Ondernemerschapsmonitor. herfst 2002

Transcriptie

1 Ondernemerschapsmonitor herfst 2002

2 Ondernemerschapsmonitor Herfst 2002 Themaspecial over zelfstandigen zonder personeel Ministerie van Economische Zaken

3

4 Colofon Uitgave van het ministerie van Economische Zaken, cluster Ondernemerschap, Den Haag. De Ondernemerschapsmonitor verschijnt 4 keer per jaar en geeft een overzicht van de actuele ontwikkelingen, cijfers en aspecten van ondernemerschap en ondernemerschapsbeleid. Deze Ondernemerschapsmonitor is gemaakt door EIM. Meer exemplaren van de Ondernemerschapsmonitor zijn te bestellen bij het ministerie van Economische Zaken: Telefoon: (09.00 tot uur) +31 (0) Internet: Bestelcode 02O11 Den Haag, september 2002

5

6 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding 3 1 Ontwikkelingen in ondernemerschap 5 2 Themaspecial: Ondernemerschap & Onderwijs 13 Ondernemerschapsmonitor e

7

8 Samenvatting Ontwikkelingen in ondernemerschap - Aantal starters daalde in het tweede kwartaal van 2002 met 12 procent ten opzichte van het kwartaal ervoor, tot starters. - Het aantal starters blijft daarmee ver achter ten opzichte van een jaar geleden. - De daling van het aantal starters vindt met name plaats in het bank- en verzekeringswezen. - Eind juni 2002 telde Nederland bijna bedrijven. - Aantal uittredende bedrijven neemt af met 6 procent tot ruim bedrijven. - Ruim 8 procent van alle uittredende bedrijven betrof een faillissement. - Bedrijvendynamiek neemt nog af en bedraagt nu 14,6 procent over de periode juli 2001 juni Er is sprake van een afnemende vernieuwing van het bedrijvenbestand. Ontwikkelingen in het MKB - Negatieve groei-ontwikkeling in volume van de omzet in het MKB zet door in eerste kwartaal 2002 (-2%). - De handel, de horeca en de industrie worden het zwaarst getroffen door dalend omzetvolume. - Ook bruto toegevoegde waarde van het MKB laat in het eerste kwartaal 2002 een negatieve ontwikkeling zien (-0,7%). - De groei van de werkgelegenheid zwakt verder af en de waarde van de export daalt flink. Themaspecial: zelfstandigen zonder personeel (ZZP-ers) - Het aandeel zzp-ers ligt rond 5 procent van de beroepsbevolking. - De meeste zzp-ers zijn man en tussen de 45 en 55 jaar. - Zzp-ers zijn soms naast hun ondernemerschap ook als werknemer in dienst. - De keuze om zzp-er te worden, is overwegend een positieve keuze voor ondernemerschap. - Ondernemersvrijheid en uiting van vakmanschap zien zzp-ers als voordelen. - Administratie, regelgeving en onzekerheid van het ondernemen worden gezien als nadelen van het zzp-er zijn. - Ruim de helft van de zzp-ers is niet volledig verzekerd tegen inkomensrisico s. - Driekwart van de zzp-ers zegt de Arbo-wet in acht te nemen. Ondernemerschapsmonitor 1

9 2 Ondernemerschapsmonitor

10 Inleiding Voor u ligt de negende Ondernemerschapsmonitor die door het Ministerie van Economische Zaken is uitgegeven. De monitor brengt ontwikkelingen rond ondernemerschap in Nederland in kaart. Deze monitor geeft in hoofdstuk 1 een overzicht van de ontwikkeling van het ondernemerschap in Nederland. Hierbij gaan we in op de bedrijvendynamiek en op de economische ontwikkeling van het MKB. In de themaspecial in hoofdstuk 2 nemen we een bijzondere groep ondernemers onder de loep, te weten zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers). Ondernemerschapsmonitor 3

