Martine Verstreken. Winfried Ottoy. Rudy Marynissen. Prof. Dr. Dimitri Mortelmans METHODEBERICHT

Transcriptie

1 Martine Verstreken Winfried Ottoy Rudy Marynissen Prof. Dr. Dimitri Mortelmans METHODEBERICHT golf 9 (2000) Het Steunpunt Gezinsdemografisch Panel wordt gefinancierd in het kader van het programma Valorisatie van federale sociaal-economische databanken, Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele Aangelegenheden. Alle data van Wallonië en de meeste data van Brussel werden verzameld door het Waalse PSBH-team onder leiding van prof. Dr. B. Bawin (ULg).

2 Eerste druk: 2003 Gepubliceerd door Steunpunt Gezinsdemografisch Panel, Universiteit Antwerpen (U.I.A.), Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk (België) D/2003/7920/9 NUGI 651 ISBN

3 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 3 Inhoudstafel Inhoudstafel 3 Inleiding 5 DEEL I 6 ONDERZOEKSMETHODE 6 1. Organisatie van het veldwerk Bevragingsprocedure Resultaten Respons Demografische structuur van de steekproef in de negende golf (2000) Attritie en non-respons De weging van het PSBH-bestand Panel-opzet en representativiteit Beschrijving van de methode PSBH-weging referentiejaar PSBH-weging Vlaamse steekproeftoevoeging 66 DEEL II 72 BESCHIKBARE INFORMATIE Inleiding De basisbestanden Structuur, sleutelvariabelen, naamgeving Forward feeding en variabelen / vragen databank 74 Bibliografie 75

4 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 4

5 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 5 Inleiding De Panel Studie van Belgische Huishoudens (PSBH) is verankerd in de Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele aangelegenheden (DWTC), met name in het AGORA-project. Deze institutionele inbedding zorgt ervoor dat de beginfilosofie van het project wordt bewaard en bevestigd. De steunpunt-gedachte omvat essentieel het gebruiksklaar maken van databanken en het beschikbaar stellen van deze gegevens voor wetenschappelijk onderzoek in een non-profit setting. Waar de andere DWTC-steunpunten werken met bestaande databanken, bestaat de opdracht van het Steunpunt Gezinsdemografisch Panel, buiten het opvolgen van het panel, ook uit het verzamelen van de gegevens. Essentieel aan deze taak is dat de valorisatie van deze gegevens door wetenschappelijke onderzoekers mee in het opdrachtenpakket zit. Voor onze bijdrage aan het European Community Household Panel (ECHP) worden we bijkomend ondersteund door Eurostat. Voorliggend 'Methodebericht golf 9' geeft een zicht op de negende onderzoeksronde, uitgevoerd in 2000, van de PSBH. Ter herinnering: het methodebericht is één van de instrumenten die ontwikkeld werden om de gebruikers van de PSBH-databank wegwijs te maken. Niet alleen in de procedures die gevolgd worden bij het verzamelen van de informatie, maar ook bij het uitwerken van de verscheidene hulpbronnen die de bruikbaarheid van de gegevens verhogen. In 'Methodebericht golf 9' documenteren we in het eerste deel de resultaten van het veldwerk en het uitrekenen van wegingscoëfficiënten. In het tweede deel herhalen we hoe de bestanden in elkaar zitten, aangepast aan de hier voorgestelde golf.

6 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 6 DEEL I ONDERZOEKSMETHODE 1. Organisatie van het veldwerk 1.1. Bevragingsprocedure De interviewers en supervisoren Net als de vorige jaren deed het UIA-team voor het afnemen van de vragenlijsten in 2000 een beroep op het Interviewersnetwerk, een project van het Interuniversitair Steunpunt Politiek Opinieonderzoek (ISPO) onder leiding van Prof. J. Billiet (KULeuven). De interviewers ingezet door het Ulg-team in Brussel werden gerekruteerd uit het netwerk dat gecoördineerd wordt door de Franstalige partner van het ISPO, onder leiding van Prof F. Frognier (UCL). In Wallonië werden de interviewers geselecteerd door de medewerkers van het Steunpunt in Luik. Zowel in Antwerpen als in Luik werd het onderzoeksgebied opgedeeld in regio's. Aan het hoofd van elke regio staat een supervisor, die de brug vormt tussen het onderzoeksteam en de interviewers. De supervisor is verantwoordelijk voor de goede gang van zaken in zijn of haar regio: via een regelmatig contact met de interviewers wordt het verloop van het veldwerk nauwkeurig opgevolgd. Ook wordt van de supervisor een eerste kwaliteitscontrole verwacht, zodat er bij het opduiken van problemen onmiddellijk kan ingegrepen worden. Er werd in elke provincie een trainingssessie georganiseerd voor de interviewers. Hiertoe werd een Handleiding voor de interviewer geschreven. Alle nieuwe interviewers dienden na het afwerken van drie huishoudens het afgeleverde werk te bespreken met hun supervisor in het zogenaamde bijsturingsgesprek. Om de vertrouwensrelatie met de panelleden optimaal te houden wordt ernaar gestreefd zoveel mogelijk huishoudens elk jaar opnieuw door dezelfde interviewer te bevragen. Daarom hechten wij veel belang aan een goed contact tussen het UIA-team en de interviewers. Naast de jaarlijkse interviewertraining, wordt er tweejaarlijks een debriefing georganiseerd, waarbij de interviewers bij een drankje en een hapje hun ervaringen kunnen uitwisselen. Tenslotte worden ook de panelhuishoudens aangemoedigd om te blijven meewerken. Zo ontvangen de respondenten na het afsluiten van de jaarlijkse onderzoeksronde een dankbrief, en wordt er tijdens de oudejaarsperiode voor een nieuwjaarskaartje gezorgd.

