S.O. en V.S.O. de Steiger

Transcriptie

1 Gereformeerd Speciaal Onderwijs aan Zeer Moeilijk Lerenden Ondersteuningsprofiel S.O. en V.S.O. de Steiger 2013 Versie januari

2 Inhoud 1 Algemene gegevens Contactgegevens Missie Visie Visie op onderwijs en ontwikkeling Visie op ontwikkeling Visie op onderwijs Eigen Initiatief Model Pedagogische huisstijl Beleid ten aanzien van leerlingbegeleiding Uitgangspunten leerlingbegeleiding Inrichting van de school Inrichting van de ondersteuningsstructuur SO en VSO Het ontwikkelingsperspectief SO Uitstroombestemmingen SO Uitstroomprofielen Het ontwikkelingsperspectief VSO Uitstroombestemmingen VSO Uitstroomprofielen Het toelatings-en aanmeldingsbeleid Het wettelijk kader Aanmeldingsprocedure Leerlingbegeleiding Het beleid nascholing en deskundigheidsbevordering Medewerkers Positie ouders Ouders en zorgplicht Ouders en medezeggenschap Ouders en betrokkenheid bij de school Veiligheidsbeleid Verzuimbeleid

3 4 Grenzen in de huidige onderwijssituatie Criteria om leerlingen niet aan te nemen of te verwijderen De ambitie Ambities: intern Ambities extern Flexibele arrangementen Kengetallen Bijlagen Bijlage 1, thema s en indicatoren basisondersteuning Bijlage 2, protocollen en documenten m.b.t. het ondersteuningsprofiel van de school Bijlage 3, contactgegevens

4 Voorwoord Voor u ligt het schoolondersteuningsprofiel van onze school: De Steiger te Groningen, een school voor gereformeerd speciaal onderwijs met een afdeling voor voortgezet speciaal onderwijs aan zeer moeilijk lerenden (ZML). In 1986 werden in Groningen een school voor Leer en Opvoedings Moeilijkheden (LOM, De Trampolien) en een school voor Moeilijk Lerende Kinderen (MLK, De Meerpaal) opgericht. Dit waren de eerste Gereformeerde scholen voor speciaal onderwijs in het Noorden van het land. De MLK-school werd in 1987 uitgebreid met een afdeling voor ZML en een afdeling voor VSO-MLK (Voortgezet Speciaal Onderwijs MLK). De SBO school de Meerpaal is in augustus 1996 ontstaan uit een fusie van de school voor MLK (met de afdelingen voor ZML en VSO-MLK) en de LOM-school. Deze fusie was het gevolg van wijzigingen in de wet- en regelgeving met betrekking tot speciaal onderwijs. Vanuit de fusie is toegegroeid naar een nieuwe onderwijsgemeenschap voor speciaal onderwijs. Per 1 augustus 2000 is de afdeling VSO-MLK bestuurlijk en in de directie ondergebracht bij het Gomarus College en verder gegaan als afdeling PRO (Praktijk Onderwijs ). En per 1 augustus 2003 is de afdeling ZML omgezet in een zelfstandige school onder de nieuwe naam De Steiger en participeert De Steiger onder het Regionaal Expertise Centrum Noord Oost Nederland cluster 3 (REC NON-3). De naam De Steiger is gekozen omdat deze naam past bij De Meerpaal. Bovendien heeft een steiger twee betekenissen: je kunt aanleggen bij een steiger bij het water en een rustpositie innemen. Maar een steiger kan ook de hoogte ingaan. Om iets op te bouwen heb je een bouwsteiger nodig. Dat willen we ook met ons onderwijs bereiken: iets opbouwen, maar ook op zijn tijd rustig aan kunnen leggen. Per 1 augustus 2008 is de afdeling oudste leerlingen (vanaf 13 jaar) een VSO afdeling geworden. Passend onderwijs en de daarbij horende zorgplicht vraagt van scholen dat ze zich helder en transparant positioneren en aangeven welke ondersteuning ze kunnen bieden aan leerlingen. Het schoolondersteuningsprofiel (SOP) beschrijft specifiek de diverse aspecten van de ondersteuningsstructuur in de begeleiding van leerlingen en heeft een doorlooptijd van 4 jaar. Het document is een verplichting vanuit het wettelijk traject rond Passend Onderwijs. Gezien de voortdurende ontwikkelingen op het gebied van de leerlingenbegeleiding wordt het profiel jaarlijks geactualiseerd en gepubliceerd en om de 4 jaar opnieuw vastgesteld. Mede op basis van de schoolondersteuningsprofiel van de aangesloten scholen stelt het samenwerkingsverband waar de school toe behoort om de 4 jaar een ondersteuningsplan vast. Het schoolondersteuningsprofiel is een verantwoordings- en planningsdocument voor intern en extern gebruik. Het bevat een beschrijving van de huidige situatie van de basisondersteuning en de extra ondersteuningsmogelijkheden voor leerlingen en het formuleert aandachtspunten ter verbetering. Gerealiseerde doelstellingen en actuele ontwikkelingen worden steeds verwerkt in de 4

5 volgende versie van het schoolondersteuningsprofiel. Tevens worden de grenzen aan de ondersteuning aangegeven, die onze school de leerlingen kan bieden. Het schoolondersteuningsprofiel wordt geschreven en geactualiseerd onder verantwoordelijkheid van de directeur van de school. Het profiel is besproken in het zorgteam en het schoolteam. Vervolgens is het voorgelegd aan het Bestuur en na een advies van de Medezeggenschapsraad definitief vastgesteld. Een afschrift wordt gestuurd aan de Samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs waar de school toe behoort en de Inspectie. Het ondersteuningsprofiel is voor ouders1 en andere belangstellenden ter inzage via de website van de school. In de schoolgids wordt het profiel samengevat en wordt ouders gewezen op de integrale versie op de website. Het uitgangspunt voor het inrichten van de ondersteuningsstructuur moet zijn dat de zorg naar de leerling gaat en niet andersom. Het onderwijs dient handelings- en opbrengstgericht te zijn. Hierbij heeft het schoolondersteuningsprofiel een faciliterende functie. Door het gebruik van het schoolondersteuningsprofiel is het voor elke betrokkene binnen en buiten de school helder waar of bij wie informatie over de zorg aan de leerlingen te halen valt en wat de te volgen procedure is. M.R. Noorman (directeur) 1 Daar waar dit schoolondersteuningsprofiel ouders benoemt, wordt uitdrukkelijk ook verzorgers of voogden bedoeld. 5

