MDF Training & Consultancy

Transcriptie

1 Evaluatie- rapport IK VIND HET LEVEN HIER ZO MOEILIJK Evaluatie van het project Terugkeer en Re-integratie van Ongedocumenteerden, gefinancierd door het Europees Terugkeer Fonds, en uitgevoerd door Maatwerk bij Terugkeer/SMS (september juni 2012) Ede, juni 2012 MDF Training & Consultancy

2 Evaluatie- rapport IK VIND HET LEVEN HIER ZO MOEILIJK Evaluatie van het project Terugkeer en Re-integratie van Ongedocumenteerden, gefinancierd door het Europees Terugkeer Fonds, en uitgevoerd door Maatwerk bij Terugkeer/SMS (september juni 2012) Ede, juni 2012 Sjoerd Zanen Maurits Spoelder ISO 9001:2008 certified MDF Training & Consultancy BV Bosrand 28, P.O. Box 430, 6710 BK Ede, The Netherlands tel.nr.: , faxnr.: website:

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Pagina SAMENVATTING INLEIDING CONTEXT DE SITUATIE VAN ONGEDOCUMENTEERDEN IN NEDERLAND EN PERCEPTIES OVER TERUGKEER PROJECT-DOELSTELLINGEN EN ACTIVITEITEN DOEL, BENADERING, METHODOLOGIE EN WERKWIJZE VAN DE EVALUATIE DOEL VAN DE EVALUATIE EMBEDDEDNESS EVALUATIE BENADERING - THEORETISCH BEVINDINGEN PROJECT CONTEXT EN RELEVANTIE PROJECT ACTIVITEITEN BEOOGD EN GEREALISEERD SPECIFIEKE OUTPUTS 1: DE ROL VAN VERTROUWENSPERSONEN SPECIFIEKE OUTPUTS 2: DE ROL VAN PARTNER ORGANISATIES OUTCOME: REÏNTEGRATIE VAN TERUGGEKEERDEN CONCLUSIES OVER DE EFFECTIVITEIT (OUTCOME) VAN HET PROJECT SURINAME EN GHANA VERGELEKEN INVLOED VAN OUTPUTS CONCLUSIES VAN DE EVALUATIE EN AANBEVELINGEN Annexen ANNEX 1 TOEGEPASTE METHODOLOGIE ANNEX 2 MISSIE EN VISIE VAN MAATWERK BIJ TERUGKEER ANNEX 3 TERMS OF REFERENCE ANNEX 4 SUMMARY ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting Het project Terugkeer en Re-integratie van Ongedocumenteerden werd gefinancierd door het Europees Terugkeer Fonds (plm ) en een bijdrage van Cordaid, en uitgevoerd door Maatwerk bij Terugkeer/SMS, van Het project dat inmiddels op zijn eind loopt (eind juni 2012) verleende individuele en op maat gesneden assistentie aan illegale migranten die op vrijwillige basis terug willen keren naar het land van herkomst. De twee karakteristieke kenmerken van het project waren: 1) de rol en het functioneren van zgn. Vertrouwenspersonen in Nederland, en 2) de rol en het functioneren van partner NGO s in de landen van terugkeer die teruggekeerden bij hun herintegratie assisteren. Aan de laatsten stelde het project een geldbedrag beschikbaar ( ) waarmee die assistentie (huisvesting, werkgelegenheid, toegang tot medische zorg en onderwijs e.d.) werd bekostigd. Verder verspreidde het project informatie documentatie over de mogelijkheid van vrijwillige terugkeer en organiseerde bijeenkomsten, eveneens met voorlichting maar ook om de samenwerking tussen verschillende soorten sociale instanties op het gebied van migratie in Nederland te stimuleren. Het project heeft ook seminars en een conferentie voor ERSO partners georganiseerd. De evaluatie concentreerde zich op vertrouwenspersonen, partner NGO s en de resultaten van de assistentie bij re-integratie dit laatste met behulp van het zgn. Embeddedness model, ontwikkeld door Van Houte en De Koning (2008). De evaluatie werd uitgevoerd door middel van studie van documenten, interviews met (ex) projectstaf en vertrouwenspersonen, telefonisch en digitale enquètes met partner NGO s en vertrouwenspersonen, en veldbezoeken aan Suriname en Ghana. De hoofdconclusie van de evaluatie luidt dat het project effectief is gebleken. In de eerste plaats heeft het project uitgevoerd wat beoogd werd. In de tweede plaats heeft het project zijn hoofddoel bereikt, nl. het succesvol bemiddelen bij een humane terugkeer en herintegratie van de teruggekeerden in de samenleving. Het betrof in total 72 vrijwillig teruggekeerde migranten. In de onderzochte landen werd in 43% van de gevallen een hoge mate van duurzame herintegratie gerealiseerd en (eveneens) 43% heeft een goed uitzicht op duurzame herintegratie. Tesamen heeft dus 86% een goede kans om te herintegreren. Slechts enkele personen slaagden er niet in om op bevredigende manier te herintegreren. De beslissende factor bij duurzame herintegratie is de rol die de partner NGO speelt, nl. assistentie/bemiddeling bij het vinden van huisvesting, werk, toegang tot medische zorg, etc. De ondervraagde NGO s beschikken over goede netwerken die hen in staat stellen vele soorten assistentie te (laten) verlenen. Persoonlijke kenmerken (leeftijd, arbeidsverleden, familiecontacten, motivatie) zijn een conditionerende factor bij herintegratie. De rol van de vertrouwenspersonen (in de onderzochte gevallen) was niet in alle gevallen eenduidig. Waar zij een rol hebben gespeeld (Filippijnen, Brazilië) werd deze op prijs gesteld en was instrumenteel bij terugkeer. Maar ten tijde van de evaluatie had maar 50% van de vertrouwenspersonen bij terugkeer bemiddeld (later groeide dit aantal tot 60%). Een kleine meerderheid is dus betrokken geweest bij concrete bemiddeling. De meeste ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 4

5 Samenvatting terugkeerders naar Suriname en Ghana kenden in Nederland wel het IOM maar leerden MbT ( het project ) pas bij aankomst in het terugkeerland kennen. Bij de vertrouwenspersonen die niet concreet bij terugkeer hebben bemiddeld (in het kader van dit project) is sprake van een rolopvatting en verwachtingspatroon die niet geheel stroken met de bedoelingen van Maatwerk bij Terugkeer. De conclusie luidt dat het inzetten van vertrouwenspersonen veelbelovend is maar zich verder moet bewijzen. Door het afhaken van SMS (wegens faillissement) is de nauwe band met de migrantenorganisaties verzwakt. Een van de aanbevelingen van de evaluatie betreft de versterking van het netwerk van vertrouwenspersonen in Nederland, en versterking van de band met migrantenorganisaties. Ook wordt aanbevolen om manieren te vinden waarbij vertrouwenspersonen vaker in contact komen met potentiële terugkeerders. De andere aanbevelingen betreffen enkele programmasuggesties en verbeteringen in de organisatie. Maatwerk bij Terugkeer zou sterk gebaat zijn met programmafinanciering om de continuïteit van de interventies en de effecten daarvan te monitoren en garanderen. Bij de titel van dit rapport: als voornaamste reden voor de beslissing om vrijwillig terug te keren werd (op aanmeldingsformulieren en mondeling) meerdere keren vermeld dat ongedocumenteerden het leven in de illegaliteit in Nederland steeds moeilijker vonden. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 5

