Slaagkansen aan Vlaamse universiteiten tijd om het beleid bij te sturen?

Transcriptie

1 Slaagkansen aan Vlaamse universiteiten tijd om het beleid bij te sturen? Koen Declercq en Frank Verboven 1 Centrum voor Economische Studiën, K.U.Leuven 12 oktober Centrum voor Economische Studiën, K.U.Leuven. Onderzoek gefinancierd door de Interuniversitaire Attractiepool (IUAP) van Federaal Wetenschapsbeleid (P5/26). De auteurs danken medewerkers van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming voor het ter beschikking stellen van de databank, Stijn Kelchtermans en Tess Schooreel voor hulp bij de organisatie van de databank, en Christophe Croux, Luc Lauwers, Brenda Van Heghe, Ton Van Weel en vele anderen voor nuttige commentaren bij het voorbereiden van de tekst. 1

2 1 Lage slaagkansen van eerstejaarsstudenten aan universiteiten De slaagkansen van eerstejaarsstudenten aan Vlaamse universiteiten zijn reeds lange tijd bijzonder laag, en de situatie lijkt de laatste jaren niet te verbeteren. Van de ruim studenten die aan een universitaire studie begonnen gedurende de academiejaren tot slaagde nauwelijks de helft in de eerste of tweede zittijd. 2 Het valt vooral op dat de slaagkansen sterk variëren tussen verschillende goed identificeerbare groepen van studenten. Tabel 1 geeft een gedetailleerd overzicht van het aantal studenten en de verschillen in slaagkansen aan universiteiten. 3 Meisjes hebben 10% meer kans op slagen in het eerste jaar dan jongens (54% tegen 44%). Leerlingen uit een vrije (meestal katholieke) school hebben zelfs een 18-22% hogere slaagkans dan leerlingen uit het officieel- of het gemeenschapsonderwijs (53% tegen 31-35%). De slaagkansen verschillen nog sterker met het leertraject en het behaalde diploma in het secundair onderwijs. Studenten die hun secundair diploma behaalden op de normale leeftijd hebben een slaagkans van 54%, tegen slechts 21% voor studenten die een jaar moesten overdoen en minder dan 10% voor studenten die twee jaar moesten overdoen in het basis- of secundair onderwijs. Studenten uit het beroeps- en kunstonderwijs hebben een universitaire slaagkans van respectievelijk 2% en 14%. De slaagkansen van studenten uit het technisch onderwijs schommelen rond de 10%, variërend van 4% voor Secretariaat - Talen tot 27% voor Industriële Wetenschappen. 4 Ook de grote groepen studenten met een ASO diploma in de richting Menswetenschappen of Economie - Moderne Talen hebben lage slaagkansen, tussen 25% en 28%. Tegen deze lage slaagcijfers staan beduidend hogere slaagkansen voor studenten met een sterke component wiskunde of klassieke talen in hun ASO diploma. Zo is de slaagkans 60% voor studenten met een diploma Wetenschappen - Wiskunde, 68% voor studenten met een diploma Latijn Wiskunde, tot zelfs 78% voor studenten met een diploma Grieks - Wiskunde. De lage slaagkansen voor studenten uit de ASO richtingen Menswetenschappen of Economie Moderne Talen gelden voor de meeste universitaire studierichtingen, zelfs voor studierichtingen die in het verlengde lijken te liggen van het ASO diploma. Zo hebben studenten uit Menswetenschappen een slaagkans van 23% in Politieke en Sociale Wetenschappen en 30% in Psychologie, en studenten uit Economie Moderne Talen een slaagkans van 22% in Economische en Toegepaste Economische Wetenschappen. Voor meer informatie hierover, zie Tabel 2 in de Annex waar we de slaagkansen per secundair diploma en per universitair studiegebied tonen. De nodige voorzichtigheid is nodig bij het interpreteren van de grote verschillen in slaagkansen. Zo is het niet verantwoord uit de cijfers te besluiten dat een secundair diploma Latijn - Wiskunde aan een katholieke school noodzakelijk een grotere garantie tot succes biedt op de universiteit. We stellen geen 2 Door het flexibiliseringdecreet krijgt de definitie van geslaagd sinds het academiejaar een andere betekenis. We beschouwen een student hier als geslaagd indien het aantal verworven studiepunten gelijk is aan het aantal te behalen studiepunten. 3 Voor interessant recent werk dat zich concentreert op hogescholen verwijzen we naar Cottenie (2007). 4 Omdat het aantal universiteitsstudenten uit niet-aso richtingen relatief klein is, nemen we alleen de richtingen met minstens 200 studenten over de periode als aparte groepen op. De andere studenten worden opgenomens als overige TSO, BSO en KSO. 2

