Jaarverslag Stichting Biezonderwijs

Transcriptie

1 Jaarverslag

2 Inhoudsopgave VOORWOORD VOORZITTER COLLEGE VAN BESTUUR 5 VOORWOORD VOORZITTER RAAD VAN TOEZICHT 7 INLEIDING 8 1. STICHTING BIEZONDERWIJS ALGEMEEN MISSIE EN VISIE KERNWAARDEN BIEZONDERWIJS 2020: SPECIALISTISCH ONTWIKKEL- EN ONDERWIJSCENTRUM DE TIEN BELOFTES VAN BIEZONDERWIJS INTERNE ONTWIKKELINGEN IN EXTERNE ONTWIKKELINGEN ORGANISATIE ORGANISATIESTRUCTUUR RAAD VAN TOEZICHT COLLEGE VAN BESTUUR SCHOLEN EN EXPERTISECENTRUM GEMEENSCHAPPELIJKE MEDEZEGGENSCHAPSRAAD (GMR) ONDERWIJSKUNDIG BELEID ONDERWIJSKUNDIGE ONTWIKKELINGEN TOEKOMST SBO-SCHOLEN ONDERWIJS AAN VLUCHTELINGENKINDEREN UITSTROOMPROFIELEN DOORONTWIKKELING EXPERTISECENTRUM DE KRACHT ONDERWIJSKUNDIGE ONTWIKKELINGEN BIJ DE SCHOLEN PASSEND ONDERWIJS KENGETALLEN LEERLINGEN UITSTROOMGEGEVENS EN OPBRENGSTEN SAMENWERKING SAMENWERKINGSVERBANDEN VANUIT HET WETTELIJK KADER 30 2

3 4.2 SAMENWERKINGSVERBANDEN VANUIT ONZE MAATSCHAPPELIJKE OPDRACHT VERBONDEN PARTIJEN KWALITEITSBELEID KWALITEITSZORG IN DE ORGANISATIE TOEZICHT OP DE KWALITEIT DOOR INSPECTIE EN BESTUUR CODE GOED BESTUUR IN HET PRIMAIR ONDERWIJS KLACHTENREGELING VERTROUWENSCOMMISSIE EXTERNE VERTROUWENSPERSOON EXTERNE KLACHTENCOMMISSIE AANTAL KLACHTEN INTEGRITEITSBELEID PERSONEELSBELEID PERSONELE KENGETALLEN PERSONEELSBEZETTING MAN/VROUW VERHOUDING ZIEKTEVERZUIM ONTWIKKELING HRM THEMA S WWZ EN REGIONAAL TRANSFER CENTRUM MIDDEN- BRABANT DIGITALISEREN, ACTUALISEREN EN UNIFORMEREN PERSONELE REGELINGEN MOBILITEIT EN FLEXIBILITEIT MOBILITEITSBELEID VERZUIMBELEID FUNCTIEONTWIKKELING HARMONISEREN EN VERNIEUWEN VAN HET FUNCTIEHUIS GESPREKKENCYCLUS MTO HUISVESTINGSBELEID FINANCIEEL BELEID TREASURY RISICOBEHEERSINGS- EN CONTROLESYSTEMEN RISICOMANAGEMENT LEERLING ONTWIKKELING EXTERNE FACTOREN PERSONEEL HUISVESTING ICT 42 3

4 8.4 FINANCIEEL RESULTAAT RESULTAATVERDELING EN VERMOGEN CONTINUÏTEITSPARAGRAAF INLEIDING KENGETALLEN MEERJARENBEGROTING TOELICHTING OP DE MEERJARENBEGROTING BALANS TOELICHTING OP DE BALANS RATIO S TOELICHTING OP DE RATIO S BIEZONDERWIJS IN DE TOEKOMST 52 Bijlage: Rapport inzake de jaarrekening

5 Voorwoord voorzitter College van Bestuur Met trots verantwoorden wij ons ook dit jaar weer over het gevoerde beleid en de resultaten van Biezonderwijs was voor Biezonderwijs het jaar van het creëren van rust na een turbulent jaar en het maken van verbindingen binnen en buiten de organisatie, in combinatie met het opnieuw richten van de organisatie. Als jonge, post-fusie organisatie was er grote behoefte aan een gezamenlijke koers vanuit een eenduidige visie en gedragen (kern)waarden. Met behulp van verschillende eenmalige, stichtingsbrede projecten zijn inzichten opgedaan, plannen gemaakt en strategieën geconcretiseerd en verwoord in ons eerste strategisch meerjarenbeleidsplan Gewoon normaal en veel leren. De basis voor dit plan zijn de stichtingsbreed verzamelde dromen van onze leerlingen. Biezonderwijs is er voor hen en in deze fase van ontwikkeling van onze stichting waren de leerlingen er voor ons. Ze deelden met ons hoe hun ideale school, juf of meester eruit ziet. Naast de dromen van leerlingen zijn ook wensen van ouders van onze leerlingen verzameld. Verder hebben medewerkers (inclusief directie) volop meegewerkt aan het concretiseren en nader uitwerken van deze dromen van leerlingen en wensen van ouders, verrijkt met de input van diverse samenwerkings- en ketenpartners van Biezonderwijs. Het strategisch meerjarenbeleidsplan beslaat de periode 2016 tot en met 2020 en is zowel verschenen in een uitgebreide interne versie als in een bondige publieksversie in de vorm van een kwartetspel dat door leerlingen zelf is geproduceerd. Het was mij een grote eer het eerste exemplaar van dit kleurrijke kwartetspel persoonlijk te mogen overhandigen tijdens de eerste Biezonderwijsdag aan onze zeer gewaardeerde oud-collega Theo Arts, die ik officieus als mister Biezonderwijs betitel. Biezonderwijs gaat al deze inzichten, plannen en strategieën tot en met 2020 verder uitwerken en in de praktijk brengen. Onze beloften aan leerlingen behoren immers te worden waargemaakt, want alle leerlingen kennen immers de spreuk belofte maakt schuld! Om resultaatgericht toe te werken naar realisatie van onze plannen, heeft Biezonderwijs in 2016 geïnvesteerd in competenties op het gebied van projectmatig werken voor medewerkers die bij stichtingsbrede programma s en projecten betrokken zijn. Daarnaast heeft in Biezonderwijs verder geïnvesteerd in de professionalisering van de bedrijfsvoering. Zo zijn er in 2016 diverse nieuwe staffunctionarissen bij het Bestuursbureau aangesteld. Zowel op het gebied van financiën als HRM zijn nieuwe (ICT-)systemen ingevoerd die de stichting moeten helpen tijdig en volledig inzicht te verschaffen in de financiële exploitatie van haar begroting en verwezenlijking van haar bestuursformatieplan. Zoals het altijd gaat met nieuwe ICT-systemen is de invoering van deze nieuwe systemen niet geheel vlekkeloos verlopen. Van deze ervaringen leert de stichting om herhaling in de toekomst te voorkomen en scholen optimaal te kunnen faciliteren. Ondertussen ging onze kerntaak op onze scholen en vanuit ons expertisecentrum gewoon door. En meer dan dat. Onze school voor speciaal onderwijs De Keyzer werd bezocht door de Inspectie voor het Onderwijs en het arrangement zwak ten gevolge van de fusie met SO de Klimmer, is met succes omgezet naar basis. Hiermee beschikken alle zeven scholen van Biezonderwijs weer over een basisarrangement; waarmee de onderwijskwaliteit volgens onze externe toezichthouder op orde is. Anders gezegd: leerlingen kunnen op scholen van 5

6 Biezonderwijs rekenen op kwalitatief goed onderwijs en het maximale uit hun unieke talenten halen. Onze gepassioneerde, betrokken en professionele medewerkers zetten zich ook in 2016 weer keihard in voor onze leerlingen. En ja, er zijn nog verschillende verbeterpunten. Zo blijkt onder meer uit ons ziekteverzuimpercentage en uit de uitgevoerde medewerkersonderzoeken. Maar de basis is goed en geeft rust en vertrouwen voor de toekomst van onze stichting. Biezonderwijs is dankzij haar rechtsvoorgangers en oprichters een organisatie met een lange geschiedenis. Een lange geschiedenis van het verzorgen van specialistisch onderwijs aan kinderen en jongeren waarbij het leren en opgroeien niet vanzelf gaat. Ondanks deze lange geschiedenis, heeft Biezonderwijs nog maar een jonge naam. Een naam die steeds meer ingeburgerd raakt en kleur krijgt in de regio Midden-Brabant. Een naam die staat voor een gezamenlijke ambitie om het steeds beter te doen voor onze leerlingen en anderen die gebruik (willen) maken van onze expertise. In de snel veranderende, complexe wereld helpt het als de naam Biezonderwijs bekend is bij stakeholders en iedereen weet welk specialistisch onderwijs Biezonderwijs exact biedt en wat ons expertisecentrum De Kracht te bieden heeft. Daarom is er ook de tijd genomen voor het zoeken én vinden van de verbinding. Biezonderwijs wil een sterkere verbinding realiseren tussen de binnenwereld van de eigen organisatie (scholen en expertisecentrum) en ook naar andere (school)besturen en scholen. Al met al is er stevig geïnvesteerd in de positionering van Biezonderwijs in de diverse netwerken en niet zonder resultaat. Voor mij persoonlijk was 2016 het eerste, volledige kalenderjaar als bestuurder van Biezonderwijs. Het mogen uitoefenen van deze functie vervult mij met trots. Het aangezicht van een gelukkige leerling, veroorzaakt door een inspirerende leerkracht, ontroert me keer op keer. Het Biezonderwijsgevoel bestaat. Het is te ruiken, voelen en vooral te ervaren op al onze schoollocaties en in contact met onze medewerkers. Lezers van dit bestuursverslag die dat genoegen nog niet hebben mogen ervaren, nodig ik van harte uit voor een bezoek aan één van onze scholen. Want het échte resultaat van Biezonderwijs valt niet op papier of vanaf een computerscherm te duiden; dat krijgt pas betekenis in onze onderwijspraktijk. Dave Ensberg-Kleijkers Voorzitter College van Bestuur 6

7 Voorwoord voorzitter Raad van Toezicht Gewoon normaal en veel leren! Dit is de inspirerende en veelzeggende titel van ons strategisch beleidsplan voor de periode Een plan dat in 2016 tot stand gekomen is met inspanningen en bijdragen van velen. De leerlingen die, met hun eigen verbeelding, anderen inspireerden om de goede keuzen te maken. De expositie Droombeelden bracht deze verbeelding samen in een boodschap aan de medewerkers en bestuurder. De medewerkers van Biezonderwijs die zich, door hun nauwe betrokkenheid bij het belang van de leerlingen, iedere dag weer inzetten om de tien beloftes uit dit plan waar te kunnen maken. Externe stakeholders die zich over het algemeen zeer bewust zijn van het belang van samenwerking in de 'nieuwe' tijd van passend onderwijs om te voorkomen dat kinderen tussen de wal en het schip belanden was het eerste jaar waarin het nieuwe beleid vorm en inhoud begon te krijgen. De Raad van Toezicht is zich zeer bewust van de grote veranderingen die zich afspelen in de omgeving van Biezonderwijs. Zij verbond een blik van buiten naar binnen aan de missie en visie van de Stichting en liet haar agenda leiden door de ontwikkelingen die hieraan een bijdrage kunnen leveren of een risico vormen. Het College van Bestuur in de persoon van Dave Ensberg-Kleijkers stuurt op het bereiken van de ambities in Met veel energie en betrokkenheid is het begin gemaakt. De Raad van Toezicht heeft ook in 2016 met constructief vertrouwen toezicht gehouden op dit proces. Henriëtte de Kok Voorzitter Raad van Toezicht 7

8 Inleiding Het bestuursverslag is bedoeld voor ieder die kennis wil nemen van de stichting en beoogt tevens verantwoording af te leggen over het door de stichting gevoerde beleid en de gemaakte keuzes. Het bestuursverslag is voornamelijk gericht aan het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Inspectie voor het Onderwijs. Het bestuursverslag maakt integraal deel uit van het jaarverslag en neemt, zeker in het licht van de horizontale verantwoording, een prominente plaats in binnen het rapport inzake de jaarstukken 2016 over de periode 1 januari 2016 tot en met 31 december De jaarrekening bestaat onder meer uit een balans per 31 december 2016 en een staat van baten en lasten over de periode 1 januari tot en met 31 december 2016, welke beide zijn voorzien van de nodige specificaties en toelichtingen. Het jaarverslag en de overige gegevens completeren de jaarstukken. Het Jaarverslag 2016 is na vaststelling door het College van Bestuur goedgekeurd door de Raad van Toezicht in zijn vergadering van 27 juni De goedgekeurde, door. ondertekende, controleverklaring is opgenomen bij de jaarrekening Naast dit jaardocument wordt medio 2017 een publieksgericht jaarverslag over 2016 uitgebracht. 8

9 Algemeen Biezonderwijs is er voor kinderen en jongeren van 4 tot 20 jaar voor wie het leren en opgroeien niet vanzelf gaat. De stichting heeft zeven scholen voor speciaal basisonderwijs (SBO), speciaal onderwijs (SO), voortgezet speciaal onderwijs (VSO) en praktijkonderwijs in Tilburg en Goirle. Op de scholen van Biezonderwijs werken 484 deskundige, enthousiaste en betrokken leerkrachten en medewerkers onder leiding van zeven schooldirecties. Er maken circa leerlingen gebruik van het onderwijsaanbod. Expertisecentrum De Kracht versterkt leerlingen, ouders en professionals in het gewone onderwijs en ondersteunt welzijn- en zorgorganisaties die betrokken zijn bij deze kinderen en jongeren. Ook biedt zij kennis en begeleiding aan (haar eigen) scholen in het speciaal onderwijs. Het brede aanbod van De Kracht bestaat uit onderzoek, trainingen, workshops, advies, begeleiding en coaching. Er werken ca. 60 experts bij De Kracht Missie en visie Biezonderwijs heeft een missie, waarin haar bestaansrecht gegrond is: Kinderen en jongeren waarbij het leren en opgroeien niet vanzelf gaat, mogen bij Biezonderwijs zichzelf zijn en het maximale uit hun unieke talenten halen. De missie van Biezonderwijs is nader uitgewerkt in een visie. Voor Biezonderwijs staan het kind en de jongere centraal. Om als kind en jongere zichzelf te kunnen zijn en het maximale uit zichzelf te kunnen halen, wil Biezonderwijs de talentontwikkeling van kinderen van jong tot oud in kwetsbare posities in Midden-Brabant faciliteren. Dat doet Biezonderwijs op een innovatieve en kwalitatief hoogwaardige wijze, in coproductie met de omgeving en vanuit een holistische blik. Met haar passie en oog voor de verschillende leefwerelden wil Biezonderwijs eraan bijdragen dat deze kinderen en jongeren zo zelfstandig en volwaardig mogelijk kunnen participeren in de maatschappij. Om de kennis en kunde van medewerkers hierop volledig aan te laten aansluiten, blijven zij zich continu professionaliseren en ontwikkelen. Hier biedt Biezonderwijs vanuit goed werkgeverschap en het belang van het kind de ruimte voor. De bedrijfsvoering staat te allen tijde in dienst van het onderwijs Kernwaarden Biezonderwijs is ontwikkelingsgericht, open en veilig. Deze kernwaarden laten zien waar Biezonderwijs in gelooft en welke waarden en normen ze wil hanteren. Het laat zien vanuit welke houding Biezonderwijs wil werken en wat ze naar haar omgeving wil uitstralen. Elke kernwaarde benadert Biezonderwijs vanuit drie perspectieven: het kind, de organisatie en de externe omgeving Biezonderwijs 2020: Specialistisch ontwikkel- en onderwijscentrum De missie en visie van Biezonderwijs leiden ertoe dat ze zichzelf in 2020 ziet als een specialistisch ontwikkel- en onderwijscentrum. Concreet kan dit toekomstbeeld worden 9

10 onderverdeeld in vier functies waar Biezonderwijs naar toe wil werken. De onderstaande volgorde van de vier functies geeft tevens de weging (respectievelijk van hoog tot laag) van deze functies weer. a. Biezonderwijs als Lesplaats Biezonderwijs is in de eerste plaats een lesplaats voor leerlingen. Alle scholen bieden tezamen een excellent arrangement waarbij er plek is voor speciaal (basis)onderwijs, voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs, arrangementen met het reguliere onderwijs, educatieve dagbesteding én volwassen-educatie. Biezonderwijs wil deze functie zelf aanbieden in samenwerking met het regulier onderwijs en collega-speciaal onderwijsinstellingen. Met betrekking tot de maatschappelijke opdracht voor de leerlingen die bij ons S(B)O onderwijs volgen, wil Biezonderwijs maximaal haar bijdrage leveren het vervolgonderwijs zo regulier als mogelijk te laten zijn. Voor de leerlingen in het V(S)O, zijn afhankelijk van de individuele ontwikkelmogelijkheden, de volgende uitstroomprofielen door de Rijksoverheid vastgesteld: Diplomagericht (reguliere (start) kwalificatie VO en/of MBO 2) Arbeidsmarktgericht (Entreeopleiding, branchecertificaten, herkenbaar nieuwe kwalificatiestructuur speciaal onderwijs) (Arbeidsmatige) dagbesteding (portfolio) Deze uitstroomprofielen passen uitstekend bij ons onderwijskundig beleid (hoofdstuk 3). b. Expertisecentrum Biezonderwijs wil naast de functie van lesplaats ook die van expertisecentrum hebben voor de scholen binnen Midden-Brabant. Dit betekent dat ze expertisematige dienstverlening op het gebied van ontwikkeling in relatie tot opvoeden en opgroeien wil verlenen, vanuit de regierol één kind, één plan, één regisseur. Biezonderwijs wil deze functie zelf aanbieden - met De Kracht als expertisecentrum in samenwerking met kennisinstituten als hogescholen en universiteiten. c. Crisis- en observatiecentrum Biezonderwijs wil tevens een tijdelijke plek kunnen bieden aan kinderen en jongeren die een specialistische zorg- en onderwijsomgeving nodig hebben ( crisis- en observatiecentrum ). Dit wil Biezonderwijs onder meer bewerkstelligen door de ontwikkeling van één OPDC Midden-Brabant, door realisatie van een onderwijs-zorgcontinuüm (OZC) en door ambulante en geïntegreerde onderwijs-zorgarrangementen. Biezonderwijs wil deze functie in nauwe samenwerking met zorgpartijen bewerkstelligen. Ze fungeert daarbij als initiator en verbinder. d. Opvang- en speelplaats In het kader van de brede talentontwikkeling van kinderen en jongeren wil Biezonderwijs samen met partners een verbindende schakel vormen in het aanbod van buiten- en naschoolse, specialistische opvang ( opvang- en speelplaats ). Hierbij hoort wat Biezonderwijs betreft tevens een extracurriculair aanbod op het gebied van cultuur, muziek, creativiteit, sport en beweging. Tevens wil Biezonderwijs 365 dagen per jaar en zeven dagen 10