11 4 Ondernemerschapsmonitor

12 1 Ontwikkelingen in ondernemerschap In deze monitor worden de ontwikkelingen van het ondernemerschap in Nederland in de eerste helft van 2002 in kaart gebracht. In paragraaf 1.1 wordt aandacht besteed aan de bedrijvendynamiek tot en met het tweede kwartaal van Daarbij wordt gekeken naar de ontwikkeling van het aantal starters, nieuwe dochterbedrijven en het aantal uittredende bedrijven. In paragraaf 1.2 wordt ingegaan op de economische ontwikkeling van het Nederlandse MKB (bedrijven tot 100 werknemers). Aangezien meer dan 99% van de ondernemers actief is in het midden- en kleinbedrijf, geeft de ontwikkeling van het MKB een goed beeld van de prestaties van het ondernemerschap in Nederland. 1.1 Bedrijvendynamiek Aantal starters in tweede kwartaal blijft ver achter ten opzichte van een jaar geleden De in het tweede kwartaal van 2001 ingezette dalende trend van het aantal starters blijft zich ook in 2002 voortzetten. In de eerste twee kwartalen van 2002 zijn beduidend minder mensen met een eigen bedrijf gestart dan in vergelijking met dezelfde periode een jaar geleden. In het tweede kwartaal begonnen ruim mensen met een eigen bedrijf. In hetzelfde kwartaal in 2001 lieten nog ruim starters zich registreren in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dit betekent een teruggang van bijna 12%. Deze daling is minder groot dan in de voorgaande drie kwartalen, toen de daling rond de 20% lag. Over een periode van vier kwartalen gemeten (voortschrijdend jaargemiddelde) ligt het aantal starters nu op iets meer dan en is daarmee weer terug op het niveau van eind Figuur 1 ontwikkeling van het aantal starters over vier kwartalen gemeten (x 1000) Ondernemerschapsmonitor 5

13 Ook het aantal nieuwe dochterbedrijven in het tweede kwartaal van 2002 blijft achter vergeleken met het jaar daarvoor. In totaal kwamen er in de periode april juni 2002 in Nederland ongeveer dochterondernemingen bij. In dezelfde periode in 2001 was nog sprake van een toename met ruim nieuwe dochterbedrijven. Figuur 2 ontwikkeling groei aantal toetreders per kwartaal in de periode juli 2001 tot en met juni 2002 Figuur 2 laat de ontwikkeling van het totale aantal toetredende bedrijven in Nederland zien in de periode juli 2001 juni Hierbij wordt elk kwartaal vergeleken met het overeenkomstige kwartaal in het jaar daarvoor. Uit figuur 2 blijkt dat sprake is van een lichte kentering van de neergaande lijn van het totaal aantal toetreders, vergeleken met een jaar geleden. Daalde het aantal toetreders in het vierde kwartaal vorig jaar nog met ruim 16% en in het eerste kwartaal van 2002 met 15%; in het tweede kwartaal van 2002 is deze daling afgenomen tot zo n 10%. In totaal kwamen er in het tweede kwartaal van 2002 bijna nieuwe bedrijven bij, tegenover in dezelfde periode een jaar daarvoor. Daling aantal starters met name in het bank- en verzekeringswezen In totaal is in de eerste zes maanden van 2002 het aantal starters afgenomen met 15% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Deze afname komt voornamelijk voor rekening van het bank- en verzekeringswezen waar het aantal starters in een jaar tijd met 356 bedrijven afnam. Dit betekent een daling van zo n 60%. Ook in andere sectoren is sprake van een bovengemiddelde afname van het aantal starters. In de chemische industrie, de transportsector en de bemiddeling onroerend goed nam het aantal starters met bijna 30% af. 6 Ondernemerschapsmonitor

14 Tabel 1 ontwikkeling aantal starters in het eerste halfjaar 2001 en 2002 (aantallen, naar sectoren) Eerste halfjaar 2002 Eerste halfjaar 2001 Wijziging in % voedings- en genotmiddelen industrie % chemische industrie % metaalindustrie % overige industrie % bouwnijverheid % auto en reparatie % groothandel % detailhandel % horeca % transport en communicatie % bank- en verzekeringswezen % bemiddeling onroerend goed % zakelijke dienstverlening % verhuur roerende goederen % overige commerciële diensten % totaal % In absolute aantallen komt de grootste daling voor bij de zakelijke dienstverlening. In deze sector nam het aantal starters in het eerste half jaar van 2002 met ruim bedrijven af in vergelijking met het eerste halfjaar van Relatief kent de sector bank- en verzekeringswezen de grootste daling. De enige sector die weinig lijkt te lijden onder het dalende vertrouwen in de economische ontwikkeling is de overige commerciële dienstverlening. In deze sector nam het aantal starters in het eerste halfjaar van 2002 ten opzicht van dezelfde periode in 2001 juist toe met bijna 5%. In tabel 1 staat een overzicht weergegeven van het aantal starters in de eerste zes maanden van 2001 en 2002 in de verschillende sectoren. Aantal uittredende bedrijven neemt af Figuur 3 laat zien dat het aantal uittredende bedrijven in het eerste halfjaar van 2002 ook is afgenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. In totaal nam het aantal uittreders met ruim 6% af tot ruim bedrijven. Deze afname komt voornamelijk tot uiting in de sectoren verhuur roerende goederen (-41%), de detailhandel (-14%), de voedings- en genotmiddelenindustrie (-13%), het transport (-13%) en de groothandel (-12%). Een toename van het aantal uittredende bedrijven treffen we met name aan in het bank- en verzekeringswezen (7%) en de bouw (7%). In de zakelijke dienstverlening neemt het aantal bedrijven dat de deuren sluit, slechts fractioneel toe (1%). Ondernemerschapsmonitor 7