6 Inleiding Hoofdstuk 1 1. Inleiding 1.1 Context Stichting Maatwerk bij Terugkeer verleent individuele en op maat gesneden assistentie aan migranten die op vrijwillige basis willen terugkeren naar het land van herkomst. De stichting werkt aan het wegnemen van belemmeringen om betrokkenen te verzekeren van een waardige terugkeer. De Stichting is ontstaan als bemiddelingsbureau van Cordaid (2001). In maart 2010 werd Maatwerk bij Terugkeer zelfstandig, en werden visie en missie herijkt (zie bijlage). In 2009 werd een Mid Term Review uitgevoerd. Maatwerk bij Terugkeer heeft de aanbevelingen van deze tussenevaluatie integraal overgenomen en (bijna) allemaal uitgevoerd 1. Maatwerk bij Terugkeer beschikt sinds enige tijd over een duidelijke kennis- en leer-strategie 2, waardoor lessen uit de praktijk snel worden verwerkt in hun aanpak. Het project dat onderwerp is van deze evaluatie richt zich op de terugkeer en re-integratie van ongedocumenteerden, een categorie illegale migranten die moeilijk is te bereiken omdat ze niet of weinig in aanraking komt met gevestigde instanties in Nederland. In deze categorie vallen migranten die geen asielachtergrond hebben en veelal onbekend zijn bij organisaties die zich met migranten bezig houden zoals het COA en Vluchtelingenwerk. Wel zijn ongedocumenteerden, al of niet via leden van de eigen migrantengemeenschap, in contact met migrantenorganisaties, en via deze (evenals via enkele organisaties die met illegalen en daklozen werken) is het mogelijk om met de groep zogenaamde ongedocumenteerden in contact te komen. Vanuit de migrantengemeenschappen wordt geschat dat van de aanwezige buitenlanders ongeveer 2-5% ongedocumenteerd is dus van de 9000 aanwezige Filippijnen zouden er ongeveer 300 ongedocumenteerd zijn. In Nederland zouden tussen de en ongedocumenteerden verblijven. Terwijl het aantal illegalen in Nederland over de laatste 10 jaren is gehalveerd, is het aantal vrijwillige terugkeerders, van welke categorie dan ook, gestaag toegenomen. Het beleid van de Nederlandse regering zorgt ervoor dat de druk om Nederland te verlaten als men niet in het bezit is van voldoende verblijfsdocumenten toeneemt. De terugkeercijfers van het IOM laten zien dat sinds 2008 het aantal jaarlijks terugkerende migranten is verdubbeld (van 1767 in 2008 tot 3473 in 2011). In de eerste drie maanden van 2012 zijn reeds 821 migranten vrijwillig teruggekeerd. Sinds 2000 heeft het IOM vanuit Nederland migranten bij vrijwillige terugkeer ondersteund. In 2009 betrof het aantal teruggekeerden met bemiddeling en ondersteuning via Maatwerk bij Terugkeer 49 personen. In 2010 was dit aantal 62 personen. In 2011 zijn 250 personen teruggekeerd. 1 Schriftelijk interview met directrice 2 Maatwerk bij Terugkeer 2011 intern Visie/missie document, en interviews met staf. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 6

7 Inleiding Hoofdstuk De situatie van ongedocumenteerden in Nederland en percepties over terugkeer Verschillende studies laten zien dat de leefomstandigheden van illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen verslechtert. Het beleid ten aanzien van illegale vreemdelingen heeft ertoe geleid dat deze sinds het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw in toenemende mate gemarginaliseerd zijn en uitgesloten zijn van deelname aan formele arbeid, de voorzieningen en sociale huisvesting (Staring e.a. 2012). Meerderjarige, illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen ( ongedocumenteerden ) kunnen worden aangehouden en gedetineerd worden. De studie van Staring et al geeft een goede indruk van de percepties die er onder verschillende migrantengroepen bestaan over illegaal verblijf in Nederland en over terugkeer naar het land van herkomst. 1.3 Project-doelstellingen en activiteiten Het project gericht op ongedocumenteerden werd aanvankelijk uitgevoerd door Maatwerk bij Terugkeer in samenwerking met de Stichting Mondiale Samenleving (SMS). SMS (dat in augustus 2011 failliet is gegaan) richtte zich op versterking en ontwikkeling van migrantengroepen. De rol van SMS was gericht op het identificeren en trainen van zogenaamde vertrouwenspersonen; dit zijn leden uit migrantengemeenschappen die worden ingezet bij het informeren van ongedocumenteerden over hun situatie in de illegaliteit en hun mogelijkheden bij terugkeer via het project. Het voordeel van deze vertrouwenspersonen is dat zij discreet en vertrouwelijk met betrokkenen over hun situatie en terugkeerperspectieven kunnen spreken, zonder angst, zonder tijdsdruk, zonder knellende bureaucratische procedures, en met hun eigen mensen. Terwijl het vinden van vertrouwenspersonen in migrantengemeenschappen vooral het voorland was van SMS - vanwege hun hechte contacten met die groepen - was en is de specifieke kracht van Maatwerk bij Terugkeer het contact dat zij tot stand brengt tussen de terugkerende migrant en een lokale NGO in het land van bestemming. Maatwerk bij Terugkeer heeft die NGOs uitgekozen als partnerorganisaties, o.a. vanwege hun netwerk van landelijke contacten die een rol kunnen spelen bij hulp aan terugkerende migranten. Deze NGOs helpen de terugkerende migrant(en) verder, al naar gelang de behoefte die er bij hen bestaat (het is hulp op maat ). De hulp betreft soms assistentie bij medische opvang, bij het vinden van huisvesting, maar in de meeste gevallen betreft de hulp het vinden van werk en inkomen. Vanwege deze component van het programma spreekt men van Migratie en Ontwikkeling 3. Het doel van het project (aanvraagformulier ETF 2009) is to promote and facilitate humane and sustainable voluntary return of illegal migrants in the Netherlands by use of trained native counsellors, and by strengthening or establishing cooperation with migrant organisations, social agencies and local authorities in the Netherlands, and NGO s in the countries of return. 3 Aanvankelijk maakten de NGO s deel uit van Cordaid en CMC netwerken. Thans, als zij meer dan 5000 te besteden hebben, wordt een tender uitgeschreven om hen te selecteren. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 7