6 1 Algemene gegevens 1.1 Contactgegevens De Steiger Bezoekadres: Koperstraat RW Groningen Postadres: Postbus AA Groningen Brinnummer: 26MK website: adressen: m.noorman@steigerzml.nl - directeur De Steiger, Directie: Marja Noorman: directeur De Steiger gaat uit van de Vereniging voor Gereformeerd Speciaal Onderwijs te Groningen. Het postadres van het secretariaat van de vereniging is: Postbus AA Groningen. Zorg: Christiaan Huisman, orthopedagoog Liesbeth Werner: intern begeleider SO en VSO Bevoegd gezag De Steiger gaat uit van de Vereniging voor Gereformeerd Speciaal Onderwijs te Groningen. De vereniging heeft twee scholen onder haar beheer: SBO De Meerpaal en ZML De Steiger. Situering van de school De Steiger en De Meerpaal zijn vanaf eind december 1999 gehuisvest aan de Koperstraat 4 te Groningen. In 2009 is de school gerenoveerd. Schoolgrootte De Steiger telt op 1 oktober leerlingen. Wij zijn een streekschool, onze leerlingen komen uit Groningen, het westelijk deel van Friesland en het noordelijk deel van Drenthe. Leerlingpopulatie De Steiger geeft onderwijs aan leerlingen in de leeftijd van 4-20 jaar, verdeeld over een SO en een VSO afdeling. Op de SO-afdeling van de school zitten leerlingen in de leeftijd van 4-12 jaar. Op de VSO-afdeling volgen leerlingen onderwijs in de leeftijd van jaar. De doelgroep van het ZML-onderwijs is zeer heterogeen. Iedere leerling heeft zijn of haar specifieke mogelijkheden en beperkingen. In algemene zin kan worden gesteld dat de doelgroep zich kenmerkt door blijvende beperkingen die de leerlingen hebben bij het aanleren van vaardigheden, attitudes en het verwerven van kennis. De blijvende beperkingen van de leerlingen hebben in de eerste plaats betrekking op beperkingen in de verstandelijke ontwikkeling. Daarnaast is sprake van een blijvende achterstand op emotioneel en adaptief gebied. 6

7 Veelal functioneren leerlingen op het niveau van een lichte of matige verstandelijke beperking. De school werkt met een basisaanbod en werkwijze die zijn afgestemd op de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte van de ZML-leerling. Binnen de school is er sprake van gradaties in de zorgvraag van leerlingen. Wij definiëren een zorgleerling als volgt: Een zorgleerling is een leerling bij wie de leervorderingen afwijken van de beoogde schoolloopbaan, zoals vastgesteld in het ontwikkelingsperspectief of individueel transitieplan en/of waarbij toenemende gedragsproblematiek wordt geconstateerd. Alle leerlingen van de Steiger krijgen een specifiek onderwijsaanbod. Leerlingen met een enkelvoudige IQ beperking zijn binnen onze school een kleine groep. Leerlingen met een IQ beperking en een bijkomende problematiek zoals een laag sociaal-emotioneel functioneren, hechtingsstoornis of een autistisch spectrum stoornis, vormen de grootste doelgroep binnen school. Vanuit onze kleinschaligheid en rust kunnen kinderen (weer) tot leren komen. Wij doen alles wat in ons vermogen ligt om dat te bereiken. Wij doen dat enthousiast, inspirerend en met respect voor ieder mens. Er wordt gewerkt vanuit een multidisciplinair team waarin verschillende deskundigheden zijn vertegenwoordigd. De leerkrachten verzorgen het onderwijs aan de groepen en worden ondersteund door onderwijsassistenten. Profiel van de doelgroep Leerlingen met een matige verstandelijke beperking, IQ lager dan 55, met ontwikkelingsniveau van 2 tot maximaal 7 jaar. Leerlingen met een licht verstandelijke beperking, IQ 56-70, met ontwikkelingsniveau van 3 tot maximaal 12 jaar. Leerlingen functioneren op laagbegaafd niveau, IQ boven 70, met psychiatrische problematiek met ontwikkelingsniveau van 2 tot maximaal 14 jaar Leerlingen met een verstandelijke beperking met.bijkomende problematiek - ASS problematiek - ADHD - Hechtingsproblematiek - Overig psychiatrische problematiek - Sociaal emotionele kwetsbaarheid - Syndromen - Epilepsie - Motorische en/of lichamelijke beperkingen 1.2 Missie Wij willen ieder kind laten weten dat hij/zij een onvoorwaardelijk geliefd kind van God is. Het onderwijs op onze school is erop gericht om iedere leerling uiteindelijk te kunnen plaatsen op de best passende plek in de samenleving. 1.3 Visie Elke leerling heeft recht op een zo autonoom mogelijke plaats in de samenleving. Daarom is ons onderwijs ingericht op het leren toepassen van algemene basisvaardigheden zoals, voorbereiding op werken, wonen en vrije tijd. Leerlingen worden gestimuleerd om zelfstandig te denken en handelen (leerkrachten en leerlingen 7

8 zijn bekend met het E.I.M, zelf oplossend vermogen en generaliseren). Leerlingen mogen ontdekken hoe het is om ergens verantwoordelijk voor te zijn. Elke leerling met zijn of haar competenties willen we helpen aan een werkplek die bij hem/haar past. Ons onderwijs is er op gericht om competenties van leerlingen te ontdekken en te helpen ontwikkelen. Externe factoren ( zoals b.v. het vervoer) kunnen invloed hebben wat uiteindelijk de woon-werkplek van leerlingen zal zijn. De school zal met deze randvoorwaarden rekening moeten houden. Wat een leerling qua capaciteiten kan en wat van een leerling qua wetgeving geëist wordt, moet in de praktijk wel mogelijk zijn. We werken samen met bedrijven en ketenpartners. Dit wordt in het onderstaande overzicht duidelijk gemaakt. Samenwerkingsrelaties Deskundigen van diverse hulpverleningsorganisaties spelen een rol op de Steiger. Dit kan zijn door zitting te hebben in het Schoolzorgteam, begeleiding van leerlingen, begeleidingsgesprekken met ouders, leerkrachten en /of intern begeleiders, scholingtrajecten enzovoort. De volgende professionals hebben een relatie met de Steiger: - Jeugdarts van de Jeugdgezondheidszorg van de GGD Groningen - MEE-Groningen - Accare gedragsdeskundigen (Accare is een instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie) - GGZ/vanBoeijen - Praktijken voor logopedie en fysiotherapie in de regio - Bureau Jeugdzorg - Pleegzorg instanties - Visio - Autistenteam Noord Nederland - Promens Care - Stichting de Driehoek - Stichting Sprank: Gezinsvervangende tehuizen - SGJ - ARBO - Gemeente Groningen - Diverse stagebedrijven Andere functionarissen waarmee wordt samengewerkt: - Leerplichtambtenaar - Politie - Gemeenteambtenaren voor het leerlingenvervoer - Onderwijs - REC scholen - Visio Cluster 2 - RENN 4 - SBO De Meerpaal - BaO: Noorderbasis/ VGPONN - Gomaruscollege: PrO 8

