Gedragstherapie van tics

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Gedragstherapie van tics"

Agnes van der Linden
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Gedragstherapie van tics Cara Verdellen Marloes van der Wiel HSK Expertise Tics 18 mei 2014

2 Workshop gedragstherapie Een kijkje in de HSK keuken Eerste keuzebehandeling voor tics Europese richtlijnen Wetenschappelijk onderzoek Het behandelprotocol Exposure en responspreventie Habit reversal Aanvullende interventies OEFENINGEN

3 Tics Definitie tic Plotselinge, snelle, herhaalde, niet-ritmische motorische beweging of vocale uiting Motorisch en vocaal Enkelvoudig en complex Premonitore sensaties en drang

4 Premonitore sensaties Onderzoek toont aan: het merendeel van de TS patiënten is bekend met premonitore sensaties. Sensaties bevinden zich met name in het hoofd, de schouders, keel, handen, maag, bovenbenen en voeten Aanvang gemiddeld 3 jaar na het begin van de tics Oudere kinderen en adolescenten rapporteren meer sensaties dan jonge kinderen (Banaschewski et al., 2003): 34% van 8-10 jaar; 56% van jaar; 68% van jaar OEFENING

Stoornis van Gilles de la Tourette (GTS) Ten minste twee motorische tics en één of meer vocale tics Ten minste een jaar aanwezig Maximaal 3 opeenvolgende

5 Ticstoornissen in de DSM (IV en 5) Voorbijgaande ticstoornis (DSM-IV) / Voorlopige ticstoornis (DSM-5) Tics duren minder dan een jaar Chronische (IV)/ persistent (5) motorische/vocale ticstoornis Motorische of vocale tics zijn minstens een jaar aanwezig Maximaal 3 opeenvolgende maanden ticvrij (DSM-IV) Stoornis van Gilles de la Tourette (GTS) Ten minste twee motorische tics en één of meer vocale tics Ten minste een jaar aanwezig Maximaal 3 opeenvolgende maanden ticvrij (DSM-IV) Begin voor het 18e jaar Geen gevolg van een andere aandoening/middel Stimulantia als vb van een middel dat tics verergert is verwijderd

6 Bijkomende symptomen (GTS) Impulsief, hyperactief, snel afgeleid Driftbuien Risicovol gedrag, automutilatie Dwangsymptomen Sociale problemen Leerstoornissen Angst en depressieve klachten Comorbiditeit

7 Behandeling van tics Gedragstherapie: Habit reversal & Exposure therapie Omgeving extern & intern Tics Hersenen/ fysiologie Medicatie, Bot. toxine Deep Brain Stimulatie

8 Europese Richtlijnen (ECAP, 2011) Gedragstherapie: eerste keuzebehandeling voor tics Assessment» Cath, Hedderly, Ludolph, Stern, Murphy, Hartmann, Czernecki, Robertson, Martino, Munchau, Rizzo Pharmacological treatment» Roessner, Plessen, Rothenberger, Ludolph, Rizzo, Skov, Strand, Stern, Termine, Hoekstra Behavioural and psychosocial interventions» Verdellen, van de Griendt, Hartmann, Murphy Deep brain stimulation» Muller-Vahl, Cath, Cavanna, Dehning, Mauro Porta, Robertson

9 Habit reversal (HRT) Theorie (Azrin & Nunn, 1973) Bewustwording van het optreden van een tic Uitvoering van een onverenigbare respons ter onderbreking of voorkoming van de tic Interventie: Comprehensive Behavioral Intervention for Tics (CBIT) Training bewustwording Training toepassen onverenigbare respons Relaxatie training Sociale ondersteuning Generalisatie Functiegerichte interventies

10 Exposure en responspreventie (ERP) Theorie: (negatieve) bekrachtiging STIMULUS RESPONS CONSEQUENTIE Premonitore Tic X Opluchting sensatie Theorie: (negatieve) reinforcement van de tic ERP is erop gericht de associatie te onderbreken Is het mogelijk te habitueren/wennen aan de sensatie? Interventie: langdurige blootstelling aan de sensaties tijdens het tegenhouden van tics

11 Onderzoek naar HRT/ERP 9 Randomized Controlled Trials: HRT > Wachtlijst (WL), Massed Practice (MP), Steunende therapie (ST) Azrin & Peterson, 1990 (WL; N=10) Azrin, Nunn, & Frantz, 1980 (MP; N=22) Wilhelm ea, 2003 (ST: N=32) Deckersbach ea, 2006 (ST: N=30) Piacentini, Woods ea, 2010 (CBIT-ST: N=124) Wilhelm, Peterson ea, 2012 (CBIT-ST: N=122) HRT = HRT + CGT O Connor, Gareau, & Borgeat, 1997 (N=14) HRT = HRT + ACT Franklin, Best, & Wilson, 2011 (N=13) HRT = ERP Verdellen, Keijsers, Cath, & Hoogduin, 2004 (N=43)