11 per week een aanbod kunnen doen voor de doelgroep van personen tussen de 0-20 jaar. Biezonderwijs wil in deze functie de positie van ketenpartner innemen waarbij ze de aanbieders versterkt De tien beloftes van Biezonderwijs Om te onderstrepen dat het kind bij haar centraal staat, doet Biezonderwijs tien beloftes aan haar leerlingen, ouders, medewerkers en samenwerkingspartners. De beloftes passen bij de ambities van Biezonderwijs en ze dienen als fundament voor de concrete projecten die Biezonderwijs oppakt. 1. Biezonderwijs belooft goede onderwijskwaliteit te realiseren en tevens mee te gaan met haar tijd en oog te hebben voor praktijkgerichte vakken, techniekonderwijs en innovatie, zodat de vaardigheden van leerkrachten (en daarmee) leerlingen aansluiten op de 21e eeuw; 2. Biezonderwijs belooft de professionele en persoonlijke talenten van medewerkers te blijven ontwikkelen, zodat leerlingen de beste onderwijskwaliteit en de gelukkigste leerkrachten krijgen; 3. Biezonderwijs belooft een fijne cultuur te ontwikkelen, zodat leerlingen en medewerkers zich veilig voelen en graag op school willen werken en leren; het bestrijden van pesten wordt een speerpunt; 4. Biezonderwijs belooft zaken die niet primair met onderwijs te maken hebben uit handen te nemen van de schooldirecteuren en leerkrachten, zodat hun aandacht volledig naar het onderwijs kan gaan; 5. Biezonderwijs belooft de verbinding met het regulier onderwijs te versterken, zodat voor de leerling het beste arrangement wordt ontwikkeld vanuit het idee regulier als het kan, speciaal als het moet ; 6. Biezonderwijs belooft een zo integraal mogelijk aanbod te creëren in samenwerking met andere partijen, zodat aangesloten kan worden bij de unieke behoefte van de leerling ( 1-kind-1-aanpak ); 7. Biezonderwijs belooft te werken aan Biezonderwijs als merk, zodat ouders en leerlingen weten waar ze aan toe zijn als het gaat om aanbod, kwaliteit en expertise van en binnen de scholen; 8. Biezonderwijs belooft het aanbod in uitstroomprofielen op elkaar af te stemmen, zodat leerlingen worden toegeleid naar een passende bestemming als basis voor hun leven in de maatschappij als volwassene; 9. Biezonderwijs belooft haar expertisecentrum De Kracht verder te ontwikkelen, zodat er aan de leerlingen en partners deskundige dienstverlening verleend kan worden op het gebied van in de kern ontwikkeling alsmede opvoeden en opgroeien; 10. Biezonderwijs laat haar SBO-scholen zich door ontwikkelen tot een onderwijszorgcontinuüm in Tilburg zodat er zo thuisnabij mogelijk een passend, specialistisch aanbod van onderwijs, zorg, ondersteuning en onderzoek ontstaat Interne ontwikkelingen in 2016 Als voorzitter College van Bestuur is Dave Ensberg-Kleijkers vanaf 1 oktober 2015 in dienst getreden. Hij heeft de taak op te treden als bruggenbouwer, strateeg en verbinder. In 11

12 2016 is hij aan de slag gegaan met de door de Raad van Toezicht geformuleerde opdracht om te komen tot nieuw strategisch beleid, het bundelen van de krachten van scholen en hun directies, het versterken van de onderlinge samenwerking binnen Biezonderwijs, het ontwikkelen van een professionele cultuur en het realiseren van uniform strategisch HRMbeleid. De rapportage over de eerste honderd dagen gaf inzicht in de analyses van het nieuwe CvB van de stand van zaken van Biezonderwijs. Vervolgens heeft een 2-daagse met de (adjunct-)directeuren plaatsgevonden, waarin de basis is gelegd van de bouwstenen voor het daarna opgestelde Meerjarenbeleidsplan. Dit eerste strategisch meerjarenbeleidsplan van Biezonderwijs vormt de strategie voor de komende vier jaren. Bij de totstandkoming van dit plan zijn leerlingen, ouders, samenwerkingspartners betrokken geweest. Daarnaast was er een specifieke project- en klankbordgroep waarin betrokken en deskundige collega s vanuit alle onderdelen van onze stichting hebben meegewerkt aan dit plan. Het meerjarenbeleidsplan is niet alleen voortgekomen uit onze eigen ambities. De ontwikkelingen buiten het onderwijs en buiten Biezonderwijs is ook enorm in ontwikkeling geweest. Denk aan de vele veranderingen in de zorg, bij gemeenten en op de arbeidsmarkt. Deze veranderingen hebben gevolgen voor de gezinnen waarin onze leerlingen opgroeien en daarmee ook voor Biezonderwijs. Middels dit plan zijn de binnenwereld van Biezonderwijs met haar buitenwereld verbonden. Het Meerjarenbeleidsplan is in juni 2016 door de RvT goedgekeurd. Om de weg naar 2020 te concretiseren is een aantal strategische programma s benoemd waarmee leidinggevenden en medewerkers aan de slag zijn gegaan. Inmiddels zijn zij getraind in projectmatig werken. Doel van de strategische projecten is om via een organische ontwikkeling het Strategisch Meerjarenbeleidsplan te implementeren. Verder heeft het CvB in 2016 het bestuursbureau ingericht met een nieuwe stafadviseur HRM, een nieuwe controller, een medewerker PR & Communicatie en een bestuurssecretaris. De laatste twee functies zijn tijdelijk waarbij na periodieke evaluaties besloten wordt of deze functies in de toekomst tot het functiehuis van Biezonderwijs blijven behoren. Op het niveau van scholen is er in 2016 ook het nodige gebeurd. Qua samenstelling van de directie op de scholen is er in het voorjaar een directeur benoemd op VSO Parcours en een nieuwe directeur benoemd op het Praktijkcollege Tilburg per 1 september Op SBO Zonnesteen is na het vertrek van de directeur met ingang van het nieuwe schooljaar een waarnemend directeur benoemd. De directie van de overige scholen is stabiel gebleven. Op de werkvloer was er mede als gevolg van passend onderwijs voldoende dynamiek en ontwikkeling. Zo hebben verschillende scholen van Biezonderwijs in 2016 wederom te maken gehad met een krimpend leerlingaantal. Bij de SO en SBO-scholen is die krimp sterk zichtbaar. Leerlingen blijven langer in het regulier basisonderwijs onderwijs volgen dan voor de start van passend onderwijs per 1 augustus 2014 het geval was. Er is in 2016 speciale aandacht geweest voor Expertisecentrum De Kracht. Inhoudelijk staat in paragraaf beschreven welke ontwikkelingen hier geweest zijn. Organisatorisch is het vermelden waard dat er in 2016 een directeur benoemd is voor De Kracht. 12

13 Biezonderwijs is in 2016 niet alleen intern actief geweest. Juist ook in de samenwerking met partners zijn er de nodige ontwikkelingen te melden Externe ontwikkelingen Passend onderwijs is voor Biezonderwijs de meest dominante, externe ontwikkeling. Een ontwikkeling met zowel inhoudelijke als bedrijfsmatige en financiële consequenties en uitdagingen voor onze organisatie. Net als voor elke, vergelijkbare stichting voor specialistisch onderwijs in Nederland. Passend onderwijs moet bijdragen dat kinderen en jongeren zoveel mogelijk in het regulier onderwijs naar school gaan. Een financieel systeem prikkelt alle partijen om dat in de praktijk te realiseren, regionaal uitgevoerd door samenwerkingsverbanden. Biezonderwijs participeert actief in zes samenwerkingsverbanden in Midden-Brabant, onderverdeeld in Tilburg en omgeving, Breda en omgeving en Waalwijk en omgeving (en onderscheiden in primair en voortgezet onderwijs). In 2015 heeft Biezonderwijs, ondanks de bestuurlijke wisselingen, actief geparticipeerd in deze samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs. Daarin is getracht het belang van alle kinderen, jongeren én onze deskundige medewerkers zo goed mogelijk te behartigen. Het reguliere en speciale onderwijs werkt vanuit de gemeenschappelijke opdracht om passend onderwijs te realiseren, actief samen. Specifiek in de gemeente Tilburg werkt Biezonderwijs, voorts, samen met schoolbesturen voor het primair onderwijs binnen onderwijscoöperatie T-Primair. Vanuit deze coöperatie wordt de Tilburgse lokale educatieve agenda (LEA) uitgevoerd en wordt er nauw met zowel gemeente als diverse maatschappelijke partners samengewerkt. Verder werkte Biezonderwijs in 2016 ook nauw samen met verschillende zorgpartners die voor of rondom dezelfde kinderen en jongeren werken die Biezonderwijs tot haar leerlingen rekent. Partners als jeugdzorginstelling Kompaan en de Bocht, Idris (onderdeel Amarant Groep), dr. Leo Kannerhuis (eveneens onderdeel Amarant Groep), GGz Breburg, AMO actieve opvang en verschillende andere. Verschillende van deze zorgpartners werden in het verslagjaar geconfronteerd met veranderingen in wet- en regelgeving in het sociale domein, zoals de nieuwe Jeugdwet en de overgang van Awbz naar Wmo. Ten slotte werkt Biezonderwijs op met name schoolniveau ook samen met werkgevers uit de regio die bij (kunnen) dragen aan stageplekken en banen voor onze (oud-)leerlingen. Met name vanuit scholen die bijdragen aan het toeleiden van leerlingen richting de arbeidsmarkt, zoals VSO Parcours, het Praktijkcollege Tilburg en De Bodde, is dat het geval. Ook in dit perspectief en in 2015 veranderde de wet- en regelgeving rondom de nieuwe Participatiewet. Deze samenwerking met genoemde partners en meer is essentieel voor een stichting als Biezonderwijs die alleen in samenwerking met collega-specialisten haar missie kan verwezenlijken. Samenwerking is voor Biezonderwijs simpelweg essentieel. 13

14 2. Organisatie 2.1 Organisatiestructuur Het huidige organogram van Biezonderwijs ziet er als volgt uit: Raad van Toezicht Samenstelling De Raad van Toezicht van de bestond in 2016 uit de volgende personen met daarnaast de genoemde nevenfuncties per persoon: Mevr. H.A.M.A. de Kok MPM, voorzitter o Strategisch adviseur Dhr. Drs. F.J.W.M. Horvers, vicevoorzitter tot 1 juni 2016 o Geschätsführer SVMGmbH Ratingen Duitsland o Voorzitter Stichting Jabalpur India o Secretaris/Penningmeester Curatorium Stichting Katholieke Leergangen en Stichting Steunfonds Fontys o Secretaris (vanaf 2013 adviseur) Bestuur Stichting Klantgericht Bouwen (SKB) o Voorzitter Bestuur Brabant Koor/Voorzitter Stichting Steunfonds Brabant Koor o Voorzitter Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg o Vicevoorzitter Raad van Toezicht ontstaan na fusie per 1 augustus 2013 van Stichting Scholengemeenschap De Keyzer en de Stichting Speciaal Onderwijs Tilburg o Voorzitter Stichting Administratiekantoor GasNed Verenigde Tilburg (installatiebranche) Dhr. Prof. Dr. P.J.J. Zoontjes, vicevoorzitter vanaf 1 juni 2016 o Bijzonder hoogleraar onderwijsrecht en universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van Tilburg c.q. Tilburg University o Lid van de Onderwijsraad Mevr. Dr. F. Joldersma, lid o Onderzoekscoördinator Zorg CAOP 14

15 Mevr. Drs. W.M.E. Teune, lid o Waarnemend directeur bestuurder Regionaal Expertise Centrum Midden- Brabant (tot ) o Voorzitter SOWOZA o Vicevoorzitter Raad van Toezicht HZ University of Applied Sciences o Lid Raad van Toezicht Christelijk Sociaal Congres o Secretaris BGF-fonds o Externe deskundige Commissie van Beroep Onderwijsgroep Tilburg o Vicevoorzitter KANSfonds Dhr. W.A.S. Staffhorst, lid o Lid verantwoordingsorgaan van Pensioenfonds MITT o Voorzitter Raad van Toezicht Golfclub Landgoed Nieuwkerk Taken van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft de volgende kerntaken 1) De Raad van Toezicht is de werkgever van het College van Bestuur. 2) De Raad van Toezicht houdt toezicht op de uitvoering van de taken en de uitoefening van bevoegdheden door het College van Bestuur en geeft adviezen over aangelegenheden die voor het te voeren bestuur van belang zijn. De Raad van Toezicht fungeert bovendien als klankbord voor het College van Bestuur. 3) De Raad van Toezicht beoordeelt de besluiten van het College van Bestuur met name op strategisch niveau en ten aanzien van de bedrijfsvoering. 4) Het goedkeuren van de strategische koers in het licht van de maatschappelijke doelstelling van de stichting; 5) Het toezicht op de financiën van de stichting; Commissies binnen de Raad van Toezicht Binnen de Raad van Toezicht fungeren een drietal commissies: 1. Remuneratiecommissie, bestaande uit de voorzitter mevr. H. de Kok MPM en de vicevoorzitter dhr. drs. F. Horvers tot Opvolging door dhr. prof. dr. P. Zoontjens. 2. Auditcommissie financiën, bestaande uit dhr. W. Staffhorst en mevr. dr. C. Joldersma. 3. Commissie kwaliteitstoezicht Raad van Toezicht, bestaande uit mevr. drs. W. Teune en dhr. prof. dr. P. Zoontjens. Ambtelijk secretariaat Mevr. G. de Bruin 15

16 Aantal vergaderingen in 2016: Reguliere vergaderingen: Aantal ingelaste vergadering in 2016: Jaarlijks gesprek Raad van Toezicht met de directeuren scholen : Jaarlijks gesprek Raad van Toezicht met de GMR: de vastgestelde datum eind 2016 is verzet naar begin De Raad van Toezicht als werkgever De remuneratiecommissie heeft vier voortgangsgesprekken/functioneringsgesprekken gevoerd met de voorzitter College van Bestuur. Inhoudelijk 2016 De belangrijkste thema s in 2016 waren: Strategisch Meerjarenbeleidsplan inclusief Businessplan Expertisecentrum De Kracht Integriteitsbeleid inclusief klokkenluidersregeling Regionaal Transfer Centrum (RTC) Evaluatie Raad van Toezicht Uitstroomprofielen Jaarplan, begroting, verantwoording en meerjarenraming Jaarverslag 2015 inclusief financiële jaarrekening 2015 Toekomst en positionering SBO-scholen Passend Onderwijs en de samenwerkingsverbanden De bestuurlijke kwaliteit en continuïteit Structuur en profiel nieuw lid Raad van Toezicht Personele mobiliteit Onderwijskwaliteit Versterking goed bestuur in de sector PO en nieuw inspectiekader Toezichtskader Op 6 april 2016 is de Raad van Toezicht bijeen geweest voor een zelfevaluatie onder begeleiding van een extern ingehuurde governance expert. Vergoedingen De vergoedingen van de RvT leden zijn afgestemd op de ANBI-normen en bedragen op jaarbasis voor een gewoon lid; voor een secretaris en voor de voorzitter. 16

17 2.1.2 College van Bestuur Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding van Biezonderwijs en werd in 2016 gevormd door de volgende persoon met daarnaast de genoemde nevenfuncties: De heer D.S.C. Ensberg-Kleijkers MSc, voorzitter o Voorzitter bestuur Stichting Het Nieuwe Wij o Vicevoorzitter bestuur Stichting Johan Ferrier Fonds o Lid Raad van Advies Stichting Martin Luther King Lezing De beloning van het CvB is opgenomen in de jaarrekening. Taken van het College van Bestuur Tot de kerntaken van het CvB behoren: 1. Geeft leiding aan de organisatie 2. Maakt strategisch (meerjaren-) beleid m.b.t. de positionering van de stichting en de inbedding in regionale en landelijke structuren; 3. Is werkgever en draagt zorg voor de belangen van leerlingen, ouders en medewerkers; 4. Vertegenwoordigt de organisatie in lokale, regionale of landelijke verbanden; 5. Geeft vorm aan gezonde bedrijfsvoering; 6. Legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht. Er werden belangrijke stappen gezet met betrekking de volgende thema s: Opstarten van 4 grote strategische projecten, te weten toekomst SBO-scholen, businessplan De Kracht, uitstroomprofielen en het strategisch meerjarenbeleidsplan Opstellen van een binnen de stichting nog niet bestaand Integriteitsbeleid inclusief klokkenluidersregeling en Social Media Code Het openstellen van een innovatiebudget waarvoor medewerkers een plan kunnen indienen bij het College van Bestuur Oprichting van een operationeel Regionaal Transfer Centrum (RTC) De bouw van een nieuwe website Concrete stappen richting Centrale Inkoop Doorontwikkeling SBO tot een onderwijs-zorgcontinuüm Analyse bestuursbureau Stichtingsdag voor het gehele personeel Publieksversie van het strategisch meerjarenbeleidsplan 17