9 2 Visie op onderwijs en ontwikkeling Wij kijken en luisteren naar onze leerlingen om te zien wat ze nodig hebben. We volgen hun ontwikkeling zorgvuldig om te bepalen of ze extra hulp, uitdaging of stimulering behoeven. We bereiden onze leerlingen voor op hun toekomst richting wonen, werken en vrije tijd. Op die manier proberen we alles uit leerlingen te halen wat erin zit, maar nooit ten koste van het kind. We benaderen onze leerlingen positief en gaan uit van de mogelijkheden van ieder kind. We helpen ze om stapsgewijs te groeien naar zelfvertrouwen, zelfredzaamheid en zelfstandigheid. 2.1 Visie op ontwikkeling Voor ons is ieder kind van oorsprong een uniek mens, door God geschapen. Om zich te kunnen ontwikkelen beschikken kinderen van nature in meer of mindere mate over bepaalde eigenschappen. Kinderen willen iets kunnen en iets leren (competentie en nieuwsgierigheid). Ze zoeken omgang en staan open naar de wereld om hen heen (relaties en onbevangenheid). Kinderen willen graag zelf kiezen en aan de slag gaan met uitdagende nieuwe dingen (autonomie en zelfvertrouwen). Die eigenschappen kunnen alleen tot ontwikkeling komen als het kind bescherming, liefde aanmoediging, sturing en respect van volwassenen en leeftijdgenoten ontvangt. Een kind wordt op weg naar volwassenheid steeds onafhankelijker als het kan vertrouwen op eigen kunnen en eigen keuzes. Waar we rekening mee dienen te houden is dat de leerlingen die onze school bezoeken, beperkt zijn in hun mogelijkheden. Er zijn leerlingen die bepaalde basisontwikkelingen nog niet beheersen en die op een andere manier leren. We geven onderwijs op maat, onderwijs dat past bij de leerling. Tevens krijgen wij steeds meer leerlingen met specifieke gedragsproblemen en leerlingen die op een zeer laag niveau functioneren. Voor deze leerlingen zullen we genoeg kennis moeten ontwikkelen om optimaal aan te sluiten bij hun hulpvraag. Ons team probeert zo goed mogelijk recht te doen aan de eigenheid van ieder specifiek kind en gaat uit van zijn of haar specifieke mogelijkheden. Kinderen moeten zo goed mogelijk hun gaven tot ontwikkeling brengen, maar niet primair ter wille van hun zelfontplooiing. We sturen juist aan op het dienstbaar zijn in alle verhoudingen. Afhankelijk kunnen en durven zijn in relaties is kenmerkend voor het leven van een christen. Tegelijk beseffen we dat dit alleen maar kan, als het kind hieraan vorm geeft vanuit zelfaanvaarding en zelfrespect. We zoeken naar een inrichting van ons onderwijs waarin deze eigenschappen tot ontwikkeling komen. Wij geven dat vorm door middel van ontwikkelingsgericht onderwijs. Aan het ontwikkelingsgericht onderwijs zit ook een kant aan waar we op De Steiger niet mee uit de voeten kunnen. Ontwikkelingsgericht en adaptief onderwijs heeft humanistische wortels en dus een optimistisch mensbeeld. Op een gereformeerde school liggen de uitgangspunten anders. Wij komen ook bij kinderen zonde, onwil en beperkingen tegen. We nemen ons vertrekpunt niet in het goede kind, maar in de opdracht die God ons geeft zijn kinderen toe te rusten tot hun levenstaak. We baseren ons onderwijs niet op autonomie en zelfvertrouwen, maar werken vanuit christelijke principes aan eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. De begrippen redzaamheid en volwassenheid kenmerken ons 9

10 christelijk opvoedingsdoel. We zeggen daarmee dat kinderen verantwoordelijkheid moeten leren dragen voor hun relatie met God, de naaste, de schepping en het omgaan met zichzelf. Wij noemen dit adaptief toerustend onderwijs. We werken thematisch om alle lessen zo betekenisvol mogelijk te maken. We bieden deze thema s aan via diverse werkvormen waarbij de leerling de kans krijgt om zijn of haar eigen voorkeursleerstijl te ontdekken en te gebruiken. 2.2 Visie op onderwijs Onze visie op onderwijs sluit naadloos aan bij onze visie op ontwikkeling. Zoals aangegeven gaan we uit van de specifieke mogelijkheden van ieder individu. In ons onderwijs dagen we kinderen uit zich te ontwikkelen zodat ze kunnen uitgroeien tot zelfstandig handelende mensen, die in staat zijn om zo goed mogelijk sociaal te functioneren in de maatschappij: in hun eigen sociale omgeving en op het gebied van vrije tijd, dagbesteding of werk. Met betrekking tot het leerklimaat heeft De Steiger de laatste jaren een duidelijke groei doorgemaakt. Op grond van het instroomprofiel en verwachte uitstroomprofielen en het daaraan gekoppelde ontwikkelingsperspectief werken de leerkrachten met instructieniveaus. Om de gewenste situatie te realiseren is het van belang dat het onderwijs zodanig ingericht wordt dat leerlingen gestimuleerd worden zichzelf meer te ontwikkelen. Dat wil zeggen het versterken van hun zelfbeeld, de sociale vaardigheden, de zelfredzaamheid en het zelfoplossend vermogen (zelf leren nadenken, oplossingen bedenken, vaardigheden toe te passen en initiatieven te nemen). De nadruk ligt op het zelf denken en doen. Naar aanleiding van deze ontwikkeling kunnen de leerlingen aangesproken worden op hun eigen verantwoordelijkheden. Voor het team betekent dit dat de leerling centraal staat. De methode van lesgeven/begeleiden geeft ruimte tot zelf ontdekken en kiezen. De begeleider krijgt een ondersteunende, begeleidende rol. De begeleider besteedt aandacht aan het functioneren van de leerlingen en creëert daarbij ruimte van waaruit ze zich verder kunnen ontwikkelen. Het onderwijs aan de leerlingen moet praktisch en functioneel zijn. De leerstof is gericht op de toepasbaarheid in de samenleving. Wij streven er als school naar dat onze leerlingen uiteindelijk hun plekje vinden in onze maatschappij. Wij hebben als school uitstekende (vaak) persoonlijke contacten met het regionale bedrijfsleven en naburige werkwoon- en vrijetijdsinstanties. Daar investeren we in. Omdat we klein zijn, kennen we onze leerlingen. Op deze manier zijn we erg goed in staat om onze leerlingen aan goede stageplekken, aan goede dagbesteding of zelfs aan regulier betaald werk te helpen. Zo zorgen we binnen de wettelijke mogelijkheden voor een zo goed mogelijke overgang tussen school en werk. De visie van de school is gebaseerd op de drie mogelijke uitstroomprofielen: Belevingsgerichte dagbesteding/arbeidsmatige dagbesteding in kleine groepen Arbeidsmatige dagbesteding in groepen Arbeidsmarktgericht/WSW/Vrije bedrijf (beschermde arbeid) Deze manier van onderwijs verzorgen sluit aan bij de ontwikkelingen binnen het onderwijs en de gehandicaptenzorg, waarbij men steeds meer de cliënt centraal zet (wat kan hij/zij, wat wil hij/zij en wat zijn de 10

