Social Return Handreiking

Transcriptie

1 Social Return Handreiking

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Social Return 4 3. Social Return bij WENb/WWB bedrijven 7 4. Tips voor opdrachtgevers 9 5. Tips bij het aanbesteden Tips voor opdrachtnemers Aanvullende informatie 15 Bijlage 16 Handleiding Social Return WENb en WWB

3 1. Inleiding In 2014 is er bij de WENb gestart met het intersectorale project Samenwerken & Verbinden. Doel van het project is dat leden van de WENB en de WWB gezamenlijk invulling geven aan de afspraken uit het Participatiewet/Sociaal Akkoord, aansluitend op de Aanbestedingswet. Social Return kan daartoe een middel zijn. In deze handreiking worden leden geadviseerd op het gebied van Social Return. De deelnemende bedrijven zijn individueel begeleid bij het analyseren van de specifieke bedrijfssituatie met betrekking tot en de maatregelen die daarbij passen. Binnen het project wisselen de deelnemende bedrijven ook onderling kennis uit en werken zij waar mogelijk samen om problemen aan te pakken. Speciale-sectorbedrijven hebben de wettelijke verplichting om zoveel mogelijk maatschappelijk rendement te creëren bij hun inkoop en aanbestedingen. Op hun beurt worden ze tevens regelmatig geconfronteerd in de uitvoering van hun dienstverlening met sociale eisen en voorwaarden, mede omdat ze veel samenwerken met overheden en/of gerelateerde werkzaamheden goed geschikt zijn voor de inzet van mensen met afstand tot de reguliere arbeidsmarkt. Dit komt door de aard van de werkzaamheden, de regionale en lokale schaal waarop ze worden uitgevoerd én het publieke karakter van de diensten en bedrijven die ze uitvoeren. Gemeentelijke diensten, publieke en commerciële bedrijven hebben vaak al ervaring op dit vlak. Het potentieel is echter nog lang niet benut. De Participatiewet brengt met zich mee dat bedrijven actief werk moeten gaan maken van het begeleiden van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat betekent slim omgaan met beschikbare instrumentaria, creatief zijn, buiten de gebaande paden naar oplossingen zoeken en meer samenwerken, onder meer tussen publieke en private partijen. Hierbij in de aanloop hiernaartoe kunnen zij sociale eisen en voorwaarden opleggen aan bij uitvoering van opdrachten: binnen de eigen (uitvoerings)organisatie, aan de eigen dienst; bij publieke partners, door middel van publiek-publieke samenwerking; als onderdeel van inkoop beleid: bij aanbesteding aan een private partij. De inzet van Social Return betekent het contractueel stellen van sociale eisen en/of voorwaarden bij inkoop en aanbestedingen om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan werkervaring te helpen. Zo worden publieke en private bedrijven betrokken bij het stimuleren van werkgelegenheid binnen de Europese Unie in het speciaal van Nederland en leveren die partijen een bijdrage aan 'de sociale economie'. Social Return, ook wel aangeduid als Social Return on Investment, is een bewezen instrument, dat ook in nationale wetgeving is verankerd en beleid tot uitvoering wordt gebracht. Wat zijn nu de mogelijkheden, kansen en beperkingen in het kader van Social Return? En hoe kunnen speciale sectorbedrijven hier het best mee om gaan? Deze handreiking zet een aantal mogelijkheden op een rij waarbij wordt ingegaan op de mogelijkheden en onmogelijkheden binnen het (Europese) aanbestedingsrecht in de bijlage. Allereerst wordt Social Return en relevante ontwikkelingen voor het goede begrip verder uitgediept en vertaald naar de branche en speciale-sectorbedrijven. Daarna volgen tips voor betrokken partijen die in de praktijk met Social Return aan de slag zijn. De tips zijn geïllustreerd met korte voorbeelden uit de praktijk. Voor het samenstellen van deze publicatie is een rondgang gemaakt langs een leden die volop met de invulling van Social Return aan de slag zijn en/of vragen hieromtrent hadden. 3

4 2. Social Return 2.1 Inleiding Social Return Social Return on Investment oftewel Social Return, is het stellen van sociale voorwaarden, eisen en wensen bij inkoop- en aanbestedingstrajecten. De meest voorkomende voor is de zogenaamde 5%-regeling sociaal rendement van de opdrachtwaarde. Social Return wordt ingezet om de werkgelegenheid en competentieontwikkeling van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te creëren en te stimuleren en zo sociale doelgroepen dichterbij de arbeidsmarkt te brengen. Beoogde effecten zijn: het creëren van werkgelegenheid voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt; invulling van maatschappelijke verantwoordelijkheid en/of sociaal wettelijke plicht; versterking van de regionale arbeidsmarkt en sociale economie; het verbeteren van de (regionale) leefbaarheid; bevordering van strategische samenwerking tussen regionale werkgevers, publieke instellingen en opleidingsbedrijven; lastenverlichting op het uitkeringsbestand van de regionale overheid en de reintegratiemiddelen; proactief inspelen op arbeidsmarktstructuur, conjunctuur en ontwikkelingen op het gebied van nationale wet- en regelgeving. Verschil MVO / CSR Veel publieke, maar ook commerciële bedrijven hebben een actief MVO en of Corporate Social Responsibility beleid waar ze zich mee profileren. Het belangrijkste verschil tussen Social Return en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO/CSR beleid) is dat er bij Social Return sprake is van een contractuele verplichting, voortvloeiend uit een inkooptraject c.q. aanbesteding. MVO/CSR is eigen bedrijfsbeleid en vrijblijvend, zowel in invulling als in uitvoering, en organisaties kunnen het naar eigen goeddunken inrichten en 4 toepassen. Hoewel een overlap mogelijk kan MVO ook breder dan Social Return. MVO beoogt een vorm van ondernemen waarbij de aandacht voor milieu, sociaal-ethische normen en winst met elkaar in balans zijn. Zowel people, planet als profit. Hoewel Corporate Social Responsibility (CSR) sterke raakvlakken heeft met MVO kan het geen Social Return zijn doordat CSR geen betrekking kan hebben op het primair proces zoals het uitvoeren van een contractuele voorwaarden. 2.2 Ontwikkeling Social Return 2.0 Social Return is door de jaren heen ontwikkeld van ad hoc toe te passen inkoopvoorwaarden tot een meer structureel instrument van sociaal beleid. Anno 2015 wordt binnen enkele aanbestedende diensten gewerkt volgens het Social Return 2.0 principe. Social Return 2.0 staat voor een benadering van Social Return die gericht is op het tot stand brengen van duurzame verbindingen met het bedrijfsleven, met als doel het creëren van werkgelegenheid voor specifieke doelgroepen. Doelstellingen van het bedrijfsleven en sociale doelstellingen van overheid worden bij elkaar gebracht, als opmaat voor sociaaleconomische publiek/publieke of private samenwerking. Doel is onder meer het tegengaan van een aantal mogelijke negatieve effecten van Social Return, zoals verdringing en draaideureffecten. Vergroting van schaal, bundelen van sociaal rendement en versterking van partnerships beperken draaideureffecten. Door Social Return afspraken per opdracht in een groter gezamenlijk kader te plaatsen, door middel van bijvoorbeeld Social Return convenanten, kunnen mensen voor een langere periode worden opgeleid en ingezet. Stevige samenwerking tussen aan speciale sectorbedrijven, private partijen, brancheorganisaties, opleidingsbedrijven, (regionale) overheden en expertisecentra helpt daarbij. Voorbeeld Invulling Social Return: Inmade, werkbedrijf van ministerie van Justitie