8 Doel, benadering, methodologie en werkwijze van de evaluatie Hoofdstuk 2 De specifieke doelstellingen zijn: 1. To get a better understanding on the issue of illegal migrants in the Netherlands. 2. To provide quality tailor-made return and reintegration mediation, counselling and practical support in the host country and the countries of return. 3. To use the potential of and create opportunities for migrant organisations to play an active role in the return process of illegal immigrants. 4. Develop information tools that will facilitate work of native counsellors and that will improve return and reintegration information provision of other relevant parties. 5. To establish cooperation between migrant organisations and local authorities in the Netherlands. 6. To improve the linkage of Maatwerk bij Terugkeer on return activities with social agencies in the Netherlands. 7. To strengthen reintegration support capacities of NGOs in the countries of return. De activiteiten die in dit project ondernomen worden bestaan uit research, training van vertegenwoordigers van migrantenorganisaties, produktie en verspreiding van informatiemateriaal, opzetten van informatie verspreidingspunten door vertrouwenspersonen, het verstevigen van de samenwerking tussen migrantenorganisaties en lokale overheidsinstanties in Nederland, het versterken van samenwerking met maatschappelijke organisaties, versterken van lokale NGOs in de landen van terugkeer. 2. Doel, benadering, methodologie en werkwijze van de evaluatie 2.1 Doel van de evaluatie De evaluatie betreft in het bijzonder de twee specifieke elementen van het project, namelijk a. de rol die de vertrouwenspersonen spelen binnen hun gemeenschap wat betreft informatieverspreiding over vrijwillige terugkeer binnen hun gemeenschap, en bemiddeling bij terugkeer (bereik, methodiek, respons); en b. de capaciteiten van partnerorganisaties in de herkomstlanden wat betreft ondersteuning aan terugkeerders. Bovendien betreft de evaluatie het effect van de twee bovengenoemde componenten, namelijk de mate van re-integratie van teruggekeerden. Tesamen beoogt de evaluatie inzicht te verschaffen en een oordeel te vormen over de effectiviteit van het project. De evaluatie beoogt dus geen beoordeling te geven van alle projectactiviteiten en resultaten afzonderlijk, in Nederland en in de diverse landen. De beperking ervan wordt duidelijk aangegeven in onderstaand kader (Verwachte resultaten). In haar voorstel heeft MDF voorgesteld om onder bovengenoemde elementen a. en b. project-outputs te verstaan, terwijl het niveau van re-integratie de project-outcome betreft, ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 8

9 Doel, benadering, methodologie en werkwijze van de evaluatie Hoofdstuk 2 d.w.z. de mate waarin de outputs effect hebben gesorteerd op het leven van de doelgroepen. Verwachte resultaten zoals beschreven in de TOR van de evaluatie De evaluatie zal inzicht geven over de hieronder benoemde punten: Niveau van vertrouwenspersonen binnen 4 gemeenschappen waaronder in ieder geval de Filippijnse, Surinaamse en Ghanese gemeenschap. Het bereik van vertrouwenspersonen; wie wordt binnen de gemeenschap bereikt en geïnformeerd? De toegepaste methodiek van vertrouwenspersonen, hoe bereiken ze de migranten De respons van ongedocumenteerde migranten op de (informatie van) vertrouwenspersonen Niveau partners herkomstlanden De beschikbare capaciteit van partners in Ghana en Suriname om terugkeerders te ondersteunen Een beoordeling van de verstrekte steun aan terugkeerders Niveau van re-integratie van terugkeerders in land van herkomst op gebied van werk en huisvesting (aan de hand van embeddednessmodel ) Re-integratie op gebied van werk; in hoeverre beschikken terugkeerders die ondersteund zijn bij verkrijgen van werk, een regelmatig, stabiel en adequaat inkomen Re-integratie op gebied van huisvesting; hebben terugkeerders adequate huisvesting gevonden en zijn deze terugkeerders in staat om op duurzame wijze op deze plek te verblijven. In de TOR wordt voorgesteld om de mate van re-integratie te meten met behulp van het zgn. Embeddedness model. Dit model werd ontwikkeld door Van Houte en De Koning (2008): Towards a better embeddedness? Monitoring assistance to involuntary returning migrants from Western countries, met dien verstande dat het hier gaat om voluntary migrants. Zoals de titel aanduidt betreft het hier een systematische monitoring-methode van embeddedness of duurzame re-integratie. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 9

10 Doel, benadering, methodologie en werkwijze van de evaluatie Hoofdstuk Embeddedness Embeddedness is een uitwerking van terugkeer-duurzaamheid. Het is een specificatie van re-integratie. Het begrip bevat economische, psycho-sociale en sociale (netwerk) dimensies, die zijn gesitueerd in een context van individuele kenmerken, de migratiecyclus en terugkeer-hulp. Tesamen bepalen de interrelaties tussen deze dimensies de terugkeer duurzaamheid. In de betreffende studie worden de bovengenoemde dimensies van embeddedness uitgewerkt (zie figuur): 1. Economische embeddedness: huisvesting, inkomen, toegang tot gezondheidszorg/onderwijs. 2. Psycho-sociale embeddedness: psychosociaal welzijn, identiteit, veiligheid, welkomgevoel. 3. Sociale netwerken embeddedness: voldoende sociale contacten, emotionele en materiële steun uit netwerken, lidmaatschap van verenigingen/organisaties. Ook worden de bovengenoemde context factoren behandeld. Hieronder valt ook assistance during return. Het project Terugkeer en Re-integratie (nl. de twee outputs) valt onder deze factor. De evaluatie die gebruik maakt van het embeddedness model is dus een evaluatie in context. De context variabelen kunnen niet allemaal academisch onderzocht worden, maar ze maken wel integraal onderdeel uit van het onderzoek. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 10