18 2.1.3 Scholen en expertisecentrum De volgende scholen en expertisecentrum behoren tot de stichting: School / dienst Schoolsoort Directeur / Adres teamleider De Bodde SO en VSO Mevr. A. Hulshoff Karel Boddeweg 1, Tilburg Scholengemeenschap SO en VSO Dhr. A. van den Broek Dr. Keyzerlaan 23, Goirle De Keyzer Noorderlicht SBO Dhr. N. Adema De Schans 135, Tilburg Westerwel SBO Dhr. P. Smolders Bladelstraat 3, Tilburg Zonnesteen SBO Mevr. K. de Lange (waarnemend Generaal Smutslaan 11,Tilburg directeur a.i.) Parcours VSO Mevr. M. Govers Generaal Smutslaan 9 en Pastoriestraat 1, Tilburg Praktijkcollege Tilburg Praktijkonderwijs Dhr. H. Backx Brittendreef 9, Tilburg De Kracht Expertisecentrum Mevr. R. Kuijpers De Schans 135, Tilburg Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad (GMR) Samenstelling en organisatie Gedurende de verslagperiode heeft de GMR de volgende samenstelling gehad: Naam Geleding School / afdeling Zittingsperiode (van/tot) Functie in de GMR H. Toemen Personeel SBO 2006-heden Voorzitter A.v. Unnik Ouder SO/VSO Vicevoorzitter S.de Beer Personeel SO/VSO 2016 t/m K. v.d. Linden Ouder SO/VSO 2014-heden Lid T. v.lierop Personeel SO/VSO 2016 Lid A. Pragt Personeel Expertisedienst 2016 Lid S. Requena Personeel Praktijkcollege 2016 Lid M.Verheijen Ouder SBO 2011-heden Lid Lid De GMR vertegenwoordigt het personeel en de ouders in kwesties op bovenschools niveau binnen Biezonderwijs op grond van de Wet medezeggenschap op scholen (WMS). Op schoolen dienstniveau functioneert een MR. 18

19 Het postadres van de GMR is: Postbus EC Tilburg Inhoudelijk verslag In 2016 heeft de GMR zes keer vergaderd: 25 januari; 7 maart; 25 april; 20 juni; 11 juli; 7 november in aanwezigheid van het College van Bestuur en ambtelijk secretaris; stafadviseur HRM (op aanvraag). De bijeenkomsten hebben zich gekenmerkt door informatieoverdracht, uitwisseling van gedachten, besluitvorming en overeenstemming. Op 23 november is de personeelsgeleding van de GMR aanwezig geweest bij het informele DGO-overleg. Eind 2015 hebben er verkiezingen plaatsgevonden voor een nieuw samen te stellen GMR; deze verkiezingen waren nodig, omdat men binnen de GMR vond dat het een professionelere en slagvaardigere raad nodig had. In de eerste vergadering van 2016 benoemt het College van Bestuur acht nieuwe leden van de GMR met onderverdeling in de expertisegroepen: HRM, Financiën / bedrijfsvoering, Onderwijs en kwaliteit, Medezeggenschapsexpert. Besluiten- en advieslijst Besluit. De GMR stemt in met het mobiliteitsbeleid van Biezonderwijs met de bijlagen Gedwongen herplaatsing bij formatietekort en Procedure bij gedwongen mobiliteit. Besluit. De GMR stemt in met het projectplan Regionaal Transfercentrum (RTC); een vangnet achter de vervangingsproblematiek binnen Biezonderwijs. Besluit. De GMR stemt in met de beleidsnotitie gesprekscyclus en het digitale bekwaamheidsdossier. Besluit. De GMR stemt in met het vakantierooster Besluit. De GMR stemt in met het Bestuursformatieplan schooljaar Besluit. De GMR stemt in met de facilitering van de (P)GMR-leden conform de cao VO, bekostiging op bovenschools niveau. Facilitering van de oudergeleden wordt vastgesteld op 25,00 per vergadering plus een reiskostenvergoeding van 0,30 per kilometer. Besluit. De GMR stemt in met het Integriteitsbeleid van Biezonderwijs. Besluit. De GMR stemt in met de uitbreiding van het functiehuis vermeld in het Strategisch meerjarenbeleidsplan Biezonderwijs. Besluit. De GMR stemt in met het Vervangingsbeleid Biezonderwijs. Besluit. De GMR stemt in met de functiebeschrijvingen van Leraar LB Biezonderwijs, Leraar LC Biezonderwijs en Interne Begeleider Biezonderwijs. Advies. De GMR adviseert positief betreffende het inhoudelijk deel van het Businessplan Expertisecentrum De Kracht. Voor wat betreft de personele consequenties hangt besluitvorming samen met het strategisch meerjarenbeleidsplan Biezonderwijs. Advies. De GMR adviseert positief over het voorgenomen besluit van het College van Bestuur om het strategisch meerjarenbeleidsplan vast te stellen en het vervolgens in uitvoering te brengen. 19

20 Advies. De GMR adviseert positief inzake de toekomst SBO Van SBO-scholen naar een onderwijs-zorgcontinuüm. 3. Onderwijskundig beleid 3.1 Onderwijskundige ontwikkelingen De essentie van het werk van Biezonderwijs is het verzorgen van kwalitatief goed, specialistisch onderwijs aan kinderen en jongeren van 4 tot 20 jaar. Hoe dat te realiseren en waar de prioriteiten van Biezonderwijs liggen, behoort vast te liggen in een strategisch meerjarenbeleidsplan, vertaalt naar schoolplannen per individuele school. Biezonderwijs heeft het Strategisch Meerjarenbeleidsplan Gewoon veel en normaal leren vastgesteld. Hierin komen en ambities en beloften aan leerlingen, ouders, medewerkers en samenwerkingspartners c.q. stakeholders terug. In 2016 zijn er behalve dat de nodige andere onderwijskundige ontwikkelingen te noemen Toekomst SBO-scholen Drie scholen voor speciaal basisonderwijs (SBO) in Tilburg vallen onder de bestuurlijke vlag van Biezonderwijs: Noorderlicht, Zonnesteen en Westerwel. Biezonderwijs participeert in meerdere samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs. Leerlingen van de drie SBOscholen komen primair uit de regio Tilburg, waardoor het ondersteuningsplan en bijbehorend beleid van samenwerkingsverband Plein013 in dit kader bijzonder relevant zijn. De bestuurlijke en beleidsmatige kaders worden bepaald door Plein013 naast de interne kaders binnen Biezonderwijs. Biezonderwijs constateert dat sinds de invoering van de wet Passend Onderwijs op 1 augustus 2014 het leerlingenaantal van de drie SBO-scholen fors dalende is. De kans bestaat dat de komende jaren nog minder leerlingen van de SBO-voorziening gebruik gaan maken. Beleidsinhoudelijke keuzes van Plein013 (en de daaraan verbonden, individuele schoolbesturen) in combinatie met de forse vereveningsopdracht van dit samenwerkingsverband zijn in dit kader invloedrijke factoren. Demografische krimp is immers minder aan de orde in Tilburg. Biezonderwijs en haar SBO-scholen staan pal voor kwalitatief goed onderwijs voor kinderen met een extra ondersteuningsbehoefte. Nu en in de toekomst. Hierop heeft Biezonderwijs en haar SBO-scholen proactief geacteerd in 2016 door te starten met het project Onderwijs Zorgcontinuüm. Het perspectief is dat dit onderwijs-zorgcontinuüm in 2020 functioneert als actieve netwerkorganisatie in Tilburg en omgeving in het belang van kinderen van 4-12 jaar en hun sociale omgeving. Op deze manier gelooft Biezonderwijs er in dat de specialistische expertise van de SBO-scholen in welke vorm dan ook op deze wijze garant gesteld kan worden voor de toekomst van de regio Tilburg. Draagvlak bij het samenwerkingsverband Plein 013 is van belang omdat een sterke SBO-school in het tijdperk van passend onderwijs in continue wisselwerking met haar partners uit het regulier basisonderwijs én speciaal onderwijs werkt. In 2016 is hierin de eerste stap gezet door met name op directieniveau de drie SBO-scholen meer vanuit de gezamenlijkheid te laten werken en kennis en informatie uit te wisselen. 20

21 3.1.2 Onderwijs aan vluchtelingenkinderen De oorlogen in landen als Syrië, Irak en Eritrea zorgen in 2015 voor een sterke groei in het aantal vluchtelingen. Zo zijn er ook de nodige vluchtelingen in Tilburg terecht gekomen. Niet alleen volwassenen, maar ook kinderen die recht hebben op onderwijs. De Tilburgse schoolbesturen hebben zich in de tweede helft van 2015 hard gemaakt voor het realiseren van een onderwijsvoorziening voor deze vluchtelingenkinderen. Biezonderwijs heeft aangeboden een deel van de locatie van haar school SBO Noorderlicht hiervoor beschikbaar te stellen. Ook levert Biezonderwijs de locatieleider van deze school, De Sleutelbloem. Op 4 januari 2016 zijn circa 86 vluchtelingenkinderen voor het eerst naar deze school gegaan Uitstroomprofielen Daarnaast bouwt Biezonderwijs in 2016 aan verheldering van haar onderwijskundig aanbod aan leerlingen van 12 jaar en ouder. Leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs en praktijkonderwijs stromen na hun onderwijscarrière uit richting een vervolgopleiding in het regulier onderwijs, een dagbestedingcentrum of naar de arbeidsmarkt. Een onderwijsconcept met heldere leerroutes en daarbij horende curricula helpen daarin. Waar er nu nog onduidelijkheid kan bestaan in dat onderwijskundig aanbod en soms ook overlap tussen verschillende Biezonderwijs-scholen, zal daar in de loop van 2016 sprake zijn van verheldering en doorontwikkeling c.q. optimalisatie Doorontwikkeling Expertisecentrum De Kracht Het College van Bestuur van Biezonderwijs heeft in 2016 het Businessplan Expertisecentrum De Kracht vastgesteld. Het plan is richtinggevend voor de profilering, positionering en organisatie van het expertisecentrum, om zo in te kunnen spelen op de ontwikkelingen binnen het stelsel van passend onderwijs. Het businessplan is gebaseerd op de overtuiging en ambitie dat het expertisecentrum duurzaam meerwaarde biedt binnen het onderwijs en in voorzieningen voorliggend aan, in aansluiting op en volgend op het onderwijs. In opdracht van de samenwerkingsverbanden en scholen in de regio ondersteunt De Kracht naar tevredenheid het systeem rondom de kinderen en jongeren in hun behoeften. De tevredenheid en aangetoonde meerwaarde uit zich in continuering van de dienstverlening de komende jaren en de rol die van De Kracht wordt gevraagd in de doorontwikkeling van het realiseren van passend onderwijs voor ieder kind. De Kracht werkt als een zelfstandige, maatschappelijk ondernemende dienst en is een organisatieonderdeel van Biezonderwijs, om zo de nauwe verbinding met het specialistisch onderwijs van Biezonderwijs te behouden en het expertisecentrum optimaal te benutten als verbindende schakel tussen de scholen binnen de stichting en als verbinding tussen verschillende onderwijssoorten en leefdomeinen. De Kracht draagt daarmee optimaal bij aan de realisatie van de strategische ambities van Biezonderwijs, de ambities binnen het stelsel van passend onderwijs en die binnen het sociaal domein: 1-kind, 1-plan, 1-regisseur. 21

22 3.1.5 Onderwijskundige ontwikkelingen bij de scholen In samenhang met de ontwikkelingen die op stichtingsniveau van toepassing zijn en voor alle scholen gelden, is er ook afzonderlijk aan nieuwe ontwikkelingen en verbeteringen gewerkt. Elke school heeft een jaarplan. In het bestuursverslag beperken we ons tot de biezondere kleine en grote successen in VSO Parcours Er is op initiatief van de leerkrachten zelf, gestart met een transitiegroep waarin vanuit de eigen waarden van de school, alle schoolprogramma s die betrekking hebben op het sociaal emotioneel vlak, met elkaar verbonden zijn. De verbinding met andere scholen is gegroeid. Dit geldt zowel binnen Biezonderwijs, als daarbuiten met bijvoorbeeld het Entree-college. Ook zijn er mooie contacten in de wijk ontstaan via de stages van de leerlingen. Uiteindelijk komen hier nieuwe contacten en verbindingen uit voort. Leerlingen hebben meegedaan aan een voetbaltoernooi in de regio voor jongeren die in het speciaal onderwijs les krijgen. Dit toernooi staat symbool voor de stap dat de leerlingen van Parcours weer meer in staat zijn om activiteiten buiten de school te ondernemen. SBO Westerwel In 2016 hebben een kleine 40 leerlingen deelgenomen aan de CITO Eindtoets. De resultaten waren conform verwachting, en vooral om trots op te zijn. Eén leerling heeft daarbij de maximale score behaald (550). Mei 2016 is op Westerwel de jaarlijkse Westerweldag gevierd. Deze feestdag wordt in vele verschillende workshops doorgebracht. De sfeer tijdens deze dag was voortreffelijk. Fantastisch om te ervaren dat leerlingen zelfs bij workshops buiten het schoolgebouw zich zeer positief manifesteren. Jaarlijks wordt op Westerwel door de leerlingen een kunstwerk gemaakt waarmee het schoolgebouw verfraaid wordt. Dit jaar is gekozen voor een kunstwerk waar de kinderen ook aan mogen komen. Praktijkcollege Tilburg Hier is met veel enthousiasme gewerkt aan de (her)invulling van de leerlijnen, waardoor de school een stap in de goede richting heeft kunnen zetten richting het 21-eeuws leren. Daarnaast is de samenwerking met het Entreecollege (MBO 1) geïntensiveerd, waardoor leerlingen een prima mogelijkheid hebben om op een goed begeleide wijze door te stromen naar MBO-niveau 2. Ook is er meer verbinding gekomen met VSO Parcours in het kader van de uitstroomprofielen en de algemene samenwerking in het bijzonder. Uiteindelijk komt deze samenwerking de leerlingen ten goede. De Keyzer SO Deze school heeft een mooie stap gezet door datateams te creëren. De opbrengsten van het onderwijs worden gezamenlijk door het team geanalyseerd en deze data vormt de basis voor onderwijsverbetering. Het gezamenlijke proces zorgt voor eigenaarschap en het verder ontwikkelen van een professionele cultuur. Ook heeft een team van vijf onderwijsassistenten de speciale taak gekregen de Time-Out begeleiding uit te voeren, zoals vermeld in het Crisis Begeleidingsmodel binnen de school. Door nauwe samenwerking met leden van de commissie van begeleiding en onderlinge 22

23 intervisie bijeenkomsten voeren zij zeer eenduidig, ondersteunende interventies uit, die de veiligheid, rust en stabiliteit in de groepen hebben bevorderd. Daarnaast biedt het SO door de onderwijszorgarrangementen met diverse zorgpartners een extra breed aanbod voor die leerlingen, die naast speciaal onderwijs, behandeling nodig hebben om tot optimale ontwikkeling te komen. De kracht zit in het geïntegreerde aanbod van zowel zorg als onderwijs in de klas waarin ouders, leerling, zorgpartner en school zeer nauw samen werken. De behoefte van het kind staat hierin centraal, het aanbod is op maat. De Keyzer VSO In 2016 is er in samenwerking met Het Vakcollege (regulier VMBO-onderwijs) diplomagericht onderwijs voor basis- en kaderberoepsgerichte leerweg opgezet. Het nieuwe VMBO wordt ingevoerd. Voor alle leerlingen is een passende stage gevonden waar ze voldoende competenties op kunnen doen om de volgende stap te kunnen maken. Uit de omgeving is in toenemende mate behoefte aan maatwerk voor leerlingen die om welke reden dan ook de school niet (kunnen) bezoeken, onder andere gesignaleerd door de onderwijsconsulenten. Voor deze leerlingen zijn maatwerktrajecten ingericht, zowel binnen als buiten onze organisatie. In een groep voor individueel onderwijs worden leerlingen geplaatst die bij de start op onze school in potentie risicovol zijn voor de veiligheidsbeleving van andere leerlingen. De Bodde SO en VSO Sinds het schooljaar wordt in twee VSO-groepen gewerkt met het Sociaal Competentiemodel (SCM). In het model wordt de nadruk gelegd op het vergroten en/of verstevigen van de (sociale) competenties van de kinderen/jongeren. Het adequate gedrag wat al te zien is wordt vergroot en uitgebreid, het inadequate gedrag wordt genegeerd. Er is daarnaast een traject gevolgd met betrekking tot een lerende school, begeleidt door School aan Zet. Met name het teamleren is aan de orde geweest waarbij bewustwording is gecreëerd bij de medewerkers en een stap gezet is naar een meer professionele leergemeenschap. Ook is de digitale gesprekkencyclus ingevoerd waarna deze manier van gespreksvoering voortaan de basis is. Ook deze ontwikkeling past bij het zijn van een lerende organisatie. SBO Noorderlicht Het positief schoolklimaat wat een aantal jaren geleden is ingevoerd, heeft in 2016 z n effect meer dan bewezen. De gedragsincidenten zijn zowel in aantal als heftigheid afgenomen. Verder is de samenwerking met Idris, een zorgpartner, een waardevolle aanvulling op de school gebleken. Wat begon als naschoolse dagbehandeling en begeleiding is gestart, is doorontwikkeld tot behandeling en begeleiding tot in enkele groepen. Ook is de samenwerking met Expertisecentrum De Kracht gegroeid. Begeleiding van groepsleraren is er een vorm van. De samenwerking met Fontys zorgt ervoor dat studenten leren op de werkplek en de school heeft studenten die werken op de leerplek. Het mes snijdt op deze manier aan twee kanten. SBO Zonnesteen Op deze school is ZIEN geïmplementeerd, een programma waarin de sociaal/emotionele ontwikkeling van leerlingen in kaart gebracht wordt en gevolgd kan worden. Ook zijn er door leerkrachten in ZIEN groepsplannen gemaakt voor sociaal-emotionele ontwikkeling in de klas. 23