5 Arbeidstoeleiding van gedetineerden wordt als een effectief aangrijpingspunt gezien voor maatschappelijke integratie van ex-gedetineerden en terugdringing van recidive. In beginsel zal iedere gedetineerde mits de aard van de detentie zich er niet tegen verzet bij binnenkomst in de penitentiaire inrichting in de gelegenheid worden gesteld deel te nemen aan de in de inrichting beschikbare arbeid. 1 Verspreid over Nederland bevinden zich in 3 penitentiaire regio s, 25 penitentiaire inrichtingen. Deze beschikken allemaal over een eigen productiebedrijf, ieder gespecialiseerd in één of meerdere productiesoorten. In- Made biedt op hoofdlijnen: - een zinvolle dagbesteding voor gedetineerden in de vorm van productief/commercieel werk, waar aanbestedende diensten en marktpartijen hun opdrachten 100% sociaal kunnen uitzetten voor een zacht prijsje aan arbeidskosten; - Bijdragen aan terugdringing van recidive door bijdrage aan de reintegratie van gedetineerden op de arbeidsmarkt door training van werknemersvaardigheden. De ingang van de Participatiewet brengt een vermindering van middelen op het algehele re-integratiebudget met zich mee. De kosten van de genoemde aanpassingen zullen gedekt moeten worden binnen huidige financiële kaders. Op welke manier het kabinet dat wil doen, is op dit moment nog niet duidelijk. Social Return kan worden aangewend om het financieel gat wat ontstaat bij de Participatiewet te dichten, door het sociaal rendement wat ontstaat bij inkoop en aanbestedingen aan te wenden in het kader van re-integratie en resocialisatie van sociale doelgroepen. Dit door het bieden en bekostigen van de noodzakelijke arbeidsgerelateerde opleidingen en begeleiding al dan niet in combinatie met werkplekken of in de vorm van BBL/BOL of (leer)werkplekken. Hierdoor kan Social Return worden ingezet in aanloop naar het beoogde resultaat van de Participatiewet toe. Concreet zou dit voor aanbestedende diensten kunnen betekenen dat een gedeelte van de re-integratie instrumentaria: opleidings- en/of begeleidingsmiddelen, bekostigd wordt vanuit Social Return verplichtingen van leveranciers, waarbij arbeidsmarktgericht de vrijgekomen middelen worden ingezet om de doelgroep duurzaam richting werk toe te leiden. Voorbeeld toepassing Social Return: Bouwblokkenmethode Sommige gemeenten, bijvoorbeeld gemeente Amersfoort, hanteren een bouwblokkenmethode als afrekenmodel voor Social Return verplichtingen. Hoewel dit in eerste instantie vereenvoudigd, erkend het niet daadwerkelijke investeringen en is derhalve moeilijk controleerbaar. Met ingang van de Participatiewet wordt er tenslotte per 2015 geen onderscheid (meer) gemaakt tussen sociale doelgroepen, het instrument zal dus moeten worden herzien. Soort en eventueel duur van de uitkering Inspanningswaarde Social Return (op basis van een jaarcontract fulltime) < 2 jaar in WWB > 2 jaar in WWB < 1 jaar in WW > 1 jaar in WW WIA / WAO Wajong ,= extra op bovenstaande bedragen Beroepsbegeleidend (BBL) traject Beroepsopleidend (BOL) traject WSW (detachering, diensten) Betaalde rekeningen aan SW-bedrijf Maatschappelijke activiteit P.M. (indicatie 100 per besteed uur) 1 Memorie van Toelichting Penitentiaire Beginselen wet

6 Door het organiseren van de ketensamenwerking, creëren van de verbinding, begeleiding bij de invulling en sturing op resultaten, komen er aansprekende resultaten tot stand. De monitoring daarvan is een aandachtspunt. Er wordt gezocht naar adequate controlesystemen, uitgaande van wederzijdse belangen, praktisch toepasbaar zijn maar ook misbruik van Social Return verplichtingen tegengaan. Marchanderen met Social Return verplichtingen mag niet leiden tot oneerlijke concurrentie. niet is toegestaan, eveneens als bestaande privacy technische aspecten beperkend werken. De PSO wordt experimenteel gebruikt in gemeentelijke aanbestedingen als gunningscriterium waarbij opdrachtnemers afhankelijk van hun positie op de PSO een fictieve korting op de opdrachtsom verdienen. PSO wordt beheerd door de Stichting PSO-Nederland. Controle en contractbeheer Social Return Social Return is een contractueel aspect wat in naleving en prestatie gedurende de doorlooptijd van de overeenkomst gemeten en gecontroleerd dient te worden. Op deze wijze is er sturing op resultaten en beoogd sociaal rendement. In bijlage III is een rapportageformat geschetst waarmee Opdrachtgevers nakoming kunnen controleren. Van belang hierbij is samenwerking binnen betreffende arbeidsregio met gemeenten, het voorafgaand afdekken van privacyaspecten en het controleren van de onderbouwing van de leverancier. Aangeraden wordt leveranciers met Social Return per kwartaal te laten rapporteren over de voortgang middels het format in de bijlage, zoals omschreven staat in het voorbeeld van de bestektekst Social Return in bijlage II. Keurmerk Social Return: PSO ladder De PSO is een keurmerk dat poogt de mate waarin bedrijven, die bijdragen aan de sociale markteconomie en werkgelegenheid voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, meetbaar te maken. De PSO is gericht op voldoen aan Social Return in de brede zin, waarbij specifieke sociale voorwaarden per opdracht niet worden getoetst. Social Return zou in die zin een algemeen doel worden, los gekoppeld van de specifieke aanbesteding, hetgeen bij publieke aanbestedingen 6

7 3. Social Return bij WENb/WWB bedrijven Energiebedrijven Energiebedrijven hebben gelet op hun positie op de markt en relatie met decentrale overheden al een aantal jaar ervaring met het fenomeen Social Return. Echter is er bij de te verstrekken opdrachten veelal sprake van leveringen, inhoudende arbeidsextensieve opdrachten, waardoor veel publieke partners vaak terughoudend zijn met Social Returneisen en -wensen in hun aanbestedingen. Ambitieuze gemeenten, vaak met grootstedelijke arbeidsmarkt problematiek, zoals de G4 gemeenten passen Social Return echter wel toe bij gas- en energieaanbestedingen.gelet op grootschalige opdrachtwaarden, lage arbeidscomponent en het soort beschikbare arbeid in deze markt is de klassieke toepassing van Social Return in de vorm van 5% eis van de opdrachtwaarde niet geadviseerd en wordt buitenproportioneel ervaren. Dit zal (publieke) opdrachtgevers echter niet moeten weerhouden van het aangaan van sociale samenwerkingsverbanden en het genereren van sociaal rendement bij de aanbestedingen in de energiemarkt. Er zijn waardevolle ervaringen in deze markt zoals bij de aanbesteding van Energie voor Sociale Minima, met als opdrachtgever de gemeente Amsterdam en Nuon als leverancier. Het Social Return aanbod van Nuon komt neer op het organiseren en aanbieden van een project genaamd Step2Work. Nuon neemt in dit project de verantwoordelijkheid om jongeren zonder startkwalificatie voor de arbeidsmarkt (met afstand tot de arbeidsmarkt) een kans te geven op werk. Deze jongeren krijgen een jaarcontract krijgen bij Nuon. In dit jaar verkrijgen zij een opleiding op een MBO2- niveau en een jaar lang praktijkbegeleiding on the job bij Nuon. Ervaringen van voorafgaande Step2Work programma s is 60% succesrate van de deelnemers na Step2Work uitstroomt naar duurzaam werk bij Nuon of bij andere werkgevers vanuit haar netwerk. Waterbedrijven Waterbedrijven wensen vanuit maatschappelijke rol en sociaal perspectief Social Return mee te nemen in hun aanbestedingen en dan met name binnen de RAWbestekken een gestandaardiseerde paragraaf Social Return mee te nemen waarin op transparante wijze de eis, invulling en verantwoording beschreven staat. Deze teksten dienen nog ontwikkeld te worden. Ook controle- en rapportagemethodieken binnen de waterbedrijven zelf in het kader van Social Return dienen nog ontwikkeld te worden, waar in het kader van contract compliance. Voorbeelden en formats voor Social Return bestekteksten en rapportages staan vermeld in de bijlage. Deze stukken zijn een goed uitgangspunt van belang is echter dat er een gedegen werkwijze passend binnen elke organisatie dient te worden ontwikkeld en binnen het inkoopapparaat te worden geïmplementeerd. Evides heeft bij enkele facilitaire aanbestedingen (schoonmaak en beveiliging) Social Return meegenomen door middel van pilots, in de vorm van 5% Social Return eis van het totaal ingezette uren op de opdrachten. Bij schoonmaak wordt deze verplichting ingevuld door een sociale stichting Nelis welke glazenwassersopleidingen verstrekt aan sociale doelgroepen. In de toepassing van Social Return bij huisleveranciers en op het gebied van communicatie met betrekking tot de sociale inborst van Waterbedrijven zijn er nog kansen te verzilveren. Afval- en milieubedrijven De afval- en reinigingsbranche en het beheer en onderhoud van de openbare ruimte lenen zich qua werkzaamheden bij uitstek voor inzet van Social Return. En is hier de nodige ervaring opgedaan, bijvoorbeeld door inzet SW-bedrijven en/of bijstandsgerechtigden bij de inzameling en verkoop van kringloopgoederen (huisraad/textiel) en de inzet op milieustraten. Bij het beheer en onderhoud van 7