11 Doel, benadering, methodologie en werkwijze van de evaluatie Als het aantal respondenten hoog zou zijn, zou men een regressieanalyse op de variabelen/scores kunnen toepassen, maar in het geval van deze studie zal de statistische analyse beperkt moeten blijven wegens het geringe aantal respondenten. Hoofdstuk Evaluatie benadering - theoretisch Deze evaluatie beoogt te analyseren of en hoe de project-resultaten (outputs) hebben geleid tot het bereiken van de project-doelstelling (outcome). Hiermee wordt het afleggen van verantwoording over project-effectiviteit gediend. Anderzijds wil de opdrachtgever een beter inzicht verwerven in de processen die een rol spelen bij migratieprocessen, hetgeen een leerdoelstelling is. De uitdaging is om beide doelstellingen aan elkaar te relateren. Het project heeft activiteiten ondernomen en tussentijdse resultaten geboekt, maar het kan niet met zekerheid worden gesteld dat er een causale relatie bestaat tussen de inspanningen van het project enerzijds en het behalen van het projectdoel anderzijds, namelijk de geslaagde re-integratie van terugkeerders. Men kan zeggen dat er een relatie van plausibiliteit tussen de twee bestaat: hoe beter het project functioneert, hoe hoger de kans geacht wordt dat de projectdoelstelling wordt behaald. Het is in dit verband nuttig om de inspanningen van het project enerzijds, en anderzijds het behalen van de uiteindelijke projectdoelstelling te scheiden. Vroeger werden zowel het één als het ander gezien als projectresultaten. In de internationale ontwikkelingssamenwerking worden tegenwoordig project-resultaten gescheiden van ontwikkelings-resultaten. Dit onderscheid wordt uitgedrukt in de verschillende resultaataanduidingen: output en outcome. Output-resultaten zijn onder controle van het project, terwijl Outcome-resultaten of effecten (waar het uiteindelijk om draait) afhangen van de doelgroepen, in dit geval terugkeerders. Hun re-integratie (de beoogde outcome van het project) is o.a. van projecthulp afhankelijk, maar hangt ook van andere factoren af. Terwijl Outputs project-resultaten zijn, zijn Outcomes (en Impact) ontwikkelingsresultaten. Dus, in de Result chain 4 : Inputs Activiteiten Outputs Outcomes Impact overheerst de project-invloed tot en met de Outputs. Bij Outcomes overheerst de invloed van de doelgroepen zelf. Outcome wordt gedefinieerd als de mate waarin de doelgroepen op de beoogde manier gebruik maken of profiteren van de project-outputs, in dit geval: dat de steun van vertrouwenspersonen vóór vertrek uit Nederland, en de opvang door MbT partner-organisaties na terugkeer in het Terugkeerland hebben geleid tot geslaagde re-integratie of embeddedness. Maar er zit één addertje onder het gras, en dat is het zgn. attributie-probleem. Als namelijk de re-integratie geslaagd is, in hoeverre is dit dan het gevolg van de projectbegeleiding? Juist daarvoor kan het embeddedness model nuttig zijn, omdat in dat model ook andere factoren dan de projectbegeleiding voorkomen die een rol kunnen spelen bij re-integratie. De uitdaging van deze evaluatie is dus om aan te tonen of er een relatie bestaat tussen Outputs en Outcomes, en zo ja, welke relatie. 4 De volgende Result chain wordt tegenwoordig in het Management for Development Results (MfDR) gedachtengoed door de EC gebruikt. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 11

12 Bevindingen Hoofdstuk 3 3. Bevindingen 3.1 Project context en relevantie Bij wijze van inleiding op dit hoofdstuk vermelden wij drie algemene opmerkingen die niet specifiek ingaan op de inhoud en het verloop van dit project, maar die een rol splelen bij alle activiteiten en projecten van Maatwerk bij Terugkeer. Deze opmerkingen gaan in op de maatschappelijke relevantie van het werk van Maatwerk bij Terugkeer, en tevens op de context van donorfinanciering in deze sector. De opmerkingen lopen vooruit op de conclusies van deze studie; ze verschaffen tevens een kader waarin de projectresultaten beschouwd moeten worden. 1. Het project is gesitueerd in een spanningsveld tussen twee polen, namelijk die van politieke druk en verharding (waarbij het bestaansrecht van ongedocumenteerden ontkend wordt, zoals bij de Nederlandse overheid, in het bijzonder BZK/DTV) enerzijds, en die van maatschappelijke verantwoordelijkheid (ongedocumenteerden hebben in Nederland geen perspectief, maar wellicht in het land van herkomst wel) anderzijds, zoals bij het Europees Terugkeer Fonds, meer gestoeld op een NGO-gezichtspunt. De visie van het project haakt aan bij het tweede perspectief, en biedt een pakket aan dat niet ophoudt bij Schiphol, maar reikt tot en met het land van terugkeer. 2. De continuïteit van het werk van Maatwerk bij Terugkeer zou sterk gebaat zijn bij programmafinanciering in plaats van de kortlopende projectfinancieringen waarvan zij thans afhankelijk is. Een langjarige aanpak is gunstig voor: een verbreding van het aantal focus-landen (dus terugkeerders), een meerjarige monitoring-aanpak, een beter kennis-management (het behoud van kennis en ervaring), een langjarige institutionele samenwerking met maatschappelijke organisaties, instanties en resource persons (ook in terugkeerlanden), stafcontinuïteit, belangrijk voor kennis-behoud en contacten met NGOs in landen van terugkeer, en permanente voorlichting aan en lobby bij overheid en publiek. In het laatste geval wordt beoogd om het overheidsbeleid en het publiek ervan te overtuigen, in Nederlands en Europees verband, dat vrijwillige terugkeer de voorkeur verdient boven gedwongen terugkeer met alle risico s van mensonwaardige toestanden. MbT pleit ervoor hen (en soortgelijke organisaties in Europa) in staat te stellen om de methode van de vrijwillige terugkeer te verbeteren zodat meer ongedocumenteerden er gebruik van zullen maken. Het aantal is reeds stijgende en MbT zou in het geval van programmafinanciering inzetten op het dubbele aantal vrijwillige terugkeerders. De uitdaging van het Maatschappelijk Middenveld is het creëren van een netwerk van organisaties waarvan MbT en soortgelijke organisaties onderdeel van uitmaken, in Nederlands verband en in Europees verband (waarbij Europese organisaties het werk stroomlijnen en onder elkaar verdelen). Ook de partner-organisaties in de focus-landen ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 12