12 Resultaten na behandeling Studie N Leeftijd M(SD) Groep YGTSS voor na % verbetering Effect Size Wilhelm ea, 2003 HRT ST (12.7) HRT ST % -1.1% Verdellen ea, (12.1) HRT % 1.06 HRT ERP ERP % 1.42 Deckersbach ea, 2006 HRT ST (12.2) HRT ST % 3.2% Piacentini ea, 2010 HRT- ST (2.3) HRT ST % 14.2% 0.68 Wilhelm ea, 2012 HRT - ST (13.7) HRT ST % 11.5% 0.57

13 HRT versus ERP (Verdellen et al., 2004) Geen verschil in effectiviteit tussen HRT en ERP, maar Habit reversal: ES: >30% ticreductie: 28-72% patiënten Exposure en responspreventie: ES: >30% ticreductie: 58-89% patiënten Trend: ER effectiever bij meer verschillende tics Geen rebound na ER Aanwijzingen voor habituatie binnen en tussen ER sessies

14 Het Protocol TICS Therapeutenboek Werkboek voor kinderen Werkboek voor ouders Vertaling EN, GR, FR (DN, IS, IT, SP, PO) Digitaal protocol voor volwassenen

15 Werkboek voor kinderen HFD 1: Informatie over tics en de behandeling Bijlage: spreekbeurt over tics Bijlage: informatie voor school Bijlage: als je het even niet meer ziet zitten HFD 2: Het tegenhouden van tics HFD 3: De tegenbeweging maken HFD 4: Aanvullende hulp voor overgebleven tics zijn er situaties waarin tics nog vaak voorkomen? Oplossingen bedenken en afspraken maken ademhalings- en ontspanningsoefeningen HFD 5: Afsluiten en voorkomen van terugval Houd-de-tics-buiten-de-deur-plan Ticdiploma Huiswerkopdrachten

16 Werkboek voor ouders Informatie over tics en ticstoornissen Informatie over de behandeling Exposure en responspreventie Habit reversal 15 minuten ticregistratie Helpen met oefenen en belonen Aanvullende hulp voor overgebleven tics Zijn er situaties waarin tics nog vaak voorkomen? Ademhalings- en ontspanningsoefeningen UITLEG 15-MINUTEN TICREGISTRATIE

17 aantal tics/ 15 min. Voorbeeld ticthermometer (ticregistratie) Aantal tics per 15 minuten/ HRT en ERP weken tics

18 Habit reversal 5-10 sessies van 1 uur Behandeling per tic Uitkiezen van een tic Bewustwording van de tic Uitkiezen van een onverenigbare respons Toepassen van de onverenigbare respons Oefenen in de sessie en thuis OEFENING

19 HRT: onverenigbare respons motorische tics Azrin & Nunn, 1973

20 HRT: onverenigbare respons vocale tics Geluiden Voordurend in- en uitademen door de neus zonder te pauzeren Snuiven Langzaam in- en uitademen door de mond zonder te pauzeren Vloeken Langzaam in- en uitademen door de neus zonder te pauzeren; lippen strak op elkaar geperst houden

21 Exposure en responspreventie 12 wekelijkse sessies van 1 uur 2 trainingssessies (tics leren tegenhouden) 10 sessies (exposure toevoegen) Alle tics tegelijk Leren wennen aan sensaties Oefenen in de sessie en thuis Rationale uitleggen

22 Trainingsessies Streven naar zo lang mogelijk tegenhouden Records halen; jezelf steeds verbeteren OEFENING Als 3x dezelfde tic er doorheen glipt : alleen op die tic concentreren Vgl. keeper die de ballen uit het doel houdt en het leren marathon lopen

23 Exposure sessies Welke ticalarmen zijn er, bij welke tics? Vanaf nu: hele sessie tics tegenhouden Richt je aandacht op de ticalarmen Vgl kiwi, mieren die door het lijf rennen, olifantjes die op de schouders drukken Zo min mogelijk tics doorlaten Ticalarmen uitlokken Vaststellen van habituatie aan sensaties OEFENING

24 Starten met ERP OF HRT? Onderzoek tussen ERP en HRT: geen verschil... U kiest zelf, rekening houdend met de volgende aanbevelingen uit de praktijk: Start ERP bij Veel verschillende tics Veel sensorische sensaties Start HRT bij Slechts enkele tics Weinig sensorische sensaties Geen tics in de sessie Beperkte aandachtsspanne

25 DANK VOOR UW AANDACHT!

Vergelijkbare documenten

Behandeling van ticstoornissen. Past, Present & Future. Cara Verdellen. HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl

Behandeling van ticstoornissen Past, Present & Future Cara Verdellen HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl 15 november 2013 Tics Definitie tic Plotselinge, snelle, herhaalde, niet-ritmische motorische