Eindrapportage Inspectieproject gemeenten

Transcriptie

1 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Arbeidsinspectie Eindrapportage Inspectieproject gemeenten Eindverslag inspectieproject gemeenten

2 0. COLOFON Naam: Inspectieproject gemeenten Inspectieperiode: augustus 1996 tot en met juni Landelijk Projectleider: M. Kunst Landelijk Projectsecretaris: F.J.A. Luyckx Bedrijfstakcoördinator: mr. J.P. Laemers Verslaglegging: Informatie: M. Kunst, F.J.A. Luyckx en mevrouw A. Stapel, Arbeidsinspectie, regio Noord, Groningen F.J.A. Luyckx Landelijk Projectsecretaris, Arbeidsinspectie, regio Noord Postbus RM GRONINGEN tel.: (050) Datum eindverslag: februari 2002 Eindverslag inspectieproject gemeenten 2

3 INHOUDSOPGAVE 0. Colofon en inhoudsopgave 1. SAMENVATTING 2. INLEIDING 3. DOEL 4. DOELGROEP 4.1 Algemeen 4.2 Taken 4.3 Arbeidsomstandigheden bij gemeenten 4.4 Omvang 4.5 Werkwijze 5. INLEIDING INSPECTIEPUNTEN 5.1 Module 1, Arbobeleid, RI&E en plan van aanpak Intentie Arbo-beleidsinstrumenten Risico-inventarisatie en -evaluatie en plan van aanpak Arbo-coördinator Arbodiensten Ondernemingsraden Werkoverleg Medewerkers Training, voorlichting en onderricht Leidinggevenden Ziekteverzuim Bedrijfshulpverlening Beleid fysieke belasting Psychische belasting 5.2 Module 2, Arbeidsplaatsen, inrichting Oppervlakte werkruimten Daglichttoetreding en verlichting Sanitaire voorzieningen Schaftlokalen / pauzeruimte Vaste trappen Tweede uitgangen en vluchtwegen Brandmelding en brandbestrijding Elektrische installatie Deuren en beweegbare hekken Beeldschermwerkplekken Kantoorergonomie Baliewerkplekken Goederenopslag en magazijnstellingen 5.3 Module 3, Gevaarlijke stoffen Voorkomen blootstelling aan gevaarlijke stoffen (algemeen) Ventilatie opslag gevaarlijke stoffen Persoonlijke beschermingsmiddelen Arbeidshygiënische strategie Gevaarlijke stoffen en het voorkomen van ongewilde gebeurtenissen Eindverslag inspectieproject gemeenten 3

4 5.3.6 Veilige opslag algemeen Oogspoelvoorziening / nooddouche Voorlichting, onderricht over gevaarlijke stoffen Registratie van gevaarlijke stoffen Etikettering van gevaarlijke stoffen Veiligheidsinformatiebladen Kankerverwekkende stoffen Werken in situaties met asbest Beleid microbiologische agentia 5.4 Module 4, Fysieke belasting en fysische factoren Tillen, dragen, duwen en trekken Ongunstige werkhoudingen Klimaatbeheersing kantoorwerkplek Schadelijk geluid Zittend en staand werk 5.5 Module 5, Machines / arbeidsmiddelen Machines / arbeidsmiddelen (algemeen) 5.6 Module 6, werk- en rusttijden Werk- en rusttijden 5.7 Totaaloverzicht van de overtredingen per module 5.8 Verschillen tussen grote en kleine gemeenten 5.9 Handhaving Hercontrole Tendensen inspectieperiode 6. CONCLUSIES 6.1 Algemeen 6.2 Systematische arbozorg 6.3 Medezeggenschap 6.4 Diensten 7. FOLLOW UP BIJLAGE 1. Tekst van de aankondigingsbrief 2. Foto s 3. Cijfermatige onderbouwing Eindverslag inspectieproject gemeenten 4

5 1. SAMENVATTING Het inspectieproject Gemeenten heeft plaatsgevonden in de periode augustus 1996 tot en met juni Bij de opzet van het inspectieproject is besloten dat in de inspectieperiode alle Nederlandse gemeenten geïnspecteerd zouden worden. De inspectie is destijds bij de gemeenten aangekondigd als een inspectie op systeemniveau. In dit inspectieproject is geïnspecteerd op de combinatie van beleid en praktijk. Een en ander diende tot uitdrukking te komen in een integrale risico-inventarisatie en evaluatie waarbij een concreet plan van aanpak inzicht gaf in de aanpak van de geconstateerde tekortkomingen en de daarvoor gekozen oplossingen. Uit de inspectieresultaten is gebleken dat arbozorg bij gemeenten een moeizaam verlopend onderdeel van beleid is. Arbobeleid maakt nog geen deel uit van het totale bedrijfsbeleid en loopt daardoor in de uitvoering veel vertragingen op. Binnen het gemeentelijk apparaat zijn taken en bevoegdheden op het terrein van de arbeidsomstandigheden summier omschreven. Dit maakt dat het proces onvoldoende beheersbaar is. Er is bij voorbeeld onvoldoende zicht op de voortgang in de afwerking van zaken die in het plan van aanpak zijn opgenomen. Zaken worden dan doorgeschoven zonder dat de verantwoordelijken daar op worden aangesproken. Dit bevestigt de voorgaande opmerking dat het proces onvoldoende helder is binnen de organisatie. Er zijn overtredingen geconstateerd op het hebben van de verplichte beleidsdocumenten zoals beleid seksuele intimidatie, beleid agressie en geweld, bedrijfshulpverlening, gestructureerd werkoverleg, etc. Ook was de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) in een aantal gevallen niet aanwezig, niet compleet of ontbrak het plan van aanpak. Als er wel een plan van aanpak gemaakt was, dan was dit in een groot aantal gevallen niet concreet. Er waren onvoldoende termijnen in genoemd om het als een beheersbaar en controleerbaar plan te kunnen gebruiken. Ook ontbrak het aan de toetsing door de arbodienst en de goedkeuring van de ondernemingsraad. Bij het overzicht van de concrete tekortkomingen blijkt dat deze alle facetten beslaat. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de inrichting van baliewerkplekken en kantoorwerkplekken, beeldschermergonomie, de veiligheid van gereedschappen en machines, de opslag van gevaarlijke stoffen, elektrische veiligheid, geluid en onveilige arbeidsplaatsen. Over het algemeen lijkt de zorg voor goede arbeidsomstandigheden nog geen hoge prioriteit te hebben bij gemeenten. Er zal meer moeten worden geïnvesteerd in procesbewaking en toezicht op werkplekken. Eindverslag inspectieproject gemeenten 5