13 Bevindingen Hoofdstuk 3 zouden zich moeten ontwikkelen in de richting van een network-formule om zo veel mogelijk diensten te kunnen verlenen. Hiervoor is echter continuïteit in de contacten met Europese instanties nodig. 3.2 Project activiteiten beoogd en gerealiseerd Onderstaande tabel, door MbT samengesteld, geeft een overzicht van realisaties van het project tot en met November Het betreft voornamelijk de realisaties waar een doelwaarde aan was verbonden. Een aantal andere projectactiviteiten (research, veldbezoeken aan betrokken landen, trainingen aan vertrouwenspersonen) worden in deze tabel niet genoemd. Men kan uit de tabel opmaken dat 72 teruggekeerden tailormade reïntegratie assistentie hebben ontvangen. Dit aantal was overigens niet van te voren bepaald. Zie tabel op volgende pagina. Uitleg bij deze tabel Het project heeft vooral bemiddeld op het vlak van arbeidsmarkt reïntegratie. In iets mindere mate (en minder dan voorzien) heeft het project bemiddeld bij huisvesting. Hiervoor zijn verschillende redenen. In Suriname wordt alleen bemiddeld bij huisvesting als er voldoende tijd voor is, dus als de terugkeerder op tijd is aangemeld, hetgeen meestal niet het geval is. In andere gevallen is bemiddeling niet nodig omdat de terugkeerder zelf een oplossing voor huisvesting heeft gevonden. 2. Trainingen aan terugkeerders zijn in veel mindere mate gerealiseerd dan was beoogd of verwacht. In de onderzochte gevallen bleek hier óf geen tijd voor te zijn óf geen (directe) behoefte aan te bestaan: het verwerven van inkomen had in bijna alle gevallen prioriteit. Trainingen worden pas relevant op langere termijn, als de teruggekeerde in eerste levensbehoeften voorziet, maar denkt zijn/haar situatie op de arbeidsmarkt te kunnen verbeteren middels meer kennis of een diploma. In andere gevallen waren teruggekeerden te oud (of fysiek en/of geestelijk te onbekwaam) om aan reguliere trainingsprogramma s mee te kunnen doen. 3. Informatievoorziening en kennisuitwisseling door het project zijn meer dan voldoende geweest. MbT heeft verscheidene migrantenorganisaties actief geïnformeerd danwel bezocht over de mogelijkheden van terugkeer voor ongedocumenteerden. Geïnformeerde organisaties zijn onder andere het IOM, Izere (migrantengroep Burundi), Wereldhuis Los-Amsterdam, de Braziliaanse ambassade, Emoverde, SHOP Den Haag. Daarnaast zijn op bijeenkomsten verscheidene migrantenorganisaties geïnformeerd. De geplande seminars en conferenties hebben plaatsgevonden. 5 Efficiëntie was geen onderwerp van evaluatie. Het is vermeldingswaardig het project plm besteedt per terugkeerder, terwijl de Europese benchmark per terugkeerder is. Het project is dus relatief efficient ten opzichte van de Europese norm. In dit project wordt plm. 40% van het budget aan de doelgroepen besteed, en plm. 60% aan project-overhead. Project-investeringen in Nederland verhouden zich tot investeringen in locale NGO s als ongeveer 60:40. Een aantal vertrouwenspersonen had liever gezien dat de verhoudingen omgekeerd waren; zij zijn van oordeel dat er zich te veel schakels tussen Brussel en de terugkeerders bevinden schakels waaraan het meeste geld opgaat en dit terwijl bij hun altijd een beroep gedaan wordt op vrijwilligheid en zij altijd het argument aanhoren there is no money ). ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 13

14 Bevindingen Hoofdstuk 3 Project resultaten en effecten; fase 1 en 2 (t/m 1 november 2011) Resultaten en effecten Beoogd Gerealiseerd (t/m 1 nov. 2011) % realisatie Te verwachten realisatie % 1 ste fase 2 de fase Totaal Herintegratie accommodatie Herintegratie arbeidsmarkt % Teruggekeerden ontvangen tailor-made reintegratie assistentie Niet benoemd 72 Ontvangen trainingen Aantal projecten Land van Herkomst (LvH) Aantal native counselors Aantal informatie sessies voor social agencies in NL Informatiepunten migranten Geïnformeerde potentiëlen/cliënten Informatiebrochures/folders ,5 DVD over herkomstlanden (mei MDF copyright 2012 Zijn hiermee de specifieke doelstellingen bereikt? Voor zover in het kader van deze evaluatie onderzocht kon worden (zie Verwachte resultaten van de evaluatie in paragraaf 2.1), zijn de volgende opmerkingen verantwoord. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 14

15 Bevindingen Hoofdstuk 3 Mate van het bereiken van beoogde project-doelstellingen Specifieke doelstellingen 6 Opmerkingen over hun realisatie 1. Een beter begrip verkrijgen over het onderwerp illegale migranten in Nederland 2. Het verschaffen van tailor-made terugkeer en reïntegratie bemiddeling en counselling in de landen van vertrek en terugkeer 3. Het gebruik maken van het potentieel en het scheppen van kansen voor migrantenorganisaties om een actieve rol in het terugkeerproces van illegale migranten te spelen 4. Het ontwikkelen van informatie bronnen en instrumenten die ten dienste staan van het werk van native counsellors (vertrouwenspersonen) en die terugkeer en reïntegratie informatie verschaffen aan derden 5. Het tot stand brengen van samenwerking tussen Gerealiseerd, met name door de studie van Staring et al De bemiddeling en counselling in Nederland (door vertrouwenspersonen) zijn enigszins achtergebleven bij de verwachtingen (wegens onvoldoende aanmelding bij vertrouwenspersonen, te weinig pro-activiteit van sommige vertrouwenspersonen en/of te snel vertrek van terugkerenden 7 ); in de landen van terugkeer is deze intensief geweest en effectief gebleken De rol van migrantenorganisaties in het terugkeerproces van migranten is niet duidelijk uit het onderzoek gebleken (behalve in het geval van Casa Brazil Holanda). Hiervoor kunnen verschillende oorzaken zijn: de zwakke organisatie van de meeste migrantenorganisaties, het taboe-karakter van terugkeer bij (vooral) Afrikaanse illegalen, het faillissement van SMS gedurende de projectuitvoering, het gebrek aan continuïteit van de projectstaf, etc. De produktie van informatiemateriaal is meer dan adequaat geweest. Genoemd moet worden de Reader Vertrouwenspersonen in het kader van het terugkeerproces; mei 2010.(gids voor vertrouwenspersonen; cursusmap). Ook boekje Bewogen Terugkeer Methodiek voor Psychosociale begeleiding van (ex) asielzoekers en Ongedocumenteerden, van Diana Geraci - Pharos 2011 (samenwerking COA, HIT, HN/TPO, IOM, NIDOS, MbT, SMS en VWN) is een waardevol document. Het nut en het gebruik door derden van dit materiaal werd tijdens deze evaluatie niet onderzocht Ook dit onderwerp werd tijdens deze evaluatie niet onderzocht. Uit de rapportage 6 Zie Projectdoelstellingen en activiteiten in paragraaf 1.3 (hier in het Nederlands vertaald). 7 Daarentegen is aanmelding voor Brazilië en Filippijnen echter slechts door vertrouwenspersonen gebeurd. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 15