11 mogelijkheden?). Door deze werkwijze worden de leerlingen beter voorbereid op een toekomst na hun schoolperiode. De overgang van de schoolperiode naar een volwaardige woon/werkplek in de samenleving verloopt meer geleidelijk. Binnen de huidige veranderingen en ontwikkelingen in het ZML-onderwijs zien wij het Eigen Initiatief Model (EIM) als een zeer bruikbare methodiek, die veel mogelijkheden biedt voor de door ons gewenste vorm van onderwijs verzorgen. 2.3 Eigen Initiatief Model Op De Steiger gebruiken wij het Eigen Initiatief Model (EIM) als basis voor onze begeleiding van de leerlingen. Het EIM is een model dat erop is gericht om de zelfredzaamheid te vergroten door het leren van algemene (denk) vaardigheden die inzetbaar zijn op elk gebied van het dagelijkse leven. Het inzetten op elk gebied van het dagelijkse leven noemen we generaliseren. We maken onderscheid in het denken en het uitvoeren, zonder na te denken kan je immers ook niet uitvoeren. Met behulp van het EIM leren we de leerlingen (weer) bewust te worden van het denken vóórdat ze ook maar beginnen aan de uitvoering van een taak. We onderscheiden drie algemene denkvaardigheden; plannen, bijsturen en evalueren. Deze algemene denkvaardigheden gebruikt ieder mens wanneer hij aan een taak begint maar hij staat er vaak niet bewust bij stil. Wanneer we aan onze dag beginnen bedenken we bijvoorbeeld dat we alvast de wasmachine kunnen aanzetten voordat we een boodschapje doen om vervolgens de was uit te hangen en een broodje te gaan eten. Een simpel voorbeeld waar onze leerlingen vaak niet over nadenken omdat ze simpelweg de vaardigheden van plannen, bijsturen en evalueren niet (voldoende) beheersen. Door gebruik te maken van een stoplicht en aan te sluiten bij de vaardigheden en het niveau van de leerling leren we de leerling zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen denkproces. In de praktijk praten we over het maken van een plan maken voordat je begint (rood in het stoplicht), nadenken terwijl je bezig bent (oranje in het stoplicht) en terugkijken als je klaar bent (groen in het stoplicht). Voor de leerlingen geven de kleuren en plaatjes houvast terwijl ze nadenken. Door stap voor stap deze algemene denkvaardigheden te oefenen in de praktijk leren we de leerlingen bewust te worden van hun vermogen om zelf te plannen, bijsturen en evalueren. 2.4 Pedagogische huisstijl Onze pedagogische huisstijl kenmerkt zich allereerst door de Christelijke visie die we hebben. Dit kenmerkt ons handelen. We willen de leerlingen een plek bieden waar ze graag vertoeven en zich veilig en geborgen voelen. De omgang met de leerlingen is open, respectvol en vanuit het besef dat het kinderen van God zijn. De school ontwikkelt verschillende activiteiten die dit klimaat bepalen, zoals o.a. een gezamenlijke weekopening- en sluiting met Bijbellezing en gebed. Om het schoolklimaat verder te beschrijven zijn rust, vaste afspraken, het bieden van structuur, regelmaat en bieden van vertrouwen kernbegrippen. In een rustige, veilige omgeving kan door de leerlingen geconcentreerd en gemotiveerd gewerkt worden. We willen leerlingen vertrouwen laten krijgen in eigen kunnen. Om zicht te krijgen op het pedagogisch klimaat van onze school, beschrijven we hiervan een aantal aspecten: 11

12 We bieden de leerlingen een duidelijke structuur; er is regelmaat in de dag en weekindeling. We proberen de signalen van de leerlingen op te vangen door responsief te zijn, maar ook door consequent, flexibel, spontaan, open, geduldig, alert, betrokken, invoelend te zijn, maar ook afstand te kunnen nemen. We stimuleren de leerlingen zichzelf te ontwikkelen op het terrein van: zelfstandigheid en competentie. We stimuleren de leerlingen contacten te kunnen maken en te onderhouden. De zelfstandigheid van leerlingen stimuleren we door het doen van boodschappen, het maken van maaltijden, tafel te dekken, persoonlijke verzorging, het doen van huishoudelijke taken. De sociale zelfstandigheid kenmerkt zich door het leren problemen op te lossen, zich te houden aan geldende omgangsnormen regels en afspraken. In de concrete groepssituaties maken we gebruik van picto s en/of visueel gemaakte afspraken en regels. Het leren door te doen en te ervaren is bij ons op school een gegeven. Om het zelfbeeld van de leerling positief te beïnvloeden sluiten we aan bij de ontwikkeling van de leerling en de belangstelling van de leerling. Ook sluiten we aan bij het werkniveau en het werktempo van de leerling. De specifieke eisen die een leerling stelt aan veiligheid, structuur en de manier van aanbieden hebben daarbij de grootste aandacht. Succeservaringen opdoen zijn voor onze leerlingen van wezenlijk belang. Vooral activiteiten die jezelf gekozen en gedaan hebt leveren de grootste voldoening op. De specifieke hulpvraag van de leerling is het uitgangspunt van ons handelen. 12

13 3 Beleid ten aanzien van leerlingbegeleiding 3.1 Uitgangspunten leerlingbegeleiding Vanuit de wettelijke opdracht aan onze school voor speciaal onderwijs aan zeer moeilijk lerenden om voor de leerling een onafgebroken ontwikkeling te realiseren, vloeit de opdracht voort te streven naar een continue vooruitgang in de ontwikkeling van leerlingen. Voor elke leerling zal het team het leerstofaanbod, de leertijd, het onderwijsleerproces en het schoolklimaat afstemmen op de individuele hulpvragen ten einde voor de leerling optimale opbrengsten te realiseren. Door het instroomniveau en het verwachte uitstroomniveau te verbinden ontstaat een ontwikkelingslijn. Er ontstaat een meerjarenperspectief dat richtinggevend is voor het plannen van het aanbod. Van maximale opbrengsten is sprake als de prestaties van de leerling ten minste op het niveau liggen dat op grond van de specifieke kenmerken van de betreffende leerling verwacht mag worden. Bij het ZML-onderwijs laat de vraag of de prestaties van leerlingen ten minste op het niveau liggen dat op grond van hun kenmerken mag worden verwacht, zich slechts beantwoorden als gekeken wordt naar de vooruitgang in de ontwikkeling van individuele leerlingen, zoals deze worden geregistreerd in het systeem van leerlingenzorg. Het systeem van onze leerlingenzorg ondersteunt een cyclisch proces van ondersteuning en op deze manier kunnen wij aannemelijk maken wat de prestaties van leerlingen zijn en of deze tenminste op het niveau liggen dat op grond van hun kenmerken mag worden verwacht. Dit wordt voor elke leerling uitgewerkt in een ontwikkelingsperspectief. Een ontwikkelingsperspectief is te omschrijven als de inschatting van de ontwikkelingsmogelijkheden van de leerling voor een bepaalde langere periode en leidt tot een prognose van het uiteindelijke uitstroomniveau van een leerling. Binnen onze school worden de leerlingen vanaf hun 8e jaar in een profiel geplaatst, het startperspectief, waarbij rekening gehouden wordt met het uitstroomprofiel/uitstroomniveau. Het uitstroomniveau dat de school benoemt, moet gezien worden als een streefniveau voor de school. Naarmate de leerling ouder wordt, wordt het perspectief steeds concreter geformuleerd in termen van het uitstroomprofiel. De school stelt het ontwikkelingsperspectief voor de eerste keer vast binnen zes weken na toelating van de leerling. In deze startperiode wordt op basis van gerichte observaties, gesprekken met ouders en leerling- en dossiergegevens, het ontwikkelingsperspectief van de leerling geschetst. De school evalueert het ontwikkelingsperspectief jaarlijks gedurende de hele SO- en VSO-periode en stelt het waar nodig periodiek bij. De commissie van begeleiding (CVB), heeft een sturende rol bij het vaststellen van het ontwikkelingsperspectief en het daarbij behorende uitstroomprofiel. De multidisciplinaire samenstelling van de CVB vormt hierbij een waarborg voor de kwaliteit, de controleerbaarheid en de transparantie. 13

