het Drenthe College neemt deel aan de landelijke proef- en pilotexamens. Deze doelstelling leidt tot de volgende activiteiten, vertaald in de volgende subdoelen: het taal- en rekenonderwijs is opgenomen in het curriculum en OER; er zijn programma s voor taal en rekenen die aan de kwaliteitseisen voldoen; extra taallessen voor studenten met een taalachterstand; extra rekenlessen voor studenten met een rekenachterstand; toetsen en examens voor taal en rekenen die voldoen aan de landelijke kaders; er wordt een meting uitgevoerd om het startniveau te bepalen aan het begin van elk cohort onder alle studenten, de zogenaamde nulmeting; het startniveau en de voortgang van taal en rekenen worden getoetst met behulp van standaardtoetsen; deelname aan landelijke proef- c.q. pilotexamens; alle docenten, zowel de vakdocenten als de taal- en rekendocenten, zijn 10 Inspiratie voor taal en rekenen Visie en beleid 11

7 competent om taalontwikkeling in de lessen te stimuleren en rekenstrategieën toe te passen; taal- en rekendocenten zijn methodisch-didactisch geschoold conform de actuele eisen aan taal- en rekendocenten; vakdocenten zijn geïnformeerd en voor zover noodzakelijk geschoold; ondersteuning bij taal- en rekenzwakte maakt onderdeel uit van de extra studentenondersteuning in het Drenthe College; medewerkers van ondersteunende diensten zijn goed geïnformeerd over deze ontwikkelingen c.q. de implementatie van taal- en rekenonderwijs in het Drenthe College; het schriftelijk lesmateriaal is opgesteld in correct Nederlands; het taalniveau in toetsen en lesmateriaal, van zowel taal als rekenen, past binnen de opleiding en bij het vastgestelde referentieniveau Nederlandse taal van de opleiding; de voorlichtingsactiviteiten en -middelen zijn aangepast op basis van deze onderwijsvernieuwing c.q. -aanpassing in het mbo; er zijn afspraken met het vmbo/vo en het hbo over de aansluiting inzake Nederlandse taal en rekenen. Ina Maring, beleidsmedewerker onderwijs Drenthe College: Wij zijn vanwege een zorgvuldige voorbereiding langzaam gestart, maar maken nu een snelle ontwikkeling door. We hebben vanaf het begin veel informatie verstrekt over de landelijke ontwikkelingen aan alle medewerkers voor wie deze informatie van belang kon zijn. Ook de medewerkers van de relevante ondersteunende diensten zijn geïnformeerd. Daar hebben we profijt van, want er moet veel georganiseerd worden.uit de nulmeting blijkt, zoals verwacht, dat niveauverschillen door de normale groepen en klassen heen gaan. Het Drenthe College ontwikkelt de leerlijn die studenten voorbereidt op het centraal examen instellingsbreed en modulair. Hierdoor is het mogelijk om per student een programma samen te stellen dat hem ondersteunt bij het behalen van het gewenste niveau. De uitvoering organiseren we per sector. krachtig Ambitiestatement, Lentiz Onderwijsgroep De Lentiz onderwijsgroep wil taal- en rekenonderwijs verzorgen dat ertoe leidt dat alle studenten kunnen voldoen aan de wettelijk gestelde eisen (referentieniveaus), dat er extra uitdaging is voor die leerlingen die dit willen en dat op basis van het bereikte eindniveau taal en rekenen een soepele instroom in het bedrijfsleven en doorstroom naar hbo-opleidingen worden georganiseerd. Herformulering beleidsuitgangspunten taal, regio College Het Regio College maakt een onderscheid tussen taal en rekenen. De taalproblematiek vindt het Regio College omvattender dan de rekenproblematiek, omdat de taalproblematiek alle onderdelen van de beroepsopleiding beïnvloedt. Daarom gaat twee derde van het extra budget naar taal en een derde naar rekenen. Op grond van ervaringen in de afgelopen jaren heeft het Regio College de beleidsuitgangspunten voor taal geherformuleerd en aangevuld. Beleidsuitgangspunten Het Regio College formuleert de volgende beleidsuitgangspunten voor het onderwijs in de Nederlandse taal In en rond de schoolgebouwen van het Regio College is Nederlands de voertaal. Deelnemers worden hier door alle medewerkers op aangesproken. 2. Nederlands is een verplicht vak voor alle deelnemers van het Regio College. 3. Alle docenten maken in houding en gedrag duidelijk dat de Nederlandse taal belangrijk is. Dit doen zij onder andere door deelnemers op hun taalgebruik te corrigeren en door gemaakt werk indien nodig ter correctie van het Nederlands terug te geven. Het Regio College zal professionaliseringsactiviteiten organiseren om niet-taaldocenten hiervoor toe te rusten. 4. Met ingang van het schooljaar vermeldt het Regio College de behaalde taalniveaus op de diploma s. Hiertoe is inmiddels een nieuw diplomamodel ontwikkeld en vastgesteld. 12 Inspiratie voor taal en rekenen Visie en beleid 13

