Paviljoenstraat Brussel Tel.: 02/ Fax: 02/ info@centrumschuldbemiddeling.be

Transcriptie

1 Jaarverslag

2 Paviljoenstraat Brussel Tel.: 02/ Fax: 02/ info@centrumschuldbemiddeling.be 2

3 Inhoud 1. INLEIDING ORGANISATIE VAN HET VLAAMS CENTRUM SCHULDBEMIDDELING Hoofdopdrachten Missie Visie Structuur van het VCS Financiering ONDERZOEK EN REGISTRATIE De schuldenproblematiek in Vlaanderen cijfermatig in kaart brengen De resultaten van de basisregistratie voor Wachtlijsten Belangrijkste bevindingen De resultaten van de uitgebreide registratie in ONDERSTEUNING Inleiding De juridische helpdesk Situering Adviesverlening COLLECTIEVE INFORMATIEVERSCHAFFING Situering Handboek Schuldbemiddeling Algemeen Samenstelling en bijeenkomsten redactieraad Bijwerkingen in het jaar E-zine Schuldbriefing en E-Flash Website 6. VORMING

4 6.1 Inleiding De basisopleiding schuldbemiddeling Situering Vorm en inhoud Evaluatie Doorlichting basisopleiding Inleiding Prijs Inhoud van de basisopleiding De verdiepingsmodules Situering Lesgevers Aantal deelnemers Spreiding van de deelnemers Evaluaties Algemene Conclusie PREVENTIEVE ACTIES Inleiding Verschillende initiatieven/acties Project naar het onderwijs toe : Project In Balans Project Budget Survival Kids, gesteund door de Vlaamse overheid EW Bevraging ism Karel De Grote Hogeschool Project gesteund door de Koning Boudewijnstichting In the pocket Opmaak van een inventaris Deelname aan het platform Dag zonder Krediet Algemene conclusie SIGNAALFUNCTIE NAAR HET BELEID

5 9. STUDIEDAGEN NETWERKING BIJLAGEN

6 1. INLEIDING In 2009 heeft het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling (VCS) twee registraties uitgevoerd bij de diensten schuldbemiddeling van OCMW en CAW: de basisregistratie en de uitgebreide registratie. Het rapport geeft een aantal opmerkelijke resultaten. Zo wordt bevestigd dat de jongeren in het beroeps- en technisch onderwijs een belangrijke doelgroep zijn voor preventieve acties inzake geldbeheer, budgetplanning en financiële educatie in het algemeen. Ook leren we dat eenoudergezinnen in Vlaanderen een hoger risico hebben in schuldoverlast omwille van een structurele precaire inkomenssituatie. Bij de oorzaken van schuldoverlast is er weliswaar een probleem van overbesteding maar op dezelfde hoogte staat als oorzaak een tekort aan administratieve vaardigheden. Dit wijst er op dat mensen in schuldenproblemen geraken omdat zij in de complexe papierwinkel hun weg niet meer vinden. Dit heeft belangrijke gevolgen voor de aanpak in de schuldhulpverlening waar het accent van hulpverlening verschuift naar preventie en financiële educatie. Een belangrijke doelgroep hierbij zijn de jongeren. Financiële vorming en administratieve vaardigheden zijn cruciaal om als jongvolwassene zelfstandig een leven en huishouden te beginnen. Jongeren leren omgaan met geld en een budget leren beheren kan in het onderwijs vakoverschrijdend aan bod komen. Om de leerkrachten de ondersteunen is het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling gestart met een project In Balans met als motto: geld beheren kan je leren. Op een specifieke website worden educatieve producten voorgesteld die het centrum verzameld heeft in een handige trolley. De aankoop daarvan wordt voor de helft gefinancierd door de Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Jo Vandeurzen. Deze actie anticipeert goed op het feit dat financiële opvoeding vanaf 1 september 2010 wordt opgenomen in de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen van het Nederlandstalig secundair onderwijs. Financiële opvoeding is echter meer dan een kennis verwerven over welke spaar- en beleggingsproducten. Het is vooral een opvoeding tot weerbare en zelfstandige jongeren die op een kritische wijze met de consumptiemaatschappij leren omgaan waarin zij, voor financiële instellingen, telecomoperatoren en marketingsbureaus, een gegeerd object zijn. Brussel, 31 maart

7 2. ORGANISATIE VAN HET VLAAMS CENTRUM SCHULDBEMIDDELING 2.1 Hoofdopdrachten Vorming en opleiding van schuldbemiddelaars van de erkende diensten schuldbemiddeling in de OCMW s en CAW s.. Er is een basisopleiding (11 dagen) en er zijn gespecialiseerde verdiepingsmodules. Capaciteit binnen het team: 0,5 FT stafmedewerker vorming en 0,5 FT admiinistratieve medewerker. Onderzoek naar de dossiers bij de erkende diensten schuldbemiddeling gebeurt aan de hand van twee registraties: de basisregistratie en de uitgebreide registratie. De basisregistratie geeft het aantal dossiers weer dat de diensten behandeld hebben in 2008 (verwerking in 2009). De uitgebreide registratie gebeurt bij steekproef (mei-juli 2009) en geeft gegevens over het profiel van de cliënten met schuldoverlast. Capaciteit binnen het team: 0,5 FT stafmedewerker onderzoek en registratie Preventie was in 2008 een nieuwe opdracht voor het VCS en werd in 2009 verder uitgebouwd. Dit resulteerde in een aantal producten inzake financiële educatie naar jongeren. Capaciteit binnen het team: 0,5 FT stafmedewerker preventie De juridische ondersteuning van schuldbemiddelaars in erkende diensten bestaat uit een helpdesk, een handboek schuldbemiddeling en een elektronisch nieuwsmagazine Capaciteit: 1,5 FT stafmedewerker-jurist De signaalfunctie naar het beleid wordt ingevuld door de beleidsgroep van het VCS. Deze beleidsgroep is samengesteld uit schuldbemiddelaars van erkende diensten van een OCMW en CAW. 7