8 de openbare ruimte wordt al vele jaren gebruik gemaakt van inzet van Social Return, met name in het groenbeheer en onderhoud. De branche heeft te maken met een aantal ontwikkelingen die invloed hebben op de mogelijkheden voor Social Return. 1. Hogere opleidings- en certificeringseisen voor werknemers Bij afval en reiniging behoort inzicht in en kunnen omgaan met techniek steeds meer tot de functie-eisen. De mechanisering en automatisering zet door. Ook bij het onderhoud van de openbare ruimte is steeds meer kennis vereist, bijvoorbeeld ten aanzien van het werken rond de openbare weg. 2. Vergrijzing van het arbeidsbestand Steeds meer vakmensen, 'potentiële leermeesters', stromen vanwege hun leeftijd uit. Dit neemt de komende jaren alleen maar toe. 3. Besparingsdruk, efficiënte inzet van medewerkers Met name bij het beheer en onderhoud van de openbare ruimte is steeds minder geld beschikbaar voor het realiseren van het gewenste kwaliteitsniveau. Om kosten te drukken worden medewerkers ingezet op werkzaamheden waarbij zij hun kostprijs waarmaken, zoveel mogelijk het jaar rond. Het flexibel combineren van werkzaamheden (bijvoorbeeld: groen in het groeiseizoen, afvalzorg in de winter) helpt daarbij. 4. Integraal beheer openbare ruimte In het kader van integraal beheer, alle beheertaken in de openbare ruimte gecombineerd, van gevel tot gevel, worden werkzaamheden als groenbeheer en reiniging steeds vaker gecombineerd uitgevoerd (bijvoorbeeld bladacties, vegen na maaien, et cetera). Binnen de branche bestaan op dit moment duidelijke verschillen. Een aantal publieke afvalbedrijven loopt voorop bij de (door)ontwikkeling van verdere inzet van Social Return. Dit is veelal mede ingegeven door de opdracht gemeenten in kader van de Participatiewet voorstaan. Echter, de inzet van de publieke 8 bedrijven gaat in sommige gevallen ook verder dan de gemeentelijke ambities. Daarmee wordt de legitimiteit van de eigen organisatie versterkt. Een verdere taakverbreding naar beheer en onderhoud van openbare ruimte past goed in de strategie van inzet Social Return. Evenals praktijkproeven met nieuwe inzamelsystemen waarbij sociale doelgroepen worden ingeschakeld. Commerciële afvalbedrijven lijken als gevolg van een kwetsbaardere positie, met meer kortlopende contracten, in eerste aanleg minder mogelijkheden voor Social Return te hebben. Dit komt omdat er geen 'eigen' afval is, er geen subsidies worden verstrekt dan wel Social Return taken overgeheveld worden vanuit gemeenten (anders dan in aanbestedingen). Ook bij de private bedrijven liggen er kansen zoals het bundelen van de kortlopende Social Return verplichtingen in de vorm van duurzame Social Return arrangementen. Daarbij wordt de inzet van Social Return ook steeds vaker als onderdeel van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen beschouwd. Naast successen zijn er ook moeizamere ervaringen met Social Return in de branche. Deze hebben met name betrekking op de implementatie na contractvorming, ofwel het daadwerkelijk invulling geven aan Social Return. Het vinden van bestendige invullingen, in het belang van werknemer en werkgever, is daarbij een grote uitdaging, evenals het realiseren van doorstroming richting reguliere arbeidsplaatsen. Verder speelt 'interne verdringing' een rol. Met name in de reinigingswereld is er veel sprake van vergrijzing, waarbij men oudere werknemers (in kader van P-90 arbeidsnormen) lichter werk toebedeelt, bijvoorbeeld op de milieustraat. Het is de kunst om de ervaring van deze mensen te combineren met ruimte voor Social Return. Job carving, het toesnijden van functies op de mogelijkheden van werknemers, is hierbij genoemd als oplossing waar nog meer ervaring mee moet worden opgebouwd.

9 4. Tips voor opdrachtgevers Optimaal resultaat van Social Return wordt behaald door het op de juiste manier mee te nemen bij inkoop, een duurzame sociale verbinding te creëren tussen de private en publieke sector, maar ook door de effectiviteit en resultaten te controleren en monitoren. In de bijlagen worden hiervoor de juridische kaders beschreven, en staan een voorbeeldbestektekst Social Return en een rapportageformat Social Return. Onderstaand een overzicht van tips voor de opdrachtgever voor een succesvolle inzet en uitvoering van Social Return. 1. Zorg voor transparante doelen en (inkoop)beleidslijnen, SMART geformuleerd Een transparant inkoopproces zorgt ervoor dat de opdrachtnemers hun positie ten opzichte van Social Return kunnen inschatten. In het inkoopbeleid moet de ambities van de aanbestedende dienst met betrekking tot Social Return worden verwoord. Zij staan aan het roer en geven richting. Verwoord beoogde doelen en de sociale doelgroepen helder. Ontwikkel een helder inkoopbeleid, praktische werkwijze en controle- en rapportagemethodiek. En monitor de prestaties zodat helder wordt wat Social Return oplevert en kost. 2. Zorg voor een gedegen en heldere werkwijze en uitvoeringsproces Van belang is dat betrokken partijen een gestructureerd proces doorlopen waarin rollen en verantwoordelijkheden helder verdeeld zijn, zodat alle stappen zorgvuldig kunnen worden doorlopen in het kader van de toepassing van Social Return, vanaf oriëntatiefase c.q. marktconsultatie, tot aan aanbestedings- en gunningsfase en tenslotte uitvoering en evaluatie. 3. Maak de invulling van Social Return opdrachtoverstijgend, bundel verplichtingen en organiseer ketensamenwerking Het gaat om het realiseren van de laagste maatschappelijke kosten/de grootste toegevoegde waarde. Bundeling levert meer massa en continuïteit bij de inzet van doelgroepen. Invulling van Social Return kan worden gedaan bij de opdrachtnemer zelf, maar ook bij onderaannemers en ketenpartners. Bij toepassing van Social Return als bijzondere uitvoeringsvoorwaarde kan onder transparante voorwaarden de verplichting regionaal en flexibel ingevuld worden binnen de kaders van de aanbesteding. 4. Verken de markt: bepaal voor de start van een inkoop- of aanbestedingstraject de mogelijkheden van Social Return Wat is er mogelijk bij de opdrachtnemers, en specifiek binnen de betreffende productcategorie? Onderzoek zelf hoe de markt reageert op Social Return; vraag leveranciers wat hun ervaringen zijn. Zij kennen hun eigen producten en organisatie. Met een goede marktverkenning en -consultatie weet je welke ontwikkelingen er zijn en wat er wel/niet mogelijk is in de markt. Daarnaast wordt duidelijk of Social Return als bijzondere uitvoeringsvoorwaarde of als gunningscriterium kan worden meegenomen in de inkoopprocedure. In het algemeen geldt dat met name zinvol is om Social Return mee te nemen als gunningcriterium indien partijen zich er daadwerkelijk mee kunnen onderscheiden. 5. Geef invulling van Social Return zelfde aandacht als andere aspecten in de contractrelatie Omdat Social Return afspraken van sociale aard zijn bestaat de neiging tot versloffen. Wees zakelijk ten aanzien van de invulling van Social Return, gelijk overige onderdelen uit een contractrelatie. Pak niet levering direct aan. Hard op de inhoud, zacht op het proces en de relatie. 9

