Fact sheet. Ondernemers in Amsterdam, dan ook op de economische agenda van zowel het rijk als de gemeente.

Transcriptie

1 Fact sheet januari 212 Ondernemerschap in Amsterdam, 21 Amsterdam maakt deel uit van een van de belangrijkste economische regio s van Nederland. Dit blijkt ondermeer uit het aandeel en de groei van het regionaal bruto product.1 De vitaliteit van de stedelijke economie kan echter ook onderzocht worden door te kijken naar de mate van ondernemerschap. Het stimuleren van ondernemerschap om de concurrentiepositie van Nederland en Amsterdam te versterken staat dan ook op de economische agenda van zowel het rijk als de gemeente. Het economisch beleid van het rijk is al een aantal met partners als de Kamer van Koophandel, jaar gericht op het stimuleren van ondernemer de Belastingdienst en DWI een meerjarenplan schap (Regeerakkoord, 21). De gedachte is dat Amsterdam onderneemt! opgesteld om onder de mate van ondernemerschap van invloed is op nemerschap in de stad te stimuleren (EZ, 211). het innovatief vermogen en daarmee op de con currentiekracht van westerse economieën (Rutten Uit diverse benchmarkstudies blijkt dat Nederland et al., 21; EIM, 21). De dienst Economische het redelijk goed doet ten opzichte van andere Zaken van de gemeente Amsterdam haakt op westerse landen op het gebied van onderne deze gedachte in en heeft in dit kader samen merschap. Er zijn relatief veel ondernemers in Ondernemers in Amsterdam, 21 Ondernemers in Amsterdam verspreid over stadsdelen, 21 6% 3% 24% 7% 9% Nieuw- oost 13% 22% poort 16%

2 2 Ondernemersquote (aandeel ondernemingen t.o.v. beroepsbevolking), (procenten) veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld % buiten beschouwing % Nederland met een sterke internationale focus (EIM, 21a). Daarnaast is de houding in de samenleving ten opzichte van het ondernemerschap sterk verbeterd en wordt in het beroepsonderwijs steeds meer aandacht besteed aan ondernemerschap. Bovendien neemt het aantal én aandeel ondernemers jaarlijks toe door een stijgend aantal starters (EIM, 21b). Wel is het zo dat de groeiaspiraties van ondernemingen in Nederland laag zijn. Volgens de auteurs van Global Entrepreneurial Monitor is er overigens een negatief verband tussen de groeipotentie van ondernemingen en de mate van werknemersbescherming in een land. Hoe beter werknemers beschermd worden, hoe minder snel ondernemers geneigd zijn mensen in dienst te nemen (GEM, 29). Wellicht dat dit een verklaring is voor de lage groeipotentie in Nederland. Bovendien zijn niet alle ondernemers even succesvol en werd door het Sociaal Cultureel Planbureau geconstateerd dat de helft van de werkende armen in Nederland uit zelfstandigen zonder personeel (zzp ers) bestaat (SCP, 211). In deze factsheet kijken we naar het ondernemerschap in Amsterdam. We geven aan hoeveel ondernemers er zijn en waar zij gevestigd zijn en in welke branche zij actief zijn. Bovendien wordt aandacht besteed aan de groeipotentie van ondernemers en de ondernemersquote, ofwel de verhouding van ondernemers ten opzichte van de beroepsbevolking. Vestigingen en ondernemingen Om het aantal ondernemingen in Amsterdam in kaart te brengen kijken we in eerste instantie 27 naar het aantal vestigingen. In Amsterdam zijn in vestigingen. Dit aantal is de afgelopen tien jaar met ongeveer de helft toegenomen. Het totale aantal vestigingen biedt echter een overschatting van het werkelijke aantal ondernemers. Niet alle vestigingen worden namelijk gerund door een ondernemer. Om een realistischer beeld van het aantal ondernemers te schetsen, definiëren wij (pragmatisch) het aantal ondernemingen als alle vestigingen minus de quartaire sector. Voor de stad komen we dan uit op ondernemingen. Bijna tweederde van deze ondernemingen is te vinden in de stadsdelen, en. In de stadsdelen buiten de ring en in zijn de minste ondernemers te vinden. Dit wil overigens niet zeggen dat hier weinig mensen werken. Met name poort en oost zijn (naast stadsdeel ) belangrijke werkgelegenheidsgebieden voor de stad en de omliggende gemeenten van de Metropoolregio. Ondernemersquote Het aantal ondernemingen zoals hierboven gedefinieerd wordt gebruikt om de ondernemersquote te berekenen. De ondernemersquote is het aandeel van de beroepsbevolking dat ondernemer is. Hoe hoger deze quote, hoe meer ondernemers en hoe minder personen in loondienst. Van alle stadsdelen heeft in 211 de hoogste ondernemersquote, namelijk 3,8%. Dit aandeel ligt ruim boven de Amsterdamse ondernemersquote van 18,4%. 2 De stadsdelen die verder van het centrum verwijderd zijn, hebben een lagere quote. Hier zijn minder (maar soms wel grotere) ondernemingen te vinden en domineert de woonfunctie. Overigens is de ondernemersquote de afgelopen jaren fors gestegen mede door de nieuwe Wet op de Handelsregister (actief sinds 28), waardoor ondernemingen zichtbaar werden van ondernemers die zich voorheen niet hoefden in te schrijven bij de Kamer van Koophandel. Bedrijfsomvang Amsterdam kent voornamelijk kleine ondernemers. Tweederde van de ondernemingen in Amsterdam is een eenpersoonsbedrijf tegenover 7% in Nederland in 21. Vooral in stadsdeel en zijn relatief veel kleine bedrijven. In poort zijn juist veel grote bedrijven. Zelfstandigen zonder personeel (zzp ers) vormen een specifieke groep eenpersoonsbedrijven. Zzp ers werken voor eigen risico en vaak voor meerdere opdrachtgevers. O+S beschouwt de