3 oorzakelijk verband vast. Het is bekend dat er belangrijke selectie-effecten optreden tijdens het secundair onderwijs. Zo beginnen veel leerlingen volgens het watervalsysteem in de zgn. sterkere secundaire richtingen om geleidelijk af te dalen naar de zgn. zwakkere richtingen. Eveneens trekken katholieke scholen een proportioneel hoger aandeel leerlingen aan uit de sterkere richtingen en mogelijk ook uit gemiddeld hogere sociale klassen. Studenten hebben in de realiteit dus typische meerdere karakteristieken die tegelijk bijdragen tot hun slaagkans op de universiteit. We schatten daarom een econometrisch logit model, dat de verschillen in slaagkansen tussen studentengroepen blootlegt, na te controleren voor een reeks andere geobserveerde karakteristieken van de studenten. 5 De derde en vierde kolom van Tabel 1 tonen de ongezuiverde en gezuiverde verschillen in slaagkansen ten opzichte van een referentiegroep. De ongezuiverde verschillen volgen eenvoudig uit de tweede kolom. De gezuiverde verschillen controleren voor alle andere karakteristieken in de tabel, maar zijn nog niet volledig zuiver indien er nog andere weggelaten karakteristieken zijn, bijvoorbeeld sociale klasse. Uit de gezuiverde verschillen trekken we o.m. de volgende besluiten: - Meisjes hebben een significant hogere slaagkans dan jongens, zelfs na rekening te houden met andere karakteristieken: +10,2%. - Buitenlandse studenten hebben een significant lagere slaagkans dan Belgen: 4,5%. - Studenten uit het gemeenschaps- of het officiëel onderwijs hebben een significant lagere slaagkans dan studenten uit het vrij onderwijs: respectievelijk 13,8% en 8,4%. Dit verschil is minder groot dan het ongezuiverde verschil ( 18,3% en 22,0%) omdat ermee rekening gehouden wordt dat het vrij onderwijs meer studenten uit sterkere secundaire richtingen aflevert. Het nog resterende verschil kan te verklaren zijn door verschillen in sociale achtergrond of verschillen in vorming tussen de netten. Verder onderzoek is noodzakelijk om dit te achterhalen. - Studenten die één of twee jaren overdeden in het secundair hebben een significant lagere slaagkans: respectievelijk 22,1% en 30,1%. Die verschillen zijn minder uitgesproken dan de ongezuiverde verschillen ( 33,6% en 44,4%) omdat studenten met een jaar vertraging veelal ook uit zwakkere secundaire richtingen komen. - Er zijn sterke verschillen in universitaire studiegebieden. De ongezuiverde verschillen suggereren geen duidelijk patroon, met bijvoorbeeld hogere slaagkansen in Toegepaste Wetenschappen (+2,6%) en lagere slaagkansen in Wijsbegeerte ( 10,1%), ten opzichte van de referentiegroep Economische en Toegepaste Economische Wetenschappen. Maar de gezuiverde verschillen, die rekening houden met de verschillende instroom van studenten, tonen systematisch lagere slaagkansen in exacte wetenschappen dan in humane wetenschappen, bijvoorbeeld 6,3%.voor 5 Er zijn enkele andere studies die determinanten van slaagkansen analyseren. Het ministerie van Onderwijs en Vorming (2009) gaf recent een korte update voor studiesucces in , met vooral aandacht voor geslacht, type SO en instelling HO. Daarnaast zijn er de studies van Rombaut et al. (2006) en Ortiz en Dehon (2008). Deze studies kijken alleen naar eerstejaarsstudenten, hebben een beperktere steekproef en minder details over de opgenomen controlevariabelen. Maar ze controleren wel voor sociale achtergrond (opleiding/beroep ouders) op basis van case studies voor de Universiteit Antwerpen en de Université Libre de Bruxelles. Daaruit blijkt dat verschillen ook blijven bestaan na correctie voor sociale achtergrond. 3