14 Het verwezenlijken van de onderwijsdoelen is het uitgangspunt: onderwijsdoelen zijn beschrijvingen van wat leerlingen in elk geval moeten leren binnen het onderwijs aan Zeer Moeilijk Lerenden. De Wet Kwaliteit (V)SO (Kwaliteitswet) vormt hiervoor het wettelijk kader. We maken als school gebruik van de SLO (Stichting Leerplan Ontwikkeling ) kerndoelen, van de CED (Centrum Educatieve Dienst) leerlijnen voor het ZML-onderwijs en van de doelen, zoals vermeld in de gebruikte methoden. Onze school gebruikt deze onderwijsdoelen en leerlijnen om de leergebieden te definiëren. Ons onderwijs kent leergebiedoverstijgende onderwijsdoelen en leergebiedspecifieke onderwijsdoelen. De leergebiedoverstijgende onderwijsdoelen richten zich op het ontwikkelen of versterken van de sociaalemotionele ontwikkeling en de zelfredzaamheid. Deze doelen refereren aan de basale en algemene ontwikkeling. Bij de leerspecifieke doelen gaat het vooral om de cognitieve vakken als taal; lezen, schrijven, mondelinge taal, rekenen, bewegingsonderwijs, oriëntatie op natuur en techniek, ruimte en tijd enz. Voor een adequate uitvoering van de ondersteuning van alle leerlingen hanteren wij de volgende uitgangspunten: Systematisch volgen van vorderingen van onze leerlingen met behulp van: Methodeonafhankelijke toetsen Leerlingvolgsysteem Methodegebonden toetsen Systematische analyse van leerlingresultaten en de voortgang in de ontwikkeling; Extra ondersteuning voor leerlingen die dat nodig hebben op basis van signalering, diagnose, handelingsplanning, evaluatie; Betrokkenheid van ouders bij de planmatige uitvoering van de ondersteuning aan leerlingen; Adequate procedures voor instroom, doorstroom en uitstroom van leerlingen; Toepassing van afgesproken procedures en protocollen; Centrale opslag van leerlingengegevens in leerling-dossier; Gestructureerde en planmatige extra ondersteuning voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften; In de organisatie van de ondersteuningsstructuur gaan we uit van de twee niveaus: Basisondersteuning en extra ondersteuning. Onderwijsdoelen en leergebieden Het verwezenlijken van de onderwijsdoelen is het uitgangspunt: onderwijsdoelen zijn beschrijvingen van wat leerlingen in elk geval moeten leren binnen het onderwijs aan Zeer Moeilijk Lerenden. De Wet op de Expertisecentra (WEC) vormt het wettelijk kader voor het onderwijs aan Zeer Moeilijk Lerenden. We maken als school gebruik van de SLO kerndoelen (Stichting Leerplan Ontwikkeling) en van de CED (Centrum Educatieve Dienstverlening) leerlijnen voor het ZML-onderwijs. Onze school gebruikt deze onderwijsdoelen en leerlijnen om de leergebieden te definiëren. Ons onderwijs kent leergebied-overstijgende onderwijsdoelen en leergebied-specifieke onderwijsdoelen. De leergebied-overstijgende onderwijsdoelen richten zich op het ontwikkelen of versterken van de sociaal emotionele ontwikkeling en de zelfredzaamheid. Deze doelen refereren aan de basale en algemene ontwikkeling. Bij de leergebied-specifieke doelen gaat het vooral om de cognitieve vakken als taal, lezen, schrijven, mondelinge taal, rekenen, bewegingsonderwijs, oriëntatie op natuur en techniek, ruimte en tijd enz. 14

15 Leidraad bij de onderwijsdoelen is het dakpanmodel. Het dakpanmodel geeft aan welke niveaus het ZMLonderwijs geacht wordt aan te bieden: SO-afdeling: CED-niveau 1 t/m 9 VSO-afdeling: CED-niveau 1 t/m 12 Leerlingen kunnen op deelgebieden op een hoger niveau uitkomen (niveau 13 t/m 16). 3.2 Inrichting van de school Het werken met uitstroomprofielen heeft consequenties voor de inrichting van het onderwijs en het maken van keuzes voor individuele leerlingen. Leren is terug te zien in ons schoolgebouw. Het gerenoveerde gebouw is uitdagend ingericht en stimuleert tot doen en heeft er de voorzieningen voor. Waar mogelijk worden concrete leefsituaties in onze school nagebootst. De school heeft ruime voorzieningen voor interne stages en praktijkvakken. Het buitenterrein is geschikt voor groenonderhoud, er is een groot kooklokaal waar voorbereid wordt op het zo zelfstandig mogelijk kunnen koken, er is een technieklokaal en een waslokaal. Daarnaast gebruikt de Steiger haar omgeving om leerlingen in de werkelijke wereld te laten werken en leren. Er zijn mogelijkheden van leerwerkplekken buiten school waar onze leerlingen stage kunnen lopen. 15

16 3.3 Inrichting van de ondersteuningsstructuur SO en VSO Omdat er vanuit de overheid nieuwe eisen aan het ZML-onderwijs worden gesteld, betekent dit dat op de Steiger met een andere, vernieuwde, ondersteuningsstructuur gewerkt wordt. Een vernieuwde ondersteuningsstructuur op zowel leerling- als op schoolniveau. In schooljaar is gestart met deze ondersteuningsstructuur naar het voorbeeld van de W.A. van Lieflandschool in Assen. Op onderstaande afbeelding wordt de herziene ondersteuningsstructuur in vogelvlucht weergegeven Het ontwikkelingsperspectief SO Per 1 augustus 2012 is de invoering van het ontwikkelingsperspectief (OPP in het SO) wettelijk verplicht. Als vervanger van het handelingsplan wordt voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief opgesteld. Werken vanuit een ontwikkelingsperspectief draagt bij aan het verhogen van de opbrengstgerichtheid van het onderwijs en het beter verantwoorden van de resultaten en leerwinst die leerlingen boeken bij de schoolgang. Middels het opstellen van een integraal beeld en het in kaart brengen van de schoolvorderingen en gestelde perspectieven wordt vastgesteld hoe een leerling zich ontwikkelt en of deze ontwikkeling conform de verwachting is. Ontwikkelingsperspectief en onderwijsbehoeften zijn daarbij onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bij het benoemen van het ontwikkelingsperspectief van een leerling wordt een uitspraak gedaan over het verwachte uitstroomniveau/ de uitstroombestemming. Steeds wordt de vraag gesteld: waar staat de leerling nu, langs welke weg verwachten we dat deze leerling zich zal ontwikkelen op de verschillende domeinen, en verloopt de ontwikkeling volgens plan? Via de prognoselijn, de lijn tussen het instroomniveau en het verwachte uitstroomniveau, wordt het volgen van de vorderingen van de leerling mogelijk. Voor iedere leerling wordt dus op een vast moment vastgesteld hoe hij zich ontwikkelt en of deze ontwikkeling conform de verwachting is. Elk half jaar (in januari en in juni) 16