8 5. Het Regio College streeft ernaar om geleidelijk het percentage deelnemers (op alle niveaus) die voldoen aan de taaleisen die bij hun opleiding en opleidingsniveau passen, te verhogen met respectievelijk de volgende tussenstappen: a) 70 procent in 2011; b) 80 procent in 2012; c) 90 procent in Voor doorstroming naar een hoger niveau stelt het Regio College als eis dat de deelnemer voldaan heeft aan de minimumeisen op het gebied van de Nederlands taal van de opleiding waaraan de deelnemer het instroomrecht ontleent. 7. Elk beroepsopleidend programma kent specifieke leeractiviteiten gericht op Nederlandse taal, begeleid door een vakdocent. In het programma staat duidelijk welke leeractiviteiten het Regio College specifiek gericht op Nederlandse taal aanbiedt. En welke leeractiviteiten de onderwijsinstelling geïntegreerd in beroepsgerichte programma s (als taaltaken) aanbiedt. 8. Om het taalonderwijs op een efficiënte en effectieve wijze op maat van de individuele deelnemer aan te kunnen bieden en om maximaal te kunnen profiteren van samenwerking tussen taaldocenten binnen het Regio College, kiest het Regio College ervoor om voor alle deelnemers dezelfde taalmethode aan te schaffen. Gekozen is voor Taalblokken van Malmberg. 9. Het Regio College zet het werken met regisseurs taal (taalcoaches) door en breidt dit uit. De regisseur taal stuurt activiteiten aan die de taaltoegankelijkheid van het onderwijs en de integratie van de taalontwikkeling in taallessen, vaklessen en op stage bevorderen. Hoofdtaak van een taalregisseur is het stimuleren van de taalontwikkeling in het Nederlands van de leerlingen in de eigen lessen, de lessen van collega s en op stage en/of op de werkvloer. 10. Om de taalontwikkeling van individuele deelnemers te volgen en om de resultaten van het taalbeleid te kunnen evalueren, worden alle deelnemers aan het begin van de opleiding en daarna jaarlijks tussentijds getoetst met een centraal ingekocht toetsinstrumentarium. Deze toetsing betreft: a) Nederlands lezen; b) Nederlands luisteren; c) Nederlands schrijven (zodra hier een adequate en niet arbeidsintensieve toetsvorm voor beschikbaar is). In overleg met partners in het vmbo streeft het Regio College ernaar om deze uniforme taaltoetsing uit te breiden naar het vmbo, zodat van alle nieuwe deelnemers bij instroom het taalniveau en de taalhistorie bekend zijn. 11. Het Regio College wijst deelnemers met een (te) grote taalachterstand in relatie tot het vereiste instapniveau op de consequenties hiervan voor de opleidingsduur. Deze consequenties legt het Regio College vast in de onderwijsovereenkomst. 12. Deelnemers met taalachterstand worden verplicht om deel te nemen aan remediërend taalonderwijs. Dit remediërend taalonderwijs organiseert het Regio College afdelingsoverstijgend in niveaugroepen, indien mogelijk per taalvaardigheid. 13. Taalexpertise wordt gebundeld en verspreid door: a) kennisuitwisseling en kennisontwikkeling te stimuleren door het organiseren van kenniskringen van regisseurs taal en taaldocenten; b) inkoop van taal- en rekentoetsen; c) monitoring van de resultaten van taaltoetsen; d) ondersteuning van de regisseurs taal in de afdelingen door de dienst Onderwijsontwikkeling en Kwaliteitszorg; e) inkoop (en/of ontwikkeling) van scholingsprogramma s gericht op niettaaldocenten die hen in staat stellen bij te dragen aan de beroepsgerichte taalontwikkeling van deelnemers; f) verzamelen en beschikbaar stellen van informatie over effectieve remediërende taalprogramma s; g) evalueren van de effectiviteit van remediërende programma s; h) stimuleren van de ontwikkeling van beroepsgerichte taalprofielen en beroepsgerichte taalprogramma s afgestemd op door de overheid geformuleerde kaders en eisen. 14 Inspiratie voor taal en rekenen Visie en beleid 15

9 Figuur 2: Taal- en rekenbeleid Nova College 14. Met ingang van 1 september 2009 wordt een proef genomen met het bundelen van taalactiviteiten voor deelnemers van verschillende opleidingen. Het gaat om: a) alle remediërende programma s Nederlands en Engels; b) alle specifieke taalprogramma s die gericht zijn op het voldoen aan de landelijke eisen. In april 2010 en in april 2011 worden deze activiteiten geëvalueerd op de volgende punten: a) behaalde resultaten op het gebied van taal in vergelijking met decentraal uitgevoerde programma s; b) kostenefficiëntie. De evaluatie van 2010 is gericht op verbetering van de werkwijze in de pilot. De evaluatie in 2011 is aanleiding voor besluitvorming over schoolbrede invoering van dit model. 15. Het Regio College garandeert deelnemers voldoende toegang tot de digitale leer- en hulpmiddelen die zij nodig hebben om hun taalvaardigheid op het vereiste niveau te brengen. Henk Pouw, onderwijsmanager Regio College: Het zal nog een hele klus worden om het niveau van deelnemers weer op te krikken. Het punt is niet meer of studenten wel of geen Nederlands spreken in de pauzes, maar of de straattaal teruggedrongen kan worden. Achteraf gezien waren al die leuke boekjes van Kuitenbrouwer over straattaal en hoe belangrijk dat was voor de sociale verbanden et cetera op een bepaalde manier ook schadelijk. Straattaal is inmiddels zo ingeburgerd dat niemand nog aanstoot neemt aan foute woorden, foute gezegdes, kromme zinnen, verkeerde klemtonen en ga zo maar door. Totaalschema voor