4 Toegepaste Wetenschappen en +6,7% voor Wijsbegeerte ten opzichte van de referentiegroep. De enige studiegebieden uit de exacte wetenschappen met een hoge slaagkans zijn Tandheelkunde en Geneeskunde (+18,4% en 29,0%), waar een toelatingsproef voor selectie zorgt. - Er zijn belangrijke regionale verschillen. Studenten uit West-Vlaanderen hebben een significant hogere slaagkans: +21,6% t.o.v. de referentiegroep (Wallonië), maar ook nog +7.2% t.o.v. Oost- Vlaanderen (de groep met de tweede hoogste slaagkans). - Er zijn ook verschillen per instelling, vooral na uitzuivering van andere factoren. In vergelijking met de referentiegroep (VUB, LUC en KUB) zijn de slaagkansen lager aan de Universiteit Antwerpen ( 8,2%), K.U.Leuven ( 12,4%) en Universiteit Gent ( 18,8%). 6 - De slaagkansen nemen af in de recentere jaren, bv -3,9% in ten opzichte van Dit hangt mogelijk samen met de invoering van het flexibiliseringdecreet. Zie ook het Ministerie van Onderwijs en Vorming (2007) voor een gedetailleerde analyse van deze effecten. 6 Het beduidend lagere percentage voor de Universiteit Gent is verrassend. Het volgt ten dele doordat deze universiteit veel West-Vlaamse studenten heeft die op zich een hoge slaagkans hebben. Zonder te controleren voor de provincie geldt een vergelijkbaar lager slaagpercentage voor de K.U.Leuven als de Universiteit Gent (ca - 10% t.o.v. de referentiegroep). 4

5 Opleiding SO Vertraging SO Net SO Tabel 1: Slaagkansen van eerstejaarsstudenten aan Vlaamse universiteiten Aantal studenten Slaagkans Verschil slaagkans met referentiegroep Ongezuiverd Gezuiverd man ,3% 0,0% 0,0% vrouw ,2% 9,9% 10,2% buitenlander ,6% -19,4% -4,5% Belg ,0% 0,0% 0,0% Gemeenschapsonderwijs ,5% -18,3% -13,8% Officieel onderwijs ,8% -22,0% -8,4% Vrij Onderwijs ,8% 0,0% 0,0% + 3 jaar in SO 346 8,7% -45,4% -28,4% + 2 jaar in SO ,7% -44,4% -30,1% + 1 jaar in SO ,5% -33,6% -22,1% + 0 jaar in SO ,1% 0,0% 0,0% -1 jaar in SO ,1% 5,0% 1,1% -2 jaar in SO 25 56,0% 1,9% -5,4% Secr. - Talen 208 3,8% -24,4% -38,5% BSO 176 1,7% -26,5% -38,2% Soc.&Techn. Wet ,0% -20,2% -28,7% Handel 540 8,0% -20,2% -26,6% L.O. & Sport 208 8,7% -19,5% -19,8% Overig TSO ,2% -19,0% -19,3% Boekh. - Inform ,8% -17,4% -17,0% KSO ,5% -13,7% -15,2% Mens ,3% -2,9% -0,2% Econ. - Mod. Talen ,2% 0,0% 0,0% Steiner ,1% -5,1% 0,8% Techn. - Wet ,2% -7,0% 3,3% Industr. Wet ,4% -0,8% 15,4% Mod. Talen - Wet ,3% 12,1% 15,5% Sportwetenschappen ,5% 5,3% 16,4% Latijn - Mod. Talen ,9% 19,7% 19,1% Mod. Talen - Wiskunde ,0% 21,8% 22,1% Econ. - Wiskunde ,5% 22,3% 25,0% Latijn - Wet ,3% 33,1% 31,4% Grieks - Latijn ,9% 39,7% 33,7% Grieks - Wet ,8% 43,6% 36,6% Wet. - Wiskunde ,3% 32,1% 36,9% Latijn - Wiskunde ,0% 39,8% 38,9% Grieks - Wiskunde ,7% 49,5% 41,1% (vervolg op volgende bladzijde) 5