6 2. INLEIDING De Arbeidsinspectie heeft in de periode september 1996 tot en met april 2000 een inspectieproject uitgevoerd bij gemeenten in heel Nederland. Vóór 1996 heeft de Arbeidsinspectie ook een aantal inspectieprojecten bij gemeenten uitgevoerd. Zo zijn onder andere inspecties uitgevoerd bij begraafplaatsen, bij de gemeentelijk werkplaatsen, bij de gemeentelijke inzamelplaatsen voor klein chemisch afval, gemeentelijke kantoren en zwembaden. Daarnaast zijn er klachten en ongevallen in deze branche in behandeling genomen. In 2000 is het inspectieproject Kraak-perswagens uitgevoerd waarin ook de gemeenten werden bezocht. In bovengenoemde inspectieprojecten is in eerste instantie gekeken naar de concrete overtredingen. De inspecteur inspecteerde bijvoorbeeld de werkplaats en maakte na de inspectie afspraken om de aangetroffen overtredingen op te heffen. In oktober 1990 is de 3 e fase van de oude Arbeidsomstandighedenwet in werking getreden. De Arbeidsomstandighedenwet is van toepassing op alle vormen van arbeid in dienstverband. Derhalve is ook de gemeente gehouden aan naleving van deze wet. In de arbowet wordt meer aandacht besteed aan het systeem van arbozorg. De werkgever is verplicht een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) uit te voeren (voor overheidsinstellingen sinds 1996 verplicht). Vóór 1996 waren het arbojaarplan en jaarverslag verplicht. De RI&E heeft een meer structurele vorm, het is een dynamisch proces dat over de jaargrenzen loopt. Een wettelijk verplicht onderdeel van de RI&E is een plan van aanpak. Hierin worden de maatregelen genoemd om de in de RI&E aangetroffen tekortkomingen binnen een bepaalde termijn op te heffen. Bij de ontwikkeling van het inspectieproject Gemeenten is rekening gehouden met de invoering van de Arbowet voor overheidsinstellingen (1996) en de RI&E. Het was de bedoeling in dit project de gemeenten te inspecteren op integrale arbozorg (bij integrale arbozorg heeft een organisatie arbobeleid ontwikkeld dat in alle onderdelen van die organisatie wordt toegepast). Het ging er in dit project niet zozeer om wat er niet in orde was maar waarom het niet in orde was. Deze insteek had tot gevolg dat er op systeemniveau gehandhaafd zou moeten worden. Er werd naar aanleiding van eventueel geconstateerde concrete overtredingen, op de verschillende werkplekken, gekeken naar het arbozorgsysteem. Hoe komt het dat ik, inspecteur, deze overtreding aantref en daar niets over terugvind in de RI&E of het plan van aanpak. De inspectieresultaten zijn in deze eindrapportage vermeld. Eindverslag inspectieproject gemeenten 6

7 3. DOEL Het inspectieproject gemeenten was een narooi-project. Met het woord narooi wordt in dit geval bedoeld dat er na de uitvoering van veel onderwerpinspecties bij gemeenten (zie inleiding) nu nog eens gekeken werd wat er uiteindelijk van het arbobeleid is terecht gekomen. Door middel van dossieronderzoek, aangevuld met een werkplekbezoek is beoordeeld of een gemeente systematisch en planmatig werkt aan de arbeidsomstandigheden en daarmee aan de wet voldoet. De doelstelling van dit project was, in het kader van de in 1996 verplichte RI&E voor de overheid, als volgt geformuleerd: Elke gemeente, die in het kader van dit inspectieproject bezocht wordt, dient na het inspectietraject structureel arbobeleid te voeren waarvan de risico-inventarisatie en -evaluatie een wezenlijk onderdeel uitmaakt. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft voorafgaande aan de nieuwe wettelijke verplichtingen (risico-inventarisatie en -evaluatie en een plan van aanpak voor de overheidsinstanties) een uitgebreide voorlichtingscampagne uitgevoerd om betrokkenen op de hoogte te stellen van de komende veranderingen. De wijzigingen zijn via een overgangsperiode geleidelijk ingevoerd. Eindverslag inspectieproject gemeenten 7

8 4. DOELGROEP 4.1 Algemeen Tot de doelgroep van het inspectieproject behoorden alle gemeenten in Nederland. Tijdens de inspectieperiode waren er bij verschillende gemeenten veel interne reorganisaties aan de gang. Ook zijn er diverse gemeentelijke herindelingen geweest die de nodige reorganisaties tot gevolg hadden. In het verleden bestond het gemeentelijk apparaat uit een aantal afdelingen. Iedere afdeling had een afdelingschef. De afdelingschef moest verantwoording afleggen aan zijn chef, meestal de gemeentesecretaris. Tegenwoordig zijn er andere organisatiemodellen binnen het gemeentelijk apparaat. Er is bij verschillende gemeenten gekozen voor het zo genaamde "Sectoren"-model. Hier zijn dan een aantal afdelingen die veel raakvlakken met elkaar hebben bij elkaar gevoegd. In dit model is er een sectorhoofd en zijn er afdelingshoofden. Het sectorhoofd is verantwoording verschuldigd aan de gemeentesecretaris. Er zijn ook gemeenten die werken met een diensten-organisatie. Iedere dienst heeft een eigen directeur. Voor de verschillende afdelingen zijn afdelingshoofden benoemd, met daaronder weer de nodige chefs. Het verschil met het sectoren-model zit in de verantwoordelijkheid. Bij het dienstenmodel zijn er directeuren die in het management zitten en direct verantwoordelijk en aanspreekbaar zijn. Bij het sectoren model dient het sectorhoofd verantwoording af te leggen aan de gemeentesecretaris. Werkgevers behoren conform artikel 3 van de Arbowet 1998 een arbobeleid te voeren en tevens, op grond van artikel 5 van de Arbowet 1998 een risico-inventarisatie en -evaluatie te hebben. Deze RI&E dient per 1 januari 1998 door een erkende arbodienst te zijn goedgekeurd. Uiteindelijk is het College van Burgemeester en Wethouders verantwoordelijk voor het arbobeleid binnen de gemeentelijke diensten. Eindverslag inspectieproject gemeenten 8

9 College College van van B&W B&W Stafafdelingen Stafafdelingen P&O internezaken P&O internezaken Gemeentesecretaris Gemeentesecretaris Managementteam Sector 1 Sector 1 Afdeling Afdeling afdeling afdeling Sector 2 Sector 2 Sector X Sector X Het organisatiemodel van gemeenten zou er ongeveer uit kunnen zien zoals hierboven omschreven. Er is een Gemeenteraad voor de politieke besluitvorming en het College van Burgemeester en Wethouders is uiteindelijk aanspreekbaar voor het arbobeleid. Daaronder zit vaak een managementteam waarvan de gemeentesecretaris weer verantwoording verschuldigd is aan het College van B&W over de ambtelijke besluitvorming en uitvoering van het arbobeleid binnen de sectoren of diensten of afdelingen. In sommige gemeenten hebben de wethouders zelf arbozorg in hun portefeuille. Daarnaast kan het voorkomen dat er meerdere wethouders zijn die bepaalde takenpakketten hebben waar arbozorg een onderdeel van is. Vaak zijn de structuren niet zo eenvoudig als hier in het figuur is aangegeven maar organisatorisch komt het hier in de meeste gevallen wel op neer. 4.2 Taken De gemeente, het College van Burgemeester en Wethouders, is belast met het dagelijks bestuur van de gemeente en voert, onder andere, de besluiten uit die de gemeenteraad heeft genomen. De gemeente voert een groot aantal taken uit. De taken kunnen grofweg verdeeld worden in: a. taken die uit de politieke besluitvorming ontstaan, b. taken gericht op burgers, c. taken gericht op handhaving van wetten, d. taken in de buitendienst, e. interne taken. 4.3 Arbeidsomstandigheden bij gemeenten Bij gemeenten is sprake van een veelheid aan werksoorten. Een groot deel van de werkzaamheden bestaat uit kantoorwerk. Hier zijn aspecten als beeldschermwerk en kantoorinrichting belangrijke aandachtspunten geweest. De afdeling groenvoorziening, sportvelden, zwembaden, gemeentereiniging, brandweer en onderwijs zijn diensten van de gemeente. Eindverslag inspectieproject gemeenten 9