16 Bevindingen Hoofdstuk 3 migrantenorganisaties en lokale instanties in Nederland 6. Het verbeteren van de schakel tussen Maatwerk bij Terugkeer wat betreft terugkeer activiteiten en sociale instanties in Nederland 7. Het versterken van reïntegratie capaciteiten bij NGOs in de terugkeerlanden blijkt dat veel moeite is besteed aan het tot stand brengen van deze samenwerking 8. Van follow-up en operationalisering van deze samenwerking (outcome) werd in de rapportage geen melding gemaakt Zie punt 5. Uit veldbezoeken door de staf en uit het evaluatie-veld-onderzoek blijkt dat de reïntegratie capaciteiten bij lokale NGOs in de terugkeerlanden inderdaad werden versterkt en effectief zijn. De resultaten hiervan laten zich zien in de reïntegratiescores. Maar: de capaciteit van NGOs is niet van duurzame aard als het project zich terugtrekt, en financiering wordt gestaakt. De algemene conclusie die uit bovenstaande tabel getrokken kan worden is als volgt. De project activiteiten zijn in het algemeen uitgevoerd zoals gepland. De meeste complimenten verdienen de componenten: research en kennisvermeerdering over de doelgroep, informatie- en kennis-produktie/voorziening aan derden, netwerkvorming met sociale instanties, bemiddeling bij teruggekeerde migranten door lokale NGOs, training van vertrouwenspersonen. 8 VluchtelingenWerk Nederland heeft medio 2007 toegezegd om samen met Cordaid het initiatief te nemen om met de bij terugkeer betrokken partners: SAMAH, TIP/VluchtelingenWerk Nederland (SNV Tilburg, VW Oost en Zuid Gelderland, VW Leiden, VW Friesland), Stichting HIT, COA, IOM, Pharos, HealthNet TPO, Nidos en SMS te kijken of er ruimte en bereidheid was om gezamenlijk een breed Platform voor duurzame terugkeer op te zetten. Dit heeft in februari 2010 geresulteerd in de oprichting van de Stichting Duurzame Terugkeer (SDT) waar Maatwerk bij Terugkeer een onderdeel van is. De missie van SDT is als volgt geformuleerd: Het bevorderen van vrijwillige duurzame (medisch-psychosociaal, sociaal en economisch ingebed) terugkeer van de (ex-) asielzoeker en met aandacht voor de lokale ontwikkeling in het land van herkomst. Vanaf 1 april werkt Maatwerk bij Terugkeer samen in het Consortium van Duurzame Terugkeer op Maat, waarbij de volgende organisaties zijn aangesloten: Vluchtelingenwerk Nederland, Healthnet TPO, InTent, UAF, PHAROS en Beyond Borders ( jongeren programma binnen Maatwerk bij Terugkeer) Maatwerk bij Terugkeer is penvoerder van het Consortium. Deze groep werkte reeds samen binnen Stichting Duurzame Terugkeer en vandaar uit is dit consortium samengesteld. Begin 2007 was Maatwerk bij Terugkeer een van de initiatiefnemers van de oprichting van het ERSO platform. ERSO staat voor European Reintegration Support Organisations. Het is een samenwerkingsverband van 11 Europese NGO s. ERSO werkt samen met partners in landen van herkomst en ondersteunt vrijwillige terugkeer. Zij biedt daartoe ondersteuning voor vertrek naar het land van herkomst, geeft informatie over re-integratie mogelijkheden in het land van herkomst en werkt met op maat gemaakte diensten in het land van herkomst. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 16

17 Bevindingen Hoofdstuk 3 Wat de effecten, of de outcome van deze activiteiten en outputs zijn geweest, met andere woorden: waartoe deze outputs hebben geleid, is (nog) niet voldoende onderzocht. De rol van migrantenorganisaties in het terugkeerproces is onduidelijk, en de indruk bestaat dat er op het vlak van versterking en coördinatie van migrantenorganisaties, en coördinatie van (activiteiten van) hulporganisaties (in Nederlanden en in sommige focus landen) grote behoefte bestaat. In het volgende hoofdstuk zal gekeken worden wat de outcome van het project is wat betreft de hoofddoelstelling van het project, namelijk humane and sustainable voluntary return of illegal migrants, dat in dat hoofdstuk getoetst wordt aan het begrip embeddedness of (duurzame) reïntegratie in het land van herkomst of terugkeer. 3.3 Specifieke Outputs 1: De rol van vertrouwenspersonen Met betrekking tot vertrouwenspersonen is in deze evaluatie gebruik gemaakt van de volgende bronnen: 1. Bijwonen training met 7 vertrouwenspersonen. 2. Individuele interviews in Amsterdam met 3 vertrouwenspersonen (Philippijnen, Ghana, Suriname). 3. enquète met de twee Braziliaanse vertrouwenspersonen. 4. Telefoongesprekken met vertrouwenspersonen Sierra Leone en Nigeria. 5. enquète met ex-medewerker MbT over Sierra Leone. 6. enquète aan de Burundi partner-organisatie. 7. Interview met ex-medewerkster SMS en medewerkster MbT over vertrouwenspersonen. Op basis van de gesprekken en de antwoorden uit enquètevragen komt het volgende beeld naar voren. Vertrouwenspersonen komen uit migrantenorganisaties. Zij vormen een link tussen deze organisaties en het project. De meeste vertrouwenspersonen die in dit project werden ingezet komen voort uit de contacten die SMS had met de migrantenorganisaties. De band die SMS had met de migrantenorganisaties, en de contacten die MbT onderhield met partnerorganisaties in landen van terugkeer (partnerorganisaties van Cordaid en CMC) leidde tot een unieke complementariteit in dit project. Echter, met het faillissement van SMS en een focus op nieuwe concentratielanden, viel het gezelschap vertrouwenspersonen in de tweede projectfase uiteen. Slechts enkele vertrouwenspersonen van de oude garde werden in de tweede projectfase gehandhaafd en enkele nieuwe vertrouwenspersonen werden via een andere weg dan SMS aangeworven. Dit uiteenvallen heeft geleid tot frustratie en/of teleurstelling bij (ten minste twee) eerdere, niet meer actieve vertrouwenspersonen en bij (ten minste één) van de uit de SMS-tijd overgenomen vertrouwenspersoon. De laatste vindt dat de synergie die er destijds bestond tussen vertrouwenspersonen in de nieuwe groep niet of nauwelijks is ontstaan, ondanks de gezamenlijke trainingen. Ten tijde van de evaluatie waren er 8 vertrouwenspersonen (Philippijnen: 2; Ghana: 2; Suriname: 2; Brazilië: 2). De twee Ghanese en een van de twee Surinaamse vertrouwenspersonen hadden via dit project (nog) geen (potentiële) terugkeerders ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 17