6 Academiejaar Woonplaats Naam univ Studiegebied universiteit Tabel 1 (vervolg): Slaagkansen van eerstejaarsstudenten aan Vlaamse universiteiten Aantal studenten Slaagkans Verschil slaagkans met referentiegroep Ongezuiverd Gezuiverd Verkeerskunde 51 35,3% -15,6% -15,6% Biomedische wet ,2% -3,7% -13,3% Diergeneeskunde ,1% -9,8% -12,6% Wetenschappen ,1% -6,8% -11,1% Toegepaste wet ,5% 2,6% -6,3% Toeg. bio. wet ,8% 3,9% -5,6% Farmaceutische wet ,2% 6,3% -4,2% Beweg.- en reval. wet ,5% -4,4% -2,0% Econ. en toeg. econ ,9% 0,0% 0,0% Taal- en letteren ,6% -2,3% 1,3% Soc. gezondheidswet ,8% 6,9% 2,3% Rechten en crim. wet ,6% -5,3% 2,7% Pol. en soc ,4% -8,5% 4,0% Arch. en kunstwet ,8% -9,1% 5,7% Psych. en pedagogie ,2% -0,7% 6,2% Wijsbegeerte ,8% -10,1% 6,7% Geschiedenis ,0% -2,9% 9,9% Gecombineerde ,1% -3,8% 10,3% Tandheelkunde ,7% 26,8% 18,4% Godgeleerdheid ,2% 11,3% 21,6% Geneeskunde ,2% 36,3% 29,0% Universiteit Gent ,1% -3,9% -18,8% K.U.Leuven ,1% 2,1% -12,4% Universiteit Antwerpen ,7% -4,3% -8,2% V.U.B./L.U.C./K.U.B ,0% 0,0% 0,0% Waalse provincie ,4% 0,0% 0,0% Brussel ,9% -2,5% 0,6% Limburg ,7% 8,3% 4,7% Vl. Brabant ,9% 10,5% 10,8% Antwerpen ,4% 9,0% 11,8% Oost-Vlaanderen ,5% 8,1% 14,4% West-Vlaanderen ,8% 18,4% 21,6% ,5% 0,0% 0,0% ,8% 1,3% 2,1% ,9% 2,4% 2,9% ,7% 0,2% 1,7% ,9% -1,6% -0,2% ,0% -5,5% -3,9% Pseudo R-kwadraat 14,0% Fractie correct voorspeld 67,4% Noot: De ongezuiverde verschillen in slaagkans (derde kolom) zijn het eenvoudige verschil ten opzichte van de referentiegroep (tweede kolom). De gezuiverde verschillen zijn geschat met een multivariaat logit model, dat controleert voor alle opgenomen karakteristieken in Tabel 1. Verschillen van meer dan 2% zijn meestal statistisch significant (5% niveau). Bron: Databank Hoger Onderwijs ( tot ) en eigen berekeningen. 6

7 2 Slaagkansen: hogescholen en tweedejaarsstudenten De lage slaagkansen van studenten uit de zwakkere richtingen blijken vooral een fenomeen bij eerstejaarsstudenten aan de universiteiten. Ze gelden in veel mindere mate aan hogescholen en bij tweedejaarsstudenten. Figuur 1 vergelijkt de slaagkansen van eerstejaarsstudenten aan universiteiten en hogescholen volgens het diploma secundair onderwijs. 7 De blauwe balken zijn de slaagkansen aan de universiteiten; de rode balken zijn de slaagkansen aan de hogescholen. Figuur 1 toont dat studenten uit het BSO, TSO en KSO, en uit het ASO richting Menswetenschappen en Economie Moderne Talen een bijna 23% hogere slaagkans hebben aan hogescholen dan aan universiteiten. Studenten uit ASO richtingen met een sterke wiskunde component en/of klassieke talen hebben slechts een 7% hogere slaagkans aan de hogeschool. 8 Deze cijfers suggereren dat het vooral de studenten uit de zwakkere richtingen zijn die teveel voor de universiteit kiezen in plaats van voor de hogeschool. Vooral opvallend zijn de hoge slaagkansen van de TSO-richting Industriële Wetenschappen aan de hogescholen. Deze groep doet het bijna even goed als bijvoorbeeld Latijn Moderne Talen, en beter dan verschillende andere ASO richtingen, waaronder de omvangrijke groepen Menswetenschappen en Economie Moderne Talen. 7 De globale slaagkans van eerstejaarsstudenten is lager aan hogescholen dan aan universiteiten (45% tegen 50%), maar dat komt door de andere instroom. Omwille van dit selectie-effect is het meer gepast een vergelijking te maken voor een gegeven diploma secundair onderwijs. 8 Studenten uit de sterkste ASO richting (Grieks Wiskunde) hebben zelfs een lagere slaagkans aan de hogeschool. Dit kan toegeschreven worden aan een selectie-effect: zoals alle richtingen is de richting Grieks Wiskunde geen homogene groep en kiezen de sterkere studenten binnen de groep eerder voor de universiteit. 7