3 Aandeel vestigingen naar bedrijfsomvang, 21 (procenten) Nederland Amsterdam poort Aantal zzp ers per stadsdeel, 21 x oost Nieuw- % persoon 2-9 personen 1-99 personen 1+ personen Nieuw- oost poort zzp ers in Amsterdam als het aantal eenpersoonsvestigingen met de rechtsvorm eenmanszaak. In 21 zijn er naar schatting 42. zzp ers in Amsterdam. In de stadsdelen, en zijn de meeste zzp ers te vinden, in ieder meer dan 8.. Bedrijven worden kleiner: innovatieve economie of gedwongen ondernemerschap? In alle stadsdelen (ook in poort en oost) worden bedrijven kleiner. Deze tendens is ook in de rest van Nederland te zien en in veel andere westerse landen die te maken hebben gehad met een overgang van een industriële naar een postindustriële samenleving, of, zoals omschreven in de Global Entrepreneurship Monitor; van een efficiency-driven economy gericht op concurrentie door interne schaalvoordelen naar een innovationdriven economy gericht op concurrentie door ondernemerschap en innovatie (GEM, 29). Maar naast deze sectorale overgang van (grote) industriële activiteiten naar (kleinere) dienstverlenende bedrijven, is de markt zelf ook sterk veranderd. Meer dan vroeger moeten ondernemers inspelen op de snel veranderende vraag van consumenten en opdrachtgevers, waardoor zij hun bedrijfsvoering, portfolio en producten constant moeten aanpassen aan de laatste modegrillen. In plaats van een sterke specialisatie in een specifieke productgroep is risicospreiding en (conceptuele of incrementele) innovatie het devies. Dit vereist een flexibele gespecialiseerde houding van ondernemers en deze flexibele attitude wordt eerder bereikt wanneer bedrijven in afgeslankte vorm soms met partners in kennisnetwerken concepten bedenken om vervolgens delen van het productieproces uit te besteden (Scott, 28). Hoewel dit één van de redenen is waarom bedrijven kleiner worden en het netwerk van kleine (en soms gespecialiseerde) toeleveranciers en zzp ers groter wordt, betekent dit echter niet automatisch dat de aanwezigheid van kleine bedrijven en zzp ers een vitale en innovatiegerichte economie impliceert. Met name in tijden van recessie is het mogelijk dat een deel van de beroepsbevolking geen baan in loondienst vindt (of ontslagen wordt) en gedwongen wordt om voor het ondernemerschap te kiezen. Nu is het aandeel gedwongen ondernemers als percentage van de potentiële beroepsbevolking in Nederland relatief laag en over de jaren heen stabiel (,6% in 21 t.o.v. 1.1% gemiddeld in westerse economieën, EIM, 21b). Voor Amsterdam is het aandeel gedwongen ondernemers weliswaar onbekend, maar we weten wel dat veel zzp ers in Amsterdam niet altijd even succesvol zijn, slecht verzekerd zijn en voor een deel weinig verdienen. 3 Ook weten we dat 48 Amsterdamse ondernemers zich dit jaar hebben aangemeld voor een schuldhulpverleningtraject bij DWI. Bovenstaande gegevens maken in ieder geval duidelijk dat een stijging van het aantal ondernemers niet per definitie een innovation-driven economie impliceert, maar wellicht eerder een duale of gefragmenteerde economie, waarbij veel zzp ers en kleine bedrijven in feite een flexibele schil om de Amsterdamse arbeidsmarkt vormen en daarmee een buffer van de Amsterdamse economie zijn. Dit betekent dat het beleid enerzijds tot doel moet hebben het ondernemerschap an sich te stimuleren om deze bufferfunctie voor de Amsterdamse economie te behouden. Anderzijds dient er een kwaliteitsslag gemaakt te worden door er voor te zorgen dat deze groep van 3