15 Figuur 3 aantal toe- en uittredende bedrijven in het eerste halfjaar van 2001 en 2002 Aantal faillissementen neemt flink toe Van alle bedrijven die in het eerste halfjaar van 2002 ophielden te bestaan, werd dit bij ruim 8% van de bedrijven veroorzaakt door een faillissement. Afgezet tegen het aandeel failliet verklaarde bedrijven in het eerste halfjaar van 2001 (5,9%) is sprake van een duidelijke toename, zowel relatief als absoluut. Het totale aantal faillissementen kwam over de eerste zes maanden van 2002 uit op 1.782, vergeleken met in dezelfde periode in In de zakelijke dienstverlening deden zich de meeste faillissementen voor, maar ook de metaalindustrie, de autohandel en reparatie, en de bemiddeling onroerend goed kenmerken zich door veel noodgedwongen stoppers. Bedrijvendynamiek neemt af Op 30 juni 2002 telde Nederland in totaal bijna particuliere bedrijven. Dit betekent een stijging van ruim bedrijven ten opzichte van juni Als voortschrijdend gemiddelde neemt de toename van het aantal bedrijven nog steeds af. De netto-groei als saldo van de toe- en uittredingsquote over de periode juli 2001 tot en met juni 2002 lag op 3,4%, tegen 5,0% over dezelfde periode een jaar eerder (zie figuur 4). De feitelijke groei van het aantal bedrijven ligt echter lager. 1 1 De toename van het aantal bedrijven wordt ook bepaald door fusies, afsplitsingen en samenvoegingen. Deze wijzigingen hebben een negatieve invloed op het aantal ondernemingen van ca. 1%. De groei van het aantal ondernemingen ligt hierdoor in het tweede kwartaal 2002 ten opzichte van het tweede kwartaal 2001 op slechts 2,4%. 8 Ondernemerschapsmonitor

16 Figuur 4 bedrijvendynamiek in periode juli 2000 t/m juni 2002 In figuur 4 is tevens de turbulentie afgebeeld. De turbulentie meet de veranderingen in het totale ondernemingenbestand in Nederland als de optelsom van toe- en uittreding. Over de periode juli 2001 juni 2002 komt de turbulentie uit op 14,6 procent, hetgeen een daling betekent van 2.1 procentpunt ten opzichte van een jaar geleden. Ook in vergelijking met dezelfde periode een jaar geleden (16,7%) is de turbulentie momenteel laag. Er is daarmee sprake van een afnemende vernieuwing van het bedrijvenbestand. 1.2 Economische ontwikkelingen in het MKB In figuur 5 en 6 wordt een overzicht gegeven van de economische prestaties van het MKB per kwartaal. De groei is telkens gemeten ten opzichte van hetzelfde kwartaal in het voorafgaande jaar. De cijfers hebben betrekking op het eerste kwartaal van Negatieve ontwikkeling in het MKB Net als in het vierde kwartaal van 2001 is in het eerste kwartaal van 2002 sprake van een duidelijk negatieve volume-ontwikkeling van de omzet in het MKB. Hierbij is de ontwikkeling in het MKB niet representatief voor die van het particulier bedrijfsleven, maar scoort het MKB lager. Figuur 5 laat zien dat in het MKB het volume van de omzet in het eerste kwartaal van 2002 afnam met 2 procent. In het totaal particuliere bedrijfsleven was de teruggang 1,5 procent. Daarmee zet de negatieve ontwikkeling, die reeds in het derde kwartaal zichtbaar was in het MKB, zich voort. Ter vergelijking, in het eerste kwartaal van 2001 nam de volumeontwikkeling van de omzet nog toe met ruim 0,8 procent. De overige commerciële dienstverlening laat nog de beste ontwikkeling zien met een toename van 3,0 procent in de eerste drie maanden van 2002 ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Ook in de bouw is sprake van een duidelijke toename (1,6%). Bij het bank- en verzekeringswezen en de zakelijke dienstverlening is nog sprake van een geringe groei (0,5 %). Sectoren waarin de volumedaling het meest zichtbaar is, zijn de handelssectoren (-2,9%, horeca (-2,1%) en industrie (-2,1%). Ondernemerschapsmonitor 9