10 De meeste gemeenten hebben de beschikking over een werkplaats of garage voor het onderhoud van voertuigen, een timmerwerkplaats en een schilderswerkplaats. Bij de gemeente wordt gebruik gemaakt van apparatuur en gereedschappen die ook in het bedrijfsleven worden gebruikt. Tijdens de inspecties is er steekproefsgewijs gecontroleerd hoe de aandacht voor de arbeidsomstandigheden in de praktijk er uit zag. Door de veelheid aan taken en werkprocessen is de zorg voor veiligheid, gezondheid en welzijn gecompliceerd. Het toezicht op bovengenoemde aspecten blijkt voor de gemeentelijke organisatie een moeilijke taak te zijn. 4.4 Omvang De inspecties bij gemeenten hebben in heel Nederland plaatsgevonden. In totaal zijn er 550 gemeenten bezocht. Op het moment van de verslaglegging zijn er in Nederland 505 gemeenten. Door gemeentelijke herindelingen zijn er geplande gemeenten verdwenen en opgenomen in nieuw gevormde gemeenten die wel bezocht zijn. Anderzijds zijn er gemeenten geïnspecteerd die na de inspecties zijn opgenomen in een gemeentelijke herindeling. De brandweer, een dienst van de gemeente, is tijdens het inspectieproject niet geïnspecteerd omdat tijdens eerdere inspecties bij gemeenten bleek dat de brandweer een bijzondere en gecompliceerde dienst is om te inspecteren. In de periode maart 1999 tot en met juni 2000 heeft een landelijk inspectieproject bij de brandweerkorpsen plaatsgevonden. 4.5 Werkwijze De gemeenten zijn voor de aanvang van het inspectieproject op de hoogte gesteld van het project (zie bijlage 1). Het inspectieproject gemeenten had een bijzonder vorm. Er moest tijdens de inspectie gecontroleerd worden hoe gemeente naar aanleiding van vorige interventies van de Arbeidsinspectie de zorg voor de arbeidsomstandigheden integraal had aangepakt. Op grond van voorgaande inspecties was namelijk gebleken dat als bijvoorbeeld bij de afdeling groenvoorziening de arbeidsomstandigheden in orde waren, dat nog niet inhield dat dan ook de gemeentesecretarie in orde was. Bij de verschillende inspecties werden bij een gemeente steeds weer, op deelonderwerpen, nieuwe afspraken gemaakt. Met de invoering van de RI&E zou de Arbeidsinspectie in één keer een beeld van de stand van de arbeidsomstandigheden kunnen krijgen van alle afdelingen en of diensten c.q. sectoren. Hierbij dient opgemerkt te worden dat grote organisaties vaak met deelrapporten werkten en die uiteindelijk samenvatten in één RI&E. Bij de start van elke inspectie was het noodzakelijk tevoren het dossier te raadplegen om te zien of er nog afspraken liepen, of er zich kort geleden nog ongevallen hadden voorgedaan en of er klachten waren ingediend. Uit het dossieronderzoek moest blijken of een gemeente reeds verbeteringen op het gebied van systematische arbozorg had ingevoerd. Voorafgaande aan de inspecties zijn in de gemeenten gesprekken gevoerd met verschillende medewerkers binnen de gemeente. De gesprekken vonden plaats met de gemeentesecretaris, met leidinggevenden en met medewerkers op het uitvoerend niveau. Ook werd de ondernemingsraad uitgenodigd aan de gesprekken deel te nemen of tijdens de inspecties mee te lopen. Tijdens de inspectie werd een aantal werkplekken geïnspecteerd en vervolgens het arbobeleid gecontroleerd. Hierdoor was het mogelijk te zien of de door de gemeente voorgestelde actiepunten werkelijk waren uitgevoerd en of er structuur aanwezig was om, in de toekomst, herhaling te voorkomen. Eindverslag inspectieproject gemeenten 10

11 Eindverslag inspectieproject gemeenten 11

12 5. INSPECTIEPUNTEN EN RESULTATEN Inleiding De inspectiepunten konden door de inspecteur zelf ingevuld worden, afhankelijk van de opmerkingen uit voorgaande inspecties bij dezelfde gemeente. Samen met de aandachtspunten uit de projectopzet diende dit dan als ingang voor de toetsing van het arbozorgsysteem. Hierin vormden het hebben van de integrale RI&E en een concreet plan van aanpak de belangrijkste aspecten. Het is van belang hierbij uitdrukkelijk op te merken dat de geconstateerde overtredingen betrekking hebben op de gehele inspectieperiode van 1996 tot 2000, ongeacht in welke interventie of fase van het handhavingstraject de constatering heeft plaatsgevonden. Ook is het van belang aan te geven dat de gegevens die gebruikt zijn voor de resultaten afkomstig zijn uit de registratie van de inspecties maar ook voor een deel uit de terugkoppeling van de inspecteurs aan de projectleiding. In dit verslag is gebruik gemaakt van modules, hierin zijn de verschillende inspectiepunten geclusterd. Bij de behandeling van de module wordt eerst een omschrijving van het inspectiepunt gegeven en vervolgens worden de resultaten beschreven. De modules zijn: 1. Arbobeleid, RI&E en plan van aanpak 2. Arbeidsplaatsen, inrichting 3. Gevaarlijke stoffen 4. Fysieke belasting en fysische factoren 5. Machines / arbeidsmiddelen 6. Werk- en rusttijden 5.1 Module 1. Arbobeleid, RI&E en plan van aanpak. Omschrijving van het inspectiepunt. Bij de controle van het arbobeleid wordt gekeken hoe de taken voor arbozorg verdeeld zijn en hoe daar uitvoering aan wordt gegeven, ook op werkvloerniveau. Het beleid dient gericht te zijn op onder andere de volgende aspecten: Arbo- en verzuimbeleid o.a. RI&E, inschakeling arbodienst, inhoud en organisatie van de arbeid, werkoverleg en medezeggenschap, voorlichting en onderricht, bedrijfshulpverlening (BHV) en het beleid ten aanzien van fysieke belasting, seksuele intimidatie en agressie en geweld, melding en registratie van ongevallen Intentie In de meeste van de geïnspecteerde gemeenten is de intentie tot het voeren van een arbobeleid aanwezig. Dit heeft dan ook geleid tot een op schrift gestelde en door de gemeenteraad geaccordeerde intentieverklaring. Eindverslag inspectieproject gemeenten 12