taal- en rekenbeleid, Nova College Het Nova College is er in geslaagd om het taal- en rekenbeleid in één schema weer te geven. Missie: Taal en rekenen. Randvoorwaarden van het beroepsonderwijs. Visie: Werken aan taal en rekenen op alle niveaus. Model: Taal en rekenen in mbo / Nova Contract Onderwijzen van taal Taaldidactische vaardigheden van docenten Onderwijzen in taal en rekenen Taal- en rekenvaardigheden docenten Onderwijzen van rekenen Rekendidactische vaardigheden van docenten Beroepsgericht taalonderwijs Woordenschat, taalontwikkeling in interactie, omgaan met vakteksten VAKDOCENT / TAALDOCENT Algemeen taalonderwijs Schrijven (stellen, spellen, grammatica), lezen, voeren van gesprekken, spreken, luisteren TAALDOCENT Begeleiding cursisten met taaldeficiënties of -voorsprong VAKDOCENT / TAALCOACH Beroepsgericht rekenonderwijs Getalbegrip, omgaan met rekenkundige vraagstukken VAKDOCENT / REKENDOCENT Algemeen rekenonderwijs Getallen, verhoudingen, meten en meetkunde, verbanden REKENDOCENT Begeleiding cursisten met rekendeficiënties of -voorsprong VAKDOCENT / REKENCOACH Output Beheersingsniveau taalcompetenties (referentieniveaus commissie Meijerink) bij uitstroom Spreek-, luister-, gespreks-, schrijf- en leesvaardigheden Beheersingsniveau rekencompetenties (referentieniveaus commissie Meijerink) bij uitstroom Rekenvaardigheden met getallen, verhoudingen, meten en meetkunde en verbanden 16 Inspiratie voor taal en rekenen Visie en beleid 17 Beleidsplan taal en rekenen mbo Nova College

10 18 Inspiratie voor taal en rekenen

11 Strategie en aanpak Instellingen geven het taal- en rekenbeleid op verschillende manieren vorm. De implementatieplannen bevatten vele strategieën. Hieronder staat een aantal opvallende of duidelijk uitgewerkte voorbeelden. Schematisch onderwijsmodel, ROC A12 ROC A12 past voor taal en rekenen een schematisch onderwijsmodel toe vanaf studiejaar Leertaken Workshops Intake POP Basisvaardigheidstraining Formatieve beoordelingen Aanvullende training Remediërende training Toelichting onderwijsmodel Intake Bij aanvang van de opleiding is het niveau van de student per (sub)domein vastgesteld. POP ROC A12 stelt voor elke student in de eerste onderwijsperiode van de opleiding een POP voor taal en rekenen op. Dit POP definieert de route van het startniveau naar het beoogde/vereiste (gewenste) uitstroomniveau, met inachtneming van de mogelijke deficiënties en een plan van aanpak (remediërende en of aanvullende training). 20 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 21

12 Leertaken (integrale leerlijn) De leerlijn van het kwalificatiedossier is geïntegreerd in de leertaken. De leertaken zijn op het juiste taalniveau geschreven. ROC A12 beoordeelt taaluitingen in de uitvoering van de leertaken. Voor rekenen wordt waar relevant rekenvaardigheid ingebed in de leertaken. Het huidig beroepsonderwijs wordt dus taal- en rekenontwikkelend beroepsonderwijs. Basisvaardigheidstraining taal en rekenen De onderwijsinstelling biedt taal en rekenlessen aan. Docenten Nederlands en rekenen zijn geschoold in het trainen van functionele taal- en rekenvaardigheid. Het referentiedocument voor Nederlandse taal en rekenen is hierbij leidend. Workshops Naast bovengenoemde basisvaardigheidstraining verzorgt de school expliciete workshops. Deze workshops hebben betrekking op taal- en rekenaspecten van de leertaken. ROC A12 organiseert deze workshops naar behoefte, te bepalen door het team. Aanvullende training Uit het POP of ook tijdens de opleiding kan blijken dat een student extra training nodig heeft om het vereiste niveau te behalen. Ook kan het voorkomen dat de student wil doorstromen naar een opleiding met een hoger taal- of rekenniveau. In beide gevallen kan individuele aanvullende training nodig zijn. Remediërende training Indien sprake is van duidelijke deficiënties die remediërend onderwijs noodzakelijk maken, biedt ROC A12 extra oefening/remediëring aan. Examinering Examinering van een aantal subdomeinen is ondergebracht in de Centrale Examens. Daarnaast wordt een aantal subdomeinen meegenomen in de Proeve van Bekwaamheid. Andere subdomeinen toetst ROC A12 apart. Variatie per doelgroep, Da Vinci College Het Da Vinci College differentieert in zijn aanpak zorgvuldig naar verschillende doelgroepen. Van alle nieuwe deelnemers bepaalt het Da Vinci College bij de start van de opleiding het taalvaardigheidsniveau. Daarnaast neemt een aantal nieuwe instromers, in het bijzonder de zij-instromers en een groot deel van de (volwassen) BBL-deelnemers, vóór inschrijving in het opleidingstraject deel aan een extra taalassessment. Op basis daarvan kunnen specifieke trajectafspraken worden gemaakt. Naar schatting betreft dit tien procent van de totale nieuwe instroom (ongeveer driehonderd deelnemers). BOL-deelnemers in niveau 2-, 3- en 4-opleidingen die blijkens de resultaten van de niveaubepaling bij instroom het risico lopen het vereiste niveau niet te halen in de opleidingstijd, krijgen een extra aanbod Nederlands ( reparatietraject ). Deze reparatietrajecten, die zich inhoudelijk concentreren op de vaardigheden lezen en schrijven, voert het Da Vinci College decentraal in de onderwijsdomeinen uit. De trajecten hebben een looptijd van veertien weken met 1,5 klokuur contacttijd per week. De maximale groepsgrootte bedraagt vijftien deelnemers. Op basis van de TNT-resultaten in de cursusjaren en schat het Da Vinci College de aantallen deelnemers aan de reparatietrajecten als volgt in: Niveau 2 50 procent van alle eerstejaars (= 300 deelnemers, 20 groepen); Niveau 3 en 4 25 procent van alle eerstejaars (= 450 deelnemers, 30 groepen). De deelnemers in de niveau 1-opleidingen (domein Dienstverlening/AKA) krijgen standaard extra ondersteuning Nederlands. Voor de uitvoering van deze extra ondersteuning zet Da Vinci één fte in. Deelnemers die ernstige problemen met Nederlands hebben (zoals dyslexie), krijgen de mogelijkheid om een remediërend programma te volgen via het 22 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 23

13 Studenten Service Centrum. Dit in veel gevallen individueel samengestelde remediërende aanbod wordt waar mogelijk decentraal in de onderwijsdomeinen en op locatie uitgevoerd (afhankelijk van de omvang van de vraag per onderwijsdomein). In alle BOL-opleidingen staan op basis van reguliere bekostiging lesuren Nederlands op het programma conform onderstaande lessentabel: Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4 Niveau 1 2 Niveau Niveau Niveau In alle BBL-opleidingen staan op basis van reguliere bekostiging lesuren Nederlands op het programma conform onderstaande lessentabel: Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4 Niveau 1 1 Niveau Niveau ,5 Niveau ,5 0,5 Deelnemers in de niveau 3-opleidingen die beschikken over taalvaardigheid op referentieniveau 2F en willen doorstromen naar een niveau 4-opleiding, krijgen in het derde leerjaar een extra aanbod Nederlands met een omvang van één klokuur per week ( Nederlands op weg naar 3F ). Deelnemers in de niveau 2-, 3- en 4-opleidingen met een van oorsprong anderstalige achtergrond, krijgen op basis van individuele aanmelding extra begeleidingsuren Nederlands. Voor deze taalondersteuning zet Da Vinci instellingsbreed één fte in. Naast bovenstaand aanbod ontwikkelt Da Vinci workshops rond specifieke thema s, zoals spelling, structuur en lezen van studieteksten. Deze workshops hebben elk een omvang van één klokuur en worden regelmatig in de vorm van een onderwijscarrousel aangeboden. Individuele deelnemers kunnen zich hiervoor middels een evenementenplanner inschrijven. De workshops vinden niet alleen overdag, maar ook s avonds plaats, zodat ook BBLdeelnemers deze extra activiteiten kunnen volgen. Gedurende de looptijd van dit implementatieplan worden hier ook de mogelijkheden van e-learning bij betrokken. Sectorbegroting, ROC Midden Nederland ROC Midden Nederland heeft in zijn implementatieplan een format voor een sectorbegroting (zie pag. 26 en 27) opgenomen. Yvonne Leupen, projectleider taal en rekenen Zorg en Welzijn en interim-projectleider taal en rekenen ROC-breed, ROC Midden Nederland: Het format voor de sectorbegroting is voor ons een belangrijk sturingsinstrument en weerspiegelt onze visie op de implementatie van taal- en rekenbeleid. De implementatie moet een goede combinatie zijn van top-down en bottom-up. Het is belangrijk om goed na te denken wat je centraal mee wilt geven en welke keuzes je aan de sectoren overlaat. Het format voor de sectorbegroting is de resultante van dat proces en vormt een soort menukaart waaruit de sectoren kunnen kiezen. De vulling van de menukaart/begroting sluit aan bij de drieslag. De gewone lessen in taal en rekenen staan overigens niet in het format van de sectorbegroting, omdat die door de sectoren zelf worden bekostigd. Verplicht is dat iedere sector een projectleider taal en rekenen aanstelt, die plenair uitwisselt met de andere projectleiders taal en rekenen. 24 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 25

14 Format sectorbegroting ROC Midden Nederland Onderwerp Activiteit Resultaat Betrokkenen Bereik Tijdspad Budget 2010 Evaluatie/bewijs Didactiek en pedagogiek Extra onderwijstijd Toetsing Professionalisering Faciliteiten Aansluiting vmbo-mbo Overig Onvoorzien Projectleider taal en rekenen (0,5 fte) Werkgroep taal Werkgroep rekenen Projectcoördinatie Implementatie beleid taal en rekenen in de sector Benoemen acties, bijv. ontwikkelen, inventariseren e.d. Benoemen acties, bijv. ontwikkelen, inventariseren e.d. Directie Am s Docenten Sector 1 jan jan , Aanstelling Docenten taal Sector 1 jan jan , Jaartaak/BTM Resultaten Docenten rekenen Sector 1 jan jan , Jaartaak/BTM Resultaten Taalcoaching Aantal pilots Welke teams Aantal docenten Startdatum Aantal pilots x , Jaartaak/BTM Resultaten Rekencoaching Aantal pilots Welke teams Aantal docenten Startdatum Aantal pilots x 8.640, Jaartaak/BTM Resultaten Extra taallessen in Aantal extra lessen Welke opleiding Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/rooster