10 6. Faciliteer en ontzorg leveranciers door de verbinding te maken met werving en selectie van de doelgroep De invulling van Social Return, het vinden en de verbinding maken met (publieke) matchingsorganisaties voor sociale doelgroepen, is voor private organisaties vaak lastig. Na het creëren van deze verbinding is de matching tussen potentiele kandidaten en functieprofielen vaak de uitdaging. Het inzichtelijk maken van het werkeloosheidsbestand is essentieel. Publieke organisaties kunnen hiervoor versterking zoeken bij professionele uitzendorganisaties, al dan niet door middel van een Social Return-verplichting van deze organisaties zoals bij de gemeente Amsterdam, alsmede een ingekochte dienstverlening bij bijvoorbeeld de gemeente Groningen. Besteed derhalve aandacht aan het opleiden/begeleiden van kandidaten in de vorm van voorschakeltrajecten voorafgaand aan de plaatsing en beloon investeringen in de vorm van extra opleidingen en begeleiding vanuit werkgever door dit onder de Social Return verplichting te laten rekenen. 7. Creëer Social Return arrangementen door middel van ontschotting en bundeling van opdrachten met Social Return verplichting Een arrangement is een samenwerkingsverband op maat, met nader overeengekomen afspraken over de manier waarop sociaal geïnvesteerd wordt door leverancier in de sociale doelgroep. Een arrangement in de vorm van een convenant, kan worden afgesloten over een langere periode, met meerdere Social Return verplichtingen, maar ook met meerdere opdrachtnemers (tegelijk). Inhoudende: bieden arrangementen iedere leveranciers de mogelijkheid om Social Return toe te spitsen binnen bedrijfseigen behoeften; heeft het arrangement een of meerdere gekapitaliseerde SR verplichting(en) als basis; 10 gebruikt het een gemeentelijke/regionaal portal (werkgeversservicepunt) voor de toelevering van potentiële kandidaten, waardoor dus op basis van behoefte na gunning een geografische focus wordt overeengekomen; is het gericht op het creëren van werkgelegenheid voor de doelgroep en het verkleinen van de afstand die werkzoekenden hebben tot de arbeidsmarkt (waarde toevoegen of belemmeringen wegnemen) Resultaat is een duurzaam strategische samenwerking waarbinnen de leverancier voldoet aan haar sociale verplichtingen en hierbij zoveel mogelijk kan inspelen op eigen bedrijfsbehoefte. Inspelend op de behoefte vanuit de markt om de sociale investeringen te kunnen bundelen en te verduurzamen en daadwerkelijk het sociale aspect strategisch in hun bedrijfsvoering te kunnen implementeren, biedt bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam het elke geïnteresseerde leverancier aan om na gunning van opdracht(en) met Social Return verplichting, hierover nadere duurzame afspraken te maken in het verlengde van de oorspronkelijke Social Return verplichting. Inhoudende dat alle kaders van de Social Return verlichting(en) onverkort van toepassing blijven, echter dat op basis van een nadere overeenkomst leveranciers de mogelijkheid krijgen om hier nadere afspraken over de invulling te maken Investeer in een goede regie op uitvoerend niveau De praktijk laat zien dat een mix van de inzet van vaste vaklieden en sociale doelgroepen kostenbesparend werkt. Juist combinatie van werkvelden en doorgroeimogelijkheid maakt een efficiënte inzet van medewerkers mogelijk (bijvoorbeeld door anticiperen op seizoenen en focus op bij/omscholing en interne mobiliteit). Kern is een goede regie op uitvoerend niveau. 2 Voor meer informatie over de arrangementen van de gemeente Amsterdam:

11 5. Tips bij het aanbesteden Voorwaarden voor de opdrachtgever c.q. aanbestedende dienst zijn opgenomen in hoofdstuk 2 en de bijlage van de handreiking. In aanvulling daarop een aantal tips over de praktische invulling hiervan. 1. Kapitaliseer Social Return als proportioneel percentage van de opdrachtwaarde of loonsom Door het kapitaliseren van Social Return ontstaat er een reëel zakelijke scope waarbinnen leveranciers sociaal kunnen investeren in de doelgroep, zonder dat dit verdringing of kostprijs verhogende werking in de hand speelt. Dit kan door een proportioneel percentage te nemen van bij voorkeur de opdrachtwaarde afhankelijk van de arbeidsintensiteit van een opdracht. De loonsom van een opdracht is namelijk voorafgaand aan de gunning vaak niet inzichtelijk en/of transparant bij betrokken partijen, ook zal de loonsom per leverancier verschillen hetgeen tot ongelijkheid kan leiden met betrekking tot de hoogte van de Social Return verplichting. Per aanbesteding moet worden gekeken of verplichting Social Return 5% van aanneemsom haalbaar, reëel en proportioneel is. Bij aanbestedingen met minder dan 30% arbeid en meer dan 70% kapitaal zal 2% Social Return van de opdrachtwaarde vaak wel haalbaar en proportioneel zijn. Van belang is dat zowel de aard en kenmerken van de werkzaamheden, branche, sociale doelgroep en lokale arbeidsmarkt dienen worden te meegewogen in de beslissing hoe Social Return dient te worden meegenomen. 2. Specificeer Social Return duidelijk, ondubbelzinning en eenduidig Vaak gehoorde klacht bij leveranciers is dat voor hen onduidelijk is wat in het bestek met betrekking tot Social Return wordt bedoeld en verwacht. Ook is er een te groot verschil in toepassingsvormen en mogelijkheden inzake Social Return binnen een dezelfde arbeidsregio. Om deze klachten te voorkomen is het aangeraden om Social Return, beoogde doelgroep en resultaten zo veel mogelijk 11 te gedetailleerd uit te werken in de opdrachtomschrijving en hierbij voor zover mogelijk aan te sluiten op de regelingen binnen de arbeidsregio en nationale en Europese ontwikkelingen. 3. Betrek (juridische) deskundige bij opstellen van de sociale paragraaf in het bestek De invulling van Social Return blijkt succesvoller als er van tevoren is nagedacht over de mogelijkheden bij een specifieke aanbesteding, binnen wettelijke kaders en mogelijkheden. Er zijn gevallen waarin Social Return op zich heeft geleid tot een in rechte afdwongen heraanbesteding. Betrek juridische experts en ervaringsdeskundigen op het gebied van Social Return en/of plaatsen van sociale doelgroepen bij de aanbesteding/contractvorming. Op deze wijze wordt Social Return duurzaam en strategisch worden ingezet en uitgevoerd. 4. Zet Social Return in als een brede investering in doelgroep, niet sec in werkplekken Bij kwetsbare groepen, zoals mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en mensen met een arbeidsbeperking is extra ondersteuning belangrijk om hen te begeleiden naar (nieuw) werk. Er is vaak sprake van een kwalitatieve discrepantie ( mismatch ) tussen mensen die op zoek zijn naar werk en de vraag van werkgevers naar werknemers. Van belang is dat Social Return kan worden ingezet om duurzaam waarde toe te voegen aan de doelgroepen in de vorm van opleidingen en trainingen om zo de kwalitatieve discrepantie tegen te gaan. Zodat de doelgroep beter inzetbaar is en een breder perspectief krijgt op werk. Niet alleen reguliere werkplekken maar ook leer-werkplekken (BLL/BOL), stageplaatsen, werkervaringsplaatsen en dergelijke kunnen interessant zijn voor de doelgroep.