7 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 7 Bij de aankondiging van de volgende ronde ontvangen de huishoudens een brochure, waarin de eerste resultaten van de vorige golf aan de hand van enkele eenvoudige analyses geïllustreerd worden. Verder wordt ieder jaar voorzien in een kleine verrassing voor de meewerkende huishoudens. In 2000 kreeg elk meewerkend huishouden een sleutelhanger na afloop van het interview. Al deze instrumenten hebben als doel het versterken van de panelbinding. Opvolging van de huishoudens Algemeen wordt er in een panelstudie naar gestreefd een initiële steekproef op regelmatige tijdstippen, en op een min of meer uniforme wijze, te bevragen. Met betrekking de PSBH betekent dit dat de huishoudens en de individuen binnen deze huishoudens, die in de eerste golf een representatieve weergave van de Belgische bevolking vormden, het vertrekpunt zijn voor de jaarlijkse bevragingsronden. Huishoudens zijn evenwel dynamische eenheden, die in de loop der jaren heel wat veranderingen kunnen ondergaan. Er kunnen zich afsplitsingen voordoen, de individuen die een stamhuishouden verlaten kunnen alleen gaan wonen, of ze kunnen een nieuw huishouden vormen met niet-steekproefpersonen 1, huishoudens kunnen verdwijnen door het overlijden van de leden of door emigratie. Hoewel de opvolging gerealiseerd wordt via de huishoudens biedt het huishouden op zich geen solide basis voor de koppeling van de verschillende golven. Dit geldt zeker in een geïndividualiseerde samenleving gekenmerkt door wisselende relaties. Als longitudinale analyse-eenheid ligt de nadruk dan ook op de panelleden, die elk jaar opnieuw bevraagd worden in de context van hun actuele huishoudelijke situatie. Om aan te tonen hoe dit gebeurt, worden in de volgende paragraaf de panelopvolgingsregels herhaald. De panelopvolgingsregels 2 In de negende PSBH-golf werd ernaar gestreefd alle steekproefpersonen die in golf 8 deel uitmaakten van een geïnterviewd huishouden opnieuw te ondervragen. Hierbij komen de steekproefpersonen wiens huishouden in de vorige golf niet bevraagd werd, omwille van noncontact, fysieke onmogelijkheid om te antwoorden of zachte weigering, mits ze in golf 7 wel meewerkten. Opvolging betekent dat men zowel in aanmerking komt voor het huishouden-interview als voor het persoonlijk interview, ongeacht de responsstatus van het persoonlijk interview in de vorige golven. De volgende categorieën van huishoudens werden in golf 9 niet meer gecontacteerd: 1. huishoudens die in golf 8 definitief weigerden mee te werken; 2. huishoudens die in de twee vorige golven, 7 en 8, niet geïnterviewd werden; 3. huishoudens die tussen golf 8 en golf 9 verhuisden naar een land buiten de Europese Unie of in een instelling opgenomen werden. Deze huishoudens moeten wel nog opgespoord worden met het oog op hun mogelijke opvolging wanneer ze in de toekomst opnieuw deel zouden uitmaken van de beoogde bevolking; 4. huishoudens die niet meer in aanmerking komen of niet meer bestaan. 1 Steekproefpersonen: alle panelleden aanwezig in de eerste golf, en hun kinderen geboren in latere golven. Niet-steekproefpersonen: panelleden die geen deel uitmaakten van de initiële steekproef, maar in de latere golven toetraden een huishouden met minstens één steekproefpersoon. 2 Verma, 1995b.

8 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 8 De volgende categorieën van individuen werden uitgesloten: 1. individuen die overleden zijn tussen golf 8 en golf 9, of op een andere manier niet meer in aanmerking komen; 2. individuen die tussen golf 8 en golf 9 verhuisden naar een land buiten de Europese Unie, of in een instelling opgenomen werden, moeten opgespoord worden. Personen die daarentegen verhuisden naar een collectief huishouden 3 zijn wel nog opgenomen in de beoogde groep van steekproefpersonen, maar worden beschouwd als een éénpersoonshuishouden en ook als dusdanig ondervraagd. 3 Collectieve huishoudens bestaan uit minimum vijf personen waartussen geen verwantschap bestaat.

9 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 9 Golf 9 huishoudens = Nieuwe huishoudens in golf 9 + Ter opvolging doorgestuurde huishoudens uit golf 8 Bevat het huishouden in golf 9 nog steekproefpersonen? JA Zijn de leden van het huishouden: -verhuisd buiten de EU -opgenomen in een instelling -overleden? NEEN JA UIT NEEN Werd het huishouden succesvol bevraagd in golf 8? NEEN JA Gaat door naar golf 9 UIT De huishoudens die verhuisd zijn buiten de EU of opgenomen zijn in een instelling worden wel gevolgd zodat ze voor deelname kunnen gecontacteerd worden wanneer ze terug deel uitmaken van de onderzoekspopulatie. JA Werd het huishouden succesvol bevraagd in golf 7? Wat is de reden voor niet-participatie in golf 8? UIT NEEN -Harde weigering -Niet teruggevonden -Fysieke incapaciteit -Non-contact -Initiële weigering -Geen informatie UIT Gaat door naar golf 9

10 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 10 Naast de afgebakende groep van steekproefpersonen, werden ook hun eventuele medehuishoudleden, die niet-steekproefpersoon zijn, ondervraagd. Concreet is het dus de bedoeling alle personen van 16 jaar 4 en ouder, die lid zijn van een huishouden dat minstens één steekproefpersoon bevat, met een volwassenenlijst 5 te bevragen. Dit betekent met andere woorden dat wanneer een steekproefpersoon het huishouden verlaat, hij of zij verder gevolgd wordt en eventueel samen met zijn of haar nieuwe huisgenoten aangezocht wordt aan de panelstudie mee te werken. Niet-steekproefpersonen worden bij een afsplitsing niet verder gevolgd, en verdwijnen weer uit het panel. Personen die in golf 8 nog als kind beschouwd werden, maar 16 jaar werden in 1999, vulden in 2000 voor het eerst een volwassenenlijst in. Kinderen (16 jaar of jonger in 2000) worden bevraagd met een kindlijst. Personen die geboren of geadopteerd werden tussen golf 8 en golf 9, als kind van een steekproefpersoon, worden eveneens als steekproefpersoon beschouwd. Personen die in een instelling opgenomen werden komen niet meer in aanmerking om een huishoudenlijst of volwassenenlijst in te vullen ze eventueel opnieuw deel uitmaken van een privaat huishouden, of er één vormen. Er is voor deze personen een vragenlijst van één bladzijde voorzien, die eventueel beantwoord mag worden door iemand uit de omgeving. Naast de individuele lijsten is er voor elk huishouden een contactenblad voorzien, waarop alle relevante informatie met betrekking de gezinssamenstelling geregistreerd wordt. Tenslotte is er nog de huishoudenlijst; deze wordt bij voorkeur afgenomen van de persoon die het best op de hoogte is van de situatie in het huishouden (de referentiepersoon). 4 Jongeren worden bevraagd met een volwassenenlijst vanaf de golf waarin ze 17 jaar worden: ze zijn op 1 januari 2000 dus zeker 16 jaar. Bijgevolg worden de 16-jarigen óf met een kindlijst, óf met een volwassenenlijst bevraagd, afhankelijk van de geboortedatum en het tijdstip van bevraging. 5 Volwassenen die niet bereid zijn de uitgebreide lijst in te vullen kunnen eventueel bevraagd worden met een beknopte vragenlijst. In 2000 maakten op een aal van 6075 bevraagde personen, 44 personen gebruik van deze mogelijkheid.