13 5.1.2 Arbo-beleidsinstrumenten De ontwikkeling van arbo-beleid en -beheersinstrumenten was meestal (op papier) redelijk goed van de grond gekomen. Vooral wanneer dit proces goed wordt gestimuleerd en begeleid door het topmanagement blijkt dit het geval te zijn. Soms was er een arbo-team benoemd om het beleidsproces (verder) te ontwikkelen. Als die motor echter uitvalt dan is geregeld gebleken dat het proces weer van voren af aan opgepakt moet worden. Regels, procedures en voorschriften zijn belangrijke condities voor het kunnen voeren van een goed arbobeleid. In het arbobeleid staan de verantwoordelijkheden en de taken van de verschillende medewerkers op het gebied van arbozorg. Ook het schema van bijvoorbeeld de voortgangsbesprekingen over de uitvoering van het plan van aanpak van de arbo-knelpunten, de datum waarop managers de begroting dienen in te leveren met betrekking tot arbozorg, etcetera. Uit de terugkoppeling van de inspecteurs blijkt dat het nogal eens ontbrak aan duidelijkheid over taken en (gedelegeerde) verantwoordelijkheden ten aanzien van arbozorg. De bevoegdheden zijn soms niet eenduidig toebedeeld, en/of niet schriftelijk vastgelegd. Het arbeidsomstandighedenbeleid maakte in veel gevallen nog onvoldoende deel uit van het totale bedrijfsbeleid. Soms waren er wel (omvangrijk geformuleerde) arbo-beleidsinstrumenten aanwezig maar bleek toch dat deze in de dagelijkse praktijk onvoldoende operationeel waren Risico-inventarisatie en evaluatie en plan van aanpak Uit de terugkoppeling van de inspecteurs blijkt dat inmiddels vrijwel elke gemeente beschikt over een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E), hetgeen is geconstateerd tijdens de hercontroles van de inspecties binnen de inspectieperiode. Het opstellen van een RI&E is voor veel gemeenten een zeer langdurige zaak, vaak zijn er jaren mee gemoeid geweest en zijn er verschillende arbo-coördinatoren over gestruikeld. Door veel gemeenten is uitstel aangevraagd na handhaving door de Arbeidsinspectie. Geregeld zijn er tussen gemeenten en Arbeidsinspectie gesprekken gevoerd over de voortgang wat in veel gevallen eindigde in het geven van een waarschuwing of het opmaken van een procesverbaal of (in een latere fase van de inspectieperiode) het aanzeggen van een boete. Tijdens de inspecties bleek dat de risico-inventarisatie inhoudelijk nogal eens te wensen over liet. Gemeentelijke organisaties zijn complex en kenmerken zich door een breed scala van risico-situaties. Dit brengt de noodzaak met zich mee dat er meerdere deskundigen van een arbodienst betrokken dienen te worden bij het opstellen van de RI&E om de kwaliteit ervan te waarborgen. Hoewel de laatste jaren verbeterd, blijft dit een zorgelijk punt. De RI&E s hebben nog te vaak onvoldoende diepgang. Op basis van de risicoinventarisatie dient een plan van aanpak te worden gemaakt. Hierin worden de oplossingen voor de aangetroffen risico s beschreven. Gemeenten beschikken daar niet over dan wel voldoet het plan van aanpak niet aan de te stellen eisen wat betreft planning en verantwoordelijkheden Arbo-coördinator. Bij gemeenten is een functionaris gedeeltelijk belast met de coördinatie van het arbobeleid. Niet altijd wordt deze echter voldoende gesteund door het verantwoordelijke management. Ook wordt hij/zij beschouwd als de persoon die verantwoordelijk is voor het arbobeleid en de uitvoering daarvan. Eindverslag inspectieproject gemeenten 13

14 Een arbo-coördinator is echter niet verantwoordelijk voor de daadwerkelijke opheffing van de aangetroffen risico s maar heeft een coördinerende en ondersteunende rol. De arbo-coördinator heeft onder andere de taak er voor te zorgen dat het plan van aanpak volgens het tijdspad wordt uitgevoerd. Hij kan eventueel advies geven of in overleg treden met de arbodienst Arbodiensten Gemeenten zouden meer een beroep moeten doen op de verschillende deskundigen van een arbodienst. Uit de inspecties en de terugkoppeling van de inspecteurs aan de projectleiding is gebleken dat de inbreng van de arbodienst voornamelijk was gericht op de verzuimbegeleiding. Er kan gebruik gemaakt worden van de arbeid- en organisatiedeskundige van de arbodienst in verband met vraagstukken betreffende psychische belasting en/of voor de (verdere) ontwikkeling van het arbo-zorgsysteem. De gemeenten beschikken over het algemeen over een uitgebreid machinepark. Hiervoor zou een beroep gedaan kunnen worden op de veiligheidskundige van de arbodienst om de veiligheidsapecten integraal te beoordelen. Vooral bij bijvoorbeeld nieuwbouw, investeringen, aankoop nieuw meubilair, gebruik van voor de gezondheid schadelijke stoffen, ergonomie, etc. kan het ontbreken van de inbreng van de juiste deskundigen van de arbodienst tot kostbare "vergissingen" leiden. In een breder perspectief zou het consulteren van een ergonoom, die in een ontwerpfase (bij nieuw- en verbouw of herinrichting van werkplekken) adviserend op kan treden, (baliewerkplekken zijn hier een voorbeeld van) positieve effecten opleveren Ondernemingsraden Ondernemingsraden hebben een belangrijke rol bij de beïnvloeding van de arbeidsomstandigheden. Sommige ondernemingsraden waren van oordeel dat zij onvoldoende informatie over het arbobeleid kregen en er daardoor ook weinig invloed op konden uitoefenen. Er zijn nog O.R. en die onvoldoende gebruik maken van de mogelijkheden die de Arbowet en de WOR hen bieden. Een punt is dat de leden van de O.R. nogal snel wisselen en men telkens opnieuw moet beginnen met inwerken en eventueel bijscholen van de nieuwe O.R.-leden. Tijdens de inspecties is uit de gesprekken met de vertegenwoordigers van de O.R gebleken dat de O.R vaak onvoldoende op de hoogte wordt gehouden van de voortgang van de uitvoering van het plan van aanpak behorende bij de RI&E. De ver-tegenwoordigers van de O.R. gaven aan dat het vaak eenzijdige communicatie betrof, als men er nadrukkelijk om vroeg werd men geïnformeerd. Tevens bleek in een aantal gevallen dat de voortgang niet voldoende werd bijgehouden en er dus ook niet over kon worden geïnformeerd Werkoverleg Werkoverleg is een uitstekend instrument om arbeidsomstandigheden op de "werkvloer" en toegesneden op de specifieke werkomstandigheden in een afdeling of team te bespreken. Naar aanleiding van de gevoerde gesprekken met verschillende medewerkers blijkt dat in het reguliere werkoverleg nog onvoldoende aandacht geschonken wordt aan arbeidsomstandigheden. Er werd onvoldoende aandacht besteed aan werkdruk en de verdeling van het werk. Hierdoor liep men de kans onvoldoende in de gelegenheid te komen om knelpunten uit te wisselen en gezamenlijk oplossingen te zoeken. Eindverslag inspectieproject gemeenten 14