24 Verder is het plan voor een positief pedagogisch klimaat op Zonnesteen volledig ingevoerd en geëvalueerd. De resultaten zien er zeer positief uit en met elkaar wordt ook een positievere sfeer en omgang met elkaar ervaren. Het beloningssysteem werkt goed en wordt door de hele school gedragen. Ook hebben alle collega's op Zonnesteen naar aanleiding van het invullen van een competentielijst en het inzetten van 360-graden feedback, doelstellingen geformuleerd voor persoonlijke ontwikkeling. Deze zijn in een doelstellingengesprek met de leidinggevende SMART vertaald naar persoonlijke acties. 3.2 Passend onderwijs Met de komst van passend onderwijs in 2014 is de strategische positie van specialistische onderwijsinstellingen als Biezonderwijs wezenlijk verandert. Meer dan ooit behoort Biezonderwijs aanvullend op en dienstbaar aan het reguliere onderwijs te zijn. Hoe dat exact in te richten, wordt in overleg met andere onderwijsinstellingen per regio in samenwerkingsverbanden besloten. Biezonderwijs participeert in de regio Midden-Brabant in zes samenwerkingsverbanden, namelijk: Plein013, samenwerkingsverband PO Tilburg en omgeving Portvolio, samenwerkingsverband VO Tilburg en omgeving PO3010, samenwerkingsverband PO Waalwijk en omgeving VO De Langstraat, samenwerkingsverband VO Waalwijk en omgeving RSV Breda PO, samenwerkingsverband PO Breda en omgeving RSV Breda VO, samenwerkingsverband VO Breda en omgeving Plein013 Plein 013 is het samenwerkingsverband van alle scholen voor primair onderwijs in de regio Tilburg. Het samenwerkingsverband Plein 013 bestaat uit 81 basisscholen, vier speciale basisscholen en vijf scholen voor speciaal onderwijs totaal voor ruim leerlingen Portvolio Portvolio is het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs in de regio Tilburg. Portvolio is met zeven schoolbesturen verantwoordelijk voor een passende onderwijsplaats voor ruim leerlingen in het voortgezet onderwijs in de regio. Het samenwerkingsverband streeft ernaar dat alle v(s)o-leerlingen in de regio Tilburg een diploma naar vermogen behalen of een passende en duurzame plek op de arbeidsmarkt en/of in de maatschappij innemen PO3010 Het Samenwerkingsverband PO is een stichting opgericht door de besturen van de scholen voor primair onderwijs in de gemeenten Aalburg, Heusden, Loon op Zand en Waalwijk en de besturen voor speciaal onderwijs in Oisterwijk, Tilburg en s-hertogenbosch. Het gaat om 48 scholen voor basisonderwijs en twee scholen voor speciaal basisonderwijs in de gemeenten Aalburg, Heusden, Loon op Zand en Waalwijk. Daarnaast gaat het om één school voor speciaal onderwijs in Oisterwijk, één school voor speciaal onderwijs in Goirle (De Keyzer), twee scholen voor speciaal onderwijs in Tilburg (waaronder De Bodde), drie scholen voor speciaal onderwijs in s-hertogenbosch en één school voor speciaal onderwijs in Eindhoven. Het Samenwerkingsverband PO wil dat alle leerlingen een passende onderwijsplek 24

25 krijgen. Een passende plek wil zeggen: zo dicht mogelijk bij huis, aansluitend op de mogelijkheden van het kind en in overeenstemming met de wensen van de ouders. Om dat te realiseren, is de steun nodig van partners zoals de instellingen voor jeugdhulp en de gemeenten. Ook is het bijzonder belangrijk om een goede samenwerking op te bouwen en afspraken te maken met de voorschoolse instellingen VO De Langstraat Het samenwerkingsverband VO De Langstraat is een stichting opgericht door de besturen van de scholen in De Langstraat en het Land van Heusden en Altena en de besturen voor voortgezet speciaal onderwijs (VSO) te Tilburg en 's-hertogenbosch. Het werkgebied beslaat De Langstraat en een deel van het Land van Heusden en Altena met daarin de gemeenten Aalburg, Heusden, Loon op Zand, Waalwijk en Woudrichem. Het samenwerkingsverband wil een keten van onderwijs en ondersteuning voor kinderen van organiseren, zodat een ononderbroken schoolloopbaan ontstaat zonder schooluitval. Onderwijs bieden dat passend is voor elk kind RSV Breda PO Het samenwerkingsverband Passend Onderwijs RSV Breda PO-30-03, is een stichting opgericht door de besturen van de scholen in Breda en omgeving. Dat zijn de scholen in de gemeente Breda, en ook die in Chaam (deel van de gemeente Alphen-Chaam), Baarle- Nassau, Dongen, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Gilze en Rijen, Oosterhout en Zundert. De besturen van de scholen in dit gebied hebben afgesproken samen ervoor te zorgen dat alle kinderen in de regio de juiste onderwijskansen krijgen. Het samenwerkingsverband PO en de daarin participerende schoolbesturen streven naar goede onderwijskansen en doen daarbij recht aan de onderwijsbehoeften van ieder individueel kind in de regio RSV Breda VO Het samenwerkingsverband RSV Breda VO is een stichting opgericht door besturen van de scholen in Breda, Oosterhout, Etten-Leur, Zundert, Geertruidenberg, Baarle-Nassau, Dongen, Gilze-Rijen, Rucphen, Drimmelen, (Alphen-)Chaam. Elke leerling heeft recht op goed onderwijs, het liefst op een school in de buurt. Die school moet ook de extra ondersteuning kunnen geven die sommige leerlingen nodig hebben. 25

26 3.3 Kengetallen leerlingen Het totaal aantal huidige en geprognosticeerde leerlingen van Biezonderwijs: Leerlingenaantallen schooljaar Teldatum Zonnesteen Westerwel Noorderlicht De Bodde, SO De Bodde, VSO Parcours Praktijkcollege De Keyzer, SO De Keyzer, VSO Totaal Uitstroomgegevens en opbrengsten In totaal 229 leerlingen komend van de scholen SBO Westerwel, SBO Zonnesteen, SBO Noorderlicht SO de Bodde, en SO de Keyzer zijn als volgt uitgestroomd naar vervolgonderwijs: Uitstroomgegevens SBO Westerwel 2016* PRO 10 VMBO Basisberoepsgerichte leerweg 35 VMBO Kaderberoepsgerichte leerweg 14 VMBO Theoretische leerweg 9 HAVO 6 VWO 3 VSO 9 Totaal 86 *Eventueel is er sprake van een combinatie met LWOO Uitstroomgegevens SBO Zonnesteen 2016* 26

27 PRO 18 VMBO Basisberoepsgerichte leerweg 19 VMBO Kaderberoepsgerichte leerweg 2 VMBO Theoretische leerweg 2 VSO 3 Totaal 44 *Eventueel is er sprake van een combinatie met LWOO Uitstroomgegevens SBO Noorderlicht 2016* PRO 10 VMBO Basisberoepsgerichte leerweg 13 VMBO Kaderberoepsgerichte leerweg 1 VMBO Theoretische leerweg 1 Totaal 25 *Eventueel is er sprake van een combinatie met LWOO Uitstroomgegevens SO de Bodde 2016 VSO 18 Zorg/behandeling zonder 1 onderwijs Totaal 19 Uitstroomgegevens SO de Keyzer 2016 PRO 4 VMBO Basisberoepsgerichte leerweg 2 VMBO Theoretische leerweg 3 VSO 46 Totaal 55 27

28 In totaal 209 leerlingen komend van de scholen VSO Parcours, Praktijkcollege Tilburg, VSO de Keyzer en VSO de Bodde zijn als volgt uitgestroomd/doorgestroomd: Uitstroomgegevens VSO Parcours 2016 Vervolgonderwijs / andere school 43 Arbeid / werk 4 Dagbesteding 2 Overig, waaronder sociale 12 werkplaats Totaal 62 Uitstroomgegevens Praktijkcollege Tilburg 2016 Vervolgonderwijs (mbo of andere 19 school) Arbeid / werk 17 Dagbesteding 0 Overig, waaronder UWV/Wajong 3 4 Verhuizing Totaal 43 Uitstroomgegevens VSO De Keyzer 2016 Vervolgonderwijs / andere school 39 Arbeid / werk 4 Dagbesteding 3 Overig, waaronder buitenland 7 Totaal 53 Uitstroomgegevens VSO De Bodde 2016 Vervolgonderwijs / andere school 4 Arbeid / werk 2 Dagbesteding 32 28

29 Thuis 1 Overig (verhuizing naar 1 buitenland) Totaal 51 29

30 4. Samenwerking Biezonderwijs werkt vanuit verschillende kaders en met partners in de regio Midden-Brabant samen aan het realiseren van haar missie. De belangrijkste samenwerkingsverbanden waarin Biezonderwijs in 2016 participeerde, zijn in dit hoofdstuk uiteengezet. 4.1 Samenwerkingsverbanden vanuit het wettelijk kader Onderwerp / thema Biezonderwijs / school Participerende partijen Passend Onderwijs Biezonderwijs Samenwerkingsverband Plein013 Passend Onderwijs Biezonderwijs Samenwerkingsverband Portvolio Passend Onderwijs Biezonderwijs Samenwerkingsverband PO3010 Passend Onderwijs Biezonderwijs Samenwerkingsverband VO De Langstraat Passend Onderwijs Biezonderwijs Samenwerkingsverband RSV Breda PO Passend Onderwijs Biezonderwijs Samenwerkingsverband RSV Breda VO Praktijkonderwijs Praktijkcollege Tilburg Sectorraad Praktijkonderwijs, Platform Praktijkonderwijs en Praktijkonderwijs Brabant Doel Realisatie van de Wet passend onderwijs voor het primair onderwijs in de regio Tilburg en omgeving. Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Realisatie van de Wet passend onderwijs voor het voortgezet onderwijs in de regio Tilburg en omgeving. Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Realisatie van de Wet passend onderwijs voor het primair onderwijs in de regio Waalwijk en omgeving. Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Realisatie van de Wet passend onderwijs voor het primair onderwijs in de regio Waalwijk en omgeving. Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Realisatie van de Wet passend onderwijs voor het primair onderwijs in de regio Breda en omgeving. Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Realisatie van de Wet passend onderwijs voor het primair onderwijs in de regio Breda en omgeving. Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Onderwijskundige vernieuwing en professionalisering, begeleiding bij diverse processen, met name arbeidsmarkttoeleiding. Namens Biezonderwijs nam eerst Theo van Gils en vanaf Harrie Backx deel aan dit overleg. Lokale Educatieve Biezonderwijs T-Primair Realisatie LEA Tilburg, optreden als 30

31 Agenda Tilburg samenwerkingspartner voor kinderopvang, welzijn, zorg en gemeente. Tevens samenwerking op gebied van personeel en bedrijfsvoering (shared services). Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. 4.2 Samenwerkingsverbanden vanuit onze maatschappelijke opdracht Onderwerp / thema Biezonderwijs / Participerende partijen Doel school Zorg Biezonderwijs Kompaan en de Bocht Zorgen voor integrale onderwijszorgarrangementen en andersoortige intensieve samenwerking rondom leerlingen van Biezonderwijs die tevens cliënt zijn bij Kompaan en de Bocht. De bestuurders van beide organisaties voeren tweemaandelijks een bilateraal overleg. Lokale Educatieve Agenda Tilburg Biezonderwijs T-Primair Realisatie LEA Tilburg, optreden als samenwerkingspartner voor kinderopvang, welzijn, zorg en gemeente. Tevens samenwerking op gebied van personeel en bedrijfsvoering (shared services). Namens Biezonderwijs participeert het CvB in dit bestuurlijk overleg. Vervolgopleiding Parcours Onderwijsgroep Tilburg VSO Parcours en Onderwijsgroep Tilburg zorgen er samen voor dat jongeren die in staat zijn een entréeopleiding te volgen, daarin kunnen slagen. Leerlingen staan ingeschreven bij Parcours en op basis van een symbioseovereenkomst met Onderwijsgroep Tilburg kunnen deze leerlingen die de ondersteuning(structuur) van het VSO nodig blijven hebben, deels ook onderwijs aldaar volgen. Speciaal onderwijs Biezonderwijs Mytylschool Tilburg Delen van kennis en inzichten met collega-instelling voor specialistisch onderwijs in de regio Midden- Brabant en versterking van de onderlinge samenwerking, waaronder op het gebied van passend onderwijs. De bestuurders 31

32 Praktijkonderwijs Biezonderwijs / Praktijkcollege Tilburg Arbeidstoeleiding Maatschappelijke integratie en participatie jongeren met verstandelijke beperking Vluchtelingenkinderen Praktijkcollege Tilburg, Parcours, De Bodde en De Keyzer (allen: Biezonderwijs). Verder: Mytylschool Tilburg en MET Praktijkonderwijs De Bodde Noorderlicht en Expertisecentrum de Kracht MET Praktijkonderwijs (Waalwijk) Samen Werk Tilburg BoddeHuis-partners: Tiwos, Wonen Breburg en TBV Wonen Stichting Opmaat, COA en gemeente Tilburg van beide organisaties voeren maandelijks een bilateraal overleg. Delen van kennis en inzichten met collega-instelling voor praktijkonderwijs in de regio Midden-Brabant en versterking van de onderlinge samenwerking, waaronder op het gebied van passend onderwijs. Stimuleren van samenwerking tussen VSO/PRO-scholen uit regio Midden-Brabant met bedrijven. Verhogen mogelijke participatie (oud-)leerlingen op de (reguliere) arbeidsmarkt. Verder: versterken profilering van het VSO en praktijkonderwijs in de regio Midden-Brabant en landelijk. Stimuleren onderlinge samenwerking en kennisdeling tussen scholen VSO en praktijkonderwijs. Stimuleren van maatschappelijke integratie en participatie van leerlingen van De Bodde door middel van het leren van zelfstandig wonen in een huurhuis dat door de Tilburgse woningcorporaties ter beschikking van De Bodde wordt gesteld. Sinds eind 2015 wordt er vanuit de locatie van SBO Noorderlicht onderwijs verzorgd aan vluchtelingenkinderen uit met name Syrië. Stichting Opmaat is het bevoegd gezag van deze school De Sleutelbloem, maar werkt nauw samen met Biezonderwijs voor de realisatie ervan. 4.3 Verbonden partijen Stichting Vrienden van het Praktijkcollege Tilburg bestaat sinds 2011 en is in 2016 opgehouden te bestaan. De Stichting had als doel om fondsen te werven om activiteiten te financieren voor leerlingen van het Praktijkcollege Tilburg die dat zelf (dan wel hun ouders / verzorgers) niet kunnen betalen. Het Praktijkcollege Tilburg is onderdeel van Stichting Biezonderwijs, vandaar dat het relevant wordt geacht in dit verslag melding te maken van de activiteiten van deze aan Biezonderwijs verbonden partij. 32

33 5. Kwaliteitsbeleid Biezonderwijs beschikte in 2016 nog niet over een stichtingsbreed kwaliteitsbeleid. Onder meer vanwege de diversiteit aan schoolsoorten en doelgroepen binnen de stichting is het kwaliteitsbeleid een gedecentraliseerde aangelegenheid van schooldirecties. De RvT en het CvB hebben in de loop van 2016 afgesproken in 2017 desondanks te komen tot stichtingsbreed kwaliteitsbeleid, om zo onder meer expertises te kunnen delen. Ouders en leerlingen moeten erop kunnen vertrouwen dat er bij elke school sprake is van goede onderwijskwaliteit: wij doen de goede dingen en deze dingen doen wij goed! 5.1 Kwaliteitszorg in de organisatie Kwaliteitszorg is in essentie doen wat aan de voorkant wordt beloofd: het realiseren van wettelijke en door Biezonderwijs zelf gestelde doelen in belang van leerling en medewerker. Dat vraagt om een continu proces van doelen stellen, uitvoeren, verantwoorden, leren en verbeteren. De organisatie van dit proces is de kern van kwaliteitszorg. De reikwijdte van deze doelen kan breed zijn: van kwaliteit van het functioneren van leerkrachten in de klas in interactie met leerlingen tot de voorwaarden om te komen tot goed onderwijs op het gebied van bedrijfsvoering. Gedurende het verslagjaar zijn er verschillende hulpmiddelen op stichtingsniveau ingezet om het continue proces van kwaliteitszorg mee te kunnen volgen en (be)sturen. Hulpmiddelen als: Bestuursverslag/jaarrekening; Ondernemingsplan en meerjarig schoolplan per school en daarbij horende schoolontwikkelgesprekken tussen CvB en directies; Managementrapportages (MARAP) en het daarbij horende overleg tussen CvB en directies; Periodieke overleggen tussen Biezonderwijs en het administratiekantoor Vizyr, dat verantwoordelijk is voor zowel de personele als financiële administratie. 5.2 Toezicht op de kwaliteit door inspectie en bestuur De Inspectie voor het Onderwijs heeft in dit kalenderjaar meerdere scholen van Biezonderwijs bezocht in het kader van het toezicht kader voor het verkrijgen van een actueel beeld. In 2016 waren dat de volgende scholen: 23 februari: De Bodde 1 juni: De Keyzer SO Alle scholen van Biezonderwijs beschikken eind 2016 over een basisarrangement. 5.3 Code Goed Bestuur in het primair onderwijs De RvT en CvB conformeren zich aan de Code Goed Bestuur van de PO-raad. De leden van de PO-raad hebben op 21 januari 2010 de Code Goed Bestuur in het Primair Onderwijs vastgesteld als leidraad voor goed bestuur in het primair onderwijs. Er is gekozen voor een code waarin vooral uitgangspunten voor goed bestuur centraal staan. De code roept op tot werken op basis van principes voor goed bestuur en vermijdt zoveel als mogelijk nieuwe plan- en regellast. Daarmee is er ruimte voor de onderwijsorganisaties voor een eigen wijze van invulling van die principes. 33