4 Bedrijfsgrootte en bedrijfsomvang, ondernemersquote TYPE Amsterdam Amsterdam 21 1 TYPE 2 Nieuw- TYPE 3 oost, 2, 4, 6, 8, 1, 12, 14, 16, 2 21 gemiddelde bedrijfsgrootte zzp ers en kleine ondernemers opgenomen wordt in het innovatieve flexibel-gespecialiseerd postindustrieel cluster dat Amsterdam ook ambieert. Drie typen stadsdelen Op basis van de bedrijfsgrootte en de ondernemersquote is het mogelijk om de stadsdelen in drie typen te verdelen. en (type 1) hebben beide een hogere ondernemersquote en een kleinere bedrijfsomvang dan gemiddeld. en vormen in dat opzicht het zwaartepunt van het Amsterdamse productiesysteem waar de ondernemingsdichtheid het hoogst is. In, en (type 2) zijn ook veel kleine bedrijven, maar de ondernemersquote is lager dan gemiddeld. Dit is het overgangsgebied naar woongebied, waar kleine ondernemers vaak wel een kans krijgen een onderneming (aan huis) te beginnen. Deze omliggende stadsdelen hebben in dit opzicht dus een belangrijke incubatie functie voor de stedelijke economie. Nieuw- en oost (type 3) hebben een lage ondernemersquote en een relatief grote gemiddelde bedrijfsgrootte. De woonfunctie domineert in deze stadsdelen, wat een hoge potentiële beroepsbevolking impliceert en een lage ondernemersquote. De gemiddelde bedrijfsgrootte is hoog door de aanwezigheid van enkele grote bedrijven. De stadsdelen aan de rand van de stad zijn dus woongebied maar ook werkgebied. Dit laat zien dat de gemeente in staat is ondernemingen in verschillende fasen te huisvesten, namelijk in de opstartfase, de gevestigde fase en groei- of expansiefase. Het is deze heterogeniteit aan functies waar ondernemers, zowel starters en gevestigde ondernemers in Amsterdam van profiteren en wat de stad een agglomeratievoordeel oplevert wat de concurrentiepositie ten goede komt. Sectorale veranderingen in Amsterdam (o.b.v. vestigingen), 2-21 (procenten) % cultuur, recreatie zakelijke diensten overig industrie, bouw, energie groothandel detailhandel horeca financiële diensten

5 Verdeling van sectoren naar stadsdeel op basis van ondernemingen (procenten) industrie, bouw, energie cultuur, recreatie horeca detailhandel groothandel zakelijke diensten financiële diensten % poort Nieuw- oost Daarnaast blijkt ook uit deze figuur dat ondernemingen gemiddeld kleiner zijn geworden en dat de ondernemersquote gestegen is. Ook voor oost is deze tendens naar schaalverkleining zichtbaar, maar deze ontwikkeling gaat daar langzamer dan in de andere stadsdelen. 4 Zakelijke diensten domineren in Amsterdam Ongeveer een derde van de ondernemers heeft een bedrijf in de zakelijke dienstensector. Een tiende opereert in de cultuur- en recreatiesector en een vergelijkbaar deel in de detailhandel. Op basis van sectoren zijn de ondernemingen echter niet gelijk verdeeld over alle stadsdelen. Zo is het aandeel ondernemingen in de industrie in en Nieuw- hoger dan gemiddeld. In poort is ook relatief veel groothandel wat uiteraard samenhangt met het feit dat het havengebied hier een dominante functie heeft. De consumptiefunctie van de binnenstad komt sterk tot uiting in het hoge aandeel ondernemingen in de detailhandel en horeca. De financiële sector ten slotte, is oververtegenwoordigd in. Steeds minder financiële vestigingen Al eerder is door O+S geconstateerd dat de werkgelegenheid in de financiële sector afneemt. Dit komt niet alleen door de financiële en economische crisis eind 28, maar ook door schaalvergroting en verhuizingen in het begin van de 21e eeuw. De jongste crisis trof met name de werkgelegenheid in banken en de crisis daarvoor de werkgelegenheid bij beleggingsmaatschappijen, kredietverleners, effectenhandel, verzekeraars, pensioenfondsen en vermogensbeheerders. Het afnemend belang van de Amsterdamse financiële sector komt ook tot uiting in de figuur waar een daling te zien is van het aantal vestigingen in de financiële sector. In tien jaar tijd is het aantal vestigingen met 2,4% afgenomen. Andere sectoren die het zwaar hebben zijn de detail handel, horeca en groothandel. en steeds meer vestigingen in de cultuur en recreatiesector Het aandeel vestigingen in de cultuur en recreatiesector is de afgelopen tien jaar explosief gestegen. Dit deed zich met name voor in waar het aantal vestigingen met maar liefst 36% gestegen is; maar ook in is een verschuiving zichtbaar in de richting van meer cultuur, horeca en detailhandel. Resumerend kan men stellen dat het aantal vestigingen in de dienstensector als geheel in Amsterdam is toegenomen, maar dat zich daarbinnen verschuivingen hebben voorgedaan. Dynamiek De Amsterdamse economie is uiterst dynamisch. Het aantal startende ondernemingen neemt Starters en opheffingen in Amsterdam, x starters opheffingen