11 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) Resultaten Het veldwerk De bron van de dataverzameling ligt uiteraard in het veldwerk waarin contact wordt gezocht met de huishoudens. Het contacteren van de huishoudens omvat verschillende stappen. In een eerste stap ontvangen de respondenten een introductiebrief. In deze brief situeren we nogmaals het onderzoek en worden de doelstellingen toegelicht. De huishoudens worden ervan verwittigd dat een interviewer weldra contact zal opnemen. Tevens wordt er ieder jaar een brochure bij de introductiebrief gevoegd, waarin de resultaten van de vorige golf aan de hand van enkele eenvoudige analyses gepresenteerd worden. In deze brochure komen verschillende thema s uit de vragenlijsten aan bod. In een tweede stap nemen de interviewers op het aangekondigde tijdstip contact op met de respondenten. Als men het huishouden al eens eerder geïnterviewd heeft kan dit telefonisch gebeuren, als het huishouden nieuw is voor de interviewer wordt er aangedrongen op een face to face contact aan de deur. Het resultaat van deze contactpogingen wordt geregistreerd op het contactenblad. Wanneer het huishouden niet onmiddellijk gecontacteerd kan worden of niet direct medewerking bereid is, worden er van de interviewers tenminste vijf contactpogingen verwacht, op verschillende weekdagen en tijdstippen. De veldwerkperiode Het veldwerk gaat van start na de interviewtrainingen die plaatshebben in april. Iedere golf wordt er naar gestreefd om het veldwerk zo snel mogelijk af te ronden. Grafiek 1 geeft de spreiding van het laatste contact naar gewest en voor België weer voor de meewerkende huishoudens van golf 9. Bij de aanvang van de zomermaanden is het veldwerk in Wallonië en Brussel respectievelijk voor 92% en 87% afgewerkt. Vlaanderen hinkt achterop met 75% afgewerkte dossiers tegen eind juni. Net zoals in de voorgaande golven, werkt Wallonië als eerste zijn veldwerk af in september. In vergelijking met de vorige golf, rondt Brussel het veldwerk in golf 9 af met enige vertraging in november. Traditiegetrouw is Vlaanderen net voor het jaareinde als laatste klaar met het veldwerk.

12 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 12 Grafiek 1. Spreiding van het laatste contact, naar gewest en voor België (meewerkende huishoudens) Cumulatief % laatste contact meewerkende huishoudens maa apr mei juni juli aug sep okt nov dec maand Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal contactpogingen In tabel 1 worden het aantal contactpogingen met de meewerkende huishoudens weergegeven naar gewest en voor België. Uit deze cijfers blijkt dat het veldwerk in Wallonië en Brussel minder contactpogingen vereist dan het veldwerk in Vlaanderen. Na een eerste contactpoging zijn in Wallonië en Brussel ongeveer twee derde van de dossiers afgerond, terwijl in Vlaanderen nog geen vierde van het veldwerk is afgerond na de eerste contactpoging. In Vlaanderen ondernemen de interviewers in 15% van de huishoudendossiers 4 keer of meer een contactpoging om het dossier succesvol af te ronden. Voor hun Waalse en Brusselse collega s is dit respectievelijk het geval voor 2% en 4% van de gevallen. Dit grote verschil tussen de gewesten was ook reeds in de voorgaande golven te constateren. Daar werd reeds geopperd dat de vertraging in het veldwerk in Vlaanderen wellicht veroorzaakt wordt door de nood aan een groter aantal contactpogingen voor het afwerken van een dossier in deze regio. Tabel 1. Aantal contactpogingen in Brussel, Vlaanderen, Wallonië en België (alle meewerkende huishoudens) Aantal contactpogingen Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % , , , , , , , , , ,4 68 5, , , ,5 18 1, ,6 5 of meer 10 2, ,1 5 0, ,2 Totaal Missing 27 7,8 6 0,3 36 3,0 69 2,1

13 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 13 Interne respons Gezien de PSBH-studie vertrekt van een huishoudenkader is het in principe de bedoeling dat alle gezinsleden participeren, en dat er dus voor iedereen in het huishouden een volwassenenof kindlijst beschikbaar is. Het panel moet immers zowel op het niveau van de huishoudens als op het niveau van de individuen een representatief beeld verschaffen van de Belgische bevolking. Hoewel er maar één volwassenenlijst naast het contactenblad en de huishoudenlijst vereist is om een volledig huishoudendossier af te leveren worden de interviewers aangemaand zoveel mogelijk huishoudleden te interviewen. De interne respons drukt uit in welke mate er, binnen de meewerkende huishoudens, een vragenlijst werd ingevuld over alle volwassenen en de kinderen. De interne respons bij de volwassenen geeft dus weer in welke mate de volwassenen binnen meewerkende huishoudens effectief een volwassenenlijst invullen. De gegevens voor golf 9 worden weergegeven in tabel 2. Uit deze informatie blijkt dat er nauwelijks een verschil in interne respons vast te stellen is tussen de regio s. De drie gewesten halen elk een interne respons bij de volwassenen van 93%. Toch is opmerkelijk dat Vlaanderen lager scoort op het aandeel ingevulde volledige vragenlijsten. Dat zij op gelijke hoogte blijft met de andere gewesten voor de ale interne respons is te danken aan het gebruik van de beknopte vragenlijsten. Beknopte vragenlijsten worden voorgelegd aan volwassenen die in eerste instantie weigeren deel te nemen. Zij werden door het aanbod van een beknoptere vragenlijst overhaald om alsnog mee te werken. In Brussel en Wallonië werd in de negende golf geen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. In vergelijking met golf acht, is de interne respons stabiel gebleven in Wallonië. In Brussel en Vlaanderen echter, is de interne respons gedaald met 1% ten opzichte van de vorige golf. Tabel 2. Interne respons: % volwassenenlijsten op het aantal volwassenen in de deelnemende huishoudens, naar gewest en voor België Resultaat volwassenen Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Volledige vragenlijst , , , ,4 Beknopte vragenlijst Niet-bevraagd 43 7, , , ,9 Totaal De interne respons bij de kinderen in de deelnemende huishoudens (tabel 3) ligt, net zoals in golf 7 zeer hoog. In Brussel werd via de kind-vragenlijst informatie bekomen van alle kinderen. Zowel in Vlaanderen en Wallonië is er geen informatie bekomen over twee kinderen. Het aal van vier niet-ingevulde kind-vragenlijsten in golf 9, zorgt voor een uitstekende interne respons bij de kinderen van 99,8%. Tabel 3. Interne respons: % kindlijsten op het aantal kinderen in de deelnemende huishoudens, naar gewest en voor België Resultaat kinderen Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Bevraagd , , , ,8 Niet-bevraagd ,2 2 0,3 4 0,2