34 5.4 Klachtenregeling Vertrouwenscommissie Bij vragen of klachten ten aanzien van seksuele intimidatie en andere vormen van machtsmisbruik, kunnen melders terecht bij Stichting KOMM. De contactgegevens zijn: Stichting KOMM Ter attentie van mevrouw A. de Koning-Meeùs Postbus AB Ulvenhout Website: Externe vertrouwenspersoon Voor alle gevallen waarin dat niet lukt of niet naar tevredenheid wordt afgehandeld, is er de vertrouwenspersoon. De voorzitter van het CvB zorgt ervoor dat de vertrouwenspersoon contact opneemt met de betrokkene. Het kan ook zijn dat een interne contactpersoon contact legt met de externe vertrouwenspersoon. De externe vertrouwenspersoon die aan Biezonderwijs is verbonden, is mevrouw Irma van Hezewijk van Vertrouwenswerk.nl. Haar contactgegevens zijn: Vertrouwenswerk.nl Ter attentie van mevrouw Irma van Hezewijk Snaphaan WP Gilze Website: De vertrouwenspersoon is onafhankelijk. Zij heeft geen dienstverband bij het schoolbestuur. De vertrouwenspersoon kan door bemiddeling zorgen dat het probleem opgelost wordt. Ook kan zij helpen met het indienen van klachten bij de externe klachtencommissie. Biezonderwijs is aangesloten bij de externe klachtencommissie Externe klachtencommissie Biezonderwijs is verbonden aan een landelijke, onafhankelijke externe klachtencommissie, te weten: Stichting Geschillen Commissies Bijzonder Onderwijs (GCBO). Melders kunnen contact opnemen met de GCBO via de volgende contactgegevens: Stichting Geschillen Commissies Bijzonder Onderwijs Postbus EH Den Haag Website: 34

35 5.4.4 Aantal klachten In het jaar 2016 hebben ouders één klacht ingediend bij Stichting Geschillen Commissies Bijzonder Onderwijs, de externe klachtencommissie. Nadat de melding bij de voorzitter van het College van Bestuur terecht is gekomen, heeft er, naar tevredenheid van ouders, een gesprek plaatsgevonden. Daarna hebben ouders de klacht ingetrokken. Verder is er bij de voorzitter van het College van Bestuur een aantal meldingen geweest van ongenoegen. Deze zijn al dan niet met behulp van de externe vertrouwenspersoon geklaard Integriteitsbeleid In 2016 is er integriteitsbeleid voor stichting Biezonderwijs vastgesteld. De integriteitscode en bijbehorende protocol, reglement en taakstelling zijn in nauw overleg met de Raad van Toezicht, GMR, directeuren, de huisjurist en medewerkers van het bestuursbureau van Biezonderwijs tot stand gekomen. De inhoud ervan is bewust gesynchroniseerd met het nieuwe strategisch meerjarenbeleidsplan

36 6. Personeelsbeleid De kernopdracht van Biezonderwijs is het faciliteren, op innovatieve en kwalitatief hoogwaardige wijze, van de talentontwikkeling van kinderen en jongeren in kwetsbare posities in Midden-Brabant. Om dat te bereiken is het nodig om het kind centraal te stellen, de medewerkers en daarmee de teams in hun kracht te zetten en leiderschap zo laag mogelijk in de organisatie te plaatsen. Het personeelsbeleid is een belangrijk middel om medewerkers te faciliteren in hun persoonlijke ontwikkeling om zo het maximale uit hun eigen talenten en daarmee uit die van leerlingen te (kunnen) halen. Hoe medewerkers in 2016 hebben gefunctioneerd en binnen welke (arbeidsrechtelijke) context zij dat hebben gedaan, wordt op hoofdlijnen helder in dit hoofdstuk. 6.1 Personele kengetallen Hieronder volgt een toelichting op de diverse, relevante personele kengetallen ten aanzien van medewerkers van Biezonderwijs in Personeelsbezetting In de cijfers zijn alle vervangers buiten beschouwing gelaten. Personeelsoverzicht wtf excl. vervangers Onderwijzend personeel (OP) 244,10 Onderwijsondersteunend personeel (OOP) 125,41 Totaal Biezonderwijs 369, Man/Vrouw verhouding In de cijfers zijn alle vervangers buiten beschouwing gelaten. Man/ Vrouw verhouding excl vervangers % Man % Vrouw % Totaal Biezonderwijs % Ziekteverzuim Ten opzichte van 2015 (7,34%) is het verzuim in het kalenderjaar 2016 met 1% gedaald naar 6,39% (2015: 7,34%). Ook de meldingsfrequentie is gedaald naar 1,26 (2,2 in 2015). Afgezet tegen de beschikbare branchecijfers is het verzuimpercentage vergelijkbaar met de branche. De meldingsfrequentie en de verzuimduur zijn hoger dan het branchegemiddelde. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat de doelgroep waar Biezonderwijs mee te maken heeft afwijkt van de PO-branche. Hierdoor kan er meer verzuim ontstaan, b.v. als gevolg van agressie-incidenten. 36

37 Biezonderwijs PO OP 2015 PO OOP 2015 Verzuimpercentage 6,39% 6,40% 6,50% Meldingsfrequentie 1,26 1,1 1,1 Verzuimduur 24, De onderlinge verschillen tussen scholen zijn groot (variatie van ruim 2% tot 11%). 6.2 Ontwikkeling HRM thema s In 2016 is een vervolg gegeven aan een aantal eerder ontwikkelde HRM-instrumenten in Daarnaast heeft Biezonderwijs te maken gehad met een aantal externe ontwikkelingen die de organisatie hebben beïnvloed op het gebied van HRM-beleid c.q. personeelsbeleid WWZ en Regionaal Transfer Centrum Midden- Brabant De meeste onderdelen van de Wet Werk en Zekerheid (Wwz per 1 juli 2016) gaan over wijzigingen in het Burgerlijk Wetboek (BW), zoals aanzegplicht, ketenregeling en transitievergoeding. De cao s PO en VO zijn per juli 2016 afgesloten en spelen in op deze wijzigingen. De Wwz heeft met name gevolgen voor de wijze waarop Biezonderwijs omgaat met haar vervangingen. Zodanig dat Biezonderwijs enerzijds participeert in het Regionaal Transfercentrum Midden-Brabant (RTC) en anderzijds stichtingsbreed vervangingsbeleid heeft opgesteld in het najaar van Vóór augustus 2015 was Biezonderwijs aangesloten bij het Vervangingsfonds. Hiervoor betaalde Biezonderwijs een premie en via het Vervangingsfonds ontving Biezonderwijs de vergoeding voor de vervanger. De kosten van de vervanger en de ontvangen vergoeding werden financieel geboekt op de school. Per augustus 2015 is Biezonderwijs Eigen Risico Drager (ERD) geworden voor de kosten van het ziekteverzuim. Hiermee is de opslag van de premie voor het Vervangingsfonds vervallen. Biezonderwijs is, samen met veertien andere schoolbesturen, een van de initiatiefnemers tot het oprichten van het Regionaal Transfer Centrum Midden-Brabant (RTC) vanaf 1 juli Doelstelling is dat alle vervangingen (voor de functie van leerkracht, leraarondersteuner en onderwijsassistent) worden aangemeld bij het RTC. In alle opzichten is het schooljaar voor het RTC met alle aangesloten besturen een ervaringsjaar te noemen. Vanaf de start is afgesproken dat Biezonderwijs kan groeien naar 4% formatie in de vaste schil. De intentie is dat de vaste schil zou worden ingezet voor het verzuim langer dan één week, maar korter dan vier weken. Voor vervanging van langer dan vier weken, zou de flexibele schil vanuit het RTC en van de vaste schil van andere schoolbesturen die zijn aangesloten bij het RTC uitkomst moeten bieden. De huidige situatie is echter dusdanig dat de grote vraag naar vervangers het aanbod overstijgt. De flexibele schil was vanaf de start kwalitatief en kwantitatief nog niet toereikend voor het aanleveren van vervangers binnen het SO, VSO en PrO maar dit gold in 2016 ook voor de S(B)O-scholen. Het beperkte aantal medewerkers vanuit de vaste schil van Biezonderwijs is ingezet op langdurige vervangingen binnen de SBO scholen. Alle andere besturen ervaren dezelfde problematiek. De verdere samenwerking met de andere schoolbesturen zal tot stand moeten komen om een uitwisseling van de (V)S(B)O vaste schil in de toekomst mogelijk te maken. Daarnaast zullen we onze eigen vaste schil aan vervangers uitbreiden om intern aan de vervangingsvraag te kunnen voldoen. 37

38 Medewerkers die bovenformatief worden zullen o.a. de mogelijkheid krijgen om onderdeel te zijn van deze vaste schil. Op deze manier blijven zij inzetbaar binnen de scholen en zijn de kosten op externe inhuur lager. De voorkeur gaat uit naar het inzetten van een medewerker per type onderwijs en te koppelen aan één of meerdere scholen. De verdere uitkomsten van de evaluatie betreffende het vervangingsbeleid zal in het jaar 2017 terug komen Digitaliseren, actualiseren en uniformeren personele regelingen Vanaf februari 2016 werken we met het programma InSite van Afas. Via InSite wordt de mutatiestroom van alle personeelsmutaties binnen Biezonderwijs digitaal verwerkt. InSite maakt het ook mogelijk dat iedere medewerker zelf toegang heeft tot zijn of haar personeelsdossier én dat iedereen bepaalde mutaties zelf kan wijzigen of aanleveren. Een belangrijke stap om administratie processen sneller en efficiënter te laten verlopen. Ook ligt de focus op het verkrijgen van de juiste managementinformatie om hierop adequaat te kunnen sturen. In 2016 hebben we aandacht geschonken aan de invoering van deze nieuwe werkwijze d.m.v. training aan de administraties van de scholen en hebben we waar nodig bijgestuurd in de digitale workflows. 6.3 Mobiliteit en flexibiliteit In de komende jaren heeft Biezonderwijs, onder andere als gevolg van wijziging in de bekostiging en teruggang van leerlingen, te maken met een krimpende formatie. De stichting hanteert een werkgelegenheidsbeleid (zie 10.1 t/m 10.2 van de cao PO). Dit betekent dat voor werknemers met een vast contract in principe een werkgelegenheidsgarantie geldt. Ook de cao VO gaat uit van behoud van werkgelegenheid (zie artikel 18.1) Mobiliteitsbeleid Biezonderwijs heeft in januari haar mobiliteitsbeleid in vernieuwde vorm vastgesteld. Uitgaande van het werkgelegenheidsbeleid bevat het mobiliteitsbeleid een draaiboek voor de jaarlijkse mobiliteit, waarbij wordt uitgegaan van, in volgorde, vrijwillige mobiliteit (in- en extern) en verplichte mobiliteit. In het mobiliteitsbeleid ten behoeve van het schooljaar is, gelet op de omvang van de krimp op dat moment, ingezet op een combinatie van vrijwillige mobiliteit (intern solliciteren op vacatures bij scholen/de Kracht waar vacatures ontstonden) en het niet verlengen van tijdelijke contracten. Tegelijkertijd is een aantal nieuwe medewerkers van buiten de organisatie aangenomen, vanwege kwalitatieve frictie met name binnen het VSO: verschil in functie, functieniveau of doelgroep maakte niet elke functie passend voor elke tijdelijke medewerker. 6.4 Verzuimbeleid Zoals eerder in dit verslag aangegeven, is het gemiddelde verzuimpercentage in ,39%. Er bestaan aanzienlijke verschillen tussen onze scholen. Met name het psychisch verzuim veroorzaakt de meeste verzuimdagen. De algemene verzuimontwikkeling is gunstig. Winst lijkt er nog haalbaar in het samenspel met de bedrijfsarts en door voor enkele scholen een actieplan en gerichte interventies op te stellen. Ook kunnen er interventies gekoppeld worden aan de meest voorkomende diagnose (psychische klachten) en/of leeftijdsspecifieke interventies. 38

39 De specifieke arbeidsomstandigheden bij Biezonderwijs vragen soms om specifiek maatregelen. Gerichte aandacht aan het binnen de perken houden van verzwarende arbeidsomstandigheden (denk aan agressie) en het versterken van de beïnvloedingsmogelijkheden door medewerkers vragen hierbij continu om aandacht. In het schooljaar wordt stichtingsbreed verzuimbeleid ontwikkeld. 6.5 Functieontwikkeling Harmoniseren en vernieuwen van het functiehuis In 2015 is een inventarisatie gemaakt van alle functies die in gebruik zijn binnen de stichting. Gekozen is voor een gefaseerde aanpak, dat wil zeggen per functiecategorie. Het plan van aanpak met tijdspad is goedgekeurd door de GMR en is verder uitgewerkt in 2016 waarbij de focus op OP lag. In het jaar 2017 zijn alle andere functies beschreven en opnieuw gewaardeerd Gesprekkencyclus Om de gesprekscyclus elektronisch c.q. digitaal te ondersteunen, heeft een interne projectgroep binnen Biezonderwijs eind 2015 De Digitale Gesprekscyclus geïntroduceerd. De Digitale Gesprekscyclus (DDGC) is precies wat de naam zegt - een digitaal instrument waarin de cyclus van functionerings- en beoordelingsgesprekken vormgegeven wordt. Met de introductie van DDGC wordt tevens bereikt dat binnen Biezonderwijs overal met dezelfde gesprekscyclus wordt gewerkt. In 2017 zal de eerste evaluatie en verdere verdieping van deze methode plaats vinden. 6.6 MTO Eind 2015/Begin 2016 hebben alle scholen en expertisecentrum De Kracht een medewerkerstevredenheidsonderzoek uitgevoerd. Alle scholen en De Kracht hebben de vragenlijst voor een gedeelte aangepast aan de eigen werkomgeving en vervolgens zijn de resultaten met verschillende parameters uitgewerkt. Dit maakte het lastig om een algemeen beeld en analyse op stichtingsniveau te vormen. Voor een volgend MTO (in 2018) zal er een werkgroep met schooldirecteuren worden geformeerd in 2017 om de resultaten van het onderzoek beter op elkaar aan te laten sluiten. 39

40 7. Huisvestingsbeleid De ontwikkelingen op het gebied van huisvesting zijn te splitsen in de activiteiten die op de locaties plaatsvinden en de thema s die bovenschools spelen. Naast de jaarlijkse formulering van meerjaren onderhoudersplannen (MOP s) op schoolniveau, hebben diverse huisvestingsvraagstukken een prominente rol gespeeld in 2016 met betrekking tot VSO Parcours, SG De Keyzer en de doordecentralisatie van eigenaarschap van schoolgebouwen VSO Parcours is al langere tijd gehuisvest op twee locaties in Tilburg. De leerlingen zijn op basis van hun uitstroombestemming over de twee locaties verdeeld; de arbeidsgerichte leerroute en de diplomagerichte leerroute (VMBO basis/kader). Sinds enige tijd is SO De Klimmer niet meer aanwezig op de locatie Parcours, maar gefuseerd met de SO-afdeling van scholengemeenschap De Keyzer in Goirle. Hierdoor is er enige leegstand ontstaan. Verder is de locatie Pastoriestraat aanzienlijk en aantoonbaar verouderd. Tegen deze achtergrond is de directie van VSO Parcours voornemens te komen tot het zoveel mogelijk concentreren van de leerlingen op een unilocatie op de Generaal Smutslaan. Nadere uitwerking zal gedurende 2017 plaatsvinden. Verder is in 2016 gebleken dat de onderwijslocaties in Goirle voor de VSO-afdeling van scholengemeenschap De Keyzer ontoereikend was. Door ontwikkeling van de leerlingaantallen was er sprake van een gebrek aan vierkante meters. Daarom heeft Biezonderwijs in 2016 na afstemming met zowel buurtbewoners als de gemeente Goirle besloten gebruik te maken van tijdelijke noodunits die voor een periode van drie jaren worden gehuurd. Daarnaast maakt sinds januari 2016 een wisselend aantal vluchtelingenkinderen, vooral afkomstig uit Syrië, gebruik van het schoolgebouw van onze SBO-school Noorderlicht in Tilburg-Noord. Collega-schoolbestuur Stichting Opmaat benut sinds 2016 een deel van dit schoolgebouw van Biezonderwijs tegen een passende vergoeding. Ten slotte heeft de gemeente Tilburg schoolbesturen uit het PO en VO reeds in 2015 gevraagd naar hun zienswijze ten aanzien van een eventuele volledige doordecentralisatie van het eigenaarschap van schoolgebouwen. Biezonderwijs en andere schoolbesturen zijn in 2016 het gesprek met de gemeente Tilburg over een eventuele volledige overdracht van eigenaarschap van schoolgebouwen aangegaan. Dit zal de komende periode haar vervolg krijgen. Daarbij zal de ervaring van Biezonderwijs ten aanzien van het schoolgebouw van Scholengemeenschap De Keyzer te Goirle worden betrokken, aangezien Biezonderwijs daar reeds volledig eigenaar van is. 40