15 Functioneringsgesprekken werden onvoldoende gehouden. Er werd aangegeven dat er geen tijd voor was of dat het weinig voorstelde. Gebrek aan structuur en systematiek waren enkele gehoorde opmerkingen Medewerkers Sommige medewerkers zijn zich zeer bewust van de risicosituaties in hun werk en werkomgeving. Toch blijkt dat anderen niet altijd de bereidheid tonen of de zin er van inzien om arbeidsomstandigheden serieus te nemen. Vaak worden gevaren beschouwd als iets dat er nu eenmaal bij hoort. "Dat zijn nu eenmaal de risico's van het vak". Daarnaast blijkt dat verschillende medewerkers moeite hebben om risicosituaties bespreekbaar te maken bij het management of in het werkoverleg aan de orde te stellen. Ook is gebleken dat er bij de gemeentelijke diensten onvoldoende kennis is over wat nu precies een gevaarlijke situatie is of men is niet in staat een gevaarlijke situatie te herkennen Training, voorlichting en onderricht. Zowel leidinggevenden als ondernemingsraden hebben niet altijd een (minimale) scholing gehad met betrekking tot arbeidsomstandigheden in het algemeen en de specifieke risico's in hun dagelijkse taak. Het krijgen van bijvoorbeeld RSI kan te maken hebben met statische houdingen maar ook met repeterende werkzaamheden. Ook andere werkgerelateerde risicofactoren kunnen van invloed zijn op het ontstaan van RSI. 1. In de loop van het inspectieproject werd bijvoorbeeld het fenomeen Repetitive Strain Injury (RSI) wel als mogelijk risico genoemd maar er werd nog weinig preventiebeleid aangetroffen. Preventiebeleid met betrekking tot RSI is van groot belang om ziekteverzuim op een aantal werkplekken binnen het gemeentelijk apparaat te voorkomen. Het ontbreekt aan doeltreffende voorlichtingsinstrumenten toegesneden op de specifieke werksituatie en daarbij gebruikte apparatuur. De voorlichting en instructie over het gebruik van machines en de daarbij behorende persoonlijke beschermingsmiddelen is belangrijk. Met name het toezicht hierop is van groot belang. Specifieke aandacht dient besteed te worden aan nieuwelingen en uitzendkrachten in risico-situaties Leidinggevenden Uit de terugkoppeling van de inspecteurs blijkt dat bij een aantal leidinggevenden nog een te geringe belangstelling en deskundigheid met betrekking tot de zorg voor arbeidsomstandigheden is waar te nemen. De zorg voor goede arbeidsomstandigheden hoort door de leidinggevende geregeld op de agenda van het afdelingsoverleg voor te komen. Door een gebrek aan vaardigheden en kennis schiet dit er nogal eens bij in. Hierdoor ontstaat de situatie dat er pas na klachten van medewerkers wordt overgegaan tot actie. Deze klachten kan voorkomen door systematisch aandacht aan de arbeidsomstandigheden op de afdeling te besteden. 1 Stop RSI mei/juni 2000 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eindverslag inspectieproject gemeenten 15

16 Ziekteverzuim In de meeste gemeenten wordt verzuimbeleid gevoerd en wordt het verzuim geregistreerd. Er zijn 8 overtredingen geconstateerd. De gebruikte verzuimdefinities zijn echter niet eenduidig. Uitsplitsingen in verzuimduren komen zelden voor. Verzuim per personeelscategorie vindt wel plaats. Het analyseren van de verzuimcijfers levert nogal wat moeilijkheden op. Zelden zijn managers toegerust om verzuimcijfers te lezen en daaruit sociaalorganisatorische conclusies te trekken over bedrijfsgebonden verzuimfactoren. De individuele verzuimbegeleiding, middels het sociaal medische team, is redelijk ontwikkeld. De verzuimbegeleiding is nog voornamelijk gericht op het individu en in mindere mate op bedrijfs- of afdelingsgebonden verzuimfactoren (zie ook training, voorlichting en onderricht) Bedrijfshulpverlening (BHV) In totaal zijn er 311 overtredingen geconstateerd met betrekking tot de bedrijfshulpverlening. De overtredingen hadden betrekking op het aantal BHV ers dat binnen de diverse onderdelen (locaties) van de gemeente aanwezig moet zijn, de organisatiegraad van de BHV, de organisatie om adequate bijstand te kunnen leveren bij calamiteiten en de deskundigeheid, ervaring en uitrusting van de BHV. Ook met betrekking tot de geoefendheid van de BHV zijn overtredingen geconstateerd. Dat is in de loop van de periode verbeterd. Uit de terugkoppeling is gebleken dat de meeste gemeenten inmiddels wel over een bedrijfshulpverleningsplan beschikken Beleid fysieke belasting Bij gemeenten komen situaties voor waar sprake is van fysieke belasting. Fysieke belasting dient als specifiek aandachtspunt in de RI&E opgenomen te zijn. Tevens dient in het plan van aanpak duidelijk omschreven te zijn welke maatregelen getroffen moeten worden om de gesignaleerde problemen op dit terrein op te lossen. In 50 gevallen is geconstateerd dat er in de RI&E s nog onvoldoende aandacht was voor dit beleidsmatige probleem. De aanpak van fysieke belasting in veel arbeidssituaties wordt nog onvoldoende geïnventariseerd welke arbeid tot fysieke overbelasting kan leiden. Voorbeelden van situaties waar fysieke belasting bij gemeenten voorkomen zijn werkzaamheden in de plantsoenendienst, de timmerafdeling, de kolkenzuiger, huisvuilbelader, garage, kantoormagazijn / drukkerij, etc. Zie ook module 4, fysieke belasting en fysische factoren Psychische belasting Er is tijdens de inspectie aandacht geschonken aan functies met psychische belasting. Met name betrof het aspecten als taakinhoud, afwisseling, autonomie, contacten en informatie over het werk. Door middel van vraaggesprekken met medewerkers en leden van het medezeggenschapsorgaan van de gemeente werd getracht een beeld te vormen van de aspecten werkdruk, agressie en geweld en psychische belasting. De functies waar de medewerker publiekscontacten heeft scoorde hoog op dit item, zoals bijvoorbeeld de sociale dienst, bouw- en woningtoezicht en burgerzaken. Het is van groot belang dat negatieve ervaringen met cliënten, burgers goed in het werkoverleg worden besproken en zodoende onder de aandacht komen van collega s. Echt beleid ten aanzien van agressie en geweld kon slechts zelden worden getoond. In totaal zijn er 164 overtredingen geconstateerd waarbij er een beleid ontbrak of niet voldoende was uitgewerkt. Dit aspect was wel opgenomen in de RI&E met als actiepunt het ontwikkelen van beleid voor agressie en geweld en seksuele intimidatie maar de stukken waren dan nog in voorbereiding. Ook in het plan van aanpak werd wel aandacht ge- Eindverslag inspectieproject gemeenten 16