12 Voorbeeld: de praktijk biedt legio mogelijkheden Het bieden van arbeid gerelateerde opleidingen, cursussen of trainingen voor doelgroepen al dan niet in combinatie met een (werk)plek, werkervaringsplekken en stages. De brede invulling helpt verdringing voorkomen en bewerkstelligd duurzaam resultaat en uitstroom. Ook kan inzet van (oudere) ervaren krachten in het kader van opleiden en begeleiden een invulling van Social Return zijn. 5. Laat ruimte over voor flexibiliteit en creativiteit bij de invulling van Social Return Houd bij het stellen van eisen (of de ingangsdatum van het contract) rekening met een aanloopperiode, organiseer zoveel mogelijk voorafgaand de verbinding met de markt en begin tijdig met de planning. Contractueel loopt tijdens de onderhoudstermijn van een opdracht de verbintenis door tussen opdrachtnemer en opdrachtgever. Hetzelfde geldt voor Social Return en de mogelijkheid om aan de Social Return verplichting te voldoen, dus tot en met de onderhoudstermijn. Zoek de ruimte voor invulling binnen de gehele keten die zich bezig houdt met uitvoering van de opdracht in brede zin, bij onderaannemers of gelieerde organisaties en/of flexibele schil. Bijvoorbeeld door inschakeling van een SW-bedrijf, uitzendbureaus of intermediaire bedrijven als opleidings-/leerwerkbedrijven. Deze bieden een beschermde omgeving voor de doelgroep met voldoende aandacht en zorg voor de begeleiding. 6. Ondersteun langdurige trajecten en gearrangeerde invulling Opdrachtnemers en medewerkers zoeken naar continuïteit waarin ze op een bedrijf strategische manier duurzaam kunnen investeren. Bundelen en het arrangeren van Social Return verplichtingen in lange termijn convenanten kan hiervoor een uitkomst zijn. Zie verder punt 7 van het vorige hoofdstuk. 7. Creëer de verbinding tussen sociale doelgroepen en de arbeidsmarkt en faciliteer opdrachtnemers Opdrachtnemers hebben vaak (nog) geen ervaring met Social Return, de doelgroep en/of werving hiervan. Opdrachtnemers met Social Return verplichting kunnen hier efficiënter invulling aangeven wanneer Opdrachtgever van te voren al verbinding hebben gemaakt binnen de arbeidsmarktregio, tussen wervingskanalen en marktpartijen en heeft nagedacht over mogelijke invulling en dus ook het richten van het sociaal rendement. 8. Stel voorwaarden aan monitoring, controle en verantwoording De basis van sociaal partnerschap en uitvoering van Social Return is een 'high trust' samenwerking tussen Opdrachtgever en -nemer. Van belang is dat er een format voor monitoring en verantwoording wordt opgesteld, al dan niet geïnspireerd door het rapportageformat vanuit de bijlage. In het bestek en offerte verklaart de opdrachtnemer onder meer dat de opgevoerde medewerkers en kosten specifiek betrekking hebben op de betreffende opdracht en niet worden opgevoerd in andere trajecten. Streef naar 'verantwoord verantwoorden', beperk de administratieve lasten en zoek voor de controle van persoonsgegevens de daarvoor verantwoordelijke instanties zoals gemeenten met GBA-rechten, onder meer in het kader van privacy. Voorbeeld: Social Return rapportage Evides Waterbedrijf maakt vooralsnog gebruik van de dienstverlening en controlemechanisme van het regionale Werkplein in het kader van haar Social Return eisen. Deze samenwerking beperkt zich echter wel tot deze arbeidsregio. 12

13 6. Tips voor opdrachtnemers 1. Wees proactief Benader opdrachtgevers in een zo vroeg mogelijk stadium, dus ga het gesprek in het kader van Social Return aan tijdens de marktconsultatie, Nota van Inlichtingen en meteen na gunning. Op deze wijze houden opdrachtnemers invloed op de invulling en mogelijkheden. Ook in het kader van het organiseren van Social Return arrangementen kunnen opdrachtnemers het initiatief nemen om bestaande en toekomstige Social Return verplichtingen 2. Controleer en registreer de Social Return inzet Belangrijk is te beseffen dat de doelgroep veel breder is dan vaak gedacht wordt. Doelgroepen kunnen zijn: alle werkloos werkzoekende vallend binnen de Participatiewet, WSW ers, Wajongers, stagiair(e)s en leerlingen van het MBO. Personen met een blijvende arbeidsbeperking, zoals SWers en Wajongers, die tevens kunnen worden opgegeven ingevolge de Quotumwet c.q. banenafspraak, vallen duurzaam onder een Social Return inzet. Houd plaatsingen vanuit de doelgroep bij, alsmede de totaal investering en kosten aan opleidingen en begeleiding en registreer deze. Voorbeeld: stuur op afspraken met opdrachtgever over bestendige inzet. In de infra sector dreigt anno 2015 door gebrek aan werk al snel verdringing bij het inschakelen van Social Return. Kies dan bijvoorbeeld voor een ingroeimodel van opleidingsplekken met doorstroommogelijkheid op reguliere werkplekken. Een aannemer uit de infra sector wil Social Return plekken binnen het bedrijf graag voor een langere periode inzetten, dan op basis van verworven opdrachten. Zodat de inzet duurzaam kan doorlopen, Social Return verplichtingen kunnen worden gebundeld en opdrachtoverstijgend kunnen worden ingezet. Met andere woorden: bij een nieuwe opdracht hoort niet per definitie een nieuwe plek. Het bedrijf moet wel aantonen dat er geen dubbeltellingen plaatsvinden Bepaal de strategie Bepaal of Social Return voor u een manier is om aan slechts (aanbestedings)- verplichtingen te voldoen, of een wijze om het verschil te maken in meerdere opzichten: in relatie met de opdrachtgever, wettelijke plicht, medewerkers, op het gebied van invulling MVO en marketingtechnisch. Maak van Social Return een strategische keuze waarbij men zich breder richt dan louter de praktische invulling. Let op: Social Return is geen manier om goedkopere arbeid in te schakelen! 4. Investeer in een duurzame propositie Inspelend op behoefte van marktpartijen om van ad hoc invulling van Social Return af te stappen, inzet te kunnen bundelen en opdrachtoverstijgende afspraken te kunnen maken zullen opdrachtnemers dit dienen te verwoorden in een passende propositie jegens opdrachtgevers. Indien het ontbreekt aan kennis, affiniteit en/of ervaring is het verstandig je te laten adviseren bij het maken van de propositie. 5. Ga gericht op zoek naar ketenpartners om MVO beleid en het beleid inzet Social Return vorm te geven. Stuur aan op een professionele, gekwalificeerde intermediaire organisatie tussen jezelf en de sociale doelgroepen of zet zelf een specialist in. Geef eigen medewerkers hiervoor tijd en ruimte. Stem de eisen aan kandidaten af met de opdrachtgever en toets daar op haalbaarheid. Streef naar creatieve en duurzame invulling, bijvoorbeeld door job-carving. Voorbeeld: inschakeling van flexibele schil