8 Figuur 1: Slaagkansen van eerstejaarsstudenten: universiteiten versus hogescholen Grieks - Wiskunde Latijn - Wiskunde Grieks - Latijn Latijn - Wet. Wet. - Wiskunde Econ. - Wiskunde Mod. Talen - Latijn - Mod. Talen Mod. Talen - Wet. Sportwetenschappen Econ. - Mod. Talen Industr. Wet. Mens Steiner Techn. - Wet. KSO Boekh. - Inform. Overig TSO L.O. & Sport Soc.&Techn. Wet. Handel Secr. - Talen BSO Hogeschool Universiteit Noot: Standaardfouten van de slaagkansen zijn kleiner dan 1%. Bron: Databank Hoger Onderwijs ( tot ) en eigen berekeningen. Figuur 2 toont de slaagkansen van de tweedejaarsstudenten aan de universiteiten. We maken een onderscheid tussen de groep die in het eerste jaar onmiddellijk slaagde (blauwe balken) en de groep die het eerste jaar moest overdoen (rode balken). De eerste vaststelling is dat de slaagkansen van tweedejaarsstudenten met een gemiddelde van 80% beduidend hoger zijn dan die van de eerstejaarsstudenten (50%). Een tweede vaststelling is dat de slaagkansen veel minder verschillen naargelang het diploma in het secundair onderwijs. De derde vaststelling is dat studenten die onmiddellijk slaagden in het eerste jaar een beduidend hogere slaagkans hebben dan de overige studenten (90% versus 70%). We besluiten hieruit dat de selectie van studenten voornamelijk in het eerste jaar gebeurt, en dat de problemen van niet geslaagde studenten in het eerste jaar blijven doorwerken in het volgende jaar. 8

9 Figuur 2: Slaagkansen van tweedejaarsstudenten: geslaagd versus niet geslaagd in het eerste jaar Grieks - Wiskunde Latijn - Wiskunde Grieks - Latijn Latijn - Wet. Wet. - Wiskunde Econ. - Wiskunde Mod. Talen - Wiskunde Latijn - Mod. Talen Mod. Talen - Wet. Sportwetenschappen Econ. - Mod. Talen Industr. Wet. Mens Steiner Techn. - Wet. KSO Boekh. - Inform. Overig TSO L.O. & Sport Soc.&Techn. Wet. Handel Secr. - Talen BSO Niet geslaagd 1e jaar Geslaagd 1e jaar Noot: Standaardfouten van de slaagkansen zijn kleiner dan 1%. Bron: Databank Hoger Onderwijs ( tot ) en eigen berekeningen. De studenten van academische bachelors aan hogescholen zijn niet opgenomen. 3 Sociale kosten van studievertraging De bovenstaande feiten zijn een gevolg van het jarenlange beleid in Vlaanderen waarbij iedere leerling met een diploma secundair onderwijs zonder beperking toegang heeft tot bijna alle universitaire opleidingen. Het is een beleid van ex post screening (op het einde van het eerste jaar) in plaats van ex ante screening (bij het begin van het eerste jaar). De lage slaagkansen in het eerste jaar gaan gepaard met belangrijke sociale kosten. De rechtstreekse studiekosten betaald door de overheid lopen al gauw op tot per student en per jaar, en mogelijk zelfs tot , afhankelijk van de studierichting. 9 De studenten (of hun ouders) betalen daarbovenop wellicht een vergelijkbaar bedrag per jaar. Maar de belangrijkste sociale kosten volgen uit het uitstel van 9 Voor een raming van de studiekosten verwijzen we naar CHEPS (2005), en ook Kelchtermans en Verboven (2010a,b). 9