41 8. Financieel Beleid 8.1 Treasury Sinds 1 juli 2016 vervangt de Regeling beleggen, lenen en derivaten 2016 (BL&D) de Regeling beleggen en belenen van Als gevolg hiervan zijn schoolbesturen verplicht om een treasurystatuut vast te stellen dat voldoet aan de eisen van de nieuwe regeling. Biezonderwijs heeft haar treasurystatuut gewijzigd en vastgesteld door het College van Bestuur na goedkeuring door de Raad van Toezicht van Biezonderwijs. In het verslagjaar zijn er geen deposito s afgesloten. 8.2 Risicobeheersings- en controlesystemen Het bestuur van Biezonderwijs heeft in het verleden gekozen om de beheersing van risico s en de controle hierop, waaronder interne controle, zo laag mogelijk in de organisatie en volledig in de lijn te organiseren. Hierdoor ligt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van activiteiten bij de uitvoerende functionaris en de direct leidinggevende. Deze laatste moet zich bewust zijn van de risico s die zich bij de activiteiten kunnen voordoen en daarmee is risicomanagement een taak van elke leidinggevende op elk niveau van de organisatie. Periodiek legt de directeur verantwoording af aan het bestuur over de ontwikkelingen op onderwijsgebied, risico s en de financiële voortgang. 8.3 Risicomanagement Bij de begroting zijn in gesprekken met de directeuren de volgende risico s geïdentificeerd en welke maatregelen worden genomen om deze risico s te vermijden: Leerling ontwikkeling Door de invoering van passend onderwijs geven samenwerkingsverbanden in vergelijking tot het verleden minder toelaatbaarheidsverklaringen (TLV s) af. Met name in het SBO en SO is er hierdoor sprake van steeds minder leerlingen. Minder leerlingen betekenen minder financiering. Hierdoor kan de balans tussen financiële middelen en de kwaliteit van het onderwijs, onder meer uitgedrukt in samenstelling van schoolteams en de gemiddelde groepsgrootte, onder druk komen te staan. Het is lastig een goede, betrouwbare prognose van het aantal leerlingen te maken. Daarom voeren directeuren, controller en het bestuur periodiek overleg over de ontwikkeling van het aantal leerlingen Externe factoren Biezonderwijs is relatief sterk afhankelijkheid van de ontwikkelingen binnen de samenwerkingsverbanden. De voorzitter College van Bestuur van Biezonderwijs participeert in de besturen en bestuursvergaderingen van zes samenwerkingsverbanden in Midden- Brabant, mede om invloed te kunnen hebben op de besluitvorming binnen deze samenwerkingsverbanden in belang van kinderen en jongeren. Het gaat hier om beslissingen over onder andere toelatingsverklaringen, groeibekostiging, vergoeding bij doorverwijzing van SBO naar SO, onderwijskwaliteit bij dalend aantal leerlingen en dergelijke. Waar mogelijk mede door de organisatiestructuur van individuele samenwerkingsverbanden participeren ook (school)directeuren van Biezonderwijs in overleggremia van het desbetreffende samenwerkingsverband. 41

42 8.3.3 Personeel Bij negatieve exploitatieresultaten wordt in het onderwijs veelal de formatie aangepast om de exploitatie sluitend te krijgen. Op andere plekken binnen de organisatie kan behoefte ontstaan in verband met natuurlijk verloop van medewerkers. Jaarlijks wordt een bestuursformatieplan opgesteld om een goede afstemming te krijgen. Ook maakt Biezonderwijs actief gebruik van haar in 2016 herijkte mobiliteitsbeleid. Een relatief groot aantal medewerkers is gedetacheerd bij een aantal samenwerkingsverbanden of bij individuele schoolbesturen. Indien deze detacheringscontracten worden opgezegd, loopt Biezonderwijs een zeker risico. Door het afsluiten van een meerjarige detacheringsovereenkomsten kan dit risico worden beperkt. Door de intreding van de WWZ wordt het aantal tijdelijke contracten beperkt, zoals in hoofdstuk zes reeds was te lezen. Hierdoor is het voor Biezonderwijs lastig flexibel om te gaan met vooral vervangingscontracten. Door samenwerking met andere besturen via het RTC Midden-Brabant kan Biezonderwijs dit risico beperken. Voor de (door)ontwikkeling van kwaliteit en professionalisering van medewerkers en het algemene primaire proces worden in 2016 plannen ontwikkeld. Plannen die onder meer moeten leiden tot strategisch HRMbeleid Huisvesting Door de daling van het aantal leerlingen binnen met name de drie SBO-scholen en de groei bij VSO- en PrO--scholen loopt Biezonderwijs tegen huisvestingsvraagstukken aan, variërend van gebrek tot overschot aan beschikbare vierkante meters. Biezonderwijs heeft nog geen stichtingsbreed huisvestingsbeleid en het bestuur is derhalve voornemens dit alsnog te ontwikkelen ICT Het ontbreekt Biezonderwijs aan adequaat stichtingsbreed ICT-beleid dat zowel verbonden is aan de onderwijskundige doelstellingen van de Biezonderwijsscholen en De Kracht, maar ook aan het beheren en onderhouden van de ICT-systemen en infrastructuur. Biezonderwijs heeft haar ICT omgeving voldoende op orde om de privacy van stakeholders te waarborgen en het risico op data lekken te mitigeren. 42

43 8.4 Financieel resultaat Biezonderwijs sluit 2016 af met een exploitatieresultaat van negatief Het begrote resultaat 2016 bedraagt positief. In onderstaande toelichting op de gang van zaken gedurende het verslagjaar worden de realisatiecijfers afgezet tegen begrotingscijfers 2016 en de realisatiecijfers Staat van baten en lasten in Realisatie Begroting Realisatie Baten Rijksbijdragen OCW Overige overheidsbijdragen Overige baten Totaal baten Lasten Personele lasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige instellingslasten Totaal lasten Financiële baten en lasten Resultaat Toelichting op de baten (ten opzichte van de begroting) Rijksbijdragen De rijksbijdragen zijn in en daarmee circa hoger dan begroot. Deze stijging is te verdelen in: Hogere baten vanuit het ministerie ( ) en hogere bijdragen vanuit de samenwerkingsverbanden en overige inkomsten ( ) De hogere baten vanuit het Ministerie worden verklaard door enerzijds de jaarlijkse reguliere prijsindexatie en anderzijds de bijstelling van de personele bekostiging ter compensatie van de cao-stijging (cao PO). 43

44 Overige overheidsbijdragen De totale overige overheidsbijdragen zijn met circa hoger dan begroot. Deze post betreft naast de bijdragen vanuit de gemeenten voor onder andere het medegebruik van gymzalen, ook uit de huisvestingsvergoeding voor Scholengemeenschap De Keyzer door de gemeente Goirle, alsmede diverse ontvangen bijdragen en subsidies, waaronder de lokale educatieve agenda (LEA). Overige baten De overige baten bedragen in totaal en zijn ruim hoger dan begroot. Dit wordt verklaard door: - Hogere Inkomsten personeel EB ESF Subsidie Sponsoring en donaties Diversen Totaal In 2016 hebben meer afnemers gebruik gemaakt van de diensten van De Kracht (EB15) dan in de begroting was voorzien. Opgenomen in de exploitatie zijn de projectbaten ESF (Europees Sociaal Fonds). Conform de richtlijnen op de jaarverslaggeving dienen van projecten zowel de ontvangen baten als de gemaakte kosten binnen de exploitatie te worden verantwoord. De baten zijn opgenomen onder de overige baten, de lasten van beide projecten onder de overige instellingslasten. Personeelslasten De totale personele lasten bedragen en wijken daarmee (5,5%) af van de vastgestelde begroting De personele lasten zijn onder te verdelen in: Personeelslasten in Realisatie 2016 Begroting 2016 Afwijking Lonen en salarissen Overige personele lasten Totale Personeelslasten De stijging van de lonen en salarissen zijn het gevolg van - hogere leerlingaantallen en daarmee hogere bezetting - vervangingen voor ziekteverzuim - uitkeringen transitievergoedingen - cao loonsverhoging vanaf januari 44

45 De stijging van de overige personele lasten ten opzichte van de begroting betreffen voornamelijk de gestegen kosten voor verdere professionalisering van de organisatie en inhuur derden bij expertisecentrum De Kracht. Afschrijvingen De afschrijvingskosten in 2016 dalen ten opzichte van de begroting met In totaal is in 2016 circa geïnvesteerd. Dit betreft aan investeringen in Inventaris en apparatuur en aan investeringen in leermiddelen bij de scholen. Huisvestingslasten De huisvestingskosten in 2016 stijgen ten opzichte van de begroting met De stijging is een gevolg van rubricering van de externe schoonmaakkosten onder de huisvestingslasten. Kosten voor klein onderhoud en de kosten voor energie zijn circa hoger dan begroot. Daarentegen is de huur circa lager dan begroot. Overige lasten De overige instellingslasten zijn hoger dan begroot. Deze post betreft een groot aantal onderliggende posten die veelal in lijn met de begroting realiseren. De posten met de grootste afwijking ten opzichte van de begroting betreffen: - OLP verbruik (afwijking ) - Overige uitgaven (afwijking ) - Bestedingen ouderbijdragen / buitenschoolse bijdragen (afwijking ) - Hogere Begeleiding en Advieskosten ( afwijking ) De overige uitgaven betreffen met name de reeds bij de baten gememoreerde projecten ESF, uitgaven aan innovatie en kosten van PR & Communicatie. Bestedingen die niet subsidiabel zijn, betreffen lasten c.q. uitgaven die vanuit de nietsubsidiabele middelen (ouderbijdragen en overige niet subsidiabele middelen) zijn verricht. Vanwege het budget neutrale karakter wordt deze niet-subsidiabele posten door schoolbesturen als Biezonderwijs veelal niet begroot. Toelichting op de financiële baten en lasten Het saldo van de financiële baten en lasten zijn hoger dan begroot (hogere lasten) De financiële baten betreffen met name lagere rentebaten vanuit spaarrekeningen en financiële lasten betreffen met name de hypotheeklasten voor Scholengemeenschap De Keyzer. 45

46 Vergelijking met realisatie 2015 Baten De baten liggen met circa hoger dan in De belangrijkste oorzaken zijn als volgt. Hogere baten in de reguliere bekostiging als gevolg van indexatie en cao afspraken en hogere instoomgelden circa De gemeentelijke bijdragen zijn hoger in vergelijking met 2015 (bijna hoger). Met name ontvangen gemeentelijke bijdragen. Daar tegenover staan lagere overige baten zijn met circa Lasten De lasten zijn met circa hoger dan in Uitsplitsing van de bedragen en verklaring op hoofdlijnen. De personele lasten zijn hoger door hogere lonen en salarissen o.a. door cao stijging. De afschrijvingskosten dalen met door lagere kosten voor Inventaris en apparatuur alsmede leermiddelen De huisvestingslasten stijgen met als gevolg van hogere huurkosten huisvesting bij Scholengemeenschap De Keyzer en hogere energiekosten bij de scholen. Daarnaast zijn de externe schoonmaakkosten gerubriceerd onder de huisvestingskosten en zijn de onderhoudskosten gestegen. De overige instellingslasten zijn gedaald met Grootste afwijking betreft de in 2015 gerealiseerde afhandeling van het gebruik van het parkeerterrein van zorginstelling Kompaan en de Bocht (lasten voorgaande jaren). Overige posten liggen grotendeels in lijn met de realisatie in De post leermiddelen realiseert hoger dan vorig jaar. Met name de post OLP is bij lager dan vorig verslagjaar. 46

47 8.5 Resultaatverdeling en vermogen Het totale resultaat over 2016 bedraagt negatief en is in mindering gebracht op de reserves van Biezonderwijs. Onderstaand het totaaloverzicht van de reserves inclusief de resultaatverdeling voor Saldo Bestemmings- Herverdeling Saldo 2015 resultaat 2016 Algemene reserve ( ) (7.548) Bestemmingsreserves publiek Bestemmingsreserve BAPO Bestemmingsreserve sociaal plan ( ) - Bestemmingsreserve kwaliteitsslag (65.000) Bestemmingsreserve innovatie Bestemmingsreserves privaat Bestemmingsreserve niet-subsidiabel Totaal bestemmingsreserves Totaal Eigen vermogen ( )

48 9. Continuïteitsparagraaf 9.1 Inleiding In het kader van de versterking van de bestuurskracht in het onderwijs is het sinds 2013 verplicht een continuïteitsparagraaf op te nemen in het jaarverslag. Biezonderwijs is een ambitieus en maatschappelijk bewust schoolbestuur dat waarde hecht aan het afleggen van verantwoording over genomen besluiten in het verleden, maar ook transparant is over haar voornemens richting de toekomst. Biezonderwijs stelt jaarlijks een meerjarenbegroting en bestuursformatieplan op. Hierin worden de maatschappelijke ontwikkelingen met betrekking tot onderwijs, de interne ontwikkelingen binnen Biezonderwijs en de ambities van Biezonderwijs vertaald in een financiële prognose voor de komende jaren. Het meerjarenperspectief van Biezonderwijs hangt sterk af van de ontwikkeling van de leerlingenaantallen, het effect van de vereveningsopdracht van de samenwerkingsverbanden, de consequenties strategisch beleid van Biezonderwijs zelf en de ontwikkeling van de inkomsten uit ambulante begeleiding c.q. dienstverlening van en door De Kracht. 9.2 Kengetallen Biezonderwijs stelt een begroting op waarbij altijd een aantal jaren vooruit wordt begroot. Uiteraard zijn de eerste jaren nauwkeuriger te begroten, maar het is belangrijk om de consequenties op langere termijn te beoordelen. KENGETAL (peildatum 1-10) Personele bezetting Primair onderwijs 331,30 321,00 320,05 319,55 Voorgezet Onderwijs 36,06 36,06 36,06 36,06 Centrale organisatie 6,17 7,25 7,15 7,15 TOTAAL 373,53 364,31 363,26 362,76 Leerlingen Primair onderwijs Voorgezet Onderwijs TOTAAL Door de invoering van passend onderwijs is het relatief lastig een goede, betrouwbare prognose van het aantal leerlingen lastig te maken. Hierdoor bestaat er onzekerheid over het aantal leerlingen. De verwachting is wel dat het totaalaantal leerlingen de komende jaren nog verder zal dalen. 48

49 9.3 Meerjarenbegroting De meerjarenbegroting is tot stand gekomen in overleg tussen de directeuren, controller en het bestuur van Biezonderwijs Grootboekrekening Realisatie Begroting Raming Raming Raming Rijksbijdragen Overige overheidsbijdragen en -subsidies Sub-totaal Opbrengsten Personeelslasten Afschrijvingen Overige materiele kosten Sub-totaal Kosten Saldo Financiële baten en lasten Resultaat voor ombuigingen Ombuigingsmaatregelen tussen en Resultaat na ombuigingen tussen -/ en Toelichting op de meerjarenbegroting Vanaf begrotingsjaar 2017 staat Biezonderwijs financieel gezien onder druk. Teruglopende leerlingenaantallen, primair in de scholen voor speciaal (basis)onderwijs, zijn de belangrijkste veroorzakers hiervan. Daarnaast worden er in vergelijking met het verleden meer voorzieningen opgenomen voor bijvoorbeeld transitievergoedingen. De Raad van Toezicht van Biezonderwijs vraagt tegen deze achtergrond aan het bestuur om het voorziene tekort op de begroting 2018 zo klein mogelijk te laten zijn en de begroting 2019 en volgend structureel positief of neutraal te laten sluiten. Om dat streven Biezonderwijs financieel duurzaam gezond maken en houden - te verwezenlijken, heeft het bestuur een projectgroep Ombuigingen ingesteld. Deze projectgroep heeft mogelijke ombuigingsmaatregelen uitgewerkt ten behoeve van besluitvorming in en door diverse gremia (Directeurenberaad, CvB, GMR en vakbonden). De maatregelen met de grootste financiële effecten hebben betrekking op het verminderen van de personele lasten. In de aanloop naar de begroting 2018 is een drietal beleidsstukken van belang om te sturen op financiën en met name onze personele lasten, namelijk: 1. Bestuursformatieplan ; 2. Flankerend beleid 2017; 3. Kaderbrief begroting

50 9.4 Balans Balans Activa vaste activa Gebouwen en terreinen Inventaris en apparatuur Leermiddelen Vlottende activa Vorderingen Effecten - Liquide middelen Activa totaal Passiva Eigen vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves Voorzieningen Onderhoudsvoorziening Overige voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Passiva totaal Toelichting op de balans De verwachte investeringen in materiële vaste activa zijn op langere termijn lager dan de afschrijvingen. Hierbij is nog geen rekening gehouden met het te ontwikkelen huisvestingsplan. Het eigen vermogen muteert door het resultaat. 50

51 9.5 Ratio s Financiële kengetallen Kapitalisatiefactor 47,15% 44,61% 46,10% 49,37% 51,77% Weerstandsvermogen 16,07% 10,52% 10,73% 12,54% 14,23% Liquiditeit 4,64 3,99 4,11 4,35 4,56 Solvabiliteit 62,22% 59,20% 57,36% 56,58% 56,12% Toelichting op de ratio s De financiële kengetallen 2016 van geven een beeld weer van een financieel stabiele organisatie. Hierdoor heeft Biezonderwijs voldoende vermogen en liquiditeit om risico s op te kunnen vangen. De kapitalisatiefactor werd eind 2009 geïntroduceerd naar aanleiding van een onderzoek (door de commissie-don) naar de vermogensposities van onderwijsinstellingen. Het kengetal zou moeten signaleren of misschien een deel van de middelen niet efficiënt benut wordt voor de vervulling van de taken. Biezonderwijs wordt gezien als grote instelling (baten > 8 miljoen). Voor een grote instelling geldt een bovengrens van 35%. Het weerstandsvermogen geeft weer wat de vrije vermogensbuffer is voor het opvangen van eventuele calamiteiten (of financiële consequenties hiervan). Hiervoor wordt geen onder- of bovengrens gehanteerd. De liquiditeitsfactor geeft aan of de stichting in staat is haar schulden op korte termijn kan voldoen. Als ondergrens wordt 0,5 gehanteerd. Door middel van de solvabiliteitsratio wordt bekeken of een organisatie in staat is om op korte en lange termijn aan haar schulden te kunnen voldoen. Een organisatie is solvabel als ze bij opheffing in staat is om de schulden te kunnen betalen. Als ondergrens wordt een solvabiliteit van 20% aangehouden. 51