14 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 14 Totaal Wijze van invullen van de volwassenenlijst De huishoudenlijst moet mondeling afgenomen worden door de interviewer. De volwassenenlijst kan zowel mondeling worden afgenomen door de interviewer als door de respondenten zelf worden ingevuld. Tabel 4 geeft een overzicht van de wijze waarop de volwassenenlijsten werden ingevuld in golf 9. De meerderheid van de respondenten (55,6%) verkiest zelf de vragenlijst in te vullen. Vooral in Vlaanderen is deze optie populair: 61% van de respondenten vult daar zelf de vragenlijst in. In Brussel en Wallonië is het verschil tussen de mondelinge interviews en de zelfingevulde vragenlijsten minder uitgesproken; beide opties worden ongeveer even vaak verkozen. In vergelijking met golf 8 neemt de voorkeur voor het zelf invullen van de vragenlijsten af in Brussel (-2,7%) en Wallonië (-5,3%). Vlaanderen kent de tegenovergestelde evolutie: het aantal zelf ingevulde vragenlijsten ligt 3,9% hoger in golf 9 in vergelijking met golf 8. Het gevolmachtigd interview komt slechts heel uitzonderlijk - en uitsluitend in Wallonië - voor. Tabel 4. Wijze van invullen van de volwassenenlijst, naar gewest (alle respondenten) Wijze van invullen Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Mondeling interview , , , ,3 Respondent zelf ingevuld , , , ,6 Gevolmachtigd interview ,2 4 0,1 Totaal

15 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 15 Aanwezigheid van andere personen tijdens het afnemen of invullen van de volwassenenlijst Het afnemen of invullen van de volwassenenlijst kan gebeuren in afwezigheid van andere personen of in aanwezigheid van de partner/echtgenoot, andere volwassenen of kinderen. 6 In bijna de helft van de gevallen (49,5%) wordt de vragenlijst afgenomen zonder dat er andere personen aanwezig zijn. In Brussel is dit zelfs ruim meer dan de helft (54,9%). Op de tweede plaats wordt de vragenlijst ingevuld in aanwezigheid van de partner of echtgenoot (37,6%). In 9,2% van de gevallen wordt de vragenlijst ingevuld in aanwezigheid van een andere volwassene. Slechts heel sporadisch zijn er kinderen aanwezig tijdens het interview (3,9%). Tabel 5. Aanwezigheid van andere personen tijdens het afnemen of invullen van de volwassenenlijst, naar gewest (alle respondenten) Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Alleen ondervraagde , , , ,5 Echtgenoot, partner , , , ,6 Andere volwassene 55 10, , , ,2 Kind(eren) 10 1, ,4 52 2, ,9 Totaal Missing * Het betreft hier uitsluitend het aantal respondenten dat aangegeven heeft in wiens afwezigheid zij de vragenlijst heeft ingevuld. Gemiddelde duurtijd van de huishoudeninterviews en de volwasseneninterviews De dalende tendens in de gemiddelde duurtijd voor het invullen van de huishoudeninterviews wordt tussen golf 8 en golf 9 verdergezet. In golf 8 bedroeg de gemiddelde duurtijd nog 20 minuten, in golf 9 is dit licht gedaald iets meer dan 19 minuten. Uit tabel 6 blijkt, dat er in golf 9 regionale verschillen te constateren zijn dit in tegenstelling golf 8 waar alle gewesten eenzelfde gemiddelde duurtijd hadden. Het invullen van de huishoudenlijst vergt het meeste tijd in Vlaanderen (20,2 minuten). Wallonië heeft gemiddeld 1,5 minuten minder nodig dan Vlaanderen en Brusselse huishoudens klaren de klus in gemiddeld 16 minuten. Tabel 6. Gemiddelde duurtijd (in minuten) van de huishoudeninterviews, naar gewest en voor België Gemiddelde duur Brussel Vlaanderen Wallonië België invullen huishoudenlijst Aantal Duur Aantal Duur Aantal Duur Aantal Duur Huishoudeninterview , , , ,25 Missing Aangezien de categorieën niet exclusief zijn (men kan de vragenlijst invullen onder aanwezigheid van de drie genoemde categorieën), verwijst het aantal respondenten niet naar het aal van de tabel, maar wel naar het feitelijk aantal respondenten die een vragenlijst hebben afgelegd en hebben aangegeven in wiens aanwezigheid zij de vragenlijst hebben ingevuld. De percentages sommen bijgevolg niet op 100.

16 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 16 Met een gemiddelde duurtijd van 52 minuten voor het invullen van de volwassenenlijst ligt het gemiddelde van golf 9, zes minuten hoger dan de gemiddelde duurtijd van golf 8. Deze toename is te wijten aan de extra module rond relaties die in golf 9 werd opgenomen. In golf 8 was er geen extra module aanwezig. Net zoals vorig jaar is de gemiddelde duurtijd van de volwasseneninterviews het kleinst in Vlaanderen (50 minuten), zowel voor de mondelinge (49,5 minuten) als voor de zelf ingevulde volwassenenlijsten (51 minuten). Wallonië is gemiddeld vier minuten trager met 53,8 minuten, terwijl Brussel met 56,1 minuten op nog eens twee minuten van Wallonië volgt. Net zoals in de vorige golf kost het zelf invullen van de vragenlijst (52,8 minuten) meer tijd dan het mondelinge interview (51,4 minuten), al zijn de verschillen tussen beide methodes kleiner dan in golf 8. In Brussel vindt het omgekeerde plaats: daar wordt tijd gewonnen bij het zelf invullen van de vragenlijst (55 minuten tegenover 57 minuten). Ook bij de beknopte vragenlijsten verloopt het zelf invullen van de vragenlijst sneller. Tabel 7. Gemiddelde duurtijd (in minuten) van de volwasseneninterviews, naar gewest en voor België en naar wijze van invullen (alle respondenten) Duur invullen volwassenenlijst Brussel Vlaanderen Wallonië België Aantal Duur Aantal Duur Aantal Duur Aantal Duur Volledige vragenlijst Mondeling , , , ,4 Zelf ingevuld , , ,8 Beknopte vragenlijst Mondeling , ,6 Zelf ingevuld , ,4 Gevolmachtigd interview ,0 3 35,0 Totaal , , , ,9 Missing