17 worden vorderingen op de leerlijnen vastgelegd op vorderingenkaarten, die als bijlage van het ontwikkelingsperspectief, twee maal per jaar, worden opgeslagen. Voor de registratie van vorderingen worden methode gebonden, methode-onafhankelijke toetsen en observaties gebruikt. Voor alle leerlingen binnen het SO wordt een ontwikkelingsperspectief opgesteld. Binnen dit perspectief worden verschillende stappen onderscheiden bij het volgen van de leerling: Theoretisch perspectief Startperspectief Uitstroomperspectief Theoretisch perspectief De leerling stroomt meestal rond het 5e jaar in binnen het SO. In het ontwikkelingsperspectief wordt op dat moment het theoretisch perspectief vastgesteld op basis van de dan op voorhanden zijnde gegevens. Voor deze jonge leerlingen wordt een voorlopige schoolloopbaanverwachting uitgesproken. Een leerling volgt tot het 8ste jaar in principe het basisarrangement (leerroute 3), tenzij er bij instroom reeds een duidelijke aanleiding is om hiervan af te wijken. De focus in deze periode ligt op het gericht werken aan alle leerlijnen om een zo volledig mogelijk beeld op te bouwen van de leerling. Hiermee wordt de basis gelegd voor de verdere schoolloopbaan. Startperspectief Rond het 8ste jaar wordt in het ontwikkelingsperspectief het startperspectief opgespeld. Dit betekent dat de leerling geplaatst wordt in leerroute 1,2,3 of 4. Op dit moment is de leerling langer in beeld en zijn er meer gegevens bekend van tussentijdse observaties, toetsen en evaluaties. Op basis hiervan kan er een meer gerichte uitspraak worden gedaan over de ontwikkeling van de leerling. Uitstroomperspectief Rond het 10e jaar wordt in het ontwikkelingsperspectief het uitstroomperspectief opgesteld. Hier wordt vastgelegd naar welke bestemming de leerling zal uitstromen Uitstroombestemmingen SO Gezien de heterogene doelgroep leerlingen op het ZML heeft de Steiger diverse uitstroombestemmingen opgesteld en de daarbij de volgen (leer)route. Grofweg wordt onderscheid gemaakt in vier te volgen leerroutes (1,2,3 en 4), die ieder leiden tot een daarbij behorende uitstroombestemming. Leerroute Uitstroombestemming S.O. 4 VSO/ZML of regulier SBO en PRO 3 VSO/ZML 2 VSO/ZML 1 VSO/ZML of elders 17

18 De indeling op deze routes wordt gemaakt op basis van de leerlingkenmerken op het niveau van de: Verstandelijke ontwikkeling Emotionele ontwikkeling Adaptieve ontwikkeling Schoolse vaardigheden Per bovenstaand ontwikkelingsdomein wordt de leerling ingeschaald in een leerroute 1,2,3 of 4. Op basis van het niveau van alle ontwikkelingsdomeinen wordt de leerling ingeschaald in een definitieve leerroute. Grondplannen De inschaling in een leerroute geschiedt middels een grondplan. Dit grondplan is gebaseerd op de CEDleerlijnen, ontwikkeld door de CED-groep. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen vier grondplannen: verstandelijke ontwikkeling, emotionele ontwikkeling, adaptieve ontwikkeling en schoolse ontwikkeling. Een grondplan geeft een grafische weergave van een koppeling tussen leeftijd, niveau en leerroute. In het schooljaar is hiermee een start gemaakt. Voor de verschillende ontwikkelingsdomeinen als volgt: Verstandelijke ontwikkeling De verstandelijke of cognitieve ontwikkeling heeft betrekking op de wijze waarop kennis wordt verworven. Van Meel (1973) noemt dit: het geheel van activiteiten, waardoor het individu uit zijn omgeving kennis opneemt, verwerkt en toepast. De indeling in leerroute 1,2,3 of 4 vindt plaats op basis van het intelligentieniveau van de leerling. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de classificatie van intelligentiescores, zoals deze opgesteld zijn door Resing en Blok (2002). Emotionele ontwikkeling Dit grondplan heeft de Steiger ontwikkeld op basis van de theorie van professor Dosen. Uitgangspunt van deze theorie is dat emotionele ontwikkeling wordt gezien in de context van sociale interacties en cognitieve ontwikkeling, met als doel meer zicht te krijgen op de persoonlijkheidsontwikkeling. De leerling wordt voor het domein emotionele ontwikkeling ingeschaald in een leerroute op basis van het grondplan emotionele ontwikkeling. Voor iedere leerling wordt er jaarlijks een Esseon ingevuld. Bij meer specifieke gedragsproblematiek wordt er gebruik gemaakt van de SEO. Uit deze vragenlijsten kan een ontwikkelingsleeftijd op het gebied van de (sociaal)-emotionele ontwikkeling worden afgeleid. Op basis van deze ontwikkelingsleeftijd en kalenderleeftijd wordt de leerling ingedeeld in leerroute 1,2,3 of 4. Na de bepaling van het (sociaal)-emotionele ontwikkelingsniveau en inschaling in een leerroute kan de ondersteuningsbehoefte in kaart worden gebracht in het ontwikkelingsperspectief van de leerling. Adaptieve ontwikkeling Adaptieve ontwikkeling heeft betrekking op de aanpassingsmogelijkheden van de leerlingen. De indeling in leerroute vindt plaats met behulp van het grondplan adaptieve ontwikkeling. Voor iedere leerling wordt er een jaarlijks een Vineland-Z ingevuld. Voor de jongere leerlingen tot 6 jaar wordt er gebruik gemaakt van de Vineland Screener. Door middel van de Vineland-Z wordt de sociale redzaamheid op het gebied van de Communicatie, Dagelijkse Vaardigheden en Socialisatie in kaart gebracht. Bij de Vineland- 18