curriculum 2.430, Extra rekenlessen in Aantal extra lessen Welke opleiding Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/rooster curriculum 2.430, Ondersteunende lessen Aantal extra lessen Welke teams Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/rooster taal 3.240, Ondersteunende lessen Aantal extra lessen Welke teams Aantal deelnemers Startdatum Aantal extra lesuren x Curriculum/rooster rekenen 3.240, Meten taalniveaus lezen Welke leerjaren Examenbureaudocenten Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x 7, Afgenomen toetsen en luisteren (afname) Meten taalniveaus Welke leerjaren Examenbureaudocenten Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x Afgenomen toetsen schrijven (afname en 20, beoordeling) Meten rekenniveaus Welke leerjaren Examenbureaudocenten Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x 9, Afgenomen toetsen (afname en beoordeling) Kosten TOA Totaal aantal toetsen Aantal toetsen x 1,50 TOA: Afgenomen toetsen Scholing taaldocenten Uitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x 300, Deelnemerslijst (4 dagdelen) HRM-dossier Training taalcoaches Uitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x Deelnemerslijst (10 dagdelen) 1.000, HRM-dossier Training diagnostiek, ondersteunende taallessen (2 dagdelen) Scholing rekendocenten (4 dagdelen) Toetsen taal- en rekenvaardigheden docenten Omscholen vakdocenten tot taal-/rekendocenten Opzetten taal-/ rekenruimte(n) Deelname aan uitwisseling/projecten met vmbo-scholen Zicht op taal- en rekenniveau docenten Uitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x 200, Deelnemerslijst HRM-dossier Uitvoerder Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal docenten x 300, Deelnemerslijst HRM-dossier Examenbureaudocenten Aantal docenten Startdatum-datum gereed Aantal deelnemers x Aantal afgenomen toetsen 220, HRM-dossier Taal- en/of rekendocenten Uitvoerder Naam docenten Startdatum-datum gereed P.m. Deelnemerslijst HRM-dossier Welke locatie Uitvoerder Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed Extra PC s x 1.500, Extra PC s Verantwoordelijke Extra m 2 x 100, Lesmateriaal Aantal projecten Uitvoerder Aantal deelnemers Startdatum-datum gereed In kosten werkgroep Resultaten 26 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 27

15 Bedreigingen en tegenmaatregelen, ROC Nijmegen ROC Nijmegen werkt sinds 2009 met de projectsystematiek Prince2. Het in beeld brengen van de projectrisico s maakt deel uit van die systematiek. Een tabel met bedreigingen maakt daarom onderdeel uit van het implementatieplan van ROC Nijmegen. De tabel geeft aan hoe groot de kans is dat de betreffende bedreiging zich voordoet en hoe groot het negatieve effect is. Daarbij hanteert het ROC een vijfpuntenschaal, waarbij 1 staat voor kleine kans of gering effect en 5 voor grote kans of groot effect. Samen brengt dit in beeld hoe groot het risico is en welke bedreigingen de meeste aandacht verdienen. De tabel bevat ook tegenmaatregelen die bedreigingen beperken. Albert Melskens, projectleider taal en rekenen ROC Nijmegen: Het gaat er om risico s tijdig in beeld te brengen en op tijd bij te sturen. Als projectleider heb ik tweewekelijks contact met de opdrachtgever. Ik ben verplicht afwijkingen van het project te melden. Prince2 bevat een controlesystematiek. De lijst met projectrisico s wordt voortdurend bijgehouden in een logboek risico s, met een uitgebreidere beschrijving van de risico s. Toevoeging van bedreigingen of andere wijzigingen vermeld ik in het eerstvolgende highlight report. Opdrachtgever en regiegroep kunnen zo bijtijds aanpassingen plegen als dat nodig is. Bedreigingen Tegenmaatregelen Kans Effect Risico De verhoogde eisen aan taal en rekenen demotiveren studenten, vooral van lagere niveaus. Dit kan uitval veroorzaken. Teams moeten schipperen tussen harde eisen taal en rekenen en pedagogisch meebuigen; projectleider houdt nauw contact met project begeleidingsstructuur Studieresultaten dalen wanneer de intensivering van taal- en rekenonderwijs na het project eindigt. Het beperkte aantal contacturen van bbl-studenten (één dag per week) staat niet toe meer tijd te investeren in het onderwijs in taal en rekenen. Personeel Educatie dat in kader van uitname naar beroepsonderwijs komt is niet toegerust op taken. Formats voor sectorplannen sturen op tijdige budgetneutrale implementatie; teams en sectoren anticiperen in teamjaarplannen op structureel maken van taal- en rekenonderwijs; zelfstandig werken en ICT krijgen hoge prioriteit in programma van eisen voor lesmateriaal binnen eerste en tweede lijn. Digitaal aanbod alle materialen en methodes; uitbreiding faciliteiten (bijv. zaterdagen, vakantieperiodes); sterkere nadruk op eigen verantwoordelijkheid student. Selectieprocedure; scholing- en coachingstraject; bij voorkeur inzetten op tweedelijnsondersteuning Totstandkoming van het implementatieplan, Graafschap College Een aantal implementatieplannen taal en rekenen beschrijft