6 Starters en opheffingen per stadsdeel, starters starters opheffingen opheffingen stadsdeel 21 (abs.) (%) 21 (abs.) (%) Nieuw oost poort Amsterdam jaarlijks toe en is gestegen van in 24 tot 8.18 starters in 21. In totaal steeg het aantal startende ondernemingen sinds 24 dus met 119%. De sterkste groei is in gerealiseerd (162%). Dit komt overeen met eerdere opmerkingen over de incubatiefunctie van dit stadsdeel. Maar is ook het stadsdeel waar het aantal opheffingen het snelst is gestegen sinds 24, namelijk met 94%. Het totaal aantal opheffingen is de afgelopen jaren ook gestegen, maar minder snel dan het aantal starters, namelijk met 3% sinds 24. In 21 zijn er in de stad 6.81 opheffingen geteld. Opheffingen bestaan voor een klein deel (,2%) uit faillissementen. In 21 zijn er 179 ondernemingen failliet gegaan. Meeste potentie in middencategorie O+S heeft de groeipotentie van bedrijven onderzocht. In navolging van EIM is gekeken bij welke bedrijven binnen drie jaar het aantal werknemers met meer dan 4% is toegenomen (EIM, 21a). Opgesplitst naar bedrijfsgrootte valt op dat het hoogste aandeel snelle groeiers te vinden is bij bedrijven in de middencategorie van 2 tot werkzame personen. Voor de stadsdelen afzonderlijk is een vergelijkbare dynamiek zichtbaar, met uitzondering van Nieuw- en poort. In poort zijn meer grote bedrijven die tot de categorie sneller groeiers behoren en in Nieuw- juist meer kleine bedrijven die tot deze groep behoren. Gemiddelde omzet gedaald De vitaliteit van de stadsdelen op het gebied van ondernemerschap is ook af te lezen aan de omzetcijfers. Hoe groter de omzet van de ondernemers in een stadsdeel, hoe beter het met de bedrijven gaat. Hiervoor maken we gebruik van omzetgegevens van de Belastingdienst. De gemiddelde omzet per aangifte bedroeg in euro. 6 De gemiddelde omzet verschilt per stadsdeel sterk. Zo is de gemiddelde omzet in poort ongeveer tien keer zo groot als in. Uiteraard heeft dit met de omvang van de bedrijven te maken en in poort is een aantal zeer grote bedrijven gevestigd. Snel groeiende ondernemingen naar grootteklasse als percentage van totaal, 28 % poort Nieuw- oost Amsterdam 1 werkzame persoon 2- werkzame personen 1-1 werkzame personen

7 Gemiddelde omzet per aangifte, 21 (x 1. euro) x 1. euro poort oost Nieuw- Amsterdam bron: Belastingdienst Omzet naar sector als percentage, 21 (procenten) % zakelijke dienstverlening handel industrie horeca transport fianciële en opslag dienstverlening bouw medische dienstverlening nonprofit persoonlijke dienstverlening autohandel landbouw bron: Belastingdienst Zakelijke dienstverlening grootste bijdrage aan omzet 7 Op basis van het totale aantal belastingaangiftes kan bepaald worden welke sectoren de meeste omzet genereren. Hieruit blijkt dat de zakelijke diensten en de handel niet alleen qua vestigingen, maar ook qua omzet de belangrijkste sectoren zijn in Amsterdam.