8 2.2 Missie Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling (VCS) wil een steunpunt zijn voor de erkende diensten schuldbemiddeling in de OCMW s en de CAW s in Vlaanderen. Hiertoe worden een aantal ondersteunende activiteiten georganiseerd. Het VCS wil deze op een zo klantvriendelijk mogelijke manier realiseren. Het uiteindelijk doel van ons aanbod is het stimuleren van de kwaliteit van de dienstverlening die door de diensten schuldbemiddeling worden aangeboden en dit zowel op methodisch vlak als op juridisch gebied. De diensten schuldbemiddeling bevinden zich immers in een complexe maatschappelijke en juridische omgeving met talrijke professionele en deontologische aspecten. Binnen deze context zijn informatieverschaffing, permanente vorming en juridische bijstand kernopdrachten van het VCS. Zeker zo belangrijk is het stapsgewijs uitbouwen van een kennis- en onderzoekscentrum met als hoofdaccenten de implementatie van een uniform registratiesysteem en de signaalfunctie naar de bevoegde overheid en andere instanties. Het VCS wil ook werken aan het voorkomen van schuldproblemen door het voeren van een preventiebeleid met specifieke acties naar de meest kwetsbare groepen. Het VCS heeft tenslotte nog een (beperkte) taak op het gebied van verspreiding van informatie over het aanbod inzake hulp en bijstand voor mensen met budget- en/of schuldproblemen. Om al deze objectieven te bereiken is een goede, wederzijdse communicatie en interactie met de diensten schuldbemiddeling en andere stakeholders een kritische succesfactor. Het overleg en de samenwerking met andere actoren in de sector van de schuldbemiddeling en aanverwante sectoren heeft een belangrijke meerwaarde. Het VCS neemt initiatief in en participeert aan een aantal relevante netwerken. Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling streeft naar een zo hoog mogelijk effectiviteit en doelmatigheid in zijn activiteiten binnen de gegeven budgettaire mogelijkheden. Het VCS vindt engagement en deskundigheid bij zijn medewerkers zeer belangrijk en investeert derhalve in hun permanente vorming en opleiding. 8

9 2.3 Visie Het VCS wil zijn missie realiseren door: 1. Een kwalitatief en up-to-date vormings- en opleidingsaanbod voor erkende schuldbemiddelaars 2. De uitbouw van een kenniscentrum t.b.v. de erkende diensten schuldbemiddeling: Een uniform registratiesysteem Het handboek schuldbemiddeling Het e-zine Referentie-onderzoek van de doelgroep Onderzoek naar de organisatievorm van de diensten schuldbemiddeling Methodiekontwikkeling Deelname (eventueel als spreker) aan studiedagen, workshops, colloquia enz. 3. Een juridische ondersteuning voor de erkende instellingen voor schuldbemiddeling met een helpdesk met een signaalfunctie naar de wetgevende macht inzake expertise op vlak van wetgeving, rechtsleer en rechtspraak. 4. Het hanteren van (moderne) informatie- en communicatiemiddelen om het doelpubliek te informeren: Website(s) E-zine Brochures Folders Stand 5. Het uitbouwen van samenwerkingsverbanden: Beleidsgroep VCS Deelname aan het Vlaams Platform Schuldoverlast Initiatief nemen en participeren aan netwerken en studiedagen Deelname aan overleg met organisaties in de (aanverwante) sector Meewerken aan wetenschappelijke onderzoeken en stuurgroepen Met de zusterorganisaties Diensten Schuldbemiddeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en l Observatoire du crédit et de l endettement. Contacten met internationale organisaties en overheden Pers en media 6. Het opzetten van provinciale werkingen van de diensten schuldbemiddeling: Informatie en workshops Overleg en feedback Intervisiegroepen 9

10 7. Opmaken van beleidsdossiers naar de Vlaamse overheid: Organisatie en financiering van de erkende diensten (inhoudelijke input en ondersteuning ter voorbereiding van het beleidsstandpunt van VVSG en FACAW) Erkenning- en kwaliteitscriteria Preventiebeleid Functie van het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling 8. Promotie naar de Federale Overheid: Inzake subsidiëringsmogelijkheden als aanvulling op de toelage van de Vlaamse Overheid Representatie in een aantal federale overleg- en adviesorganen 9. Een effectief en efficiënt beheer van de huidige middelen. Om nieuwe projecten te realiseren dienen additionele middelen gezocht te worden. 10. Het opzetten van preventieprojecten en het organiseren van preventieactiviteiten, op eigen initiatief en/of in samenwerking met andere organisaties en gericht op bijzondere doelgroepen. 2.4 Structuur van het VCS In het bestuur van het VCS zijn er drie niveaus terug te vinden. 1. Dagelijks bestuur: Bestaat uit vertegenwoordigers van de koepelorganisaties van de OCMW s en de CAW s zijnde de VVSG en het SAW. Voorzitter van het VCS is Piet Van Schuylenbergh, directeur van de VVSG, afdeling OCMW s. 2. Beleidsgroep: Bestaat uit verantwoordelijken uit Diensten Schuldbemiddeling van OCMW s en CAW s. Doel: reflectiegroep voor voorstellen vanuit het VCS en signaalfunctie m.b.t. de praktijk van de schuldhulpverlening 3. Team (op ): * Dirk De Clerck: coördinatie * Mohamed El Omari: stafmedewerker jurist * Isolde Vandevelde: stafmedewerker vorming en preventie * Rita Sepelie: stafmedewerker onderzoeker (0.5) * Robin van Trigt: stafmedewerker jurist (0,5 sinds ) * Hilde Maris: administratie vorming (0.5) en Kristof Gielen secretariaat (0.28) 2.5 Financiering Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling werd in 2008 gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Afdeling Welzijn en Samenleving. Dit gebeurde door middel van het Besluit van 3 maart 2009 voor een subsidie van euro. 10

11 Voor het samenstellen van een brochure naar leerkrachten kreeg het VCS in een toezegging voor een subsidie van de Koning Boudewijnstichting t.b.v euro. Deze brochure zal deel uitmaken van het preventiepakket naar het onderwijs dat in 2009 ter beschikking zal zijn. Voor het ontwerpen en realiseren van een stripverhaal inzake geldbeheer door jongeren kon het VCS beroep doen op fonds van een financiële instelling. Dit stripverhaal maakt eveneens deel uit van het preventiepakket naar het onderwijs dat in 2009 ter beschikking zal zijn. 11

12 3. ONDERZOEK EN REGISTRATIE 3.1 De schuldenproblematiek in Vlaanderen cijfermatig in kaart brengen Hiervoor worden twee soorten registraties verricht bij de erkende dienste schuldbemiddeling. Via de invoering van een uniform registratiemodel, de basisregistratie genoemd, dienen alle erkende diensten schuldbemiddeling jaarlijks het aantal dossiers te registreren inzake budgethulpverlening (zonder schulden) en schuldhulpverlening (schuldbemiddeling en collectieve schuldenregeling). Deze basisregistratie wordt jaarlijks herhaald en zal vanaf 2009 in het jaarverslag van de diensten opgenomen worden. Derhalve is de basisregistratie van het jaar 2007 een nulmeting en dus tevens een referentiejaar voor de metingen van de volgende jaren. Aanvullend aan de basisregistratie werd er vanaf 2008 gestart met een tweejaarlijkse uitgebreide registratie. Deze kwalitatieve bevraging gebeurt bij wijze van steekproef en heeft als doel een grondige analyse te maken van het profiel van het cliënteel van de diensten schuldbemiddeling. Deze uitgebreide registratie heeft uitzonderlijk twee jaar na elkaar plaats, dus in 2008 en Daarna wordt ze enkel tweejaarlijks georganiseerd. Dus niet in 2010; de volgende uitgebreide registratie zal plaatshebben in De resultaten van de basisregistratie voor 2008 Alle erkende instellingen voor schuldbemiddeling dienden vóór 31 maart 2009 hun cijfers door te geven voor het jaar De toelichting bij de vergelijking tussen de cijfers van de basisregistratie voor 2007 en 2008 is terug te vinden in de nota die daarover geschreven werd in mei Hieronder geven we het cijfermateriaal weer en de belangrijkste bevindingen. 12