18 Bevindingen Hoofdstuk 3 ontmoet of begeleid en/of met MbT in contact gebracht 9. De meeste terugkeerders werden door het IOM bij MbT aangemeld. De vertrouwenspersonen verstrekken informatie over het werk van MbT aan eventuele terugkeerders en diverse migrantenorganisaties. Op diverse migrantenbijeenkomsten en aan verscheidene migrantenorganisaties zoals CFMW (Filippijnen), SAMON (Suriname), en African Roots Movement (Ghana), is informatie verstrekt over mogelijke terugkeer en de assistentie die MbT daarbij kan geven. Observaties en opmerkingen: 1. Het concept vertrouwenspersonen (op vrijwillige basis) is een belangrijke toegevoegde waarde van het project. In de gevallen waarbij vertrouwenspersonen een rol hebben gespeeld zijn deze, ook in de praktijk, van toegevoegde waarde gebleken. Zij hebben potentiële terugkeerders van informatie voorzien en met raad en daad terzijde gestaan (Philippijnen, Brazilië). Casa Brazil Holanda heeft op eigen initiatief (deels door MbT gefinancierd) een documentaire over terugkeer van migranten gemaakt. In verschillende gevallen bestaat er nog steeds contact tussen de vertrouwenspersonen en teruggekeerden. Echter, in andere gevallen (b.v. Ghana en Sierra Leone) is niet optimaal gebruik gemaakt van vertrouwenspersonen. In de praktijk werden verreweg de meeste terugkeerders aangemeld zonder tussenkomst van (MbT/SMS) vertrouwenspersonen. Het is niet precies na te gaan hoeveel terugkeerders contact hebben gehad met vertrouwenspersonen. 2. Wat is nu precies het belang en de betekenis van vertrouwenspersonen? Zelf zeggen zij dat zij allereerst een psychologische, faciliterende rol spelen. Door veel luisteren en in gesprekken worden problemen ontrafeld, wordt langzaam duidelijk wat de persoon in kwestie het liefste zou willen. Als er geen andere alternatieven zijn wordt het alternatief van terugkeer besproken en als zodanig uit de taboesfeer gehaald. Vervolgens zijn zij eerst voorlichter en vervolgens bemiddelaar, en brengen de cliënten in contact met MbT, waarna de modaliteit van terugkeer en de steun die zij daarmee kunnen verwachten besproken wordt. 3. Via de migrantenorganisaties en via andere kanalen en netwerken (informele bijeenkomsten zoals feestjes en kerkdiensten) komen ongedocumenteerde, potentiële terugkeerders in contact met de vertrouwenspersonen 10. Maar het is ook wel eens andersom, nl. dat de vertrouwenspersonen voor de ongedocumenteerden de ingangsdeuren tot de migrantenorganisaties vormen. Er is hier geen enkele formele procedure voor en er zijn ook geen formulieren of andere registratiedocumenten mee gemoeid. Het contact begint altijd informeel. Pas als mensen te kennen geven werkelijk terug te willen keren kan het aanmeldingsformulier van MbT ter tafel komen. In de eerste, sterk informele en psychologisch getinte, gespreksfase, wordt geen enkele vaste methodologie gebruikt. 4. De vertrouwenspersonen hebben hun missie en de mogelijkheden die MbT biedt, op uitgebreide schaal kenbaar gemaakt binnen de migrantengemeenschappen, zowel mondeling als via de verspreiding van voorlichtingsmateriaal, op publieke 9 Voor bemiddeling naar Brazilië en de Filippijnen hebben de vertrouwenspersonen van die landen echter wel een cruciale rol gespeeld. 10 De bezochte teruggekeerden in Suriname en in Ghana hadden geen van allen contact gehad met vertrouwenspersonen van het project. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 18

19 Bevindingen Hoofdstuk 3 bijeenkomsten zowel als tijdens informele bijeenkomsten (huisbezoeken e.d.) en zelfs via een radioprogramma (Suriname). De extra mogelijkheden die het MbT project biedt zijn bekend bij leidinggevenden en vele anderen binnen de gemeenschappen. Daar de meeste vertrouwenspersonen brede bekendheid en respect genieten binnen de gemeenschappen en hun organisaties (ook kerken), wordt naar hen doorverwezen. Zo komen ongedocumenteerden soms in contact met vertrouwenspersonen 11. Echter, lang niet altijd vinden potentiële terugkeerders hun weg naar vertrouwenspersonen, maar worden zij geholpen door familieleden of kennissen. Ook de IOM (via hun detentieprogramma) informeert over de mogelijkheden van MbT. 5. Het is van groot belang dat de cliënten aan de modaliteiten (m.n. de opvang door een partnerorganisatie) een gevoel van veiligheid overhouden, en een gevoel dat zij uitzicht hebben op opvang en begeleiding. Dit is met name van belang voor terugkeerders die niet of nauwelijks over contacten in het terugkeerland beschikken. Het is daarom van belang dat de vertrouwenspersonen precies weten wat teruggekeerden van de partnerorganisatie in het land van terugkeer kunnen verwachten. 6. De vertrouwenspersonen van Ghana en Suriname zijn niet goed op de hoogte van werkwijze, soorten steunverlening en resultaten van de partnerorganisaties in de landen van terugkeer. De vertrouwenspersonen van andere landen (Brazilië, Filippijnen) zijn beter op de hoogte, en hebben meer vertrouwen in de partnerorganisatie ter plaatse. 7. Succes is niet verzekerd. De potentiële terugkeerders moeten door een proces heen, en dat proces kost tijd, en eindigt niet noodzakelijk met een gewenst resultaat. Soms zijn er 5 gesprekken geweest, over een periode van 15 maanden, die al of niet eindigen met een eindprocedure van vertrek door het IOM. Sommige vertrouwenspersonen hebben al een stuk of 10 terugkeerders begeleid, anderen slechts 1 of 2, en sommige nog geen enkele (hoewel er wel gesprekken hebben plaatsgevonden). Anderen hebben reeds via andere instanties (dan een MbT/SMS project) bemiddeld. 8. Uiteraard verschilt de situatie per land. De percepties die men heeft met betrekking tot terugkeer naar het land van herkomst verschillen enorm, per land, naar gelang de aanleiding en de middelen die geïnvesteerd werden in de komst naar Nederland, en per geval 12. Er is ook een verschil in percepties tussen asielen arbeidsmigranten. De taboesfeer van terugkeer is het hoogst in Afrikaanse landen, en dan speciaal in die gevallen waarin de familie van betrokkenen heeft geholpen met het bekostigen van de reis naar Nederland. In sommige gevallen ligt de situatie voor Brazilianen en Filippijnen minder gevoelig. De door het project 11 Het is voor de evaluatoren de vraag hoeveel migranten (buiten de Randstad) in contact staan met een migrantenorganisatie en hoe intens die contacten zijn. Maar dit was geen onderwerp van studie. 12 Een navrant detail. Onder Ghanezen schijnt men een bepaalde deur of ruimte op Schiphol aan te duiden met the point of no return. Dit is een verwijzing naar het point of no return op slavenforten in Ghana, de ruimte waarin slaven eertijds verbleven voordat zij de slavenboten betraden, met andere woorden: het einde van de vrijheid. Het is voorgekomen dat de situatie voor sommigen zo angstaanjagend is dat zij (nabij dat punt) alsnog besluiten om van vertrek af te zien; of in gevallen van niet-vrijwillig vertrek: dat zij zich vanaf dit punt hevig beginnen te verzetten. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 19