17 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) Respons In dit hoofdstuk onderzoeken we vooreerst de demografische structuur van het panel anno We controleren de verdeling van een aantal relevante demografische variabelen (grootte van het huishouden, geslacht, leeftijd en burgerlijke staat) en indien mogelijk verifiëren we in hoeverre de demografische opbouw van het panel overeenstemt met de opbouw van de bevolking 7. In de tweede paragraaf wordt de uitval tussen de achtste en de negende golf op een meer systematische wijze geanalyseerd aan de hand van de longitudinale respons ratio's, zoals gedefinieerd door Eurostat. Dit gebeurt op het niveau huishouden én individu Demografische structuur van de steekproef in de negende golf (2000) niveau van de huishoudens: Leeftijd gezinshoofd en grootte van het huishouden In tabel 8 worden de meewerkende huishoudens, per gewest en voor België ingedeeld naar de leeftijd van het gezinshoofd en de grootte van het huishouden. Hierbij vergelijken we de waargenomen verdeling met de gewogen verdeling. Net zoals in de voorgaande golven, is het meest voorkomende type het huishouden met een gezinshoofd tussen 30 en 64 jaar met 2 4 personen. Zij maken bijna de helft (45,4%) uit van de Belgische panelstudie. In Brussel (34,4%) is hun aandeel beduidend kleiner dan in Vlaanderen (48,2%) of Wallonië (44,6%). Terwijl in Vlaanderen en Wallonië in elke leeftijdsgroep de gezinnen van 2 4 personen net iets groter blijkt te zijn dan de alleenstaanden, is dit niet het geval voor Brussel. In de oudste leeftijdsklasse in Brussel zijn de alleenstaanden (16,8%) beduidend sterker aanwezig dan de gezinnen met 2 4 personen (9,8%). In Wallonië is er geen verschil tussen beide groepen in de oudste leeftijdsklasse terug te vinden: beide maken 12,5% van de ale panelstudie uit, terwijl er in de vorige golf nog een overgewicht van de gezinnen met 2 4 personen te constateren viel. Alhoewel er voor Vlaanderen nog een duidelijke kloof is tussen de alleenstaanden (9,6%) en de gezinnen met 2 4 personen in de oudste leeftijdsklasse (12,4%), verkleint het verschil in aandeel tussen deze twee types in vergelijking met golf 8. De vergelijking van deze cijfers wijst er dus op dat in de oudste leeftijdsklasse de gezinnen van de panelstudie uitdunnen. De gewogen verdeling speelt voornamelijk een rol in de oudste leeftijdgroep. Zowel het aandeel van de alleenstaanden als de gezinnen met 2 4 personen worden in deze leeftijdsgroep door de weegcoëfficiënten omhooggetrokken. De omgekeerde beweging doet zich voor in de twee jongste leeftijdsgroepen met een gezinsgrootte van 2 4 personen, waar het gewogen aandeel kleiner is dan het waargenomen aandeel in de steekproef. 7 NIS, 2000, Bevolkingsstatistieken

18 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 18 Tabel 8. Meewerkende huishoudens naar leeftijd gezinshoofd en grootte van het huishouden in de PSBH-dataset 65 en ouder tussen 30 en 64 jonger dan 30 Brussel Vlaanderen Wallonië België N % %* N % %* N % %* N % %* 1 persoon 58 16,8 21, ,6 12, ,5 15, ,4 14,5 2-4 personen 34 9,8 8, ,4 14, ,5 14, ,2 14,0 > 4 personen ,1 0,2 1 0,1 0,1 3 0,1 0,1 1 persoon 71 20,5 19, ,4 9, ,0 12, ,5 11,5 2-4 personen ,4 31, ,2 44, ,6 42, ,4 42,8 > 4 personen 25 7,2 6, ,4 7,8 98 8,1 8, ,2 7,8 1 persoon 15 4,3 3,3 43 2,4 2,9 33 2,7 1,9 91 2,8 2,7 2-4 personen 21 6,1 7, ,3 7,1 82 6,8 4, ,1 6,4 > 4 personen 3 0,9 1,4 2 0,1 0,1 7 0,6 0,3 12 0,4 0,3 Totaal * gewogen percentages Grootte van het huishouden De bevolkingsstatistieken van het NIS laten toe om een vergelijking te maken tussen de verdeling van de grootte van de huishoudens in de bevolking en deze van het panel. In de grafieken 2, 3, 4 en 5 vergelijken we zowel de gewogen, de ongewogen als de verdeling in de bevolking. Net zoals in de voorgaande golven, benadert de Vlaamse steekproef het best de werkelijke verdeling in de bevolking. De grootste afwijking in Vlaanderen doet zich voor bij de gezinnen met vier personen waar de steekproef een positieve afwijking kent van 3,6%. In Wallonië en Brussel doen de grootste afwijkingen zich voor bij de alleenstaande mannen, waar de afwijking respectievelijk 4,8% en 6,3% bedraagt. Alhoewel de afwijkingen het grootst zijn in Brussel, is de algemene tendens in de verschillende gewesten dezelfde. Steeds is er een oververtegenwoordiging terug te vinden bij de gezinnen met vier personen, wat zich compenseert in een ondervertegenwoordiging van de alleenstaanden. Alleen in Wallonië zijn de alleenstaande vrouwen niet ondervertegenwoordigt, maar wijkt de steekproef slechts licht positief af ten opzichte van de bevolkingsverdeling. Over het algemeen is de gewogen verdeling een doeltreffende correctie van de waargenomen verdeling in de steekproef. Toch blijkt in een aantal gevallen de gewogen verdeling een slechtere schatting te zijn dan de ongewogen verdeling. Dit is het geval voor de gezinnen met drie personen in Vlaanderen en Wallonië en voor de gezinnen met twee en vier personen in Brussel. Tenslotte wordt de bijna perfecte ongewogen representatie van alleenstaande vrouwen in Wallonië tenietgedaan door de weging.

19 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 19 Grafiek 2. Meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en private huishoudens in de bevolking (NIS), naar grootte van het huishouden (Brussel) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % 5 0 man alleen vrouw alleen 2 pers 3 pers 4 pers 5 pers 6 pers 7 pers 8 pers of meer grootte van het huishouden Grafiek 3. Meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en private huishoudens in de bevolking (NIS), naar grootte van het huishouden (Vlaanderen) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % 5 0 man alleen vrouw alleen 2 pers 3 pers 4 pers 5 pers 6 pers 7 pers 8 pers of meer grootte van het huishouden

20 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 20 Grafiek 4. Meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en private huishoudens in de bevolking (NIS), naar grootte van het huishouden (Wallonië) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % 5 0 man alleen vrouw alleen 2 pers 3 pers 4 pers 5 pers 6 pers 7 pers 8 pers of meer grootte van het huishouden Grafiek 5. Meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en private huishoudens in de bevolking (NIS), naar grootte van het huishouden (België) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % 5 0 man alleen vrouw alleen 2 pers 3 pers 4 pers 5 pers 6 pers 7 pers 8 pers of meer grootte van het huishouden niveau van de individuen: Geslacht In tabel 9 wordt voor elk gewest en voor België de gewogen en ongewogen verdeling van het geslacht weergegeven voor alle meewerkende individuen (zowel kinderen als volwassenen). De verdeling van het geslacht in de PSBH wordt er vergeleken met de situatie in de bevolking zoals geregistreerd door het NIS. De afwijkingen van de ongewogen verdelingen ten opzichte van de reële verdeling in de bevolking blijven beperkt. Alhoewel in Brussel en Vlaanderen de