52 10. Biezonderwijs in de toekomst Zoals eerder genoemd is in 2016 veel tijd besteed aan het zoeken en vinden van verbinding met elkaar binnen Biezonderwijs en daarbuiten. Ook is er werk verzet om te komen tot het strategisch meerjarenbeleidsplan, waarin alle stichtingsbrede ambities verwoord zijn. Daarbij is een basis gevonden in een manier van projectmatig werken waarin medewerkers zijn geschoold. In 2017 krijgt dit alles een vervolg waarbij we stapsgewijs alle ambities tot ontwikkeling laten komen via zogenaamde programma s en projecten. Vanzelfsprekend vanuit de basis van goed specialistisch onderwijs. Biezonderwijs wil bijvoorbeeld duurzame ontwikkelingen op gang brengen ten aanzien van onderwijszorgarrangementen en kwaliteitszorg. Daarbij wordt vanuit HRM volop ingezet om het functiehuis steeds meer te harmoniseren en richting een strategisch HRM-beleid te komen. Ten aanzien van de bedrijfsvoering wordt in 2017 doorgepakt zodat helder wordt welke werkzaamheden op het terrein van bedrijfsvoering door Biezonderwijs zelf worden verricht en welke door externe partijen. Ook het onderscheid tussen bedrijfsmatige werkzaamheden die centraal vanuit Biezonderwijs worden uitgevoerd en decentraal vanuit scholen wordt verhelderd. Programma s die reeds in 2016 zijn opgestart, waaronder de uitstroomprofielen in het VSO/PrO, de doorontwikkeling van de SBO-scholen tot onderwijszorgcontinuüm en realisatie van het businessplan van en voor expertisecentrum De Kracht, krijgen in 2017 een passend vervolg. Onze inhoudelijke en strategische ambities voor de toekomst worden echter substantieel begrensd door onze financiële beperkingen. Uit onze vastgestelde begroting voor 2017 blijkt dat inkomsten en uitgaven structureel niet met elkaar in balans zijn. Deze begroting bevat een financieel tekort van circa 1,5 miljoen met een structureel karakter voor de daaropvolgende jaren. Dit is niet wenselijk. Biezonderwijs zal ombuigingen moeten realiseren die helaas gevoeld worden in zowel scholen, expertisecentrum als het bestuursbureau. De kwaliteit van het onderwijs zal daarbij onder druk komen te staan. Het is belangrijk met elkaar verbonden te blijven ten aanzien van de spanning die er kan zijn tussen de lesgevende kerntaak als onderwijsorganisatie en tegelijkertijd de geformuleerde ambities te realiseren. Dat vraagt een planning waarbij reëel gekeken wordt wat haalbaar en realistisch is. Onderdeel van deze plannen is het bestuursformatieplan en aanvullend, flankerend beleid. Hierin worden diverse ombuigingsmaatregelen verankerd met een personeel/formatief karakter. De diverse maatregelen moeten bijdragen aan perspectief op een duurzaam financieel gezonde organisatie. Verder wil Biezonderwijs in 2017 vanuit zowel haar scholen als expertisecentrum bijdragen aan succesvol passend onderwijs in de regio Midden-Brabant in het belang van zowel leerlingen als onderwijsprofessionals. Daartoe blijven we nauw samenwerken met zowel onderwijspartners als partners uit andere maatschappelijke sectoren en lokale overheden. Passend onderwijs een inmiddels maatschappelijk en politiek beladen thema kan zowel voor- als nadelen met zich meebrengen, maar het is aan ons als schoolbestuur de taak er samen met partners een succes van te maken. En dat terwijl wij als onderwijsspecialisten steeds meer geconfronteerd worden met leerlingen met een complexere ondersteuningsbehoefte en verdichte problematieken. Daar waar we daartoe onvoldoende 52

53 gefaciliteerd worden door samenwerkingsverbanden en/of Rijksoverheid zal Biezonderwijs in 2017 daarvoor aan de bel trekken, met behoud van het leerlinggebonden fundament van passend onderwijs. Al met al belooft 2017 voor Biezonderwijs opnieuw een dynamisch jaar te worden. De externe en interne druk op zowel onze onderwijsorganisatie als onze bedrijfsvoering wordt verder opgevoerd. Meer dan ooit hebben we in 2017 onze kernwaarden nodig veilig, open en ontwikkelingsgericht om vanuit een waardengedreven, stichtingsbrede verbinding onze gezamenlijke missie te kunnen blijven realiseren. Want alleen samen kunnen we zorgen voor een zorgeloze toekomst van onze leerlingen. Dave Ensberg-Kleijkers Voorzitter College van Bestuur 53

54 Bijlage: Rapport inzake de jaarrekening 54

55 INHOUDSOPGAVE PAGINA Financiële positie 56 Resultaat 57 Kengetallen 58 B1 Grondslagen voor de jaarrekening 59 B2 Balans per 31 december B3 Staat van baten en lasten B4 Kasstroomoverzicht B5 Toelichting op de onderscheiden posten van de balans 1.2 Materiële vaste activa Vorderingen Liquide middelen Eigen vermogen Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden 70 Model G: geoormerkte doelsubsidies OCW 72 B6 Niet uit de balans blijkende verplichtingen 73 B7 Overzicht verbonden partijen 74 B8 Toelichting op de onderscheiden posten van de staat van baten en lasten 3.1 (Rijks)bijdragen OCW Overige overheidsbijdragen Overige baten Personele lasten Afschrijvingslasten Huisvestingslasten Overige instellingslasten Leermiddelen 77 5 Financiële baten en lasten 78 WNT 79 B9 Gebeurtenissen na balansdatum 80 C OVERIGE GEGEVENS C1 Controleverklaring 81 C2 (Voorstel) bestemming resultaat baten en lasten 85 C3 Balans per 31 december 2016 Praktijkcollege Tilburg 86 C4 Staat van baten en lasten 2016 Praktijkschool Tilburg 88 BIJLAGE(N) D1 Gegevens over de rechtspersoon 89 55

56 Financiële positie 2016 Ter analyse van de financiële positie dient de volgende opstelling, welke is gebaseerd op de gegevens uit de balansen: Vergelijkend balansoverzicht x % x % Activa Materiële vaste activa ,5% ,2% Vorderingen ,6% ,5% Liquide middelen ,9% ,2% ,0% ,0% Passiva Eigen vermogen ,2% ,1% Voorzieningen ,8% ,8% Langlopende schulden ,7% ,0% Kortlopende schulden ,3% ,2% ,0% ,0% 56

57 Resultaat Het resultaat over 2016 bedraagt -/ t.o.v in De resultaten over beide jaren kunnen als volgt worden samengevat: Baten Realisatie Begroting Realisatie x x x (Rijks)bijdragen OCW Overige overheidsbijdragen Overige baten Totaal baten Lasten Personele lasten Afschrijvingen Overige lasten Totaal lasten Saldo baten en lasten Financiële baten en lasten Financiële baten en lasten Resultaat baten en lasten

58 Kengetallen Met de kengetallen kan de financiële toestand van de stichting worden beoordeeld en gemeten. De kengetallen geven de toestand op 31 december weer, er is dus sprake van een momentopname Liquiditeit 4,64 4,46 (vlottende activa/kortlopende schulden) Solvabiliteit 1 62,22 63,08 (eigen vermogen (excl. Voorzieningen) / totaal passiva * 100%) Solvabiliteit 2 74,03 73,85 (eigen vermogen (incl. Voorzieningen) / totaal passiva * 100%) Rentabiliteit -0,34 0,58 (saldo gewonen bedrijfsvoering / totale baten * 100%) Personele lasten / totale lasten 86,02 86,35 Materiële lasten / totale lasten 13,98 13,65 Kapitalisatiefactor 47,15 46,11 (balanstotaal -/- bw geb&terr) / (totaal baten + fin.baten) * 100% 58

59 B1 Grondslagen voor de jaarrekening ALGEMEEN Vanwege de overstap naar Afas is het grootboekschema geheel ingericht conform EFJ verdichting. Dit heeft mogelijk tot gevolg dat ten opzichte van de gewaarmerkte jaarrekening 2015 enkele verschuivingen hebben plaatsgevonden. Verslaggevingsvoorschriften De jaarrekening is (voorzover niet anders vermeld) opgesteld in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving, zoals weergegeven in Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, met in het bijzonder RJ 660 (Onderwijsinstellingen). Eventuele stelselwijzigingen zijn verwerkt conform RJ Algemeen Voorzover bij de afzonderlijke posten niet anders is vermeld, zijn de activa en passiva voor de nominale waarde opgenomen. De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Geldeenheid en taal De jaarrekening en het jaarverslag wordt in de Nederlandse taal opgesteld en gepubliceerd en in euro s uitgedrukt. GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA ACTIVA Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Wanneer sprake is van economisch eigendom worden de gebouwen en terreinen geactiveerd. Deze gebouwen en terreinen worden gewaardeerd op basis van de verkrijgings- of vervaardigingsprijs verminderd met de afschrijving en indien van toepassing met bijzondere waardevermindering. Afschrijving vindt lineair plaats op basis van de verwachte economische levensduur. Inventaris, apparatuur en overige materiële vaste activa De inventaris, apparatuur en overige materiële vaste activa zijn in de balans gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs verminderd met de afschrijvingen. Deze vaste activa worden lineair afgeschreven op basis van de verwachte economische levensduur. De activeringsgrens is gesteld op 750. Boekresultaten op materiële vaste activa worden in de baten en lasten verantwoord. 59

60 VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen De vorderingen zijn gewaardeerd op de balans tegen nominale waarde onder aftrek van een (eventueel) noodzakelijk geachte voorziening voor het risico van oninbaarheid. Projecten De onder overige vorderingen en overige schulden opgenomen projecten worden gewaardeerd op basis van de opgeboekte lasten verminderd met de reeds ontvangen vergoedingen. Na afloop van het project wordt het projectresultaat ten gunste van of ten laste van de baten en lasten geboekt. Uitzondering hierop zijn de projecten m.b.t. huisvesting en schades. Resultaten op dit soort projecten worden verwerkt via de voorziening groot onderhoud. Wanneer voorzien kan worden dat er verlies wordt geleden op een bepaald project, wordt bij de waardering rekening gehouden met een voorziening van het te verwachten verlies. Liquide middelen De liquide middelen zijn opgenomen tegen nominale waarde. Tenzij anders vermeld staan de liquide middelen ter vrije beschikking van het bevoegd gezag. PASSIVA Eigen vermogen Bestemmingsreserve (privaat en publiek) en bestemmingsfonds (privaat en publiek). Indien een deel van het eigen vermogen is afgezonderd omdat daaraan vanwege het bevoegd gezag een beperktere bestedingsmogelijkheid is gegeven wordt dit deel aangemerkt als bestemmingsreserve. Als deze beperking is aangebracht vanwege derden wordt dit deel aangemerkt als bestemmingsfonds. De algemene reserve vormt een buffer ter waarborging van de continuïteit van de Deze wordt opgebouwd uit de resultaatbestemming van overschotten welke ontstaan uit het verschil tussen de toegerekende baten en werkelijk gemaakte lasten. In geval van een tekort wordt dit resultaat ten laste van de algemene reserve gebracht. Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan, waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is in te schatten. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen, tenzij anders vermeld. Wanneer de verwachting is dat een derde de verplichting vergoedt, en wanneer het waarschijnlijk is dat deze vergoeding zal worden ontvangen bij de afwikkeling van de verplichting, dan wordt deze vergoeding als een actief in de balans opgenomen. Voorziening groot onderhoud De voorziening voor de gelijkmatige verdeling van onderhoudslasten gebouwen wordt bepaald op basis van te verwachten kosten over een reeks van jaren op basis van een onderhoudsplan. De voorziening wordt lineair opgebouwd. De voorziening wordt gewaardeerd tegen nominale waarde. Het uitgevoerde onderhoud wordt ten laste van deze voorziening gebracht. Voorziening jubilea Op basis van Richtlijn 271 van de Raad van de Jaarverslaggeving is een voorziening opgenomen voor verplichtingen uit hoofde van toekomstige uitkeringen bij ambtjubilea van personeelsleden. De voorziening is opgenomen tegen contante waarde van de toekomstige uitbetalingen en is afhankelijk van de ingeschatte blijfkans, gemiddelde salarisstijding en disconteringsvoet.de werkelijke jubilea-uitkeringen worden ten laste van deze voorziening gebracht. Langlopende schulden Bij elke schuld staat vermeld welke zakelijke zekerheden zijn gesteld. 60

61 Kortlopende schulden De kortlopende schulden hebben een verwachte looptijd van maximum een jaar. De schulden worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Pensioenen De instelling heeft de toegezegde pensioenenregelingen bij bedrijfstakpensioenfondsen verwerkt als zou er sprake zijn van een toegezegde bijdrageregeling. Voor toegezegde bijdrageregelingen betaald de instelling op verplichte, contractuele of vrijwillige basis premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. Behalve de betaling van de premies heeft de instelling geen verdere verplichtingen uit hoofde van deze pensioenregeling. De premies worden verantwoord als personeelskosten als deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien dit tot een terugstorting leidt of tot een vermindering van toekomstige betalingen. STAAT BATEN EN LASTEN Algemeen Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de baten (subsidies en overige baten) en alle hiermee verbonden, aan het verslagjaar toe te rekenen lasten. De lasten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde waarderingsgrondslagen. De baten en lasten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop deze betrekking hebben. BATEN Rijksbijdragen OCW De in de baten en lasten opgenomen (normatieve) rijksbijdrage OCW sluit aan op de Rijksbijdragebrieven van OCW, hierbij zal rekening gehouden moeten worden met de segmentatievoorschriften ingeval sprake is van verschillende onderwijssectoren en wetten. Onder (normatieve) rijksbijdrage wordt verstaan: de vergoeding voor personele en materiële kosten, toegerekend naar het verslagjaar. De overige OCW-subsidies worden gespecificeerd per toekenning in de specificatie van de overlopende passiva met betrekking tot het Ministerie OCW (B9: model G). LASTEN Afschrijvingen De afschrijvingen zijn gerelateerd aan de aanschafwaarde van de desbetreffende immateriële en materiële vaste activa. In het jaar van investeren wordt naar tijdsgelang afgeschreven. Gebouwen Inventaris en apparatuur Leermiddelen 40 jaar 3 tot 25 jaar 8 jaar Personele lasten Onder de personele lasten worden de lasten van de medewerkers in dienstverband vermeld. Uitbestede werkzaamheden vallen onder de overige personele lasten. 61

62 Bepaling van het resultaat Onder baten en lasten wordt verstaan het resultaat op de staat van baten en lasten van het bestuur van de stichting, na dotaties, afschrijvingen of onttrekkingen aan de voorzieningen. Bij de bepaling van het baten en lastenresultaat geldt het voorzichtigheidsprincipe: Lasten en risico's die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. De financiële en buitengewone baten en lasten worden afzonderlijk verantwoord in de staat baten en lasten. Het resultaat wordt verwerkt in het eigen vermogen (onder de algemene reserve, waarna op grond van bestuursbesluiten eventueel een toedeling kan plaatsvinden aan bestemmingsreserves dan wel bestemmingsfondsen) in de balans op basis van (het voorstel voor) de bestemming van het resultaat. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. Conform Model C RJ 660. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen. 62

63 B2 Balans per 31 december 2016 Activa Vaste Activa Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Inventaris en apparatuur Leermiddelen Vlottende activa Vorderingen Debiteuren Ministerie van OCW Overige vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Kas Tegoeden op bank- en girorekeningen Overige liquide middelen TOTAAL ACTIVA

64 Passiva Eigen vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves (publiek en privaat) Voorzieningen Onderhoudsvoorziening Overige voorzieningen Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Kortlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overige kortlopende schulden Overige overlopende passiva TOTAAL PASSIVA

65 B3 Staat van Baten en Lasten 2016 Baten Realisatie Begroting Realisatie (Rijks)bijdragen OCW Overige overheidsbijdragen Overige baten Totaal baten Lasten Personele lasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Leermiddelen Totaal lasten Saldo baten en lasten Financiële baten en lasten Financiële baten Financiële lasten Totaal financiële baten en lasten Resultaat baten en lasten

66 B4 Kasstroom Kasstroom uit operationele activiteiten Saldo baten en lasten Aanpassingen voor: Afschrijvingen Mutaties voorzieningen Verandering in vlottende middelen - Vorderingen Effecten Kortlopende schulden Kasstroom uit bedrijfsoperaties Ontvangen interest Betaalde interest Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutaties kredietinstellingen Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie liquide middelen Beginstand liquide middelen Mutatie liquide middelen Eindstand liquide middelen

67 B5 Toelichting op de onderscheiden posten van de balans per 31 december 2016 Activa Vaste activa 1.2 Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Inventaris en apparatuur Leermiddelen Gebouwen en Inventaris terreinen en apparatuur Leermiddelen Totaal Boekwaarde Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen ( ) ( ) ( ) ( ) Mutaties Investeringen Afschrijvingen ( ) ( ) (46.159) ( ) Desinvesteringen (5.596) (33.013) (31.133) (69.742) Afschrijvingen desinvesteringen Boekwaarde ( ) ( ) ( ) Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen ( ) ( ) ( ) ( ) Afschrijvingspercentages Gebouwen en terreinen Inventaris en apparatuur Leermiddelen 40 jaar 3-25 jaar 8 jaar 67