hoe het plan tot stand is gekomen met actieve betrokkenheid van diverse groepen medewerkers in de instelling. Van belang voor een goed draagvlak! Een voorbeeld hiervan is het Graafschap College. Het plan is opgesteld in nauwe samenwerking met de sectoren. De plannen zijn per sector opgesteld in overleg met een vertegenwoordiging van de opleidingsmanagers van de betreffende sector. Vervolgens zijn de plannen besproken in de werkgroep Taal. Via zijn de werkgroep Rekenen en de inhoudelijk betrokken MR-leden (één per sector) op de hoogte gehouden en in de gelegenheid gesteld feedback te geven. De werkgroepen taal en rekenen bestaan uit taal- en rekendocenten uit alle sectoren. Verder zijn binnen de sector economie alle docenten in de gelegenheid gesteld het plan te becommentariëren tijdens een bijeenkomst (kenniscafé). Het algemene deel van het document is, samen met een toelichting op de voortgang en procedure, in februari aan de MR voorgelegd. Directieleden en College van Bestuur zijn steeds van de procedure en voortgang op de hoogte gehouden en hebben in een informeel overleg het algemene deel gezien. Besluitvorming rondom de sectorplannen en het algemene deel heeft plaatsgevonden in de diverse sectormanagementoverleggen. Ten slotte is het document in maart 2010 vastgesteld door de Directieraad en het College van Bestuur. De MR heeft steun 28 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 29

16 betuigd, maar spreekt bezorgdheid uit als het gaat om de bevoegdheid van sommige docenten. De wens van de MR is dat alleen inhoudelijk bevoegde docenten deze vakken geven. Aansluitend bij het bestaande scholingsbeleid besteedt het Graafschap College daarom komend jaar aandacht aan de wijze waarop de bekwaamheid van docenten kan worden vastgesteld dan wel verder ontwikkeld. Drie varianten van werken met de drieslag, Deltion College Het Deltion College werkt net als veel andere instellingen met het drieslagmodel. Het is echter van mening dat de uitwerking van dit model voor taal en rekenen verschillend moet zijn, omdat taal in vergelijking met rekenen veel meer natuurlijke mogelijkheden biedt voor integratie in en verbinding met de beroepsvakken en de beroepspraktijkvorming. Het Deltion College onderscheidt drie varianten van werken met de drieslag. Variant 1 en 2 vindt het Deltion College vooral geschikt voor taalonderwijs en variant 2 en 3 vooral voor rekenonderwijs. (Al wordt variant 3 ook steeds meer ingezet voor taalonderwijs als gevolg van de wettelijke eisen.) Per variant staat aangegeven welke consequenties er zijn voor docenten. Variant 1: Het integrale model Taal- en rekenontwikkelend beroepsonderwijs betekent dat de student bewust werkt aan zijn taal- en rekenontwikkeling in het hele beroepsonderwijs. Taal leer je door taal te gebruiken, zowel in de opleiding als in het werkveld. De student werkt binnen allerlei vakgebieden aan taal- en rekentaken, die uit het kwalificatiedossier zijn gehaald. Die worden in overleg met het team binnen de onderwijsactiviteiten, projecten en/of onder LLB geplaatst. De vakleraren geven de student feedback. In het team wordt afgesproken wanneer, waarop en hoe dit gebeurt. De communicatie van de leraren, de leermaterialen en documenten zoals de studiegids zijn afgestemd op het niveau van de student, zodat taal geen belemmering vormt voor het leren. Het Deltion College biedt geen aparte reken- of taallessen aan. Wel moeten voor alle niveaus de resultaten voor Nederlands transparant zijn en voldoen aan de beroeps- en maatschappelijke eisen. Na de nulmeting van het niveau Nederlands (bij voorkeur Lezen, Luisteren en Schrijven) en rekenen zijn er voor de studenten die het nodig hebben, workshops in aparte reken- en taalvaardigheden georganiseerd. Daarnaast biedt de school voor de studenten met een taal- of rekenachterstand individueel gerichte taal- en rekenondersteuning/remediëring aan. Consequenties: alle vakdocenten zijn geschoold in taal- en rekenontwikkelend vakonderwijs binnen alle lessen en activiteiten; alle vakleraren zijn voldoende geschoold in hun eigen taal- en rekenvaardigheid, op de hoogte van de (vereiste) taal- en rekenniveaus, bewust van de taal- en rekentaken en verantwoordelijk voor voldoende taal- en rekenaanbod binnen hun vakgebied; de taal- en rekencontactpersoon (op termijn de taalcoach, een leraar Nederlands van een andere opleiding of een vakleraar met deze taak) maakt de eisen aan het taal- en rekenniveau concreet en stelt samen met het team het examenplan Nederlands en rekenen op; de vaardigheden Spreken, Gesprekken voeren en Schrijven worden binnen beroepsproeven getoetst; de vakleraren zijn gekwalificeerd om deze vaardigheidstoetsen met de door de leraar Nederlands aangeleverde beoordelingslijsten af te nemen; aanbod van digitaal oefenmateriaal, zelfstandig te verwerken en webbased; inrichten en organiseren van workshops als bijvoorbeeld Schrijven en Meetkunde het gehele jaar op verschillende momenten, cluster-/sectorbreed door bevoegde/bekwame leraren Nederlands en rekenen; voor de studenten met deficiënties is er voor de sector een remedial teacher beschikbaar; de loopbaanbegeleider heeft inzicht in het huidige en het vereiste niveau Nederlands en rekenen van zijn student en zicht op de mogelijkheden van taal- en rekenondersteuning binnen de sector. 30 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 31