14 Een afvalbedrijf heeft in de toekomst behoefte aan nieuwe chauffeurs en beladers. Voor veel kandidaten uit de gemeentelijke bestand is dit echter een (nog) te grote stap. Het afvalbedrijf heeft daarom met een opleidingsbedrijf afspraken over de tewerkstelling van Social Return medewerkers bij dat bedrijf. Bij gebleken geschiktheid en na het opdoen van kennis en ervaring kunnen deze medewerkers later doorstromen naar het afvalbedrijf. 6. Geef bestaande medewerkers sturing en begeleiding bij inzet Social Return. Zorg voor de juiste verhouding vakmensen/begeleiding doelgroep Houd er rekening mee dat ook eigen medewerkers sturing en begeleiding krijgen bij inzet Social Return, zodat ze om kunnen gaan met de doelgroep van Social Return. Niet iedere chauffeur is bijvoorbeeld ook geschikt om iemand uit de doelgroep mee te hebben in het werk. Bouw op, train en ontwikkel je medewerkers, selecteer. Ook deze investering kan naar rato worden opgegeven als Social Return inzet. Voorbeeld: sturen op een goede mix Meerdere bedrijven benadrukken het belang van een goede regie op de uitvoering van werkzaamheden. 'De regie bepaalt het resultaat'. Onderdeel van de regie is ook de mix van medewerkers: (eigen) vaklieden, Social Return medewerkers en derden die worden ingezet. Bij voorbeelden in het beheer van de openbare ruimte komt daarbij meerdere keren de verhouding van (circa) 1/3 : 1/3 : 1/3 naar voren. regelingen voor de werkgever, laagdrempelig kunnen kennis maken met het bedrijf en de focus kan liggen op het bieden van opleidingen en/of begeleiding. 8. Gebruik Social Return als onderdeel van strategisch personeelsbeleid Het is een concrete mogelijkheid om in een krimpende personeelsmarkt (vergrijzing, in de toekomst minder technische medewerkers beschikbaar) te zorgen voor voldoende arbeidspotentieel, alsmede inzet Social Return te gebruiken als aanloop naar verplichtingen vanuit het Sociaal Akkoord c.q. Quotumwet. 9. Maak Social Return integraal onderdeel van MVO beleid Integreer Social Return binnen de people -tak van het bedrijfseigen MVO beleid en communiceer deze voor imago- en marketingwaarde. 10. Job carving, de manier om werkzaamheden en medewerkers af te stemmen Er zijn goede ervaringen te vinden met integrale teams waar kandidaten vanuit de Social Return doelgroep onderdeel van uitmaken van de bedrijfsvoering. Daarnaast is het soms nodig om taken van medewerkers te 'knippen en opnieuw combineren' om een bepaald profiel in te passen. Dat vergt ook het een en ander van bestaande medewerkers: gevoel voor het omgaan met personen uit de doelgroepen en overtuiging ten aanzien van nut en noodzaak van Social Return. 7. Zorg er voor dat kandidaten uit de doelgroep Social Return een vrijblijvende introductie(periode) krijgen aangeboden. Maak gebruik van sociale instrumentaria zoals looncompensatie en proefplaatsingen waarbij sociale doelgroepen, met financieel gunstige 14

15 8. Aanvullende informatie Op staan diverse handreikingen en voorbeelddocumenten op het gebied van Social Return, onder andere: Handleiding Social Return bij inkoop door gemeenten (bron: BESO). Veelgestelde vragen bij Social Return bij het Rijk (bron: BZK). Handleiding Social Return voor opdrachtnemers in de bouw en infra (bron: Technisch Bureau Bouwnijverheid). Zie: Andere sites: VNG deelt kennis rondom Social Return (Link naar Nieuwsbrieven van VNG over Social Return bij gemeenten). Handleiding Social Return bij het Rijk (bron: Rijksoverheid). Leidraad Social Return Amsterdam (bron: Gemeente Amsterdam). Eindrapport 'Sociaal aanbesteden in het groen' (bron: Branchevereniging VHG). Gids voor de inachtneming van sociale overwegingen bij overheidsopdrachten (bron: Europese Commissie). Factsheet Sociale aspecten bij aanbesteden (bron: Europa Decentraal). Module Aanbestedingsrecht: Social Return (bron: mr. M.E. Pellinkhof, Kluwer) 15

16 Bijlage Juridisch en inkoop technisch kader Social Return Zoals reeds beschreven kan Social Return tijdens een aanbestedingsprocedure krachtens de Europese Richtlijnen, Aanbestedingswet en Gids Proportionaliteit worden toepast als: 1. bijzondere uitvoeringsvoorwaarde c.q. contractseis, of als: 2. gunningscriterium waarop door middel van EMVI-methode gewaardeerd kan worden. Gelet op ongewenste en ontoelaatbaar (discriminatoir) effect is Social Return als geschiktheidseis niet mogelijk en ook niet als uitsluitingsgrond door limitatieve aard. De contractseis is de meest toegepaste vorm. Hieronder staan deze vormen en mogelijkheden verder uitgewerkt. 1. Social Return als bijzondere uitvoeringsvoorwaarde c.q. contractseis De meest voorkomende vorm van deze optie houdt in dat de opdrachtnemer 5% van de opdrachtwaarde moet inzetten voor sociale doelgroepen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Een ander percentage kan ook, mits proportioneel en afhankelijk van de hoeveel arbeid ten opzichte van kapitaal/materiaal die ingezet wordt op een opdracht. Vaak wordt bij het bepalen van het percentage Social Return op de opdracht een 30/70 verhouding arbeid/kapitaal aangehouden, inhoudende dat opdrachten met minder dan 30% arbeid (en meer dan 70% materieel/materiaal kosten) 2% Social Return proportioneel wordt geacht te worden genomen van de opdrachtwaarde. Deze methodiek wordt binnen opdrachtgevers en opdrachtnemers breed gedragen. 3 Dit gebeurt op basis van de door opdrachtgever aangegeven randvoorwaarden binnen de aanbesteding. Door Social Return toe te passen als bijzondere uitvoeringsvoorwaarde kan het in de breedte van de bedrijfsvoering en de productieketen worden gedragen en dus (gedeeltelijk) contractueel worden overgedragen aan onderaannemers. De opdrachtnemer dient bij inschrijving akkoord te gaan met deze bijzondere uitvoeringsvoorwaarde en deze uit te voeren gedurende de gehele contractperiode c.q. doorlooptijd van de opdracht inclusief evt. onderhoudstermijn. Duurzaam resultaat kan worden behaald wanneer de bijzondere uitvoeringsvoorwaarde nog ruimte laat met betrekking tot de concrete inzet binnen de kaders van de aanbesteding en evt. bundelingen en verduurzaming. Afwegingen Bij deze methode kan breed in de doelgroep worden geïnvesteerd. Dit beperkt zich niet alleen tot het plaatsen van mensen maar biedt ook mogelijkheden om te werken aan competenties middels opleiding, training, stage- of meelooptrajecten, et cetera. Dat kan binnen de bedrijfsvoering van de opdrachtnemer die zich (in)direct bezig houdt met de opdracht, maar ook elders in de keten, zoals onderaannemers. De opdrachtnemer heeft mogelijkheden om zijn eigen (duurzame) invulling van Social Return in te brengen. 3 Zie artikel in de Cobouw over Social Return en hoogte van het percentage, auteur Ferry Heijbrock 16