13 Cijfers budgethulpverlening zonder schulden Antwerpen Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams- Brabant West- Vlaanderen Vlaanderen (1) Budgetbegeleiding Budgetbeheer Totaal Antwerpen Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams- Brabant West- Vlaanderen Vlaanderen (1) Cijfers schuldhulpverlening Cijf Budgetbegeleiding Budgetbeheer Totaal

14 Cijfers schuldhulpverlening rs schuldhulpverlening Antwerpen Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams- Brabant West- Vlaanderen Vlaanderen (1) Eenmalige bemiddeling Schuldbemiddeling an sich Schuldbemiddeling+budget -begeleiding Schuldbemiddeling+budget -beheer Collectieve schuldenregeling Totaal (1) zonder CAW Archipel (hebben enkel toestemming om aan schuldhulpverlening te doen op het grondgebied Brussel-19) 3.3 Wachtlijsten Nieuw in de basisregistratie voor 2008 is dat er gevraagd werd naar het aantal mensen op een wachtlijst en de gemiddelde wachttijd. Volgens de basisregistratie stonden er op 31 december gezinnen op een wachtlijst bij 76 erkende diensten schuldbemiddeling. De gemiddelde wachttijd bij 79 erkende diensten schuldbemiddeling in de loop van 2008 bedroeg 4 maanden. Een uiterst belangrijke nuancering dient gemaakt te worden bij het aantal aanvragers op een wachtlijst en de gemiddelde wachttijd. De mensen binnen onze beleidsgroep meldden dat de officiële geregistreerde cijfers op dit vlak niet helemaal stroken met de realiteit. In de 14

15 praktijk zijn er veel meer mensen die moeten wachten alvorens ze verder geholpen kunnen worden. Een aantal OCMW s geven aan dat het aanleggen van wachtlijsten nog eens bijkomende administratieve werklast met zich meebrengt. Wachtlijsten hebben een signaalfunctie op het vlak van de vraag naar hulp, maar brengen voor de diensten soms ook wat schroom mee ten opzichte van het functioneren van hun dienst ten aanzien van de lokale gemeenschap. Tevens hebben wachtlijsten een relatief karakter omdat bij dringende zaken al een directe interventie van de schuldbemiddelaar nodig is. Bij sommige CAW s worden mensen op wachtlijsten niet geregistreerd omdat die wachtlijsten bij geïntegreerde begeleiding zitten, andere CAW s vermelden toch die aantallen bij geïntegreerde begeleiding ofwel maken ze een schatting van hoeveel wachtenden er zijn in het kader van een budgetprobleem. Feit is wel dat alle diensten een toenemende vraag naar schuldhulpverlening vaststellen en het niet altijd mogelijk is om het aanbod vanuit de dienst uit te breiden. Het lineair verhogen van het aantal dossiers per schuldbemiddelaar mag niet ten koste gaan van de kwaliteit. Schuldhulpverlening is naast een erg technische kwestie vooral een traject van begeleiding van de hulpvrager naar meer zelfredzaamheid en vaardigheden in het budgetteren. Als dit aspect verloren gaat, dreigt de cliënt snel te hervallen in een probleem van schuldoverlast waardoor de druk op de diensten nog meer toeneemt. Voor volgend jaar kunnen we in het basisregistratieformulier misschien een bijkomende antwoordmogelijkheid voorzien: we houden geen wachtlijsten bij, want nu kunnen we niet het onderscheid maken tussen een nul qua aantal aanvragers op wachtlijst en er worden geen wachtlijsten bijgehouden. Dit alles is een logisch gevolg uit het aanbodgestuurde karakter van de basisregistratie, maar men dient er wel rekening mee te houden. 3.4 Belangrijkste bevindingen In totaal werden er in Vlaanderen 2303 dossiers budgethulpverlening zonder schulden minder geregistreerd in 2008 t.o.v. 2007, d.i. een daling met bijna 14,2%. Als hypothese zouden we kunnen stellen dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden van een aantal dossiers budgetbegeleiding zonder schulden naar dossiers met schulden. Een andere veronderstelling zou kunnen zijn dat de diensten prioriteit geven aan de dossiers met schulden en bijgevolg de begeleiding van een aantal dossiers zonder schulden hebben moeten stopzetten omwille van tijdsgebrek. Ofwel werden afgeronde dossiers niet vervangen door nieuwe dossiers in budgethulpverlening. Het totale aantal dossiers schuldhulpverlening is gestegen van in 2007 tot in Dit betreft een stijging van bijna 5,7%. De collectieve schuldenregeling kende de grootste stijging: van 5736 dossiers in 2007 tot 7225 in 2008, d.i. een stijging met bijna 26%. Als we kijken naar de cijfers van de Centrale voor kredieten aan particulieren, stellen we voor Vlaanderen een toename van 6,6% vast: van berichten van toelaatbaarheid van CSR in 2007 naar in