17 Variant 2: Integraal en cursorisch De taal- en rekenleraren ontwikkelen een taal- en rekenprofiel op basis van de maatschappelijke eisen en de taal- en rekentaken in het kwalificatieniveau. Met het team wordt gezocht naar mogelijkheden taal- en rekentaken binnen het vakkenaanbod weg te zetten en op die manier mee te werken aan de taalen rekenontwikkeling van elke student. Daarnaast bieden taal- en rekendocenten gedurende de gehele opleiding aparte taal- en rekenlessen aan, die ze zo veel mogelijk vanuit een betekenisvolle beroepscontext geven en laten aansluiten bij het totale lesprogramma van dat moment. De lessen sluiten zo veel mogelijk aan bij het individuele niveau van de student. Door differentiatie in de lessen, waarbij ook de taalen rekenzwakkere student aandacht verdient. De taal- en rekendocenten zijn verantwoordelijk voor de taal- en rekenleerlijn en de toetsing van taal en rekenen binnen de opleiding. Een van de docenten taal is taalcontactpersoon/taalcoach en een van de docenten rekenen is rekencontactpersoon. Consequenties: alle vakleraren zijn: voldoende geschoold in hun eigen taal- en rekenvaardigheid, op de hoogte van de (vereiste) taal- en rekenniveaus en taal- en rekenbewust. Daarbij kunnen ze taal- en rekenontwikkelend lesgeven; bekwame leraren Nederlands en rekenen hebben het taal- en rekencurriculum geprogrammeerd en zijn verantwoordelijk voor een gedeeltelijke uitvoering; taal- en rekenondersteuning wordt zo veel mogelijk binnen de taal- en rekenlessen van de opleiding aangeboden; de leraren Nederlands en rekenen diagnosticeren en beslissen samen met de loopbaanbegeleider over eventuele ondersteuning of remediëring buiten het lesprogramma; toetsing van de schoolexamens Nederlands is in de beroepsproeven/ praktijk mogelijk, maar moet in aanwezigheid van een leraar Nederlands plaatsvinden (schoolexamens gelden alleen voor Nederlands); de leraren Nederlands dragen zorg voor alle toetsing Nederlands voor een gekwalificeerde beoordelingslijst; voor de studenten met deficiënties is er voor de sector een remedial teacher beschikbaar. Variant 3: Cursorisch De opleiding kiest met deze variant voor aparte rekenleerlijnen die ze als aparte rekenlessen programmeert gedurende de gehele opleiding. De leraren rekenen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het gehele rekencurriculum. Alle rekentoetsen vinden plaats binnen het rekenprogramma. De vakleraren worden niet betrokken bij het rekenprogramma, de toetsing en de rekenontwikkeling van de student. Consequenties: bevoegde en bekwame leraren rekenen; veel rekenaanbod in het programma met veel ruimte voor differentiatie en ondersteuning; examenplan is de verantwoordelijkheid van de leraren rekenen en de toetsing vindt plaats binnen het rekenprogramma; leraren rekenen dragen zorg voor het voldoen aan de wettelijke en beroepseisen van het rekenniveau van hun student aan het eind van de opleiding; voor de studenten met deficiënties is er voor de sector een remedial teacher beschikbaar. Taken en verantwoordelijkheden, ROC ID College ROC ID College heeft nader uitgewerkt wat de taken en verantwoordelijkheden zijn van alle betrokkenen bij het verbeteren van de taal- en rekenvaardigheden van studenten. Daarbij zijn ook de studenten zelf niet vergeten. ROC ID College heeft een platte organisatiestructuur met twee leden van het College van Bestuur en direct daaronder de laag met onderwijsmanagers mbo en educatie en de managers van diensten. Het project Taal en Rekenen valt onder de directe aansturing van het College van Bestuur en de projectleider 32 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 33

18 heeft mandaat om met alle benodigde betrokken partijen te communiceren en afspraken op uitvoeringsniveau te maken. College van Bestuur Opdrachtgever van het project Taal en Rekenen en eindverantwoordelijk. Het College van Bestuur heeft zich uitgesproken voor het in gang zetten van het proces door het benoemen van een projectleider en het uitzetten van een projectopdracht voor het te ontwikkelen taal- en rekenbeleid. Projectleider Regievoerder, initiator, aanjager, verbinder en uitvoerder van het Project Taal en Rekenen en verantwoordelijk voor afgesproken resultaten. Adviseurs projectteam Uitvoerders van specifieke onderdelen van het project, leveren bijdrage aan hun onderdeel: taal, rekenen, toetsen, examinering. Dienstmanagers Dienst Onderwijs & Innovatie: inhoudelijke ondersteuning op de grote lijnen van het project. Dienst Administratief Bedrijf: verwerken van uitkomsten toetsresultaten, informatie studentenaantallen. Dienst Facilitair Bedrijf: faciliteren van