17 schonken aan het onderwerp maar de concrete maatregelen waren dan nog in ontwikkeling. Ook werd er te weinig aandacht geschonken aan werkdruk op het werk. Er werd steeds meer werk gedaan door minder mensen in dezelfde tijd. Reorganisaties en/of gemeentelijke herindelingen waren hier verstorende factoren. Hierdoor kregen verschillende medewerkers het gevoel de opgedragen taken niet op tijd te kunnen afmaken. Er wordt veel tijd in vernieuwing gestoken, nieuwe software programma s, nieuwe methodieken om het werk anders uit te voeren, meestal met behulp van geautomatiseerde systemen. Overwerk of werk mee naar huis nemen kwam niet veel voor. Aantal geconstateerde overtredingen MODULE 1 Arbobeleid, RI&E en Plan van Aanpak aantal in % van totaal Arbo- en verzuimbeleid algemeen ,4 RI&E en Plan van Aanpak ,8 Voorlichting en onderricht 133 5,8 Werkoverleg 59 2,6 BHV ,5 Arbeidsgezondheidsk. onderzoek 29 1,3 samenwerking meerdere werkgevers 11 0,5 melding en registratie ongevallen 56 2,4 Beleid fysieke belasting 50 2,2 Beleid psychische belasting ,2 Beleid seksuele intimidatie 98 4,3 Beleid agressie en geweld 164 7,1 totaal ,0 Eindverslag inspectieproject gemeenten 17

18 5.2 Module 2 Arbeidsplaatsen, inrichting Omschrijving inspectiepunt: Bij het inspectiepunt Arbeidsplaatsen, inrichting is gekeken naar concrete situaties die verband houden met de inrichting van een kantoor, werkplaats, of bijvoorbeeld een kantine. In het Arbobesluit is aangegeven waar dergelijke ruimten aan moeten voldoen. Aan de volgende aspecten is in de inspectie aandacht besteed. Arbeidsplaatsen algemeen en inrichting, daglichttoetreding en verlichting, sanitaire voorzieningen, schaftlokaal (kantine) pauzeruimte, vaste trappen, tweede uitgangen/ vluchtwegen, brandmelding en brandbestrijding, elektrische installatie, deuren en beweegbare hekken, beeldschermwerkplekken, goederenopslag en magazijnstellingen Oppervlakte werkruimten Om kantoorwerk gezond te kunnen uitvoeren zijn er normen voor oppervlakte en inhoud van kantoorvertrekken. In deze norm is rekening gehouden met het aantal mensen en de aard van de werkzaamheden. Op administratieve afdelingen is het aantal beschikbare m² werkruimte niet voldoende voor het aantal mensen dat er moet werken. Mede door gemeentelijke herindeling blijken gemeenten in de knel te komen met betrekking tot de beschikking over voldoende kantoorruimte. Er worden dan vaak tijdelijke oplossingen bedacht die echter niet aan de wettelijke normering voldoen. Dit blijkt uit de inrichting van sommige kantoorvertrekken waar door de medewerkers wordt aangegeven dat het slechts om een tijdelijke huisvesting gaat o.a. in verband met gemeentelijke herindeling of het tijdelijk huisvesten van stagiaires. Dat deze tijdelijke situaties soms erg langdurig kunnen zijn (2 tot 5 jaar) blijkt uit de veel gemaakte opmerkingen van het daarin gehuisveste personeel. In deze situaties is vaak geen RI&E gemaakt waar de knelpunten voor (her)huisvesting in beschreven staan en waarop mogelijk in een vroegtijdig stadium maatregelen genomen hadden kunnen worden. Er is onvoldoende begrip voor het feit dat tijdelijke oplossingen, die dus wel eens 2 tot 5 jaar of langer kunnen duren, ook aan de wet moeten voldoen. Uit deze slechte werkplekken kan vaker ziekteverzuim naar voren komen. Problemen over klimaat, ventilatie, privacy en werkhouding werden geregeld gehoord Daglichttoetreding en verlichting (31 overtredingen) Daglicht is van invloed op het menselijk functioneren. Inpandige ruimten zonder daglichttoetreding, die als permanente werkplek worden gebruikt, moeten dan ook zoveel mogelijk worden voorkomen. Tijdens de inspecties is 9 keer gebleken dat er gebruik gemaakt wordt van inpandige ruimten zonder daglichttoetreding. Zolang het hierbij gaat om vergaderruimte of een extra spreekkamer is dit geen probleem. Indien er echter langdurig (langer dan 2 uur) plaatsgebonden arbeid wordt verricht is dit niet toegestaan. Op verschillende werkplekken (22 overtredingen) was de kunstlichtverlichting niet in orde. Het verlichtingsniveau was te hoog voor de beeldschermwerkplek of men had hinder van spiegeling in de beeldschermen van de verlichtingsarmaturen. Ook kwam het voor dat op het bureau geplaatste bureaulampen hinder veroorzaakten. Eindverslag inspectieproject gemeenten 18