10 toetreding tot de arbeidsmarkt. Dit uitstel betekent niet alleen een gederfd netto-inkomen voor de student maar ook gederfde belastingsinkomsten en bijdragen tot de sociale zekerheid voor de overheid. Deze kosten zijn niet onbelangrijk in het licht van de inspanningen die de overheid wil leveren om de arbeidsparticipatie te vergroten en de duur van de actieve loopbaan te verlengen. Tegen deze achtergrond is het misschien verrassend vast te stellen dat de Vlaamse overheid zich niet actiever opstelt ten aanzien van het probleem van de lage slaagkansen van eerstejaarsstudenten. Sinds 2008 wordt het hoger onderwijs gefinancierd op basis van het aantal studenten dat effectief slaagt (outputfinanciering), maar er wordt een uitzondering gemaakt voor het eerste jaar (de eerste 60 studiepunten). Voor het eerste jaar blijft in essentie het oude systeem van inputfinanciering bestaan en krijgen universiteiten en hogescholen hun middelen op basis van het aantal ingeschreven studenten ongeacht of zij effectief slagen. De uitzondering voor het eerste jaar was het resultaat van een compromis, en beoogde de universitaire instellingen voldoende aan te zetten om nieuwe studenten uit alle sociale groepen te rekruteren of deze tenminste niet te ontmoedigen. Hoewel goed bedoeld, gaat de maatregel voorbij aan de realiteit dat de studieachtergrond van een grote groep studenten ruim onvoldoende is om te slagen aan de universiteit, zelfs na rekening te houden voor verschillen in de sociale achtergrond De ervaring met toelatingsproeven in Vlaanderen In vele landen worden studenten gescreend vooraleer ze toegelaten worden tot de universiteit, soms op basis van studieresultaten in het secundair onderwijs en soms via een toelatingsproef. Vlaanderen kent geen systeem dat studenten screent op basis van verworven vaardigheden in het secundair onderwijs (hoewel de bovenstaande cijfers suggereren dat hierdoor heel wat informatie verloren gaat). Er is wel een beperkte ervaring met de toelatingsproef aan universiteiten, m.n. voor de studierichtingen Burgerlijk Ingenieur en Geneeskunde/Tandheelkunde. 11 Maar deze beperkte ervaring levert toch al enkele interessante inzichten op. De toelatingsproef voor studenten Burgerlijk Ingenieur werd afgeschaft vanaf het academiejaar , in de hoop de dalende trend van het aantal studenten tegen te gaan. Maar volgens de cijfers steeg het aantal nieuwe inschrijvingen slechts in beperkte mate (met ca. 11%) en daalde de slaagkans gevoelig, van 62% voor de afschaffing tot 46% erna. 12 De dalende trend van het aantal geslaagde eerstejaarsstudenten zette zich dus gewoon verder, maar met een bijkomende sociale verspilling door de gedaalde slaagkans na de afschaffing van de toelatingsproef. 10 Dit wordt bevestigd door de hoger vermelde case studies van Rombaut et al. (2006) en Ortiz en Dehon (2008) voor de Universiteit Antwerpen en Université Libre de Bruxelles, die beiden aantonen dat de slaagkansen sterk afhangen van de opleiding in het secundair onderwijs, zelfs na te controleren voor de sociale achtergrond. 11 Er is ook beperkte ervaring met toelatingsproeven op hogescholen, bv. Muziek en dramatische kunst en Nautische wetenschappen. Omdat dit artikel zich concentreert op universiteiten, gaan we hier niet verder op in. 12 Deze cijfers zijn gebaseerd op een vergelijking tussen de laatste drie jaren voor en de eerste drie jaren na de afschaffing. 10