21 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 21 mannen in zeer beperkte mate oververtegenwoordigd zijn, kan er geconcludeerd worden dat de steekproef een goede representatie is van de bevolking volgens het geslachtskenmerk. Tabel 9. Geslacht van de meewerkende individuen (gewogen en ongewogen) en de ale bevolking, naar gewest en voor België Geslacht Brussel Vlaanderen Wallonië België % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Man 47,9 48,7 46,9 49,4 49,1 48,9 47,4 46,9 47,8 48,5 48,4 48,4 Vrouw 52,1 51,3 53,1 50,6 51,0 51,1 52,6 53,1 52,2 51,5 51,7 51,6 * gewogen percentages b percentages in de bevolking De verhouding tussen de geslachten voor de individuen die een kind- of een volwassenenlijst invulden wordt in tabel 10 weergegeven voor alle golven. Hieruit blijkt duidelijk dat noch de mannen, noch de vrouwen in de loop der jaren sterk onder- of oververtegenwoordigd raakten in de PSBH-steekproef. Tabel 10. Geslacht van de personen met ingevulde volwassenen- of kindlijst in de 9 onderzoeksgolven, ongewogen percentages Golf 1 Golf 2 Golf 3 Golf 4 Golf 5 Golf 6 Golf 7 Golf 8 Golf 9 Mannen 48,9 49,3 48,7 48,7 48,1 48,0 48,5 48,5 48,5 Vrouwen 51,2 50,7 51,3 51,3 51,9 52,0 51,5 51,5 51,5 Leeftijd Naast de geslachtsverdeling kunnen we ook nagaan in welke mate de leeftijdsverdeling van de meewerkende volwassenen en kinderen overeenstemt met de verdeling in de bevolking. De vergelijking van de gewogen en de ongewogen verdeling van het panel en de leeftijdsverdeling in de bevolking wordt weergegeven in de grafieken 6, 7, 8 en 9. Net zoals bij de vergelijking tussen de steekproefverdeling en de bevolkingsverdeling naar de grootte van het huishouden, benadert de steekproef van Vlaanderen als beste van de drie gewesten de bevolkingsverdeling. Toch vallen ook in Vlaanderen enkele uitschieters op. In de leeftijdscategorieën jonger dan 15 jaar en in de categorie van jaar is er een duidelijke overschatting. Dit vertaalt zich in een gespreide onderschatting van de leeftijdscategorieën van jaar. De gewogen verdeling tempert deze uitschieters echter en is aldus een goede verbetering van de ongewogen verdeling. Wallonië kampt met een overschatting in dezelfde leeftijdsgroepen als Vlaanderen, al zijn de verschillen tussen de steekproefverdeling en de bevolkingsverdeling groter in Wallonië. De jarigen worden in Wallonië ondervertegenwoordigd. De gewogen verdeling biedt echter geen antwoord op deze discrepanties, en vergroot vaak nog de kloof tussen de bevolkingsverdeling en de schatting. Brussel, met de kleinste steekproef, ondervindt de grootste problemen om de leeftijdsverdeling in de bevolking te benaderen. Analoog met Wallonië, zijn de jongste leeftijdsgroepen 15 jaar en de jarigen overschat, en worden de jarigen ondervertegenwoordigd in de Brusselse steekproef. Opnieuw valt op dat de gewogen verdeling weinig soelaas biedt in bepaalde leeftijdscategorieën. Een extreme uitschieter is terug te vinden in de allerjongste categorie, waar de gewogen proportie bijna het dubbel bedraagt van de bevolkingsproportie.

22 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 22 Grafiek 6. Individuen in de meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en de ale bevolking naar leeftijd (Brussel) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % leeftijd Grafiek 7. Individuen in de meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en de ale bevolking, naar leeftijd (Vlaanderen) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % leeftijd

23 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 23 Grafiek 8. Individuen in de meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en de ale bevolking, naar leeftijd (Wallonië) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % leeftijd Grafiek 9. Individuen in de meewerkende huishoudens (gewogen en ongewogen) en de ale bevolking, naar leeftijd (België) percentages Ongewogen % Gewogen % Bevolking % leeftijd

24 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 24 Burgerlijke staat Ook voor de variabele burgerlijke staat kunnen we nagaan in welke mate de verdeling in de steekproef, gewogen en ongewogen, de verdeling in de bevolking benadert. Aangezien de burgerlijke staat alleen in de volwassenenlijst bevraagd wordt, hebben de cijfers enkel betrekking op alle individuen 16 jaar en ouder. Om de vergelijking met de bevolking te kunnen maken worden dan ook enkel de NIS-cijfers gebruikt die betrekking hebben op de bevolking vanaf 16 jaar. Wel dient de opmerking gemaakt te worden dat de NIS-cijfers betrekking hebben op de ale bevolking van 16 jaar en ouder, terwijl in de PSBH-steekproef enkel de private huishoudens opgenomen zijn. De grootste discrepantie tussen steekproef en bevolking hangt samen met het feit dat geïnstitutionaliseerde bejaarden niet meer met een volwassenenlijst bevraagd worden. Alhoewel Brussel, met de kleinste steekproef, het slechtst scoort bij de reeds gemaakte vergelijkingen tussen de verdeling van de steekproef en de bevolkingsverdeling met betrekking de gezinsgrootte en de leeftijd, benadert de steekproef van dit gewest nagenoeg perfect de bevolkingsverdeling inzake burgelijke staat. Het grootste verschil tussen de ongewogen verdeling en de reële verdeling bedraagt maximaal 0,6%. In Vlaanderen en Wallonië zijn er grotere afwijkingen vast te stellen. In beide gewesten is er een oververtegenwoordiging van gehuwden, terwijl de ongehuwden en verweduwden onderschat worden door de steekproef. Bovendien geldt voor alle gewesten dat de ongewogen proportie sterker afwijkt van de reële situatie dan de gewogen proportie. Tabel 11. Personen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale bevolking, naar burgerlijke staat naar gewest en voor België Burgerlijke staat Brussel Vlaanderen Wallonië België % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 34,8 34,8 34,3 22,7 22,3 24,8 23,8 22,7 26,9 24,2 23,6 26,4 Gehuwd 47,0 45,6 47,5 65,4 65,3 60,6 58,9 59,2 55,1 61,4 61,6 57,6 Verweduwd 9,5 11,2 8,9 6,1 7,3 8,2 8,4 9,9 9,9 7,2 8,5 8,8 Gescheiden 8,8 8,4 9,3 5,7 5,1 6,4 8,9 8,2 8,1 7,1 6,4 7,2 Totaal Missing Geslacht * leeftijd * burgerlijke staat Tot nu toe hebben we steeds nagegaan of de PSBH-steekproef, zowel gewogen als ongewogen, representatief is op het niveau van de huishoudens en de individuen, op basis van een aantal belangrijke variabelen. Hierbij hebben we de variabelen steeds apart behandeld. We besteden nu aandacht aan de vraag of de representativiteit ook blijft bestaan wanneer we de steekproef verder gaan opsplitsen en voor elk gewest en voor België de combinatie van deze variabelen beschouwen. Het aantal observaties per cel wordt door deze verregaande opsplitsing uiteraard kleiner, zodat we een zekere foutenmarge in acht moeten nemen. Om het aantal nulcellen te beperken werd de variabele leeftijd gehercodeerd naar een kleiner aantal categorieën in leeftijdsklassen van tien jaar en niet langer in leeftijdsklassen van vijf jaar zoals we hiervoor deden.