17 Figuur 5 ontwikkeling MKB en totale particuliere bedrijfsleven (TPB), eerste kwartaal 2002 Figuur 5 toont aan dat voor het MKB ook andere indicatoren van de economische ontwikkeling in het eerste kwartaal van 2002 over het algemeen een somber beeld te zien geven. Zo daalde het volume van de bruto toegevoegde waarde in het particulier bedrijfsleven met 0,7 procent. In vergelijking met de afname van de omzet met 2 procent kan gesteld worden dat er meer toegevoegde waarde per eenheid product is geleverd. De toename van de BTW in waarde geeft aan dat er sprake is geweest van een fikse prijsstijging in de eerste helft van De stijging van de loonsom schraagt deze bewering. De groei van de loonsom kwam in de eerste maanden van 2002 uit op 5 procent. Dit impliceert een loonvoetstijging van 4,2 procent, wat in het licht van de economische ontwikkeling fors te noemen is. De waarde van de export in deze periode nam sterk af. Hoewel deze daling zich al had ingezet in het derde kwartaal van 2001, voltrok zich opnieuw een aanzienlijke daling van 4 procent in het eerste kwartaal van Hoewel de werkgelegenheid, uitgedrukt in het aantal vaste banen, nog toeneemt met 0,8 procent, is hier sprake van een forse afzwakking van de groei ten opzichte van een jaar eerder, toen de toename nog 2,5 procent was. Deze afname in groei laat zien dat de werkgelegenheid, zij het vertraagd, ook reageert op de dalende economische groei. 10 Ondernemerschapsmonitor

18 Figuur 6 ontwikkeling van omzet, toegevoegde waarde en werkgelegenheid van het MKB in de periode 1e kwartaal e kwartaal 2002 Sinds lange tijd daalden in het eerste kwartaal van 2002 ook de waarde van de investeringen. In het particulier bedrijfsleven lag deze daling is hoger (-0,4%) dan in het MKB (-0,1%). Met name in de transportsector en in de industrie en bouw nam de omvang van de investeringen af (-2,4%). In de financiële en zakelijke dienstverlening daarentegen namen de investeringen toe met bijna twee procent. Figuur 7 ontwikkeling van export, investeringen, loonsom en exploitatiesaldo in het MKB, in de periode 1e kwartaal e kwartaal 2002 Ondernemerschapsmonitor 11

19 De ontwikkeling van de economische indicatoren voor het MKB (figuren 6 en 7) lijken aan te geven dat er een kentering is in de neerwaartse trend. Bijna alle variabelen laten in het eerste kwartaal van 2002 een verbetering zien ten opzichte van het eerste kwartaal van 2001 (de ontwikkeling is steeds gemeten ten opzichte dezelfde periode een jaar eerder). 12 Ondernemerschapsmonitor