16 3.5 De resultaten van de uitgebreide registratie in 2008 en 2009 De uitgebreide registratie gaat uitsluitend over dossiers schuldhulpverlening. De bedoeling is om informatie te verzamelen over het profiel van de cliënten van de erkende diensten schuldbemiddeling: leeftijd, geslacht, gezinssamenstelling, onderwijsniveau, gezinsinkomen, schuldenlast, aantal schuldeisers, schuldsoorten en schuldoorzaken. De uitgebreide registratie gebeurt in de regel tweejaarlijks. De eerste keer had plaats in 2008 en uitzonderlijk werd ook in 2009 gevraagd om de vragenlijst in te vullen. Dit maakte het mogelijk sneller een eerste vergelijking te maken met de gegevens uit Daarna wordt de uitgebreide registratie pas om de twee jaar hernomen (2011, 2013 etc.). Na evaluatie van de vragenlijst bij de eerste uitgebreide registratie werden nog enkele aanpassingen aangebracht aan de 30 vragen. We merken weinig significante verschillen tussen 2008 en De conclusies die daar geformuleerd werden, blijven dus grotendeels ook gelden in Hieronder overlopen we de belangrijkste conclusies en vermelden we de relevante verschillen met Geslacht In 2009 zijn er 2% meer mannen dan in 2008 die schuldhulpverlening aanvragen, wat hun aandeel op 47% brengt. Het aandeel van de vrouwen is gedaald van 35% naar 34%. De conclusie blijft dat zowel in 2008 als 2009 meer mannen dan vrouwen schuldhulpverlening aanvragen. Leeftijd In vergelijking met 2008 stellen we mogelijk een verjonging vast bij de aanvragers en de partners. Vooral de categorie 25 tot 29 jaar wint hier aan belang. De leeftijdscategorie 30 tot 49 jaar is duidelijk oververtegenwoordigd t.o.v. Vlaanderen. Nationaliteit Het aandeel van personen met Belgische nationaliteit bedraagt in % tegenover 93% in 2008 Gezinssamenstelling Zowel in 2008 als 2009 zijn de categorieën alleenwonenden en éénoudergezinnen duidelijk oververtegenwoordigd in de steekproef t.o.v. de totale bevolking in Vlaanderen. Gezinsgrootte De gemiddelde gezinsgrootte in onze steekproef (2,2) wijkt niet significant af van de gemiddelde gezinsgrootte in Vlaanderen (2,4). Eén op vijf van de aanvragers betreft huishoudens van twee personen. In 46% van de gevallen gaat het om alleenwonenden. Personen ten laste In 43% van het totale aantal dossiers zijn er kinderen ten laste. Gemiddeld zijn er in deze dossiers 2 kinderen ten laste. Het betreft overwegend kinderen tot 18 jaar. Type huisvesting In vergelijking met Vlaanderen valt op dat in onze steekproef de eigenaars duidelijk ondervertegenwoordigd zijn (10% tegenover 74% in Vlaanderen). De huurders zijn duidelijk 16

17 oververtegenwoordigd, zowel de private huurders (53% tegenover 19%) als de sociale huurders (28% tegenover 6%). Scholingsgraad Ten opzichte van 2008 merken we een daling op van het aantal mensen die maximum een diploma lager secundair onderwijs hebben (van 63% naar 58%), maar deze groep blijft duidelijk oververtegenwoordigd ten opzichte van de Vlaamse bevolking (39%). De daling is volledig te wijten aan de daling van het aandeel mensen dat enkel een diploma lager onderwijs heeft. De categorie hoger secundair onderwijs kent een stijging (van 34% naar 38%) en de categorie hoger of universitair onderwijs behoudt eenzelfde aandeel van 3% in onze steekproef, wat duidelijk een ondervertegenwoordiging is t.o.v. Vlaanderen, waar dit percentage 26% bedraagt. De risicogroepen binnen het secundair onderwijs komen ook in 2009 vooral uit de richtingen beroepsonderwijs en technisch of kunstonderwijs. Arbeidssituatie Ook in 2009 blijft de categorie werklozen sterk oververtegenwoordigd (30% tegenover 4% in Vlaanderen). We merken zelfs een lichte stijging van deze categorie (van 28% naar 30%). Het aandeel van de categorie werkenden (47%) is in de steekproef quasi gelijk gebleven. Dit blijft een duidelijke ondervertegenwoordiging tegenover Vlaanderen (70%). Arbeidscontract Van elke 10 werkende aanvragers hebben er 7 een arbeidscontract van onbepaalde duur. Bij de aanvragers valt de stijging op van het aandeel contracten onbepaalde duur en de daling van het aandeel interimcontracten. De werkende partners worden gekenmerkt door zowel een daling van de interimcontracten als de contracten onbepaalde duur. Het aandeel van de contracten bepaalde duur kennen bij de partners dan weer een stijging, daar waar hun aandeel bij de aanvragers gelijk blijft. Personen die bijdragen aan het inkomen 55% van de personen die bijdragen aan het inkomen zijn jonger dan 12 jaar. Het gaat dus voornamelijk om kinderbijslagen. Inkomsten uit arbeid Zowel in 2008 als 2009 bestond bijna de helft van de dossiers uit gezinnen zonder arbeidsinkomen, met name 49% resp. 48%. Bij degenen die wel over een arbeidsinkomen beschikken, is een maandelijks netto-inkomen tussen 1001 en 1500 euro het meest voorkomend. Vervangingsinkomen In 37% (2008) resp. 36% (2009) van de gezinnen had men geen vervangingsinkomen. Waar men wel een vervangingsinkomen heeft, zijn zowel in 2008 als 2009 werkloosheidsuitkeringen en ziekte- of invaliditeitsuitkeringen de twee meest voorkomende bronnen van vervangingsinkomsten. De categorie euro blijft de belangrijkste groep met 31%. Het aandeel van vervangingsinkomsten voor een bedrag van 1001 tot 1500 euro is toegenomen en neemt nu met een aandeel van 24% de tweede plaats in. Als we meer specifiek gaan kijken naar de werkloosheidsuitkeringen en de ziekte- en 17

18 invaliditeitsuitkeringen afzonderlijk, blijven de eerste en tweede plaats wel dezelfde, maar wat vooral opvalt is dat 21% slechts een werkloosheidsuitkering heeft die maximum 500 euro bedraagt. De meeste uitkeringen situeren zich tussen 500 en 1000 euro. Aanvullende inkomsten Het aandeel van dossiers zonder aanvullend inkomen is gestegen van 63% in 2008 tot 70% in Bij diegenen die wel een aanvullend inkomen hebben, bedraagt dit inkomen meestal maximum 500 euro. Als bron van aanvullend inkomen is de kinderbijslag de meest voorkomende in drie vierde van de dossiers. Onderhoudsuitkeringen komen in 2009 in 22% van de dossiers voor, een stijging tegenover de 15% in Totaal bedrag van uitstaande schulden Wat opvalt en onrustbarend is, is de grote stijging van de categorie schulden van meer dan euro, van 13% van de dossiers in 2008 tot 19% in Twee derde van de dossiers kent een totale schuldenlast van meer dan 5000 euro. Soorten schulden Een vergelijking tussen 2008 en 2009 is hier erg moeilijk, gezien er in 2009 meer soorten schulden konden aangegeven worden. De kans dat energieschulden/nutsvoorzieningen voorkomen in een dossier blijft in elk geval de grootste, met 45% in 2008 en 57% in Dit betekent dus dat van elke 5 dossiers er bijna 3 bij zijn waar er sprake is van schulden m.b.t. energie en nutsvoorzieningen. Leningen op afbetaling worden ingehaald door de gezondheidsschulden, als tweede meest voorkomende soort schulden. Zowel gezondheidsschulden, leningen op afbetaling als fiscale schulden komen in 2009 in meer dan twee op vijf dossiers voor. Belangrijke stijgers bij de soorten schulden zijn telecom van 21% naar 34% en de aankopen op afbetaling van 12% naar 18%. Wat de energieschulden/nutsvoorzieningen betreft, bedraagt 29% minder dan 500 euro, maar daarnaast bevindt 28% zich in de categorie 1501 tot 5000 euro. Inzake gezondheidsschulden, behelst 63% een bedrag lager dan 1001 euro. In meer dan de helft (56%) van de dossiers bedraagt het schuldbedrag m.b.t. leningen op afbetaling tussen 1001 en euro. Aantal schuldeisers Het aandeel van de schuldhulpverleningsdossiers met 2 tot 10 schuldeisers uit de steekproef is gestegen van 66% in 2008 tot 68% in Dat van meer dan 10 schuldeisers is gedaald van 27% naar 25%. Aantal gerechtsdeurwaarderdossiers In meer dan de helft van de dossiers, zowel in 2008 als 2009, komen geen gerechtsdeurwaarderdossiers voor. Waar ze wel te maken hebben met gerechtsdeurwaarders, is dat in de meeste gevallen met 1 tot 5 gerechtsdeurwaarders. 18