25 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) 25 Het resultaat wordt samengevat in de tabellen 12 en met 19. Uit de confrontatie per gewest van de gewogen proporties in de steekproef met de proporties in de bevolking per categorie van geslacht, leeftijd en burgerlijke staat blijkt dat ook een doorgedreven opsplitsing van de steekproef nog steeds een vrij representatief beeld oplevert. Bepaalde afwijkingen die hiervoor reeds besproken werden blijven zichtbaar. De grootste verschillen tussen de proporties in de steekproef en de bevolkingsverdeling lopen gelijkaardig voor de Brusselse mannen en vrouwen. Voor de jarigen geldt dat de gehuwden sterk ondervertegenwoordigd zijn, terwijl de ongehuwden in deze leeftijdsklasse oververtegenwoordigd zijn. Het omgekeerde patroon vinden we terug bij de Brusselse mannen met een leeftijd van jaar: een te grote proportie ongehuwden vertaalt zich hier in een te kleine proportie bij de gehuwden. Een uitschieter vinden we terug bij de Brusselse mannen vanaf 75 jaar. Daar is de steekproef-proportie van de echtsgescheidenen vier keer zo groot als de proportie in de bevolking, en dit ten nadele van de gehuwde en ongehuwde mannen in deze leeftijdscategorie die sterk ondervertegenwoordigd worden. De Brusselse vrouwen doen het beter in de oudste leeftijdscategorieën: zij wijken niet abnormaal af van het verwachte patroon. Voor Vlaanderen geldt voor alle leeftijdscategorieën de algemene bevinding die hierboven reeds werd toegelicht: zowel de gehuwde mannen als de gehuwde vrouwen zijn oververtegenwoordigd, terwijl de ongehuwde categorie systematisch onder de verwachte proportie valt. Alleen de vrouwen van jaar maken de uitzondering: hier zijn de ongehuwde Vlaamse vrouwen oververtegenwoordigd. De Waalse steekproef toont grote gelijkenissen met de Vlaamse. Ook hier wordt, zowel voor mannen als vrouwen in vrijwel alle leeftijdscategorieën, een overschatting gemaakt van de gehuwden, terwijl de ongehuwden onderschat worden. Een opmerkelijke uitzondering hierop zijn de Waalse ongehuwde mannen die in de leeftijdscategorie boven 75 jaar duidelijk overschat worden in de steekproef. Een opmerkelijke overschatting van de verweduwden vinden we terug bij alle jarigen en bij de Waalse vrouwen van jaar.

26 Tabel 12. Mannen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale mannelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (Brussel) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd ,0 69,6 60,7 60,3 27,9 28,9 31,5 17,8 19,6 15,9 25,9 26,1 10,1 3,8 5,1 7,3 0,0 0,0 5,6 Gehuwd 0,0 0,0 4,9 28,3 39,3 36,5 58,8 58,9 57,8 66,7 63,1 66,5 59,3 62,4 72,5 76,9 67,3 75,4 46,7 46,9 65,6 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 2,2 1,4 1,2 0,0 0,0 3,2 11,5 16,5 8,4 33,3 39,5 23,9 Echtgescheiden 0,0 0,0 0,1 2,2 0,0 3,1 13,2 12,2 10,4 13,3 16,0 16,5 14,8 11,5 14,3 7,7 11,1 8,9 20,0 13,6 4,9 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking Tabel 13. Vrouwen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale vrouwelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (Brussel) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 96,7 98,4 84,2 61,0 60,1 49,7 22,7 21,4 26,3 13,2 15,8 14,6 16,2 16,4 9,8 9,8 15,9 9,2 12,5 21,6 9,3 Gehuwd 3,3 1,6 15,3 37,3 37,9 45,3 69,7 70,6 59,3 65,8 68,4 61,1 48,6 45,7 59,2 46,3 41,4 47,8 15,6 10,1 21,4 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 1,5 1,6 1,5 2,6 2,3 4,6 18,9 22,0 13,0 34,1 30,9 30,9 65,6 62,8 62,1 Echtgescheiden 0,0 0,0 0,5 1,7 2,0 4,6 6,1 6,3 12,9 18,4 13,5 19,8 16,2 15,8 18,0 9,8 11,8 12,1 6,3 5,5 7,2 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking

27 Tabel 14. Mannen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale mannelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (Vlaanderen) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 95,7 96,3 96,8 36,0 36,8 46,1 13,7 15,2 16,7 6,1 8,2 8,6 3,7 3,4 6,7 2,5 3,1 6,6 9,7 11,3 6,1 Gehuwd 4,3 3,7 3,2 60,3 60,0 49,9 78,0 77,7 73,0 84,2 82,7 79,0 88,8 90,3 82,7 86,9 85,7 81,0 65,6 65,7 65,9 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 0,4 1,0 1,2 2,1 1,4 3,4 10,0 10,5 8,6 22,6 21,1 26,1 Echtgescheiden 0,0 0,0 0,0 3,7 3,2 3,9 8,3 7,1 10,0 9,3 8,1 11,2 5,3 4,9 7,3 0,6 0,7 3,8 2,2 1,9 1,9 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking Tabel 15. Vrouwen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale vrouwelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (Vlaanderen) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 87,5 90,1 90,5 25,5 28,4 30,2 7,2 7,5 9,8 6,3 7,3 4,7 4,0 4,5 4,1 5,8 5,2 5,8 3,9 6,6 8,2 Gehuwd 12,0 9,5 9,3 68,7 67,1 63,8 79,3 78,9 77,5 81,3 81,4 79,8 77,1 78,7 77,5 68,6 70,0 61,4 30,7 28,7 26,1 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,3 0,4 0,3 1,5 1,9 1,3 3,3 2,9 3,9 14,4 12,3 11,3 21,5 20,0 29,1 63,8 63,3 63,6 Echtgescheiden 0,5 0,3 0,2 5,5 4,2 5,7 12,0 11,6 11,4 9,2 8,5 11,5 4,5 4,4 7,1 4,1 4,8 3,7 1,6 1,3 2,0 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking

28 Tabel 16. Mannen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale mannelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (Wallonië) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 95,5 98,4 97,2 48,0 53,3 53,0 11,2 12,4 19,9 5,2 6,9 9,1 7,9 8,6 6,4 6,4 4,1 6,2 1,7 1,8 5,5 Gehuwd 4,5 1,6 2,7 46,7 43,5 43,3 83,5 82,1 67,8 78,6 81,3 74,7 70,3 71,4 79,4 81,8 84,5 78,1 72,9 71,6 65,9 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,4 2,6 2,3 1,5 5,9 5,4 3,8 8,2 8,0 9,7 23,7 25,1 25,5 Echtgescheiden 0,0 0,0 0,0 5,3 3,3 3,6 5,4 5,5 11,8 13,5 9,5 14,7 15,8 14,6 10,4 3,6 3,3 5,9 1,7 1,5 3,1 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking Tabel 17. Vrouwen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale vrouwelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (Wallonië) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 91,8 97,0 91,4 40,4 38,2 37,1 9,3 9,7 12,8 4,5 4,6 5,8 2,6 2,9 4,2 3,6 5,1 4,3 4,0 4,7 5,8 Gehuwd 8,2 3,0 8,4 52,8 52,3 56,5 72,1 72,1 71,5 72,9 74,7 73,0 66,7 68,4 70,0 58,7 58,5 53,2 24,0 26,5 22,2 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,5 1,2 0,4 2,1 1,7 2,0 6,0 5,5 5,6 16,7 15,8 15,4 27,5 27,7 36,8 70,0 67,3 68,9 Echtgescheiden 0,0 0,0 0,2 6,2 8,3 6,0 16,6 16,4 13,8 16,6 15,1 15,5 14,0 13,0 10,4 10,1 8,7 5,7 2,0 1,6 3,1 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking

29 Tabel 18. Mannen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale mannelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (België) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 95,9 97,2 96,8 42,8 43,5 49,9 14,3 15,8 19,0 6,8 8,7 9,4 7,0 6,9 6,9 4,1 3,6 6,5 6,0 7,6 5,9 Gehuwd 4,1 2,8 3,2 53,1 53,6 46,4 77,9 77,0 70,0 80,4 80,5 76,5 80,4 82,6 80,9 84,1 83,8 79,6 66,5 66,2 65,9 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,3 1,4 1,5 1,3 3,2 2,4 3,5 9,5 10,2 9,0 24,0 23,6 25,7 Echtgescheiden 0,0 0,0 0,0 4,0 2,9 3,7 7,8 7,2 10,6 11,4 9,3 12,8 9,5 8,1 8,8 2,4 2,4 4,9 3,6 2,6 2,5 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking Tabel 19. Vrouwen met een volwassenenlijst (gewogen en ongewogen) en de ale vrouwelijke bevolking, naar leeftijd en burgerlijke staat (België) jaar jaar jaar jaar jaar jaar 75 jaar of ouder % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b % %* %b Ongehuwd 89,8 93,0 90,1 34,1 33,9 34,6 9,4 9,6 12,2 6,1 6,9 6,0 4,8 5,2 4,6 5,4 6,3 5,6 5,0 7,9 7,5 Gehuwd 9,9 6,8 9,6 60,2 60,5 59,4 75,7 75,8 74,0 76,8 78,2 75,9 70,7 72,5 73,6 62,1 63,1 57,5 26,3 25,5 24,3 Verweduwd 0,0 0,0 0,0 0,3 0,6 0,3 1,7 1,8 1,5 4,3 3,8 4,6 15,6 14,3 12,7 25,4 23,8 31,8 66,4 64,6 65,2 Echtgescheiden 0,3 0,2 0,2 5,4 5,1 5,7 13,2 12,9 12,3 12,8 11,2 13,6 8,8 8,0 9,1 7,1 6,9 5,1 2,3 1,9 3,0 Totaal Missing * gewogen percentages b percentages in de bevolking

30 PSBH: Methodebericht golf 9 (2000) Attritie en non-respons Attritie en non-respons op niveau huishouden We hebben te maken met non-respons wanneer een huishouden niet succesvol bevraagd werd in deze golf. Deze non-respons kan te wijten zijn aan verscheidene oorzaken. Het PSBH tracht zoveel mogelijk informatie te bekomen over de non-respons-huishoudens. De reden voor het niet meewerken van een huishouden wordt op het contactenblad vermeld door de interviewer. In tabel 20 wordt een overzicht gegeven van de redenen van non-respons, opgesplitst naar gewest. De redenen voor non-respons werden ondergebracht in vier groepen: weigering door het huishouden om mee te werken, gefaalde contactpogingen (ondanks de vereiste pogingen door de interviewer), tekortkomingen door het veldwerk en de natuurlijke outflow. De eerste groep, de weigeringen wordt nog eens onderverdeeld in drie soorten: de harde weigering (men wenst definitief te stoppen met deelname aan de panelstudie), de zachte weigering (men wil dit jaar niet, maar vanaf de volgende golf wellicht weer wel, meewerken) en de weigering door ziekte of overmacht (ook deze huishoudens worden de volgende golf weer gecontacteerd). De weigering blijft in alle gewesten de voornaamste reden van non-respons, met op kop de harde weigering. In Vlaanderen (47,6%) en Wallonië (44,9%) zijn bijna de helft van alle non-respons huishoudens, harde weigeringen. In Brussel (33,8%) ligt dit percentage duidelijk lager. In één op vijf gevallen betreft het een zachte weigering (19,1% voor België). De weigeringen door ziekte en overmacht liggen in alle gewesten rond 5%. Ten tweede leiden gefaalde contactpogingen een non-respons. In deze categorie van oorzaken, is het niet de onwil van de huishoudens die een niet-medewerking leidt, maar ondervindt de interviewer problemen om het huishouden te contacteren. In principe is de interviewer er toe verplicht minstens vijf contactpogingen te ondernemen alvorens hij het huishouden mag opgeven. Onder de gefaalde contactpogingen is deze opgave na vijf of meer contactpogingen, de belangrijkste reden van non-respons. In Brussel (18,8%), komt dit vaker voor dan in Vlaanderen (11,2%) of Wallonië (10,2%). Alhoewel er minstens vijf pogingen vereist zijn, worden er soms reeds na minder dan vijf pogingen opgegeven. Dit gebeurde slechts sporadisch in Vlaanderen (0,8%) en Wallonië (0,8%). Wanneer het voor de interviewer duidelijk is dat het huishouden tijdelijk afwezig is tijdens de periode van het veldwerk (bijvoorbeeld door een vakantie), zijn er geen verdere contactpogingen nodig en zal het huishouden worden gecontacteerd in de volgende golf. Het tijdelijke afwezig zijn is evenwel een te verwaarlozen factor (0,9%). Een gefaalde contactpoging kan ook ontstaan doordat het adres onvindbaar is. Het betreft hier gezinnen die verhuisd zijn of nieuw ontstane gezinnen. Vooral in Brussel (13,8%) en in mindere mate in Wallonië (6,8%) is deze factor van belang. Tenslotte kan het huishouden naar een ander land binnen de Europese Unie verhuisd zijn. In principe moet het ontvangende land deze gemigreerde huishoudens opvolgen, op voorwaarde dat dit land deel uitmaakt van het European Community Household Panel. Tot nog toe is dit echter nog nooit gebeurd. Wel tracht het PSBH deze huishoudens te bevragen via de post. Wanneer dit niet mogelijk is, vallen deze huishoudens onder de categorie non-respons omwille van verhuis binnen de EU. Binnen de negende golf komt deze situatie amper voor. Een derde reeks van factoren is rechtstreeks te wijten aan een faling in het veldwerk. Een aantal gezinnen, die in eerste instantie instemden om mee te werken, bezorgde de ingevulde