20 Bevindingen Hoofdstuk 3 bekostigde studie Ondersteuning bij zelfstandige terugkeer, door Richard Staring, Janine Alves d Ameida, Sara Dahou Noya en Medea van Schijndel (Sectie Criminologie ESL EUR, januari 2012) geeft een uitstekend beeld van de percepties in verband met terugkeer van migranten uit Brazilië, Colombia, Ghana en Nigeria. Opgemerkt moet worden dat de percepties van migranten uit Sierra Leone en Burundi veel weghebben van die uit de behandelde Afrikaanse landen. 9. Wegens de gevoeligheid van het gespreksonderwerp in kringen van ongedocumenteerden, verkeren de vertrouwenspersonen in een delicate situatie. Enerzijds wordt het uiterste gevergd van hun discretie, anderzijds van hun ervaring, wijsheid, inlevingsvermogen en geduld. Zij zijn in de eerste plaats loyaal aan hun landgenoten, leven zich in, en gaan zelf op zoek naar mogelijkheden voor de persoon in kwestie. Vaak gaat dit dan nog niet eens over terugkeer, maar over een verbetering van omstandigheden in de illegaliteit. De vertrouwenspersoon moet problemen kunnen aanpakken, maar moet ze ook kunnen loslaten: het probleem van de ongedocumenteerden moet niet het privéleven van de vertrouwenspersoon gaan domineren. Sommige vertrouwenspersonen hebben daar moeite mee, en raken (te) emotioneel betrokken. De trainingen helpen om met zulke problemen om te gaan. 10. De vijf trainingen die de huidige vertrouwenspersonen hebben bijgewoond worden wisselend beoordeeld. Het merendeel vindt dat de bijeenkomsten nuttig waren, vooral wegens a. de verstrekte informatie over (steeds veranderende) regels en procedures, b) hun bewustwordingsfunctie, en c) de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen. Sommige anderen ervoeren een communicatiekloof tussen de deelnemers, vanwege taalproblemen, verschillende culturele en sociale achtergronden. 11. De (huidige) vertrouwenspersonen hebben niet allen dezelfde rolopvatting en koesteren niet allen dezelfde verwachtingen van het project. Sommige achten de financiële steun en de modaliteit van financiële steunverlening inadequaat om terugkerenden te laten re-integreren. Anderen hadden meer verwacht van de beïnvloedings (advocacy) functie van het project richting overheidsbeleid en b.v. vakbonden (recht op lidmaatschap, op betere reglementering van ontslag- en uitkering, op zorgverzekering voor ongedocumenteerden). Zij hadden ook gehoopt op het vormen van een gezamenlijke vuist, maar we praten allemaal langs elkaar heen. 12. In het geval van de advocacy speelt het gebrek aan kracht en cohesie van de migrantenorganisaties in Nederland een rol. Het wegvallen van SMS heeft de relatie tussen migrantenorganisaties en het project verder verzwakt. Ook de kortlopende projectfinancieringen van MbT blokkeren een meer permanente en cumulatieve aanpak van beleidsbeïnvloeding. 13. In het geval van de steun-modaliteit bestaat zowel bij de Ghanezen als bij de Surinamers de wens om in het land van terugkeer projecten te creëren die zorgen voor de eerste opvang van teruggekeerden, zowel wat huisvesting als wat werkgelegenheid betreft 13. Zij denken dat er in dat geval veel meer ongedocumenteerden zouden willen terugkeren naar het land van herkomst. Maar deze ideëen hebben binnen het project geen weerklank gevonden. 13 De Ghanezen zouden daarin (met hun NGO) een rol kunnen/willen spelen. ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 20

21 Bevindingen Hoofdstuk De vertrouwenspersonen vinden de financiële steun die in het kader van het project aan terugkeerders geboden wordt (aanvankelijk 1750, nu 1250) te gering. De Afrikaanse vertrouwenspersonen in het bijzonder, maar ook verschillende andere zijn ervan overtuigd dat bij een hoger bedrag meer ongedocumenteerden zouden kiezen voor terugkeer (voor de redenen, zie Staring et al, 2012). 15. Volgens alle benaderde vertrouwenspersonen dekt de vergoeding die vertrouwenspersonen ontvangen niet de onkosten die zij maken telefoonkosten, reiskosten voor het bijwonen van bijeenkomsten die gerelateerd zijn aan het project. Sommigen vinden dit onbelangrijk, anderen vinden dit onjuist. De conclusie die uit de ervaringen van en met vertrouwenspersonen getrokken kan worden is de volgende. Het concept vertrouwenspersonen is goed en logisch, maar heeft in de praktijk van dit project (nog) niet optimaal gefunctioneerd. In de eerste projectfase heeft er door vertrouwenspersonen in zijn geheel geen bemiddeling plaatsgevonden. Aan het einde van de tweede fase functioneerde 60% van de vertrouwenspersonen naar verwachting. Gebleken is dat vertrouwenspersonen van twee van de focus-landen (Suriname, Ghana) tijdens de laatste fase niet of nauwelijks in contact zijn geweest met potentiële terugkerende migranten, en geen van hen heeft iemand tot en met het moment van terugkeer begeleid (in het kader van dit project). Dit geldt ook voor de (eerste fase) vertrouwenspersoon van Sierra Leone 14. Men kan zich dan ook afvragen wat de toegevoegde waarde is gebleken van vertrouwenspersonen, ook gezien het feit dat de reïntegratie in de meerderheid van de gevallen tamelijk succcesvol is verlopen, en dit vooral vanwege de rol die de partnerorganisaties hebben gespeeld. Die partnerorganisaties, in de gevallen van Suriname en Ghana, hebben geen contact gehad met de vertrouwenspersonen in Nederland. Voor Filippijnen en Brazilië ligt dit anders. In deze gevallen waren die contacten er wel, zijn de vertrouwenspersonen wél in contact gekomen met potentiële terugkeerders (via Casa Brazil, consulaat of andere landgenoten), en is de meerwaarde van de begeleiding door vertrouwenspersonen evident geweest. Een toekomstig MbT project zou er intensiever naar moeten streven om eerder in contact te komen met illegale ongedocumenteerden, in ieder geval vóórdat deze worden gearresteerd. De migrantenorganisaties, resp. gemeenschappen (en dus de vertrouwenspersonen) zouden hierin (logischerwijs) een grotere rol moeten of kunnen spelen. Hoe deze organisaties en/of gemeenschappen hiervoor te activeren (b.v. door lobby en beleidsbeïnvloeding), dat is een toekomstige uitdaging voor MbT. Ook zou MbT meer aandacht moeten besteden aan het verduidelijken van de wederzijdse rol-opvatting van MbT en de vertrouwenspersonen, met name in het geval van de Ghanese en één van de Surinaame vertrouwenspersonen. 14 De vertrouwenspersoon van Sierra Leone is met MbT staf op dienstreis geweest naar Sierra Leone en heeft daar kennis genomen van de lokale opvang(smogelijkheden). ref:evaluatierapport _Ik vind het leven hier zo moeilijk_.docx Secretariat Page 21