19 Aantal incassodossiers Het aandeel van de dossiers met incassodossiers is gestegen van 54% naar 56%. In de dossiers waar incassodossiers voorkomen, betreft dat in de meeste gevallen 1 tot 5 incassodossiers. Leefgeld Bij de categorieën die oververtegenwoordigd waren in de steekproef t.o.v. Vlaanderen, zijnde de alleenwonenden en de eenoudergezinnen, heeft van de alleenstaanden bijna de helft van de gezinnen een maximum van 300 euro per maand of ongeveer 75 euro per week. Bij bijna de helft van de eenoudergezinnen ligt het maandelijks leefgeld op een maximum van 500 euro of ongeveer 125 euro per week. Schuldoorzaken We merken zowel in 2008 als 2009 dat drie oorzaken in ongeveer de helft van de dossiers aanwezig zijn: moeilijkheden met beheer van het inkomen/overbesteding, een tekort aan administratieve vaardigheden, en inkomensproblemen. Aangaande het tekort aan administratieve vaardigheden merken we een stijging van 47% naar 54%. Ziekte kwam in 2008 nog bijna in één op drie dossiers voor als oorzaak, daar waar dat in 2009 in één op vier dossiers is. Verlies van job was in 8% van de dossiers aanwezig in 2008 en in 2009 steeg dit percentage tot 14%. In één op vijf dossiers veroorzaken echtscheiding/breuk en afhankelijkheidsproblemen mee de schulden. Looptijd dossier Zowel in 2008 als 2009 kende ongeveer 2 op 3 dossiers een looptijd van minder dan 3 jaar. Maar er is 8% resp. 6% uit onze steekproef van 2008 resp dat al opgestart werd vóór 2000, dus al meer dan 8 à 9 jaar loopt. Ervaren moeilijkheden op moment van contact met de dienst Achterstallige betalingen komen zowel in 2008 als 2009 in bijna 4 van de 5 dossiers voor als ervaren moeilijkheid op het moment van het contacteren van de dienst schuldbemiddeling. Daarna zijn de meest voorkomende moeilijkheden bij aanvraag een gerechtsdeurwaarderexploot - aanmaning tot betaling, een ingebrekestelling en een aangetekende brief ter herinnering. Hoe de dienst leren kennen? De sociale dienst van een OCMW of CAW speelt nog steeds de belangrijkste rol als tussenpersoon om iemand in contact te brengen met de dienst schuldbemiddeling. Nochtans is het belang van deze groep wel gedaald in 2009 t.o.v. 2008: van bijna 2 op 3 dossiers naar 1 op 2. Het belang van de mond-aan-mond-reclame is daarentegen toegenomen: van 1 op 4 naar 1 op 3 dossiers. 19

20 4. ONDERSTEUNING 4.1 Inleiding Een belangrijke kerntaak van het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling is de ondersteuning van de diensten schuldbemiddeling van de Vlaamse OCMW s en CAW s. Dit luik behelst zowel de juridische helpdesk (infra, punt 4.2. De juridische helpdesk ) als de collectieve informatieverschaffing (infra, punt 4.3. Collectieve informatieverschaffing ). 4.2 De juridische helpdesk Situering Algemeen OCMW s en CAW s met een erkende dienst schuldbemiddeling hebben zeer snel de wens geuit om een beroep te kunnen doen op een juridische helpdesk, gezien het feit dat schuldbemiddeling een complexe taak is die een bijzondere specialisatie vereist. Dankzij een bijkomende subsidiëring van de minister van Welzijn, Gezondheid, Gelijke Kansen en Ontwikkelingssamenwerking werd er om deze reden een juridische helpdesk opgericht bij het toenmalige Project Schuldbemiddeling VVSG-SAW, en dit met ingang van de maand april De juridische helpdesk stond zo in 2009 voor de achtste jaar paraat voor het beantwoorden van de vragen van de diensten schuldbemiddeling in Vlaanderen. Schuldbemiddeling is anno 2009 een nog meer complexe en gespecialiseerde taak geworden. Het betreft immers een materie die in constante evolutie is, waardoor de relevante nieuwe wetgeving, rechtspraak en rechtsleer voor de doorsnee medewerker van een dienst schuldbemiddeling moeilijk op de voet opgevolgd kan worden. De diensten schuldbemiddeling van OCMW s en CAW s ervaren derhalve een blijvende nood aan een gespecialiseerde juridische helpdesk. Sinds 2008 heeft het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling een bijkomende halftijdse jurist aangeworven teneinde de helpdeskfunctie van het centrum t.a.v. de diensten schuldbemiddeling te versterken, in het bijzonder rond de thema s energie- en telecomschulden. Het aandeel van de energie- en telecomschulden in de schuldhulpverlening neemt immers steeds meer plaats, tijd en aandacht in. Door de liberalisering en herstructurering van de energiemarkt is de opvolging van dergelijke schulden ook complexer geworden. Deze bijkomende halftijdse jurist heeft ondertussen zijn juridische kennis omtrent deze materie gericht kunnen opbouwen, gelet op de specifieke vragen vanuit OCMW en CAW waarmee hij vanaf de eerste dag geconfronteerd werd. Ook in 2010 zal hij de helpdesk van het VCS blijven versterken m.b.t. de thema s van de energieen telecomschulden. De juridische helpdesk van het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling geeft dus adviezen over vragen m.b.t. uiteenlopende rechtsdomeinen (de collectieve schuldenregeling, het consumentenkrediet, de inning van schulden, beslagrecht, gerechtsdeurwaarders, verjaring, 20