17 2. Social Return als gunningscriterium Deze vorm is aan strikte voorwaarden gebonden omdat een gunningscriterium voldoende verband moet houden met het voorwerp van de opdracht. De invulling is beperkt tot de opdracht zelf waarbij er sprake moet zijn van passende werkzaamheden (laagdrempelig werk) voor de doelgroep. Als Social Return als gunningscriterium wordt ingezet, wordt in de aanbesteding een plan van aanpak van de opdrachtnemer gevraagd. Het plan van aanpak wordt beoordeeld op : kwaliteit: de wijze waarop de doelstellingen voor Social Return worden ingevuld; kwantiteit: op de te realiseren hoeveelheid Social Return. Het hanteren van Social Return als gunningscriterium kan goed worden toegepast bij opdrachten met een grote arbeidscomponent, laagdrempelige functies en wanneer de markt ervaring heeft met Social Return en Social Return als wederzijdse kans wordt gezien. Afwegingen Indien voldoende kennis over Social Return ontbreekt, is het voor opdrachtnemers vaak moeilijk om tot een kwalitatief hoogwaardig plan van aanpak te komen. Hierdoor blijkt het in de praktijk lastig om Social Return op deze manier vorm te geven. Belangrijk risico bij het hanteren van Social Return als gunningscriterium, waarbij op kwantiteit kan worden gescoord, is dat opdrachtnemers strategisch (irreëel hoog aantal plaatsingen of percentages ) inschrijven. Door op kwaliteit van bijvoorbeeld het plan van aanpak te laten scoren, kan dit in ten dele worden voorkomen en resulteren in een bedrijfseigen en doordachte aanpak. Wettelijk kader Social Return Het doel van de nieuwe Aanbestedingswet staat omschreven in art. 1.4 lid 2 de aanbestedende dienst draagt zorg voor het leveren van zo veel mogelijk maatschappelijke waarde voor publieke middelen. 4 Hierbij wordt met de motie van Vlietstra een (inspannings)verplichting gelegd op aanbestedende diensten, expliciet vermeld zijn gemeenten, om bij werken en/of diensten 5% Social Return op te nemen in het aanbestedingsbeleid ten behoeve van langdurig werklozen en/of arbeidsgehandicapten. De toepassing van Social Return binnen aanbestedingen dient conform Europese beginselen van het aanbestedingsrecht te zijn. Dit houdt in dat Social Return proportioneel, non-discriminatoir, objectief en transparant dient worden meegenomen in alle aanbestedingen. Verder betekent dit dat geografische c.q. regionale beperkingen (het verplicht richten van Social Return op sociale doelgroepen van een bepaalde regio) in de aanbestedingsprocedure niet toegestaan zijn, gelet op de discriminerende en beperkende werking. 4 In de Memorie van Toelichting wordt vermeld dat dit betekend dat publieke financiële middelen zoveel mogelijk sociaal en maatschappelijke waarde moet creëren. 17

18 Het richten van Social Return op bepaalde doelgroepen en een regio kan slechts na gunning, in een dialoog van opdrachtgever en opdrachtnemer, nader overeen worden gekomen. Social Return is dan als bijzondere uitvoeringsvoorwaarde c.q. contractseis in de aanbesteding opgenomen. Social Return en de splinterperceel regeling In de Aanbestedingswet wordt (artikel 1.5) gesteld dat: 1. opdrachten niet onnodig worden samengevoegd; 2. een opdracht moet worden opgedeeld in meerdere percelen. Dit biedt de mogelijkheid om in projecten percelen op te nemen die specifiek bij het MKB worden uitgezet. Bepaald is dat een perceel buiten de aanbesteding van een project gehouden mag worden (telt wel mee voor totale waarde) en meervoudig of enkelvoudig onderhands kan worden aanbesteed aan (MKB) bedrijven die een bijdrage leveren aan het realiseren van de sociale doelstellingen. Dit kunnen SW- bedrijven zijn, maar ook andere bedrijven waarbij overgroot deel sociale doelgroepen in dienst zijn, zoals sommige Social Enterprise en Inmade het werkbedrijf van ministerie van Justitie. Voorwaarden daarbij zijn: het perceel mag niet meer dan 20% van totale opdrachtsom van het totale project zijn; de omvang mag niet groter zijn dan voor werken en voor diensten en leveringen. Voor meervoudig onderhandse opdrachten kan de opdrachtgever bepaalde partijen uitnodigen om een aanbieding te doen waardoor het makkelijker is om de speciale doelgroepen te bedienen. Door gebruik te maken van deze mogelijkheid kan een opdrachtgever bedrijven selecteren en belonen voor de inspanningen die zij verrichten voor de doelgroepen en gericht zoeken naar bedrijven die dat ook duurzaam invullen. Kringloopwinkels kunnen onder de splinterperceel regeling vallen. Afwegingen Door de beperkingen die de percelenregeling met zich meebrengt qua omvang van de opdrachten, is echter de effectiviteit minder groot. Per geschikte aanbesteding zal moeten worden afgewogen of dit opportuun genoeg is om het te organiseren of binnen bovenstaande kaders een afgebakend splinterperceel te bedingen. Methode zal per opdracht een aparte sociale marktverkenning vereisen en de planning moet hierin toereikend zijn. Social Return en opdrachten voorbehouden aan Sociale Werkvoorziening In deel 2, art van de Aanbestedingswet is bepaald dat aanbestedende diensten de deelneming aan procedures voor de gunning van overheidsopdrachten kan voorbehouden aan de Sociale Werkvoorziening: SW-bedrijven. Speciale sectorbedrijven zijn op basis van art AW uitgesloten van deze mogelijkheid. Door gebruik te maken van deze regeling kunnen overheden opdrachten en werkzaamheden die zich lenen voor uitvoering door de sociale doelgroepen gericht uitzetten 18

19 bij SW-bedrijven. Bij Europese en nationale aanbestedingen betekent dit dat de opdracht wordt uitgezet bij alle bedrijven die onder de noemer Sociale Werkvoorziening vallen, dus niet enkel regionale SW-bedrijven. Hoewel speciale sectorbedrijven zelf geen gebruik kunnen maken van deze regeling kunnen zij hier wel mee geconfronteerd worden of op andere wijze samenwerken met deze bedrijven (publiek-publieke samenwerking). Inbesteden Een aanbestedende dienst kan voor de uitvoering van een (sociale) dienst kiezen tussen uitvoering in eigen beheer (inbesteden) of uitvoering door de markt (aanbesteden). Bij inbesteden kan een onderscheid worden gemaakt tussen: 1. Zuiver inbesteden: de overheid voert dan zelf de dienst uit; houdt de dienstverlening in eigen huis, bijvoorbeeld bij een eigen afdeling, binnen dezelfde rechtspersoonlijkheid. 2. Quasi-inbesteden: de overheid houdt dan de dienstverlening publiek; ze voert de verlening niet zelf vanuit eigen huis uit maar laat een ander publiek orgaan (privaatrechtelijke stichting of opgericht bij gemeenschappelijke regeling) dat nauw met haar verbonden is en waarop zij toezicht uitoefent (een gelieerde onderneming ) deze activiteit verrichten. Aanbestedende diensten behouden het recht om zelf te bepalen of zij de uitvoering van opdrachten via de publieke dan wel de private weg wenst vorm te geven. Anders gezegd: geen aanbestedingsregels verbiedt aanbestedende diensten om ervoor te kiezen de dienstverlening zelf of in samenwerking met andere overheden te laten uitvoeren. Social Return en inbesteden Afhankelijk van wat voor een soort uitvoerende organisatie(s) en of afdeling de opdracht in het kader van de inbesteding uitvoert, kan Social Return worden meegenomen als onderdeel van de opdrachtomschrijving. Immers, als de opdracht al door het gemeentelijk sociaal werkbedrijf, re-integratiebureau en/of intern SWbedrijf wordt uitgevoerd, is er sprake van 100% sociale uitvoering en zal de toepassing van Social Return dubbelop zijn. Wordt de opdracht echter (deels) uitgevoerd door een reguliere dienst of afdeling dan kan Social Return in brede zin: als zijnde een investering in mensen met afstand tot de arbeidsmarkt eveneens een rol spelen bij inbesteden van een opdracht, als bij aanbesteden. Inhoudende dat de uitvoerende dienst of afdeling gedurende de uitvoering van de opdracht ook haar bijdrage kan leveren aan het stimuleren van mensen tot de arbeidsmarkt, dit zou dan ook inhouse gebeuren. Publiek-publieke samenwerking Waar aanbestedende diensten aan elkaar opdrachten verstrekken, rijst de vraag of deze van het toepassingsgebied van de EU-aanbestedingsrichtlijnen volledig kunnen worden uitgesloten, ondanks de algemene regel dat overeenkomsten tussen verschillende rechtspersonen daaronder vallen. Volgens de rechtspraak van 19