19 Screener worden, naast de domeinen Communicatie, Dagelijkse Vaardigheden en Sociale Vaardigheden, de Motorische Vaardigheden van de leerling in kaart gebracht. Na interpretatie van de Vineland-Z kunnen de ruwe scores worden uitgedrukt in standaardcijfers, decielen en leeftijdsequivalenten. Decielen zijn steeds 10% van het aantal personen vallend onder een normgroep. De Steiger heeft het grondplan adaptieve ontwikkeling gebaseerd op deze decielen en leeftijdsequivalenten. Op basis de decielen kunnen waarschijnlijkheidsuitspraken worden gedaan over het niveau van verstandelijk beperkt functioneren bij de niveaugroep POP-VB (Kraijer & Plas, 1997). Schoolse vaardigheden De leerling wordt ingeschaald in een leerroute op basis van het grondplan schoolse vaardigheden. Uiteindelijk is het streven om iedere leerling uit ieder profiel (leerroute 1,2,3 of 4) uit te laten stromen naar de meest passende plek in de maatschappij. Hierbij wordt rekening gehouden met zowel de mogelijkheden als de beperkingen van de leerling. Op basis hiervan is er bij iedere leerroute een passende uitstroombestemming opgesteld. Dit is de bestemming waarnaar een leerling naar verwachting uitstroomt Uitstroomprofielen Voor elke uitstroombestemming is een uitstroomprofiel vastgelegd. De uitstroomprofielen vormen een beschrijving van de gemeenschappelijke basiskenmerken van leerlingen die terecht komen op een bepaalde uitstroombestemming (zie bijlage). In deze profielen wordt voor elk van de uitstroombestemmingen antwoord gegeven op vragen als: Met welk IQ kunnen leerlingen naar deze bestemming uitstromen? Welk niveau wordt verwacht op de leerlijnen? Welk reken- en taalniveau mogen we verwachten? Welk emotioneel en adaptief ontwikkelingsniveau correspondeert met dit niveau? Welke (werk)houding en mate van zelfstandigheid vraagt deze uitstroombestemming van onze leerlingen? De CvB beslist op basis van de opbrengsten of de leerling al dan niet overgaat naar het VSO ZML of naar een andere vorm van onderwijs, veelal SBO of PRO. Hiertoe vinden observaties door deskundigen van het schoolzorgteam, het SBO en het PRO plaats. Het schoolzorgteam zorgt dat de leerling wordt besproken in de CvB. Het advies wordt met ouders besproken en de leerling wordt bij de betreffende school aangemeld. School levert bij verwijzing naar vervolgonderwijs het ontwikkelingsperspectief en een onderwijskundig rapport aan. Onderwijsaanbod De school werkt met een basisaanbod en werkwijze die zijn afgestemd op de onderwijs-en ondersteuningsbehoefte van de ZML-leerling. De school heeft voor de verschillende leerroutes 1,2,3 en 4 haar aanbod vastgelegd in arrangementen. Een arrangement beschrijft per vakgebied het leerstofaanbod, de leerdoelen, het didactisch handelen, de leertijd en het pedagogisch handelen. De Steiger hanteert de volgende systematiek: Basisarrangement (leerroute 3): Het grootste deel van onze leerlingen volgt deze leerroute. 19

20 Verdiept arrangement (leerroute 4): Van leerroute 3 - het basisarrangement - is een verdiept arrangement afgeleid voor leerlingen die meer leerstof aankunnen en/of minder leerkrachtsturing nodig hebben. Intensief arrangement (leerroute 1 en 2): voor leerlingen die meer tijd of herhaling nodig hebben om de beoogde doelen te behalen. Leerroutes en niveaubepaling Bij de niveaubepaling binnen de leerroutes is er een koppeling tussen de CED leerlijnen en Cito. Arrangement Leerroute Uitstroomniveau Taal Uitstroomniveau Rekenen CED leerlijn Cito CED leerlijn Cito Basis M3A/B-M4C 6-8 E2A/B-M5C Verdiept M4C-E5C 8-9 M4A/B-E5C intensief M2A/B-M3C 4-5 E1-E2C Intensief <M1-M1A/B 1-3 <M1-M1A/B Methoden/methodieken Voor het leerstofaanbod maakt de school gebruik van de volgende methoden/methodieken: Beredeneerd aanbod SO-VSO Aanvankelijk lezen Technisch lezen Taal Spelling Rekenen/wiskunde Leespraat Zelf gemaakt lesmateriaal bij gekozen globaalwoorden en globaalzinnen Leespraat Zelf gemaakt lesmateriaal bij gekozen globaalwoorden en globaalzinnen VLL Veilig In Stapjes Stap voor stap Estafette Spelling in de Lift Veilig In Stapjes Estafette lezen Leespraat AVI- boeken Veilig In Stapjes Stap Voor Stap Zuid Vallei Spelling In De Lift Defiant Rekenlijn Rekenboog; 20

21 Maatwerk en aanvullend materiaal Met sprongen vooruit Schrijven Oriëntatie op mens en wereld Burgerschap en integratie Engels Gymnastiek S-E Vorming Schrijfdans Hoogvliegers Thematische lessen met ondersteuning van beeldmateriaal SLO thema mappen Geen, geïntegreerd in andere vakken PrO-motie En ik dan juf? STIP Soemo kaarten Rots en Water Het ontwikkelingsperspectief VSO Per 1 augustus 2012 is de invoering van het ontwikkelingsperspectief (OPP in het SO) wettelijk verplicht. In het schooljaar is hiermee een start gemaakt. Voor het VSO worden de volgende stappen onderscheiden in het volgen van de leerling: Startperspectief Uitstroomperspectief Individueel transitieplan Startperspectief Wanneer een leerling instroomt in het VSO wordt in het ontwikkelingsperspectief een startperspectief opgesteld op basis van het integraal beeld van de leerling en de gegevens uit het voorgaande school en/ of voorziening. De leerling wordt ingedeeld in een passende leerroute ( 1,2,3 of 4). Uitstroomperspectief Aan het einde van het schooljaar waarin de leerling 14 à 15 jaar is wordt het uitstroomperspectief vastgesteld. De leerling volgt dan binnen een 1,2,3 of 4 route onderwijs en stage gericht op de uitstroombestemming. Individueel transitieplan In de laatste fase van het VSO wordt het ontwikkelingsperspectief vervangen door een Individueel Transitieplan (ITP). In dit plan wordt concreet gemaakt op welke wijze naar een (werk)plek wordt toegewerkt. In dit plan wordt de uitstroombestemming van de leerling vastgesteld. 21