20 2 Thema: Zelfstandigen zonder personeel Uit onderzoek blijkt dat circa 60% van alle starters verwacht in de toekomst geen personeel in dienst te nemen, maar actief wil blijven als zzp-er; als zelfstandige zonder personeel. De laatste tijd staat deze beroepsgroep steeds meer in de belangstelling. Wie zijn de zzp-ers? Wat zijn hun redenen om zzp-er te worden? En, hoe gaan zzp-ers om met de inkomensrisico s die zij lopen? Een zelfstandige zonder personeel is een natuurlijke persoon die volgens de belastingdienst winst uit een onderneming geniet en geen personeel in dienst heeft. Tevens wordt een directeur-grootaandeelhouder die enig personeelslid is, als zzp-er beschouwd. Binnen de groep zzp-ers is gefocust op sectoren met veel starters, namelijk de bouw, de zakelijke dienstverlening en de zorg. Door tevens de zzp-ers in de industrie en de detailhandel in het onderzoek mee te nemen, wordt een vollediger beeld verkregen over zzp-ers in het algemeen. Voor het onderzoek zijn uitgebreide enquêtes verstuurd. Uiteindelijk hebben zzp-ers meegewerkt. De uitkomsten van dit onderzoek vindt u in deze themaspecial. Aandeel zzp-ers stabiel rond 5 procent van de beroepsbevolking Het absolute aantal zzp-ers is in Nederland tussen 1993 en 2000 gestaag toegenomen. In 1993 waren er zzp-ers tegen in Ten opzichte van de totale beroepsbevolking bleef het aandeel echter stabiel rond 5 procent. Zoals te zien is in figuur 1 zijn er grote verschillen in ontwikkeling van het aantal zzp-ers per sector. Ondernemerschapsmonitor 13

21 Figuur 1 Ontwikkeling aantal zzp-ers naar sector ( 1993=100) Duidelijk is dat in de bouwnijverheid en de financiële instellingen het aandeel zzp-ers sterk is toegenomen. In de overige sectoren blijft het aandeel zzp-ers redelijk stabiel De meeste zzp-ers zijn man De kenmerken van de groep zzp-ers verschilt per sector. Gekeken naar de verdeling man/ vrouw, valt op dat de meeste zzp-ers man zijn. Alleen in de zorg is het aantal vrouwelijke zzp-ers groter dan het aantal mannelijke zzp-ers. Veel zzp-ers zijn tussen de 45 en de 55 jaar In figuur 2 wordt de leeftijdsopbouw van zzp-ers vergeleken met die in de totale beroepsbevolking. De groep jarigen is zeer sterk vertegenwoordigd bij de zzp-ers. De zzp-ers in de zakelijke dienstverlening en de detailhandel zijn veelal ouder dan 55 jaar. In de bouw en de industrie zijn veel ondervraagden jonger dan 45 jaar. Toch is ook in die sectoren de gemiddelde leeftijd hoger dan die van de totale beroepsbevolking. Hieruit blijkt dat iemand zzp-er wordt nadat hij/zij eerst een aantal jaren ervaring heeft opgedaan. 14 Ondernemerschapsmonitor

22 Figuur 2 Leeftijd van de zzp-ers in vijf sectoren vergeleken met de werkzame beroepsbevolking van Nederland Het opleidingsniveau van zzp-ers is zeer wisselend Het opleidingsniveau van zzp-ers in de vijf sectoren is zeer wisselend. Dit komt ook naar voren in figuur 3. In vergelijking met de totale werkzame beroepsbevolking zijn vooral in de bouw en de detailhandel veel lager opgeleiden te vinden. De zorg en de zakelijke dienstverlening kenmerken zich juist door een groot aantal hoger opgeleiden. Hiermee wijkt het beeld van het opleidingsniveau van de zzp-er niet beduidend af van dat van werknemers in de vergelijkbare sectoren. Figuur 3 Opleiding van de zzp-ers in vijf sectoren en de werkzame beroepsbevolking van Nederland Ondernemerschapsmonitor 15

23 zzp-ers zijn soms zowel ondernemer als werknemer De positie van de zzp-er kent elementen van zowel traditionele werknemers als van ondernemer. Enerzijds zijn ze namelijk ondernemer zonder personeel in dienst te hebben, anderzijds zijn zzp-ers niet altijd alleen maar werkzaam in het eigen bedrijf en zijn ze soms voor een deel van de tijd in dienst bij een werkgever. De keuze om zzp-er te worden is een positieve keuze voor ondernemerschap Een veel gehoorde opvatting over de reden van werknemers om zzp-er te worden, is dat de keuze niet voortkomt uit een positieve motivatie van de werknemer zelf. De overstap zou bijvoorbeeld het gevolg zijn van een dreigend ontslag. Ook zouden zzp-ers niet in staat zijn om een baan in loondienst te vinden of zou een faillissement dreigen bij hun werkgever. Slechts een klein percentage van de zzp-ers uit dit onderzoek bevestigde dit beeld. Meer dan 80 procent van de ondervraagden gaf aan dat deze situaties niet op hen van toepassing zijn. Er was geen significant verschil tussen de sectoren waarneembaar. Figuur 4 Gebeurtenissen van invloed bij de keuze voor zelfstandig ondernemerschap, totaal vijf sectoren Voordelen van het zzp-er zijn: Ondernemersvrijheid en uiting van vakmanschap De zzp-ers zijn in het onderzoek gevraagd naar de voor- en nadelen van het werken als zelfstandige in vergelijking met het werken in loondienst. De uitkomsten hiervan staan in tabel 1 en 2. Bij de voordelen kwamen met name de ondernemersvrijheid en de uiting van het vakmanschap naar voren. Deze voordelen komen overeen met de gebruikelijke voordelen van ondernemerschap. 16 Ondernemerschapsmonitor