8 8 Omzetgegevens Belastingdienst De Belastingdienst heeft omzetgegevens voor de jaren 28, 29 en 21 beschikbaar gesteld, uitgesplitst naar stadsdeel, voor het MKB. De omzetcijfers variëren van jaar op jaar. Dit heeft een aantal oorzaken. In de eerste plaats is het aantal ondernemers dat omzetbelasting betaalt niet constant. Er is dynamiek als gevolg van bedrijven die gestart worden, ermee ophouden of verhuizen. In de tweede plaats kan de totale omzet van jaar tot jaar verschillen omdat niet elke ondernemer elk jaar even trouw de omzetgegevens doorgeeft aan de Belastingdienst maar ook omdat bedrijven het ene jaar beter draaien dan het andere jaar. Bovendien heeft de bedrijfsdynamiek (bedrijven die starten, ophouden of verhuizen) ook invloed op de hoogte van de omzet. In deze factsheet worden daarom geen absolute omzetcijfers gebruikt, maar percentages en de gemiddelde omzet per aangifte. Literatuur Economische Verkenningen 211. Metropoolregio Amsterdam, EZ en KvK, Amsterdam. Economische Zaken 211. Amsterdams Ondernemersprogramma Amsterdam onderneemt! Gemeente Amsterdam. EIM 21a. Internationale Benchmark 21. Benchmark ondernemerschap, bedrijvendynamiek en snelle groeiers. Samen met Ondernemerschap.nl Zoetermeer. EIM 21b. Global Entrepreneurship Monitor 21, the Netherlands. The Emergence of an Entrepreneurial Society. Samen met GEM en Ondernemerschap.nl. Zoetermeer. GEM 29. Global entrepreneurship monitor 29. Executive Report. Regeerakkoord 21. Vrijheid en verantwoordelijkheid. Regeerakkoord VVD en CDA. Den Haag. Rutten, P., G. Marlet en F. van Oort 211. Creatieve industrie als vliegwiel. Rapport in opdracht van CCAA. Haarlem. O+S 21: ZZP ers in Amsterdam (project 19, door Carine van eren en Idske de Jong) Scott, A. J. 28. Social Economy of the Metropolis: Cognitive-Cultural Capitalism and the Global Resurgence of Cities. Oxford University Press, Oxford. SCP 211. Armoedesignalement 211. Den Haag. Colofon Oudezijds Voorburgwal GL Amsterdam Telefoon Fax algemeen@os.amsterdam.nl Auteur: Drs. Rogier van der Groep Noten 1 Zo is de toegevoegde waarde (BRP) van de Amsterdamse Metropoolregio tussen 199 en 29 met 2,7% per jaar gestegen en in de rest van Nederland met 2,1%. In 29 kwam 17% van het Binnenlands Product voor rekening van de Metropoolregio, terwijl het aandeel werkzame personen 16% is en het aandeel van de bevolking 14% (Economische Verkenningen, 211). 2 In de factsheet ondernemerschap in Amsterdam in het AOP is de ondernemersquote in Amsterdam in 28 vermeld. Deze was toen 12,4% is. De keuze voor 28 had te maken met het onderzoek van EIM, Internationale benchmark 21, waarin de ondernemersquote voor heel Nederland is opgenomen. Omwille van de vergelijkbaarheid is de ondernemersquote voor heel Amsterdam ook voor 28 bepaald. De definitie van EIM voor ondernemers wijkt iets af van de definitie van O+S. Voor O+S zijn ondernemers alle vestigingen minus de quartaire sector. 3 zie ook O+S 21: ZZP ers in Amsterdam O+S: nieuws: 42. zzp ers in Amsterdam: 4 poort is niet in de figuur opgenomen, vanwege het ontbreken van beroepsbevolking en ondernemersquote, maar ook hier neemt de gemiddelde bedrijfsgrootte af. O+S: Nieuws: minder werkgelegenheid Amsterdamse banken 6 Omdat de totale omzet afhankelijk is van het aantal aangiften levert de gemiddelde omzet per aangever een beter beeld op van de economische vitaliteit van het stadsdeel. 7 Om een zo volledig mogelijk beeld van de stadsdelen te leveren heeft de Belastingdienst ook omzetcijfers geleverd van de quartaire sector.