randvoorwaarden van de regionale taal- en rekenvoorzieningen. Dienst Human Resource Management: ondersteunen bij beschrijven van werkzaamheden, bij opstellen competentieprofiel taal-/rekencoaches, bij werven taal-/rekencoaches. Dienst Communicatie & Marketing: ondersteunen bij communicatiestromen. Dienst Planning & Control: kwaliteitsbewaking en budgettaire controle. Onderwijs Service Centrum: informatie-uitwisseling en signalering vroegtijdige schoolverlaters. Onderwijsmanagers Participeren in het in gang zetten van het proces. Uitvoeren van en participeren in de verschillende fases van het project. Verantwoordelijk voor uitvoeren implementatieplan in hun team. Verantwoordelijk voor opstellen en uitvoeren plan van aanpak in hun team. De actieve betrokkenheid komt onder meer tot uitdrukking in het direct meedenken over het team- of domeinspecifieke meerjarenplan rondom taal en rekenen. Verder benoemt de onderwijsmanager in het team een taal-/ rekencoach, die de onderwijsmanager ondersteunt bij de planning en implementatie. Docententeams Uitvoeren van en participeren in de verschillende fases van het project. De gedeelde verantwoordelijkheid kan tot uitdrukking komen in de bereidheid tot het overleggen met andere docenten met betrekking tot taal- en rekenontwikkeling in authentieke leeropdrachten (projecten, BPV e.a.), aandacht voor specifieke onderdelen in aparte taal- en rekenlessen, dan wel individuele oefening en remediëring buiten het reguliere onderwijs om. Het kan hierbij gaan om onderwijsinhoudelijke zaken, procedurele afspraken en het ontwikkelen van lesmaterialen en toetsen. Taal-/rekencoach Geeft uitvoering aan het taal- en rekenbeleid. Aanspreekpunt voor docenten en onderwijsmanager. Per regionale onderwijsvoorziening is een van de taal-/rekencoaches contactpersoon. Coördinerend aanspreekpunt voor die regionale taal- en rekenvoorziening. De taal-/rekencoach vervult een brugfunctie tussen de verschillende partijen. Hij dient als vraagbaak en als stimulator voor nieuwe ontwikkelingen. Hij draagt bij aan de invulling van de plannen van aanpak en draagt mede zorg voor de uitvoering van het taal- en rekenbeleid. De taal-/rekencoach beschikt over inhoudelijke kennis en heeft strategisch 34 Inspiratie voor taal en rekenen Strategie en aanpak 35

19 inzicht in hoe het proces van taal- en rekenbeleid in gang kan worden gezet. De functie van taal-/rekencoach is cruciaal om structureel aan taal- en rekenbeleid te kunnen werken. Leden werkgroepen Bespreken op verzoek van de projectleider specifieke inhoudelijke onderwerpen en doen voorstellen met betrekking tot bijvoorbeeld ijkpunten Nederlands en rekenen. Leden Kenniskring Onderwijs & Innovatie (O&I) Brengen advies uit over notities, documenten, voortgang proces project en implementatie. Leden MR Worden geïnformeerd over het project, zijn betrokken bij het project, geven advies over de projectopdracht, over het implementatieplan en plannen van aanpak en behartigen de belangen van docenten. Leden Platform Duurzame Ontwikkeling (PDO) Volgen de voortgang van het project en adviseren met betrekking tot resultaten. Studenten Worden door maandelijkse consultaties op locatie betrokken bij het proces; denken mee, geven advies, brengen suggesties in. Worden via studentenpanels bij het proces betrokken. 36 Inspiratie voor taal en rekenen

20 Professionalisering De invoering van de referentiekaders voor Nederlandse taal en rekenen betekent het nodige voor het personeel. Dat moet zich hier dan ook op voorbereiden. De meeste plannen kennen een professionaliseringsparagraaf, die beschrijft hoe dat gaat. Een aantal voorbeelden daarvan is hier opgenomen. Profielen van taal- en rekenfunctionarissen Veel instellingen gaan werken met het zogeheten drieslagmodel. Hierbij worden taal en rekenen geïntegreerd in de vaklessen en de praktijk. Daarnaast zijn er ondersteunende taal- en rekenlessen en is er extra ondersteuning voor deelnemers met achterstanden en/of handicaps (veelal in een taal- en rekencentrum). Deze werkwijze leidt tot nieuwe functies: de taal- en rekencoaches. Ook definiëren veel instellingen opnieuw wat de vakdocent doet aan taal en rekenen en wat op het terrein ligt van de docenten Nederlands en rekenen. Goed uitgewerkte maar wel verschillende profielen kwamen we tegen bij het Nova College en ROC Midden Nederland. Nova College Het Nova College omschrijft in het implementatieplan de profielen van taalen rekendocenten, taal- en rekencoaches en vakdocenten. Een taal- of rekendocent beschikt over: didactische vaardigheden voor het vakgericht aanbieden van vaardigheden op het gebied van: stellen, spellen, elementaire grammatica, voeren van gesprekken, spreken, luisteren, begrijpend en studerend lezen; didactische vaardigheden op het gebied van rekenen (getallen, verhoudingen, meten en meetkunde, verbanden); vaardigheden om taal- en/of rekendeficiënties te signaleren, te diagnosticeren en waar mogelijk te remediëren. 38 Inspiratie voor taal en rekenen Professionalisering 39