19 5.2.3 Sanitaire voorzieningen De 30 overtredingen die tijdens de inspecties zijn geconstateerd hielden voornamelijk verband met het niet naar sekse gescheiden zijn van toiletten en of het onvoldoende aanwezig zijn van toiletvoorzieningen Schaftlokaal/pauzeruimte De werkgever dient, afhankelijk van het aantal medewerkers die tussen de middag overblijven, een geschikte pauzeruimte in te richten met voldoende zitgelegenheid. In 16 gevallen was de kantine te klein om voldoende zitgelegenheid te bieden voor de aanwezige medewerkers om de pauze door te brengen. Tevens kwam het voor dat er onvoldoende rekening gehouden werd met rokers en niet-rokers Vaste trappen Losse ladders brengen vaak risico s met zich mee. Daarom moet - daar waar mogelijk - een vaste trap met leuning worden aangebracht. Er zijn opmerkingen gemaakt over het ontbreken van een vaste trap indien de ruimte geregeld betreden moest worden. Met name in de werkplaatsen kwamen we onveilige situaties tegen. Op sommige laad- en losbordessen ontbrak een hekwerk of leuning. Bij vaste trappen ontbrak in een aantal gevallen een leuning. In totaal zijn met betrekking tot ladders en trappen 18 overtredingen geconstateerd Tweede uitgangen vluchtwegen Om in geval van brand of andere calamiteiten het gebouw snel te kunnen verlaten zijn er voorschriften met betrekking tot het aantal vluchtwegen en de aanduiding van vluchtwegen. In enkele gemeentelijke gebouwen waren de vluchtwegen geblokkeerd omdat er van alles in het pad was neergezet. Ook waren vluchtwegen niet altijd voorzien van een doelmatige noodverlichting en ontbrak soms een signaleringssysteem. Vooral in oude, brandgevoelige gebouwen is het ontbreken hiervan een ernstige tekortkoming. Sommige branddeuren waren geblokkeerd of het ontsluitingsysteem was defect en de vluchtweg daardoor onbruikbaar. Soms ontbrak een noodzakelijke 2 e vluchtweg. In enkele situaties was er wel een nooduitgang maar ontbrak er na de nooduitgang een trap naar beneden men kwam dan bij voorbeeld op het platte dak uit. In totaal zijn er tijdens de gehele inspectieperiode (eerste inspecties en hercontroles) 113 overtredingen geconstateerd. In de meeste gevallen kon tijdens de inspectie worden volstaan met het geven van een waarschuwing (100 keer) in de eerste fase. In 13 gevallen was na de hercontrole de inzet van zwaardere instrumenten noodzakelijk. Het betreft in de eerste jaren van de inspectieperiode het geven van een waarschuwing 2 e fase, hetgeen 11 keer noodzakelijk bleek. Deze waarschuwingen hadden allemaal betrekking op de ondeugdelijkheid van de nooduitgang of vluchtweg. In de laatste jaren van de inspectieperiode zijn twee boeterapporten geschreven met betrekking tot het ontbreken van een adequate signalering van de vluchtroutes. Eindverslag inspectieproject gemeenten 19

20 5.2.7 Brandmelding en brandbestrijding Met betrekking tot brandmelding en brandbestrijding zijn in totaal 28 overtredingen geconstateerd. In alle gevallen was de ernst van de overtreding zodanig dat worden volstaan met het geven van een waarschuwing en waren de overtredingen bij de uitgevoerde hercontroles opgeheven. De overtredingen hadden betrekking op de volgende onderwerpen. In verschillende ruimten (kantoren en/of werkplaatsen), waren onvoldoende brandbestrijdingsmiddelen, ontbrak het aan brandmeldingsapparatuur, of was brandmelding en brandbestrijding in combinatie met bedrijfshulpverlening (BHV) niet in orde Elektrische installatie Over het inspectie-onderwerp zijn 60 overtredingen geconstateerd. Met name in werkplaatsen werden een aantal onveilige situaties aangetroffen met betrekking tot de elektrische veiligheid. Invoertules van handgereedschap waren stuk, trekontlasting op aansluitsnoeren ontbraken, loshangende leidingen en verkeerde (onbeschermde) TL-armaturen werden aangetroffen. In kantoorsituaties zag men dat de aansluitsnoeren van de apparatuur onvoldoende waren weggewerkt in kabelgoten of onvoldoende waren samengebonden waardoor er gevaar op struikelen was. Ook zijn losliggende en loshangende kabels, snoeren, wand- en tafelcontactdozen op de vloer aangetroffen Deuren en beweegbare hekken Bij dit inspectiepunt is gekeken naar de automatische afslag, ter voorkoming van knelgevaar, bij de automatisch sluitende hekken. Ook werd de valbeveiliging en het onderhoud van de overheaddeuren (roldeuren) gecontroleerd. In totaal zijn er 37 overtredingen geconstateerd Beeldschermwerkplekken. Bij dit inspectiepunt zijn met betrekking tot beeldschermwerkplekken 270 overtredingen geconstateerd. Aandacht en toezicht voor en op werkplekken is onvoldoende aanwezig. Een groot deel van de dagelijkse werkzaamheden van het gemeente personeel bestaat uit beeldschermarbeid. In het Arbobesluit is gedetailleerd aangegeven aan welke eisen het werken met beeldschermen moet voldoen. Deze regelgeving is gericht op de definities van beeldschermarbeid, de inventarisatie van de gevaren voor het gezichtsvermogen de fysieke en psychische belasting die als gevolg van arbeid aan een beeldscherm kunnen ontstaan. In het Arbobesluit staan onder andere ook de wettelijke bepalingen voor fysische factoren zoals licht, geluid, ventilatie, binnenklimaat, kantoormeubilair en afmetingen voor kantoorvertrekken vermeld. De laatste jaren werken er steeds meer mensen met een PC of een laptop. De beeldschermergonomie in de diverse gemeentelijke administratieve diensten laat veel te wensen over. Knelpunten zijn onder meer, reflectie van licht van verlichtingsarmaturen en verkeerde contrastverhoudingen als gevolg van slechte opstelling ten opzichte van het raam; ondoelmatige interne verlichting en/of ontbreken van zonwering; scherm met zwarte achtergrond en witte letters; ontbreken van documenthouders. Onder invloed van de automatisering zijn werkplekken soms niet geschikt voor beeldschermwerk maar wordt er toch een PC geplaatst. Veel oude bureaus zijn minder geschikt voor beeldschermgebruik. Vaak staat het beeldscherm niet op de juiste hoogte. Er zijn allerlei varianten aangetroffen van beeldschermopstellingen die niet goed aansloten bij de menselijke maten van de medewerker die met de apparatuur moet werken. Eindverslag inspectieproject gemeenten 20