21 energieschulden, telecomschulden, gerechtelijk recht, handelspraktijken, het werken als schuldbemiddelaar, erfrecht, verbintenissenrecht, huwelijksvermogensrecht ). Dit alleen al illustreert de complexiteit van het thema schuldbemiddeling waarmee de diensten schuldbemiddeling op het werkveld te maken krijgen. Deze juridische helpdesk geeft -als een soort derde lijn- juridisch advies aan maatschappelijk werkers en juristen indien zij de problematiek zelf, in hun OCMW of CAW, niet kunnen oplossen. De werkwijze om aan beide medewerkers in de schuldbemiddeling advies te geven, om zo het belang van de tandem jurist/maatschappelijk werker te onderstrepen, wordt behouden. Deze helpdesk kreeg ook in 2009 vragen vanwege derden (particulieren en andere professionelen/organisaties dan OCMW s, CAW s of samenwerkingsverbanden van OCMW s / CAW s). In deze gevallen werd meestal een eerstelijnsadvies gegeven, gevolgd door een gerichte doorverwijzing. Slechts in een beperkt aantal gevallen werd er nog een schriftelijk advies gegeven. Teneinde de drempel voor de helpdesk laag te houden, konden vragen zowel schriftelijk (post, fax, aanvraagformulier via website of ) als mondeling (telefonisch) gesteld worden. Mondelinge vragen die louter mondeling werden beantwoord, werden niet geregistreerd. De cijfergegevens in dit verslag hebben dus enkel betrekking op de vragen die schriftelijk werden beantwoord. De telefonische vragen van derden, die meestal louter mondeling werden afgehandeld (desgevallend met doorverwijzing), zijn dus niet terug te vinden in de cijfers van dit jaarverslag. De juridische helpdesk geeft advies op maat, d.w.z. dat er niet alleen een antwoord werd geformuleerd op de vraag om advies maar dat er ook aandacht werd besteed aan de redenering achter het antwoord en dat ook de tegenargumenten aan bod kwamen. De vaak uitgebreide adviezen werden -in de mate van het mogelijke- gestaafd met wetgeving, rechtspraak en rechtsleer en. Vragen en adviezen die regelmatig terugkwamen of die een precedentwaarde hebben, werden ruimer gecommuniceerd en -zo mogelijk- ook gevaloriseerd in het vormingsaanbod en in de verschillende vormen van collectieve informatieverschaffing van het VCS. In het jaar 2009 werden er in totaal 517 adviezen geregistreerd. De stijging t.o.v. de voorgaande jaren (vgl. bv. met 2008: 459 adviezen) valt te verklaren door de ruimere bekendheid van de helpdesk, alsook door de versterking van de helpdesk met een extra halftijdse jurist vanaf de maand augustus De communicatie omtrent de uitbreiding van de helpdesk met een energie- en telecomjurist heeft in het bijzonder bijgedragen tot een verhoogde toestroom van vragen omtrent energie- en telecomschulden. Om de diensten een zo nauwkeurig mogelijk antwoord op hun adviesvragen te kunnen geven, bouwde de juridische helpdesk ook in het jaar 2009 haar documentatiebestand verder uit (zowel algemeen juridische werken als gespecialiseerde rechtsleer, rechtspraak en wetgeving over schuldbemiddeling). 21

22 Vanwaar komt de vraag? Bij de registratie werd een onderscheid gemaakt tussen: enerzijds OCMW s, CAW s en samenwerkingsverbanden van OCMW s en CAW s; en anderzijds derden (particulieren, advocaten en andere professionelen of organisaties zoals universiteiten, werkgevers, zelfstandigenorganisaties, armoedeorganisaties, ). Voor wat betreft de vragen van derden is het zo dat deze meestal mondeling werden beantwoord (eerstelijnsadvies + doorverwijzing), en dus niet terug te vinden zijn in onderstaande registratie. Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling is immers een steunpunt voor de erkende diensten schuldbemiddeling in de OCMW s en de CAW s in Vlaanderen, zodat deze derden in principe niet tot onze doelgroep behoren. Occasioneel werd een vraag vanwege een derde echter wel nog schriftelijk behandeld (indien hiervoor ruimte was binnen de tijdsplanning). Uit de registratiegegevens van het jaar 2009 blijkt dat 487 adviezen gegeven werden aan een OCMW, een CAW, of een samenwerkingsverband van OCMW s en CAW s, hetgeen overeenkomt met 94,2 % van het totale aantal geregistreerde adviezen. De stijging t.o.v. vorig jaar (91,5 % in 2008) houdt verband met het feit dat (vragen van) derden sneller doorverwezen werden. Uit de registratiegegevens blijkt hiernaast dat 30 adviezen gegeven werden aan derden, d.i. 5,8 % van het totale aantal geregistreerde adviezen. De daling t.o.v. het vorige jaar (8,5 % in 2008) valt te verklaren door de snellere doorverwijzing van derden. Welk personeelslid stelt de vraag? De afspraak is dat zowel maatschappelijk werkers als juristen vragen om advies kunnen formuleren (het belang van de tandem wordt nogmaals onderstreept), nadat beiden de problematiek grondig hebben bestudeerd. Uit de praktijk blijkt echter nog steeds dat de tandem soms knarst, m.a.w.: bepaalde maatschappelijk werkers kunnen binnen hun eigen dienst niet of onvoldoende beroep doen op juridische ondersteuning. 22

23 Adviesverlening Algemeen Omdat 2008 het eerste jaar betreft dat er een bijkomende, gespecialiseerde helpdesk voor energieschulden en andere nutsvoorzieningen werd geactiveerd, werden in het vorige jaarverslag de gegevens in verband met deze materie apart besproken. Vanaf dit jaar zullen deze gegevens geïntegreerd zijn in de algehele gegevens van de juridische helpdesk van het VCS. Onderstaande bespreking heeft dus betrekking op alle adviezen die werden gegeven in het jaar 2009, ook die betrekking hadden op energieschulden en schulden uit andere nutsvoorzieningen. Welke materies kwamen aan bod in het advies? De registratiegegevens geven een uitgewerkt beeld over het werk van de diensten schuldbemiddeling en de verscheidenheid ervan bij zowel de diensten als de helpdesk. Er werd een opdeling gemaakt in 6 rubrieken. De 487 adviezen die werden gegeven aan de erkende diensten hadden meer bepaald betrekking op volgende materies: 24,4 %: de collectieve schuldenregeling 19,1 %: de inning van de schuld 35,1 %:consumentenkrediet en handelspraktijken, inclusief telecom en energie 10,9 %: verschillende schulden en schuldenaars 8,4 %: de dienst en de bemiddeling 2,1 %: algemene advies- en informatievragen Welke advies? De collectieve schuldenregeling (24,4 %) Het is quasi onmogelijk om een algemeen beeld te schetsen over de inhoud van de adviesvragen m.b.t. de collectieve schuldenregeling, zo gevarieerd zijn deze vragen. Er werden heel verschillende onderwerpen aangehaald, allemaal met betrekking tot de collectieve schuldenregeling: interferenties tussen huwelijksvermogensrecht en de procedure CSR; sancties bij laattijdige aangifte van schuldvordering; bevrijding van de borgsteller; nieuw verzoekschrift na herroeping; herziening van de aanzuiveringsregeling; kwijtscheldbaarheid penale boetes; lot nieuwe schuldeisers; vrijwillige tussenkomst 23