22 Fasering Binnen het VSO is een indeling in fasen van het onderwijs. Iedere fase kent een bepaalde onderwijstijd. Daarnaast wordt er in iedere fase bepaald welke accenten in het leerstofaanbod prioriteit krijgen. Op deze manier wordt het leerstofaanbod op een planmatige wijze aangeboden. Binnen de VSO afdeling worden drie fasen in het onderwijsaanbod onderscheiden: De oriënterende fase De beroepsgerichte fase De transitie fase In onderstaand schema is af te lezen hoe deze fasen zich verhouden tot de leeftijd en leerroute van de leerling: Tabel voor de Steiger: A= Uitstroomprofiel 4 B= Uitstroomprofiel 3 C= Uitstroomprofiel 2 D= Uitstroomprofiel 1 De fasen kenmerken zich door de volgende accenten in het leerstofaanbod: Oriënterende fase Als de leerling begint op het VSO zal hij starten in de oriënterende fase. Binnen het ontwikkelingsperspectief zal dan het startperspectief worden ingevuld. Gedurende deze fase krijgen de volgende aspecten de nadruk in het onderwijsaanbod: Het ontwikkelen van de (sociale) zelfredzaamheid van de leerling binnen de woon- en werksituatie. Hoe redt de leerling zich wat betreft dagelijkse vaardigheden in de praktijk? Aandachtspunten op dit gebied zijn de communicatie, de sociale vaardigheden en de dagelijkse vaardigheden. Het leggen van een theoretische basis bij de leerling, die aansluit bij de dagelijkse praktijk van wonen en werken. Deze theoretische basis wordt gelegd door middel van een cognitief aanbod. De kerndoelen VSO zijn hierin leidend. Er is meer aanbod voor praktische vaardigheden. De leerling krijgt hierdoor de kans om zich te oriënteren op toekomstige beroepsmogelijkheden. 22

23 Op sociaal en emotioneel gebied wordt een stevig fundament gevormd, zodat de leerling zich veilig en vertrouwd voelt binnen de dagelijkse omgeving van de school. De leerling zal zich gedurende deze fase steeds meer buiten de vertrouwde klassensituatie bevinden en praktijkvakken krijgen op andere plekken binnen de school. Beroepsgerichte fase Tijdens deze fase vindt een verdere verschuiving plaats naar nog meer praktische vaardigheden in het onderwijsaanbod. Aan het einde van Beroepsgerichte fase 1 (leerroute 3 en 2) of halverwege de Beroepsgerichte fase (leerroute 4 en 1) wordt het uitstroomperspectief vastgesteld. Kenmerkend voor deze fase is: Het cognitieve aanbod verdwijnt in toenemende mate naar de achtergrond. Het praktische aanbod krijgt nog meer nadruk. Er vindt een verschuiving plaats van krijgen van onderwijs in een schoolse omgeving naar een arbeidsmatige omgeving. De leerling krijgt aanvankelijk een interne stage binnen de school aangeboden. Deze wordt uitgebreid naar een externe stage met begeleiding vanuit school: leren op locatie (lol). Op deze manier krijgt de leerling een meer uitgebreide oriëntatie op arbeid. De leerling maakt op basis van deze oriëntatie uiteindelijk de keuze binnen welke sector hij in de toekomst zou willen werken. Op sociaal en emotioneel gebied wordt in deze fase van de leerling verwacht dat hij zich ook buiten de vertrouwde omgeving van school kan begeven. Bij de keuze van een stage zal steeds rekening worden gehouden met de mogelijkheden en beperkingen van de leerling op dit gebied. Dit geldt ook voor de sociale redzaamheid van de leerling. In deze fase zal nog steeds aandacht aan worden besteed aan de communicatie, de dagelijkse vaardigheden en de sociale vaardigheden van de leerling. Transitiefase In de transitiefase wordt de uitstroombestemming vastgesteld. Kenmerkend voor deze fase is: De praktijk krijgt de volledige aandacht. Het aanbod voor Nederlandse taal en rekenen is op niveau van de uitstroombestemming en gericht op onderhouden/ontwikkelen. Voor technisch lezen wordt hierbij streefniveau E6 gehanteerd. Er wordt van de leerling verwacht dat hij gaat functioneren in een werkomgeving en tegelijkertijd wordt hij voorbereid op zijn vervolgsituatie in de maatschappij. De nadruk in deze fase ligt op het toepassen van al het geleerde in de praktijk. Het volgen van externe stages vormen de voorbereiding op het echte, werkende leven. Binnen de drie bovengenoemde fases wordt een gestructureerd leerstofaanbod gehanteerd met een verdeling over de volgende domeinen: Leergebieden Werken In het VSO wordt er naar toegewerkt om de leerling zo goed mogelijk voor te bereiden op de domeinen leergebieden, werken, wonen en vrije tijd en burgerschap. Vanaf 2013 worden deze wettelijk verankerd in de kerndoelen VSO van het SLO. 23

24 Gedurende iedere fase in het onderwijs wordt de nadruk in toenemende mate gelegd op het domein werken en zal het accent minder op de cognitieve vakken liggen. Leren leren op basis van E.I.M. wordt hierbij ingezet. (.EIM gaat ervan uit dat mensen met een verstandelijke beperking door training kunnen leren nadenken over bijvoorbeeld eigen mogelijkheden en de manier waarop ze uiteenlopende situaties kunnen benaderen. Voor een dergelijke training is het dan wel noodzakelijk dat instructies en aanwijzingen tijdens, maar ook na de training, worden gericht op het denkproces dat ten grondslag ligt aan het handelen. Instructies in EIM zijn directief op denkniveau en non-directief op handelingsniveau. Dit betekent dat degene die instructies en aanwijzingen geeft steeds voor ogen houdt dat hij de ander moet helpen na te denken over wat hij doet, als hij de ander namelijk voortdurend zegt wat hij moet doen, dan krijgt deze niet de gelegenheid zelf te denken. In dat geval is het niet zo vreemd dat iemand na een training ook niet in staat is zelf te bedenken op welke manier hij moet handelen. Hij heeft het immers niet geleerd.) In onderstaande afbeelding is deze accentverschuiving zichtbaar gemaakt: 24

25 Oriënterende fase Beroepsgerichte fase 1 Beroepsgerichte fase 2 Transitiefase 3 Nederlandse taal en communicatie Nederlandse taal en communicatie Nederlandse taal en communicatie Nederlandse taal en communicatie Rekenen en wiskunde Rekenen en wiskunde Rekenen en wiskunde Rekenen en wiskunde Mens, natuur en techniek Koken Huishoudkunde Plant en dierverzorging Mens, natuur en techniek Catering Huishouding en schoonmaak Mens, natuur en techniek Catering Huishouding en schoonmaak Mens, natuur en techniek Catering Huishouding en schoonmaak Techniek Groen Groen Groen Techniek Techniek Techniek Detailhandel Detailhandel LoL stage Externe stage Interne stage Culturele oriëntatie en creatieve expressie Culturele oriëntatie en creatieve expressie Culturele oriëntatie en creatieve expressie Culturele oriëntatie en creatieve expressie Bewegen en sport Bewegen en sport Bewegen en sport Bewegen en sport Uitstroombestemmingen VSO Gezien de heterogene doelgroep leerlingen op het ZML heeft de Steiger diverse uitstroombestemmingen opgesteld en de daarbij te volgen (leer)route. Grofweg wordt onderscheid gemaakt in vier te volgen leerroutes (1,2,3 of 4), die ieder leiden tot een daarbij behorende uitstroombestemming. Leerroute * Uitstroombestemming 4 Vervolgonderwijs, arbeid of WSW. 3 Arbeidsmatige dagbesteding 2 Activiteitengerichte dagbesteding 1 Belevingsgerichte dagbesteding 25