24 Tabel 1 Grootste voordelen van het werken als zelfstandige, in vergelijking met werken in loondienst Genoemde voordelen van het zzp-er zijn Totaal vijf sectoren De vrijheid om naar eigen inzicht te werken 90% De mogelijkheid om eigen tijd in te delen 74% De mogelijkheid om vakmanschap beter tot uiting te laten komen 53% De mogelijkheid meer te verdienen door hogere tarieven/ grotere 23% winstmarges De mogelijkheid te ontkomen aan als knellend ervaren regelgeving 18% Het feit dat minder inkomen afdragen moet worden aan belasting 5% of sociale premies De mogelijkheid bezig te zijn met inhoud van het vak 3% De mogelijkheid arbeid en zorg te combineren 1% Anders 9% * meerdere antwoorden mogelijk: telt niet op tot 100. Nadelen van het zzp-er zijn: het moeten bijhouden van de administratie, het omgaan met regelgeving en de onzekerheid van het ondernemen In tabel 2 zijn de grootste nadelen van het zzp-er zijn, in vergelijking met werken in loondienst, weergegeven. De administratieve rompslomp wordt duidelijk gezien als het grootste nadeel. Tabel 2 Genoemde nadelen van het zzp-er zijn Totaal vijf sectoren Het moeten afhandelen van veel administratieve rompslomp 66% Het moeten zorgen voor voldoende werk 45% Het onzeker zijn van de toekomst 44% Het buiten het vangnet van de sociale zekerheid vallen 42% Het te maken hebben met de regelgeving van de overheid 39% Het hebben van alle verantwoordelijkheid 22% De lange werktijd 3% De hoge verzekeringspremies 1% Geen nadelen 1% Anders 5% * meerdere antwoorden mogelijk: telt niet op tot 100. Ruim de helft van de zzp-ers is niet volledig verzekerd tegen inkomensrisico s Voor iedere werkzame persoon zijn er vier inkomensrisico s namelijk: geen werk, ziekte, arbeidsongeschiktheid en ouderdom. Werknemers zijn via de werknemersverzekeringen verplicht verzekerd voor de meeste inkomensrisico s. Zzp-ers zijn echter zelf verantwoordelijk voor de indekking tegen deze risico s. Het risico van een periode zonder werk is zeer lastig te verzekeren, deze wordt dan ook buiten beschouwing gelaten. Ondernemerschapsmonitor 17

25 Uit tabel 3 blijkt dat 17 procent van de zzp-ers ook in loondienst werkt. Deze groep is voor dat gedeelte van hun inkomen via de werkgever verzekerd tegen inkomensrisico s. 30 procent van alle ondervraagden is niet in loondienst, maar zich wel heeft verzekerd voor twee van de drie inkomensrisico s (ziekte, arbeidsongeschiktheid en ouderdom). Ongeveer de helft van de zzp-ers is niet in loondienst en heeft zich voor minder dan twee van de inkomensrisico s verzekerd. Voor deze groep heeft hun gedrag mogelijk gevolgen voor hun inkomen in geval van ziekte, arbeidsongeschiktheid of ouderdom. De meest genoemde reden in de enquête om zich niet verzekeren is de hoge prijs van de verzekeringen. Daarnaast geeft ongeveer 30 procent van de geënquêteerden aan over voldoende reserves te beschikken of terug te kunnen vallen op de partner of familie. Tabel 3 Percentage zzp-ers naar loondienst en verzekering, totaal vijf sectoren Totaal vijf sectoren 1 Verzekerd, in loondienst 4% 2 Niet-verzekerd, in loondienst 13% 3 Verzekerd, niet in loondienst 30% 4 Niet-verzekerd, niet in loondienst 53% Totaal 100% Driekwart van de zzp-ers zegt de Arbo-wet in acht te nemen Wetgeving rondom een veilige en gezonde werkplek is opgenomen in de Arbeidsomstandighedenwet (Arbo-wet). De Arbo-wet bevat richtlijnen voor bijvoorbeeld de inrichting van de werkplek en de omgang met gevaarlijke stoffen. De functie van deze wet is het bieden van bescherming aan de werknemer bij het verrichten van arbeid. In de Arbo-wet zijn echter ook enkele verplichtingen opgesteld die voor iedereen, dus ook voor zelfstandige zonder personeel, gelden. Driekwart van de respondenten is van mening dat zij de regelgeving wat betreft arbeidsomstandigheden sterk of normaal naleven. Ongeveer 10 procent van de ondervraagden zegt de Arbo-wet beperkt na te leven. Dit is zichtbaar in figuur 6. Degene die de Arbo-wet niet naleven zeggen dat dit vooral samenhangt met de onbekendheid met deze wet. 18 Ondernemerschapsmonitor