24 schuldbemiddelaar; bijdrage niet-verzoekende medebewoner in de uitgaven; gevolgen CSR op het vlak van de verjaring van de schuldvordering; tuchtprocedure ten aanzien van schuldbemiddelaar; vergoedingsregeling voor schuldbemiddelaars; toelaatbaarheid voor de zaakvoerder van een CVBA; wat na het overlijden van de verzoeker;... Uit de geregistreerde adviesvragen bleken nogmaals een aantal belangrijke pijnpunten: - personen in collectieve schuldenregeling die geen leefgeld ontvangen (bv. tijdens de vakantieperiode, waarbij de schuldbemiddelaar niet bereikbaar is); - personen in collectieve schuldenregeling die een leefgeld ontvangen dat absoluut niet volstaat om menswaardig te kunnen leven; - schuldbemiddelaars die op geen enkele wijze communiceren over het verloop van de procedure (waardoor de schuldenaar absoluut geen zicht heeft op wat er met zijn geld gebeurt, hoeveel schulden er al afbetaald zijn, ); - schuldbemiddelaars die bijzonder onbeleefd en soms zelfs agressief reageren op vragen van de schuldenaar. Dergelijke problemen zijn enorm frustrerend voor de personen in collectieve schuldenregeling, en de belangrijk(st)e doelstelling van deze procedure -het menswaardig leven- komt hierdoor enorm in het gedrang. Er ontstaat dan al gauw een vertrouwensbreuk tussen de schuldenaar en de schuldbemiddelaar, en het vervolg van de procedure komt in het gedrang. Soms mondt dit zelfs uit in een stopzetting van de procedure (herroeping/vrijwillige afstand). Er dient beklemtoond te worden dat dergelijke problemen niet alleen nadelig zijn voor de schuldenaar, maar ook voor: - de schuldeisers, die geconfronteerd worden met tijdverlies, vertragingen bij de uitbetalingen en in geval van stopzetting van de procedure- zelf de invorderingsprocedure moeten heropstarten (met alle kosten die hiermee gepaard gaan tot gevolg); - de schuldbemiddelingsrechter, die tijd en energie moet steken in de behandeling van de klachten van de schuldenaar (die eventueel op zitting gebracht moeten worden). Uit de vele vragen betreffende de collectieve schuldenregeling, blijkt tevens dat de relevante wetgeving op een aantal vlakken aangevuld of verduidelijkt zou moeten worden (bv. betreffende het lot van nieuwe schuldeisers). Het jaar 2009 was het 10 e jaar dat de erkende instellingen voor schuldbemiddeling actief waren in het kader van dossiers collectieve schuldenregeling. Vandaar dat het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling hieromtrent een beleidsdossier opmaakte onder de titel 10 jaar collectieve schuldenregeling visie, ervaringen en aanbevelingen van de erkende instellingen voor schuldbemiddeling in Vlaanderen. De inning van de schuld (19,1 %) Onder dit hoofdstuk zijn er verschillende onderwerpen gegroepeerd: de vragen over beslag, loonoverdracht, de terugvordering via rechtstreekse inhoudingen op lopende uitkeringen, gerechtsdeurwaarders, incassobedrijven, verjaring, betalingsfaciliteiten, de toerekening van betalingen, rechtsmisbruik/rechtsverwerking bij de uitvoering, verhaalbaarheid van kosten en erelonen van advocaten, en andere vragen rond de minnelijke of gerechtelijke invordering. 24

25 Vele vragen hadden betrekking op de verjaring (verjaringstermijnen, stuiting en schorsing van de verjaring) en het beslagrecht (werkwijze en aansprakelijkheid gerechtsdeurwaarder, beslagbaarheid vakantiegeld, vergoeding gerechtsdeurwaarder, samenloop van verschillende alimentatieschuldeisers, bescherming afnamerekening, executiemaatregelen in België door buitenlandse schuldeiser, contractuele clausule eenheid van rekeningen versus de regels inzake bescherming tegen beslag/overdracht ). De problematiek van de minnelijke invordering door advocaten en gerechtsdeurwaarders en de kosten die hierbij aangerekend worden, kwam alweer regelmatig aan bod. De rechtsonzekerheid op dit vlak leidde alweer tot discussies op het terrein, waarbij de cliënten vaak uit veiligheidsoverwegingen toch maar betalen. Om een einde te maken aan deze rechtsonzekerheid (en aan de nadelige gevolgen voor de consumenten), werd de wet van 20 december 2002 betreffende de minnelijke invordering van schulden van de consument aangevuld en aangepast door de artikelen van de Economische Herstelwet van 27 maart 2009 (in werking getreden op 17 april 2009). Voortaan moeten alle spelers op de markt van de minnelijke invordering zich aan dezelfde regels houden (behalve voor de inschrijvingsplicht en de opvolging/controle door de F.O.D. Economie). De artikelen 5, 6 en 7 van de wet van 20 december 2002 gelden nu ook bij minnelijke invorderingen door gerechtsdeurwaarders en advocaten. Op het vlak van de gerechtelijke invordering stelden er zich nog steeds problemen op het vlak van de kosten van de gerechtsdeurwaarder, het (proces)rechtsmisbruik en het misbruik van executierechten. De scheidingslijn tussen wat strikt juridisch gezien mag, en wat een normaal en redelijk zorgvuldige gerechtsdeurwaarder zou doen, is niet altijd makkelijk te trekken, doch bepaalde werkwijzen lijken manifest onredelijk. Helaas blijkt het tuchtrechtelijk toezicht vanuit de beroepsorganen van de gerechtsdeurwaarders niet altijd goed te functioneren. Op het vlak van de gerechtelijke invordering van schulden, maakte de helpdesk ook een beleidsdossier op rond de plannen om een betalingsbevel in te voeren in België. Onder de titel invoering van een betalingsbevel in het Gerechtelijk Wetboek, wou de regering het eenzijdig verzoekschrift -dat nu nog de uitzondering is in ons rechtssysteem- veralgemeend invoeren. Het wetsontwerp van de regering voorzag dat de schuldeiser in quasi alle burgerlijke en handelszaken de invorderingsprocedure kan opstarten via een eenzijdig verzoekschrift. De rechtbank nodigt hierna de (vermoedelijke) schuldenaar niet uit, maar oordeelt enkel en alleen op basis van de stukken en de verklaringen van de schuldeiser. Na uitvaardiging van het betalingsbevel door de rechter wordt dit vervolgens -als donderslag bij heldere hemel- aan de schuldenaar ter kennis gebracht. De verraste schuldenaar die niet akkoord gaat met deze veroordeling, moet zelf gerechtelijke stappen ondernemen en heeft hiervoor slechts 30 dagen de tijd. Bij gebreke aan snelle reactie, kan de gerechtsdeurwaarder de beslagprocedure opstarten. Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling heeft zich in 2009 verzet zich tegen deze veralgemeende invoering van het eenzijdig verzoekschrift. Tot op heden is deze wet er nog steeds niet gekomen. 25