21 Het is opvallend dat veel medewerkers hun meubilair en beeldschermwerkplekken vaak naar eigen inzicht aanpassen op een ergonomisch onjuiste wijze. Er is dan sprake van een onnodige fysieke belasting en dus is kans op gezondheidsschade, bijvoorbeeld RSI. De werkgever is verantwoordelijk voor goede arbeidsomstandigheden op het kantoor. Hij dient de medewerkers daarover geregeld te (laten) informeren en er op toe te zien dat zij de ter beschikking gestelde middelen op de juiste wijze gebruiken en de aanwijzingen uitvoeren. Het is opvallend dat er ondanks het verstrekken van informatie en advies over beeldschermwerkplekken in de praktijk toch zoveel tekortkomingen zijn geconstateerd. Dit kan er op duiden dat er mogelijk onvoldoende toezicht wordt uitgeoefend dan wel dat men nog steeds niet de gezondheidsrisico s inziet die langdurig verkeerd gebruik van meubilair en apparatuur met zich kan meebrengen Kantoorergonomie. Onder het kopje Beeldschermwerkplekken is reeds aangegeven dat er veel regelgeving is voor de inrichting van kantoorwerkplekken. Ondanks veel regelgeving over dit onderwerp zijn er toch veel overtredingen bij gemeenten aangetroffen. Uit de terugkoppeling van de inspecteurs is gebleken dat in veel gemeenten er nog onvoldoende aandacht is om voor het personeel goed meubilair aan te schaffen. Als men wel over goed meubilair beschikt komt het voor dat men verzuimt het goed in te (laten) stellen en er vervolgens op toeziet dat het meubilair ook gebruikt wordt zoals het is voorgeschreven. Naast soms uitstekende stoelen zijn er verouderde stoelen met een vaste of te lange armleuningen of zonder armleuning in gebruik. In een aantal situaties, waarbij het bureau niet in hoogte instelbaar of verstelbaar was, ontbraken voetensteunen om een juiste zithouding te waarborgen. Informatie over een juiste zithouding wordt nog te weinig gegeven. Bij de inrichting van kantoorwerkplekken wordt nog onvoldoende rekening gehouden met de persoon, de te verrichten taken en het daarbij behorende meubilair. Beeldschermwerkplekken blijft een lastig onderwerp. Aan veel aspecten dient aandacht besteed te worden, zonwering, stoelinstelling, afstand beeldscherm, verlichting, bureauhoogte, spiegeling, etc. Medewerkers zijn zich in veel gevallen onvoldoende bewust van een slechte werkhouding Baliewerkplekken Een goed ontwerp van een baliewerkplek is vaak complex omdat er op een dergelijke werkplek een veelvoud aan taken moet worden uitgevoerd. Hierbij kan men denken aan: bezoekers te woord staan, telefoon beantwoorden, faxapparatuur bedienen en vaak beeldschermwerk. Baliewerkplekken worden meestal apart ontworpen en hebben een vaste opstelling. De aandacht voor de vormgeving staat daarbij vaak voorop. De ergonomie van de baliewerkplek komt daardoor nogal eens in de knel. Tijdens de inspectie bleek dat de medewerkers omhoog moesten kijken om bezoekers te woord te kunnen staan. De opstelling van de beeldschermapparatuur, de telefoon en de fax was dan ook slecht. De reikwijdte was in een aantal gevallen te groot, waardoor de kans op nek- en schouderklachten reëel aanwezig was. Andere knelpunten waren onder meer: onvoldoende beenruimte door te dik bureaublad, geen doelmatige verlichting, ongunstige reikwijdte, sociale onveiligheid m.b.t. agressieve Eindverslag inspectieproject gemeenten 21

22 klanten, tochtige omgeving en inpandige ruimte. Ook het klimaat op de werkplek en het weren van zonlicht bleken knelpunten. In totaal zijn er 99 overtredingen geconstateerd die betrekking hebben op het onderwerk baliewerkplek Goederenopslag en magazijnstellingen In kantoren is het in veel gevallen woekeren met de beschikbare ruimte. Dozen en andere goederen worden op gangen en in hallen bij bijvoorbeeld liftschachten of trappenhuizen opgeslagen. Bij het punt vluchtwegen zijn hierover reeds opmerkingen gemaakt. In magazijnen en werkplaatsen bleek dat een aantal stellingen onvoldoende was vastgezet of te zwaar of onlogisch (zware goederen boven lichte goederen onder in) waren belast. Ook kwam het voor dat daar waar met een heftruck werd gereden de stellingen onvoldoende beschermd waren tegen aanrijdingen. Er werden 27 overtredingen geconstateerd. Aantal geconstateerde overtredingen MODULE 2 aantal in % van totaal Arbeidsplaatsen, inrichting Arbeidsplaatsen algemeen en inrichting ,0 daglichttoetreding en verlichting 31 2,8 sanitaire voorzieningen 61 5,5 schaftlokaal / pauzeruimte 16 1,5 vaste trappen 18 1,6 tweede uitgang / vluchtwegen ,3 brandmelding en brandbestrijding 28 2,5 elektrische installatie 60 5,4 deuren en beweegbare hekken 37 3,4 beeldschermwerkplekken ,5 baliewerkplekken 99 9,0 goederenopslag en magazijnstellingen 27 2,5 totaal ,0 Eindverslag inspectieproject gemeenten 22

23 5.3 Module 3. Gevaarlijke stoffen. Omschrijving inspectiepunt: Bij dit inspectiepunt is gecontroleerd of er gevaarlijke stoffen worden gebruikt, hoe ze zijn opgeslagen en hoe ze geregistreerd staan. Ook is van belang dat de medewerkers voldoende kennis hebben van - en voorlichting hebben gehad over - de stoffen en de veiligheidsmaatregelen. Tevens zijn de persoonlijke beschermingsmiddelen gecontroleerd. De volgende aspecten zijn beoordeeld: werken met gevaarlijke stoffen en het voorkomen van blootstelling aan de stoffen, ventilatie van de opslagruimte gevaarlijke stoffen, persoonlijke beschermingsmiddelen tijdens het werken met gevaarlijke stoffen, aandacht voor de arbeidshygiënische strategie, waarbij gekeken wordt of er mogelijk andere minder gevaarlijke stoffen gebruikt kunnen worden, het voorkomen van ongewilde gebeurtenissen waarbij men risico s van te voren heeft ingeschat en bij calamiteiten procedures heeft opgesteld, veilige opslag algemeen, oogspoelvoorzieningen / nooddouche, voorlichting en onderricht gevaarlijke stoffen, registratie van aanwezigheid gevaarlijke stoffen, etikettering van gevaarlijke stoffen en de aanwezigheid van de veiligheidsinformatiebladen, wordt er gewerkt met kankerverwekkende stoffen en zijn daar voldoende veiligheidsvoorschriften voor, werken in situaties met asbest (sloop, in ontvangst nemen) beleid micro-biologische agentia Voorkomen blootstelling aan gevaarlijke stoffen (algemeen) In een aantal werkplaatsen bleek dat omgang met gevaarlijke stoffen niet zo nauw genomen werd. Zo werden verschillende gevaarlijke producten zonder enige vorm van persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikt of verwerkt. Te denken valt hierbij aan bestrijdingsmiddelen, ontvettingsmiddelen, oplosmiddelen, agressieve schoonmaakmiddelen, ovenreiniger, etc. In vrijwel alle gemeenten loopt het personeel het risico te worden blootgesteld aan, voor de gezondheid hinderlijke, schadelijke en/of gevaarlijke stoffen. Talrijke, soms ernstige, risicosituaties zijn aangetroffen, zoals bijvoorbeeld in technische werkplaatsen (lasdampen), garages (uitlaatgassen), drukkerij en reprografie (diverse chemische stoffen). Er werd onzorgvuldig omgegaan met bestrijdingsmiddelen, er ontbrak een goede en veilige opslagruimte of er was sprake van een ondoelmatige ventilatie daarvoor. In een aantal werkplaatsen ontbrak een doelmatig afzuigsysteem voor houtstof, of deze werd niet tijdig geleegd waardoor het stof zich alsnog in de werkplaats verspreidde. Bij de inzameling van klein chemisch afval (KCA depot) wordt niet altijd de noodzakelijke zorgvuldigheid in acht genomen. Hier worden allerlei gevaarlijke stoffen aangeboden terwijl het personeel niet altijd de daarvoor benodigde persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikte of aanwezig had op de werkplek. Het totaal aantal geconstateerde overtredingen op dit onderwerp was Ventilatie opslag gevaarlijke stoffen. Eindverslag inspectieproject gemeenten 23