20 het Europees hof is dit onder bepaalde omstandigheden wel mogelijk. Wanneer aanbestedende diensten samenwerken om gezamenlijk taken van openbaar belang uit te voeren, kan dit meebrengen dat opdrachten worden gegund zonder dat de verplichting geldt het EU-aanbestedingsrecht toe te passen. Deze samenwerking kan de vorm aannemen van gezamenlijke controle over een derde entiteit die met de uitvoering van een taak belast is (verticale/geïnstitutionaliseerde samenwerking). Voorts kan samenwerking worden opgezet zonder dat een nieuwe of speciaal daartoe aangewezen entiteit wordt opgericht (horizontale/nietgeïnstitutionaliseerde samenwerking). Van de eerste variant is sprake wanneer een aanbestedende dienst samen met geïnteresseerde publieke partners bijvoorbeeld gemeenten, die bijvoorbeeld ook direct belang hebben bij de re-integratie van sociale, een aparte entiteit oprichten die in opdrachten van beide aanbestedende diensten voorziet door middel van inzet van sociale doelgroepen. Van de tweede variant is sprake als meerdere aanbestedende diensten om welke reden dan ook de inzet van sociale doelgroepen op de opdracht prefereert en hierover een wederkerige samenwerking over wenst aan te gaan. Deze samenwerkingsvormen betreffen een interessante enigszins complexe materie, die echter wel veel maatschappelijk rendement en schaalvoordelen kunnen opleveren. 20

21 Bijlage II Voorbeeld RAW-standaardbestektekst Social Return ALGEMEEN SOCIAL RETURN 5% - REGELING 1. Door zich in te schrijven op deze aanbesteding, verplicht de Inschrijver zich om bij gunning, minimaal 5% van de opdrachtwaarde (daadwerkelijk bruto omzet van onderliggende Opdracht op basis van nacalculatie, excl. BTW) die hij uit deze Opdracht genereert aan te wenden in het kader van Social Return om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt concreet toe te leiden naar werk. Mensen met afstand tot de arbeidsmarkt inhoudende werkloos-werkzoekenden en/of uitkeringsgerechtigden die een uitkering genieten op grond van: a) Participatiewet 2015, b) Wet Werk en arbeidsondersteuning Jonggehandicapten (Wajong), c) Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) of d) Werkloosheidwet (WW). 2. Overige werkeloze doelgroepen zoals bedoeld in het eerste lid worden gelijkgesteld: a) MBO-scholieren in de vorm van stagiaires; b) BLL/BOL-leerlingen t/m MBO 2 niveau c) Voortijdig schoolverlaters, zonder startkwalificatie op MBO 2 niveau; d) Niet Uitkeringsgerechtigden (Nug-gers) die zijn geregistreerd als werkeloos werkzoekende. 3. De inzet wordt bewerkstelligd door 5% van de opdrachtwaarde in te zetten op bovenstaande doelgroep in bijvoorbeeld de vorm van: a) reguliere werkplekken (direct of indirect bij onderaannemer of intermediair); b) opleidingen; c) leer-werk trajecten (BBL/BOL); d) dagbesteding; e) werkervaringsplekken; f) stageplaatsen; g) participatieplaatsen; h) en/of combinatievormen van bovenstaande inzet. 21

22 4 Om een duurzame plaatsing van de doelgroep naar werk te bewerkstelligen is het mogelijk om de Social Return verplichting gebaseerd op de contractseis van 5% inzet van de opdrachtwaarde- in de aanloop naar dit resultaat in te zetten, als investering in de doelgroep in de vorm van begeleiden, opleiden en certificeren. De kosten hiervan kunnen naar rato worden opgegeven in het kader van Social Return. 5 De Opdrachtnemer is verantwoordelijk voor de inzet van de in lid 1 genoemde doelgroepen. De concrete invulling (wat, wie, hoeveel en waar) wordt na gunning in prestatieafspraken tussen Opdrachtnemer en Opdrachtgever, ondersteund door de contactpersoon Social Return van Opdrachtgever, nader overeengekomen in prestatieafspraken, welke onlosmakelijk onderdeel uitmaken van de overeenkomst. 6 De Opdrachtnemer is verplicht om het gestelde in lid 01 uitsluitend te besteden tijdens de uitvoeringsduur van het werk inclusief onderhoudstermijn. 7 De invulling van deze Social Return verplichting kan in de breedte van de bedrijfsvoering van Opdrachtnemer worden verwezenlijkt en is tevens (deels) overdraagbaar aan ketenpartners, waarbij Opdrachtnemer te allen tijde verantwoordelijk blijft voor de gehele nakoming VERANTWOORDING SOCIAL RETURN 5% REGELING 1. Voor het bepalen van het in artikel 01 bedoelde percentage, dat door de inzet van de in artikel 01 genoemde doelgroepen wordt gerealiseerd, gelden de volgende uitgangspunten: a) Opdrachtnemer rapporteert conform rapportageformat en -methodiek Social Return aan de contactpersoon Social Return op basis van de gemaakte prestatieafspraken na gunning. b) Opdrachtnemer dient op aanvraag een kopie van de arbeids- of leer-/werkstage-overeenkomst te overleggen met daarin informatie over de looptijd en het aantal te werken uren, alsmede een overzicht van de aan de werknemer(s) betaalde loonkosten of vergoedingen. c) Scholing en opleidingen in het kader van Social Return dienen te worden verschaft door een Erkend Opleidingsbedrijf. d) Kosten in het kader van scholing en begeleidingen dienen deugdelijk onderbouwd te worden met gedetailleerde nota s, salarisstroken en/of facturen. In geval van interne scholing dienen de gemaakte kosten schriftelijk (in het kader van bewijsvoering) te worden onderbouwd. e) De inschaling van de genoemde doelgroepen geschiedt conform de geldende CAO, bij het bedrijf zelf of indien de kandidaat elders wordt geplaatst- bij een andere werkgever. f) Aannemer dient in het kader van het plaatsen van de doelgroep geen gebruik te maken van subsidies of overige premies. Eventuele subsidies of overige premies ontvangen voor inzet van de doelgroep worden afgetrokken op het bedrag te voldoen aan Social Return. 22

23 g) Bij ondertekening van de Offerte verklaard Inschrijver deze Social Return inzet dient slechts te op te geven met betrekking tot onderliggende Opdracht, om dubbeltellingen te voorkomen REALISATIE SOCIAL RETURN 5% - REGELING 1. Binnen 7 dagen na opdrachtverstrekking dient de Opdrachtnemer contact op te nemen met de contactpersoon Social Return. Alle mondelinge en schriftelijk communicatie loopt via de aangewezen Social Return-contactpersoon door Opdrachtgever. 2. De Social Return-contactpersoon kan u adviseren over de invulling van de 5% regeling. 3. De invulling van de 5% regeling wordt vastgelegd in prestatieafspraken. Deze prestatieafspraken worden in overleg tussen de aannemer en Opdrachtgever besproken en zijn gericht op maatwerk en maken onlosmakelijk deel uit van de onderliggende overeenkomst. Opdrachtnemer zal ieder kwartaal een daartoe behorende kwartaalrapportages verstrekken aan Opdrachtgever over de stand van zaken in het kader van de 5% regeling. 4. De controle op de nakoming van de prestatieafspraken en verstrekte kwartaalrapportages Social Return geschiedt door Opdrachtgever en haar bevindingen zijn daarin leidend. 5. Indien aannemer zijn verplichting niet nakomt wordt tweemaal het aandeel dat op basis van controles niet is ingezet door aannemer, als korting opgelegd. 23

24 Bijlage III Voorbeeld Rapportageformat Social Return Evides Datum (dd/mm/jj): Kwartaal (1, 2, 3, of 4): 1 Kwartaalrapportage invulling Social Return Opdrachtnemer Bestek nr. + naam SR Optie 5% of 2% Aanneemsom SR-bedrag Startdatum + einddatum opdracht Start: incl. Einde: Onderhoudstermijn Contactpersoon, tel. en adres Contactpersoon Evides Soort Arbeidstoeleidingsplek / overige inzet Naam Burgerservicenu mmer Geboortedatum Functie Uitkering Aanvang Einde contract Totaal uren Totaal loonkosten Opleidings/begeleidings kosten 24

25 Met medewerking van: 25