26 Figuur 6 Percentage zzp-ers dat aangeeft de Arbo-wet na te leven, naar vijf sectoren Conclusie Het aantal zzp-ers ten opzichte van de totale werkzame beroepsbevolking bleef de afgelopen jaren stabiel, rond 5 procent. Uit het onderzoek blijkt een aantal gemeenschappelijke kenmerken van zzp-ers. Zo zijn zzp-ers veelal werkzaam in de bouw of in de zakelijke dienstverlening, van het mannelijk geslacht en in de leeftijd tussen de 45 en 55 jaar. De overwegingen om zelfstandig ondernemer te worden zijn overwegend positief. Het streven naar vrijheid en het kunnen uiten van hun vakmanschap worden gezien als belangrijke voordelen van het zelfstandig ondernemerschap. Het moeten bijhouden van de administratie, het moeten omgaan met de regelgeving en de onzekerheid van het ondernemen worden als nadelen van het zelfstandig zijn genoemd. Opvallen is dat uit het onderzoek blijkt dat de helft van de respondenten niet volledig is verzekerd tegen inkomensrisico s. Wel zegt driekwart van de ondervraagden de Arbo-wet in acht te nemen. Ondernemerschapsmonitor 19

27 20 Ondernemerschapsmonitor

28 Gebruikte literatuur EZ, De Ondernemende Samenleving. Den Haag, 1999 (TK, 1998/1999,26376 nr.1) Research voor Beleid, Zelfstandigen zonder personeel en sociaal-economische voorzieningen. Onderzoek onder zzp-ers in vijf sectoren. Leiden, maart 2002 Ondernemerschapsmonitor 21

29 22 Ondernemerschapsmonitor

30 Eerder verschenen in de reeks EZ, Ondernemerschapsmonitor voorjaar 2002, Den Haag 2002 (met themaspecial over ondernemerschap en onderwijs) EZ, Ondernemerschapsmonitor herfst 2001, Den Haag 2001 (met themaspecial over faillissementen) EZ, Ondernemerschapsmonitor zomer 2001, Den Haag 2001 (met themaspecial over internationale vergelijking ondernemersdynamiek) EZ, Ondernemerschapsmonitor voorjaar 2001, Den Haag 2000 (met themaspecial over het Nederlandse MKB) EZ, Ondernemerschapsmonitor najaar 2000, Den Haag 2000 (met themaspecial over maatschappelijk verantwoord ondernemen) EZ, Ondernemerschapsmonitor najaar 2000, Den Haag 2000 (met themaspecial over netwerkactiviteiten van vrouwelijke ondernemers) EZ, Ondernemerschapsmonitor juni 2000, Den Haag, 2000 (met themaspecial over intrapreneurship in het Nederlandse bedrijfsleven) EZ, Ondernemerschapsmonitor maart 2000, Den Haag, 2000 (met themaspecials over bedrijfsopvolging in het familiebedrijf en ondernemerschap in het onderwijs) Exemplaren in de reeks zijn te bestellen bij de afdeling Informatie en Nieuwsvoorziening telefoon (070) (tijdens kantooruren) telefax (070) Internet: Wilt u op de verzendlijst komen voor de automatische toezending van de volgende Ondernemerschapsmonitor, dan kunt u zich opgeven via mevrouw M.A. van Ginkel ( m.a.ginkel@minez.nl) of per telefoon (070) Ondernemerschapsmonitor 23

31 24 Ondernemerschapsmonitor

32