68 Vlottende activa Vorderingen Debiteuren Ministerie van OCW Overige vorderingen Overige subsidies Rijk Lerarenbeurs - Prestatiebox Overige subsidies gemeente inzake schades Overige vorderingen gemeente (LEA gelden) Overige projecten / ESF Totaal overige vorderingen Overige overlopende activa Vooruitbetaalde kosten Debiteuren transitoria Overige overlopende activa Totaal overlopende activa Totaal vorderingen Liquide middelen Kas Tegoeden op bank- en girorekeningen Overige liquide middelen

69 Passiva 2.1 Eigen vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves Saldo Bestemmings- Herverdeling Saldo resultaat Algemene reserve ( ) (7.548) Bestemmingsreserves publiek Bestemmingsreserve BAPO Bestemmingsreserve sociaal plan ( ) - Bestemmingsreserve kwaliteitsslag (65.000) Bestemmingsreserve innovatie Bestemmingsreserves privaat Bestemmingsreserve niet-subsidiabel Totaal bestemmingsreserves Totaal Eigen vermogen ( ) De bestemmingsreserve BAPO is bedoeld om toekomstige BAPO aanspraken te financieren. De bestemmingsreserve sociaal plan is in 2012 opgenomen omdat in 2012 een sociaal plan is ingesteld. Een aantal mensen heeft gebruik gemaakt van de afspraken uit dit sociaal plan. Inmiddels is het sociaal plan weer ingetrokken, en dus is deze bestemmingsreserve toegevoegd aan de algemene reserve. De bestemmingsreserve kwaliteitsslag is bedoeld ter dekking van kosten voor de aanpassing van het functiehuis. De bestemmingsreserve innovatie is bedoeld om toekomstige uitgaven op het gebied van innovatie te financieren. De bestemmingsreserves niet-subsidiabel is gevormd met als doel de kosten van toekomstige buitenschoolse activiteiten op te vangen. 2.2 Voorzieningen Onderhoudsvoorziening Overige voorzieningen Saldo Dotatie Onttrekking Vrijval Saldo Onderhoudsvoorziening ( ) Personele voorzieningen Voorziening jubilea (50.709) Totaal voorzieningen ( )

70 De onderhoudsvoorziening betreft een egalisatievoorziening gebaseerd op een meerjaren onderhoudsplan. De berekening van de voorziening voor jubilea is in 2016 gebaseerd op een ander berekeningsmodel dan voorgaande jaren. De gewijzigde berekeningswijze heeft echter geen effect gehad op de hoogte van de voorziening. De voorziening voor jubilea wordt bij opmaak van de begroting voorafgaand aan het kalenderjaar beoordeeld en berekend op basis van de op balansdatum bestaande aanspraken voor de komende jaren. Gabaseerd op: - Leeftijd per medewerker - Gehele personeelsbestand - Jaren dienstverband per medewerker - Omvang dienstbetrekking - Jubileum bij 25-jarig 50% gratificatie, bij 40-jarige diensttijd 100% - Gratificatie berekend op individuele salarisgegevens rekening houdend met verwachte gemiddelde salarisstijging op lange termijn en een verdisconteringsvoet. - Berekening tegen contante waarde - Rekeninghoudend met een blijfkans. Onderverdeling voorzieningen Kortlopend deel Langlopende < 1 jaar deel > 1 jaar Totaal Onderhoudsvoorziening Personele voorzieningen Voorziening jubilea Totaal voorzieningen Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Saldo lening Aangegane Saldo lening Resterende Leningen O/G Aflossingen looptijd (jr) Annuïteitenlening (rente 6,65%) Totaal langlopende schulden De rente wordt per 1 augustus 2022 herzien. Zekerheden Als zekerheid voor de lening is door de bank gesteld dat de huidige en toekomstige activa niet mogen worden verkocht zonder toestemming van de bank. 2.4 Kortlopende schulden Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overige kortlopende schulden Overlopende passiva

71 Specificatie overige kortlopende schulden Kortlopend deel annuiteitenlening Netto salaris Spaarverlof / levensloop Loonkosten VF Specificatie overlopende passiva Bindingstoelage VO reservering Vakantiegeld reservering Ministerie van OCW / geoormerkt doorlopend Crediteuren transitoria

72 Model G geoormerkte doelsubsidies OCW Bestuur: G1. Verantwoording van subsidies zonder verrekeningsclausule (Regeling ROS art. 13, lid 2 sub a) Omschrijving Toewijzing Bedrag van Ontvangen t/m De prestatie is ultimo verslagjaar conform de beschikking Kenmerk Datum de toewijzing verslagjaar Regeling lerarenbeurs DL/B/ geheel uitgevoerd en afgerond x nog niet geheel afgerond totaal G2. Verantwoording van subsidies met verrekeningsclausule (Regeling ROS art. 13, lid 2 sub b) G2.A. Aflopend per ultimo verslagjaar Omschrijving Toewijzing Bedrag van Ontvangen t/m Totale kosten te verrekenen Kenmerk Datum de toewijzing verslagjaar ultimo verslagjaar totaal G2.B. Doorlopend tot in een volgend verslagjaar. Omschrijving Toewijzing Bedrag van Saldo Ontvangen in Lasten in Totale kosten Saldo nog te Kenmerk Datum de toewijzing verslagjaar verslagjaar besteden Innovatieimpuls Onderwijs DL/FCA/ totaal

73 B6 Niet uit de balans blijkende verplichtingen Hieronder vallen de meerjarige dienstverlenings- en huurcontracten van stichting Biezonderwijs, te weten: Meerjarige onderhoudscontracten gebouw met totale waarde per jaar van afgerond Meerjarige huurcontracten voor repro apparatuur met totale waarde per jaar van Meerjarig contract Autobar Holland met een totale waarde per jaar van 778. Meerjarige huurverplichting voor het bestuurskantoor voor de periode 1 januari 2014 tot en met 31 december 2018, jaarlijkse huurverplichting Meerjarig contract OneXS met een totale waarde van 456 per jaar. Meerjarig contract KPN mobiele telefonie met een totale waarde van per jaar. Stichting Kompaan en De Bocht inzake gebruik van parkeervoorzieningen voor de periode 1 januari 2015 tot en met 31 december 2019, jaarlijks excl. BTW. 73

74 B7 Overzicht verbonden partijen Verbonden partijen betreft de Stichting Vrienden van het Praktijkcollege Tilburg. Het bestuur van Stichting Vrienden van het Praktijkcollege heeft in 2015 besloten om tot ontbinding van de stichting over te gaan. Effectuering zal echter pas plaatsvinden in

75 B8 Toelichting op de onderscheiden posten van de staat van baten en lasten 2016 Baten 3.1 (Rijks)bijdragen Ministerie van OCW Realisatie Begroting Realisatie Rijksbijdrage Lumpsum Rijksbijdragen MI Rijksbijdragen P&A-beleid Inhouding/baten OCW voorgaande jaren (87.480) - - Overige subsidies Ministerie van OCW Overgangsbekostiging AB Doorbetalingen Rijksbijdragen SWV Totaal (Rijks)bijdrage Ministerie van OCW #VERW! #VERW! 3.2 Overige overheidsbijdragen Gemeentelijke bijdrage inz gymzalen Gemeentelijke bijdragen Inkomsten ID-banen Totaal overige overheidsbijdragen Overige baten Bijdrage exploitatie derden Ontvangen huur Detachering personeel Ouderbijdragen / buitenschoolse bijdragen Inkomsten externe scholen Steunpunt hoogbegaafden / kansrijk Op de Rails / ESF Overige vergoedingen personeel Overige baten Baten voorgaande jaren Totaal overige baten

76 Lasten Realisatie Begroting Realisatie Personele lasten Lonen en salarissen Inhuur derden Arbodienst IPAP Dotatie jubilea Cursuskosten Reis- en verblijfskosten Overige Uitkeringen (-/-) ( ) (79.000) ( ) Totaal personele lasten Specificatie Lonen en salarissen Salariskosten Dag van de leraar Eindejaarsuitkering Bindingstoelage Vakantieuitkering Sociale lasten Pensioenlasten Aantal fte's OP 246, ,475 OOP 119, ,409 DIR 16,488 16, , , Afschrijvingslasten Gebouwen Inventaris en apparatuur Leermiddelen Totaal afschrijvingen

77 4.3 Huisvestingslasten Realisatie Begroting Realisatie Huur Klein onderhoud Energie en water Schoonmaakkosten Heffingen Onderhoudsvoorziening dotatie / vrijval (-/-) Begeleiding onderhoud en bouw Overige huisvestingslasten Totaal huisvestingslasten Overige lasten Administratie en beheer Accountantskosten Begeleiding en advies Telefoon- en portokosten e.d Vergoeding bestuursleden Bestedingen niet- subsidiabel Culturele vorming Contributies vergaderkosten Schoolzwemmen / sportdagen Medezeggenschapsraad Verzekeringen Drukwerk / documentatie Kantoorbehoeften Kosten schoolbus Ambulante begeleiding Overige bestuurskosten Overige uitgaven Diverse lasten voorgaande jaren Totaal overige instellingslasten Accountantshonoraria Controle van de jaarrekening Niet-controle diensten Leermiddelen OLP Reprokosten ICT Totaal leermiddelen

78 Realisatie Begroting Realisatie Financiële baten en lasten Financiële baten Rentebaten Financiële lasten Rentelasten Totaal financiële baten en lasten ( ) (78.838) (21.292) 78

79 WNT Topfunctionarissen Bestuur: Leidinggevend topfunctionarissen met dienstbetrekking Volgnummer (Fictieve) dienstbetrekking Aanhef Voorletters Tussenvoegsel Achternaam Gewezen topfunctionaris Functie(s) Aanvang functie Einde functie Taakomvang (fte) Beloning Belastbare onkostenvergoedingen Beloning betaalbaar op termijn Subtotaal Onverschuldigd Totale bezoldiging betaald bedrag bezoldiging bezoldiging Afwijkend WNT-maximum Individueel WNT-maximum Motivering overschrijding bezoldigingsnorm 1 ja Dhr. P.S.A. Ensberg nee Vrz CvB niet van toepassing 2 nee Dhr. A.A. Klinkers nee Int Vrz CvB 3 ja Dhr. J.M. Vromans nee Lid CvB , niet van toepassing 4 ja Mw. G.M.L. Rombouts-Schouten nee Lid CvB 5 ja Dhr. M.J.C.P. Liebregt nee Lid CvB Toelichting overschrijding bezoldiging Aanvang functie vorig verslagjaar Einde functie vorig verslagjaar Taakomvang (fte) vorig verslagjaar Beloning in vorig verslagjaar Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen in vorig verslagjaar Beloning betaalbaar op termijn in vorig verslagjaar Totale bezoldiging in vorig verslagjaar Uitkering wegens beëindiging dienstverband Onverschuldigd Totaal betaald bedrag uitkeringen ontslaguitkering wegens beëindiging dienstverband Uitkeringen wegens beëindiging dienstverband, betaald in het verslagjaar Individueel WNT-maximum ontslaguitkering (Voorgaande) functies Jaar einde dienstverband Motivering Toelichting overschrijdi overschrijding ng ontslaguitkeringsnorm ontslaguitkeringsnorm 1-okt 31-dec Vrz CvB 1-jan 1-okt Int. Vrz CvB 1-jan 31-dec 0, Lid CvB 1-jan 1-jun Lid CvB 1-jan 1-feb Lid CvB Leidinggevend topfunctionarissen zonder dienstbetrekking Volgnummer Aanhef Voorletters Tussenvoegsel Achternaam Functie(s) Aanvang opdracht Einde opdracht Maanden vóór verslagjaar Maanden in het verslagjaar Uren in verslagjaar Individueel WNT-maximum Uitgekeerde bezoldiging in verslagjaar Onverschuldigd bedrag maanden Maximum uurtarief Uitgekeerde bezoldiging per uur Onverschuldigd bedrag uurtarief Hoogste onverschuldigd betaald Totaal bezoldiging Toelichting overschrijding bezoldiging Toezichthoudend topfunctionarissen Volgnummer (Fictieve) dienstbetrekking Aanhef Voorletters Tussenvoegsel Achternaam Functiecategorie Aanvang functie Einde functie Beloning Belastbare onkostenvergoedingen Beloning betaalbaar op termijn Subtotaal bezoldiging Onverschuldigd betaald bedrag bezoldiging Totale Afwijkend bezoldiging WNT-maximum Individueel WNT-maximum Motivering overschrijding bezoldigingsnorm 1 ja Mw. H.A.M.A. Kok-de Koning Voorzitter 1-jan 31-dec niet van toepassing 2 ja Dhr. P.J.J. Zoontjens Lid 1-jan 31-dec niet van toepassing 3 ja Dhr. W.A.S. Staffhorst Lid 1-jan 31-dec niet van toepassing 4 ja Dhr. F.J.W.M. Horvers Lid 1-jan 1-mei niet van toepassing 5 ja Mw. W.M.E. Teune-Kasbergen Lid 1-jan 31-dec niet van toepassing Toelichting overschrijding bezoldiging Aanvang functie vorig verslagjaar Einde functie vorig verslagjaar Beloning in vorig verslagjaar Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen in vorig verslagjaar Beloning betaalbaar op termijn in vorig verslagjaar Totale bezoldiging in vorig verslagjaar Uitkering wegens beëindiging dienstverband Onverschuldigd Totaal betaald bedrag uitkeringen ontslaguitkering wegens beëindiging dienstverband Uitkeringen wegens beëindiging dienstverband, betaald in het verslagjaar Individueel (Voorgaande) WNT-maximum functies ontslaguitkerin g Jaar einde Motivering dienstverband overschrijding ontslaguitkeringsnorm Toelichting overschrijdi ng ontslaguitkeringsnorm Toelichtingen op de bezolding van topfunctionarissen 1-jan 31-dec voorzitter 1-jan 31-dec lid 1-jan 31-dec lid 1-jan 31-dec lid 1-jan 31-dec lid Enkelvoudig Realisatie ocw-rpt-jaarrekening t/m po_vo b.xbrl EUR Bedragen: x 1 Enkelvoudig Realisatie Complexiteitspunten Complexiteitspunten gemiddelde totale baten 6 Complexiteitspunten gemiddeld aantal leerlingen, deelnemers of studenten 2 Complexiteitspunten gewogen aantal onderwijssoorten of sectoren 3 Totaal aantal complexiteitspunten 11 Bezoldigingsklasse D Bezoldigingsmaximum Afwijkende bezoldigingsklasse Afwijkend bezoldigingsmaximum Toelichting op de WNT 79

80 B9 Gebeurtenissen na balansdatum Er hebben geen relevante gebeurtenissen na balansdatum plaatsgevonden. 80

81 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan de Raad van Toezicht van Piushaven AN TILBURG A. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van te TILBURG gecontroleerd. Naar ons oordeel: geeft de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs; zijn de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand gekomen in overeenstemming met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen, zoals opgenomen in paragraaf Referentiekader van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ De jaarrekening bestaat uit: (1) de balans per 31 december 2016; (2) de staat van baten en lasten over 2016; en (3) de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden en het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening. Wij zijn onafhankelijk van, zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. B. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: het bestuursverslag; de overige gegevens.

82 Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en paragraaf Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 is vereist. Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in de Regeling jaarverslaggeving onderwijs, paragraaf Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de overige OCW wet- en regelgeving. C. Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening Verantwoordelijkheden van het bestuur en de raad van toezicht voor de jaarrekening Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening, in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Het bestuur is ook verantwoordelijk voor het rechtmatig tot stand komen van de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties, in overeenstemming met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen. In dit kader is het bestuur tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante wet- en regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de onderwijsinstelling in staat is om haar activiteiten in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemde verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de onderwijsinstelling te liquideren of de activiteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten toelichten in de jaarrekening. De raad van toezicht is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de onderwijsinstelling. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht, dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

83 Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring. Eindhoven, 22 juni 2017 Govers Onderwijs Accountants Was getekend Drs. A.A.J. Vogels RA

84 Bijlage bij de controleverklaring: Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, dan wel het niet rechtmatig tot stand komen van baten en lasten alsmede de balansmutaties, het in reactie op deze risico s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de onderwijsinstelling; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan; het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een instelling haar continuïteit niet langer kan handhaven; het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen en of de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen.

85 C2 (Voorstel) bestemming resultaat baten en lasten De verdeling van het exploitatiesaldo over 2016 is vooruitlopend op de goedkeuring door het bestuur al in deze jaarrekening verwerkt. Overeenkomstig de wettelijke bepalingen is het negatieve resultaat over 2016 ad als volgt verdeeld: Algemene reserve ( ) Bestemmingsreserve kwaliteitsslag (65.000) Bestemmingsreserve innovatie Bestemmingsreserve niet- subsidiabel ( ) 85

86 C3 Balans per 31 december 2016 Praktijkcollege Tilburg De balansgegevens en staat van baten en lasten den Praktijkcollege Tilburg worden apart weergegeven. VO-scholen binnen stichting Biezonderwijs dienen nl. conform wet- en regelgeving apart zichtbaar te worden gemaakt in het jaarverslag. Activa Vaste Activa Materiële vaste activa Inventaris en apparatuur Leermiddelen Vlottende activa Vorderingen Rekening-courant Biezonderwijs Overige vorderingen en overlopende activa Liquide middelen TOTAAL ACTIVA

87 Passiva Eigen vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves (publiek en privaat) Voorzieningen Onderhoudsvoorziening TOTAAL PASSIVA

88 C4 Staat van Baten en Lasten 2016 Praktijkcollege Tilburg De totale baten worden bovenschools verantwoord. De overige baten betreffen bovenschools doorgedecentraliseerde rijksmiddelen ten behoeve van het Praktijkcollege. Baten Realisatie Begroting Realisatie (Rijks)bijdragen OCW Overige overheidsbijdragen Overige baten Totaal baten Lasten Personele lasten Afschrijvingen Overige materiële lasten Totaal lasten Resultaat baten en lasten