26 %) Consumentenkrediet en handelspraktijken, inclusief telecom en energie ( 35,1 Algemeen De geregistreerde vragen m.b.t. consumentenkredieten waren heel divers: de aanrekening van kosten voor het opvragen van bewijsstukken van het consumentenkrediet; vaststelling van de overschrijding van het maximale JKP; wettigheid kredietcontract verkoop op afbetaling, sancties bij de overschrijding van het kredietbedrag; sancties bij onvoorzichtige kredietverstrekking; mogelijkheid tot terugvordering premies schuldsaldoverzekering; ;... De geregistreerde vragen m.b.t. de Wet Handelspraktijken betreffen o.m.: rechtsgeldigheid aankoop via postorderbedrijf; stilzwijgende verlenging van contracten van bepaalde duur; nazicht contract bij fitnessbedrijf; de rechtsgeldigheid koopovereenkomst betreffende tweedehandswagen; tegenstelbaarheid van algemene bankvoorwaarden die interesten en kosten voorzien voor debetsaldi; gevolgen van een aanvaardingsclausule; mogelijkheid tot betwisting van de leveringsvoorwaarden ;... Uit de praktijk van de diensten schuldbemiddeling blijkt nog steeds dat heel wat verkopers en kredietverstrekkers het niet zo nauw nemen met de regels inzake consumentenbescherming. Zo worden de vele informatieverplichtingen die diverse wetgevingen opleggen aan verkopers vaak met de voeten getreden. In onze geliberaliseerde Europese markt is de concurrentie bikkelhard, en dan investeren bedrijven liever niet in dure en tijdrovende activiteiten zoals een correcte en volledige informatieverschaffing aan de consument. De problemen stellen zich niet alleen bij de contractsluiting, maar ook nadien. Bij de invordering van facturen rekent men vaak allerlei kosten en schadevergoedingen de consument aan, alhoewel elke rechtsgrond hiervoor ontbreekt. Gegronde betwistingen die opgeworpen worden door de schuldbemiddelaar die de consument bijstaat, worden vaak niet beantwoord. De verkoper probeert wel de druk op de consument op te voeren door de hulp van een incassobureau en/of gerechtsdeurwaarder in te schakelen. De diensten schuldbemiddeling stellen hierbij vast dat verkopers niet altijd ingaan op betwistingen die worden opgeworpen, ook niet wanneer de bezwaren grondig worden onderbouwd. Gelijk hebben is niet altijd hetzelfde als gelijk krijgen, en vele verkopers zijn zich hiervan goed bewust. Vele consumenten weten trouwens niet eens hoe goed ze beschermd zijnde rechterlijke controle is voor vele consumenten geen oplossing om hun rechten te vrijwaren. De kosten en lasten van een juridische procedure schrikken velen af. Consumenten zijn vaak niet geneigd om een rechtszaak aan te spannen wanneer ze een geschil hebben met een verkoper. Hierdoor worden de verkopers die de wet aan hun laars lappen zelden voor de rechter gedaagd door de consument, en zij zijn zich hier uiteraard van bewust. Adviezen inzake energieschulden Ook in 2009 kregen we nog geregeld vragen over de verjaring van energieschulden, en met name de vraag of op deze soort van schulden de verjaringstermijn van art. 2266bis B.W. (10 jaar) van toepassing dan wel die van art B.W. (5 jaar). Het VCS is zoals bepaalde rechtsleer altijd van mening geweest dat de verjaringstermijn van 5 jaar van toepassing is. 26

27 In het jaarverslag 2008 meldden we al dat het VCS een standaardbrief had opgemaakt, die de diensten schuldbemiddeling kunnen gebruiken, als reactie op al de argumenten van de van de energieleveranciers die de toepassing van de verjaringstermijn van art. 2266bis B.W. voorhouden. Ook melden we toen al dat er een vonnis is van een Vrederechter te Gent dd. 15/01/2009 die geheel in de lijn ligt met wat in de standaardbrief van het VCS vermeld staat en waarin dus ook geconcludeerd wordt dat art B.W. van toepassing is. Het VCS heeft geen kennis van (nieuwe) dossiers in 2009 waarbij de energieleveranciers na het versturen van de standaardbrief en/of een kopie van vermeld vonnis overgingen tot dagvaarding voor het gerecht. Verder gingen de juridische vragen met betrekking tot energielevering vooral over volgende onderwerpen: - foutieve afrekening en/of problemen met meteropnames en meterschatting (en uitblijven van een rechtzetting) - moeilijkheden bij verhuis en het wisselen van energieleveranciers Bijzondere verkoopswijzen: op afstand en buiten de onderneming - contractsweigering en/of het vragen van een (hoge) waarborgsom - de (afwezigheid van de) facturatie van voorschotten Adviezen inzake telecomschulden Ook in 2009 gingen de meeste klachten inzake telecommunicatie over bijzondere verkoopswijzen: op afstand (over de telefoon) en buiten de onderneming (aan huis), en hierbij dan vooral niet-naleven door de telecombedrijven van de specifieke regels die hiervoor gelden (bijv. het versturen van een bevestiging, met verzakingsbeding, na een verkoop over de telefoon), het gebrek aan informatie dat wordt gegeven en/of agressieve verkoopstechnieken: de installatiekosten die niet vermeld worden, aanklampende verkopers (die men overal tegenkomt: in treinstations, in de Fnac, in de Carrefour), Daaraan verbonden waren er in 2009 ook weer veel vragen over het beëindigen van het contract en/of de operatorwissel en (buitensporige) vergoedingen die hierbij door de consument aan het telecombedrijf verschuldigd worden wanneer de consument zijn contract beëindigd niet conform de (algemene) voorwaarden van de overeenkomst: de consument wordt verlokt een contract te tekenen bij een nieuwe operator, maar hij beseft vaak niet dat hij hierdoor zijn contract met de oude operator verbreekt, en dat hierdoor verbrekingsvergoedingen/schadevergoedingen e.d.m. verschuldigd worden. Problematisch is dan verder dat schadevergoedingen eenzijdig door de operatoren in hun algemene voorwaarden worden vastgelegd, en deze erg hoog zijn. In het jaarverslag 2008 stond al te lezen dat we dachten dat de consument in de telecomsector eenzelfde of toch gelijkaardige bescherming zou moeten hebben als de consument in de energiemarkt. Gelet op de omvang van de klachten over de telecomsector, heeft het VCS in 2009 er voor gekozen de klachten van de erkende diensten inzake te 27