11 De toelatingsproef voor studenten Geneeskunde bestaat al sinds het midden van de jaren 90. Het is dus niet zo eenvoudig om de situatie voor en tijdens het systeem van de toelatingsproef met elkaar te vergelijken. Maar volgens Tabel 2 hebben studenten Geneeskunde de hoogste slaagkans van alle universitaire richtingen (87%), en hun slaagkans is hoog voor alle diploma s secundair onderwijs. Dit staat in schril contrast met bijvoorbeeld de studenten Diergeneeskunde, die geen toelatingsproef moeten afleggen. De slaagkansen bedragen hier slechts 41%, en er zijn veel grotere verschillen tussen de diploma s secundair onderwijs. 13 De toelatingsproef lijkt dus tot op zekere hoogte in staat de bekwaamheid van studenten te screenen, los van de vooropleiding in het secundair onderwijs. Maar men kan op basis van de zeer grote slaagkansen wel de kanttekening maken dat de toelatingsproef Geneeskunde misschien te streng is en tot ongewenste neveneffecten leidt. 5 Nood aan een actievere screening van eerstejaarsstudenten? We kunnen de belangrijkste inzichten als volgt samenvatten: 1. Eerstejaarsstudenten aan Vlaamse universiteiten hebben een lage slaagkans. Dit geldt in het bijzonder voor de relatief grote groep studenten uit de zgn. zwakkere richtingen van het secundair onderwijs, met slaagkansen van minder dan 25%. 2. De slaagkansen van de eerstejaarsstudenten uit de zwakkere richtingen van het secundair onderwijs zijn beduidend hoger aan hogescholen. Ook tweedejaarsstudenten hebben beduidend hogere slaagkansen. 3. De lage slaagkansen van eerstejaarsstudenten gaan gepaard met belangrijke sociale kosten, niet alleen de rechtstreekse studiekosten maar vooral ook de kosten door het uitstel van toetreding tot de arbeidsmarkt. 4. De beperkte ervaring met toelatingsproeven aan Vlaamse universiteiten suggereert dat deze effectief zijn en de slaagkansen substantieel verhogen, zonder dat het totaal aantal geslaagde studenten daardoor noodzakelijk afneemt. Het probleem van de lage slaagkansen van eerstejaarsstudenten zal mogelijk nog sterker worden in de nabije toekomst door het nieuwe systeem van de diplomaruimte (waarbij er slechts één beraadslaging meer is op het einde van de opleiding). Deze vaststellingen leiden tot de vraag of het huidige beleid ten aanzien van de instroom in het hoger onderwijs niet moet worden bijgesteld. Dit zou kunnen via een aanpassing van het nog recent vernieuwde financieringssysteem, in combinatie met andere begeleidende maatregelen. Het huidige systeem van inputfinanciering van eerstejaarsstudenten creëert weinig stimulansen om studenten actief te begeleiden bij een geschikte studiekeuze, aangepast aan hun vooropleiding en kwalificaties. Een alternatief beleid zou het systeem van outputfinanciering ook al toepassen voor de eerstejaarsstudenten, samen met begeleidende maatregelen om studenten actiever te screenen bij de 13 De vergelijking in Tabel 2 is gebaseerd op alle universiteiten. Omdat Diergeneeskunde alleen wordt aangeboden aan de Universiteit Gent en Antwerpen, is de vergelijking zuiverder wanneer alleen deze universiteiten worden beschouwd. We hebben ook deze vergelijking gemaakt en dit geef vergelijkbare inzichten (85% tegen 41%). 11

12 aanvang van de universitaire studies. Een van de opties bestaat erin om sommige afstudeerrichtingen van het secundair onderwijs niet automatisch toegang te garanderen tot de universiteiten. Dit kan werken indien de afstudeerrichtingen voldoende homogene leerlingengroepen afleveren, en de recente hervormingsplannen van het secundair onderwijs zouden hierop kunnen inspelen. Een andere optie is om een ruimere toepassing van de toelatingsproef in te voeren (niet noodzakelijk even streng als deze in Geneeskunde). Dit heeft het voordeel dat sommige leerlingengroepen niet bij voorbaat uitgesloten worden, maar het nadeel dat een proef slechts een momentopname weergeeft. Een derde, minder verregaande optie is de organisatie van een veralgemeende, maar niet-bindende oriëntatieproef. Deze optie is dan louter informatief, maar leidt misschien ook al tot een beter overwogen studiekeuze. Verder onderzoek, debat of kleinschalige nieuwe experimenten zijn nodig om de effecten van deze of andere opties te evalueren. Een beleid van actievere screening van eerstejaarsstudenten hoeft allerminst asociaal te zijn. De positieve efficiëntie-effecten (besparing op studiekosten, sneller doorstroming tot de arbeidsmarkt) creëren ruimte voor extra sociale maatregelen, bijvoorbeeld bijkomende financiële middelen voor het aantrekken van studenten uit kansarme groepen of het verder stimuleren van een latere overgang van de hogeschool naar de universiteit. Het creëert ook budgettaire ruimte voor de uitbouw van het hoger beroepsonderwijs, waar nu nog een beperkt aanbod geldt. Maar wellicht nog belangrijker is dat een actievere screening bij de aanvang van de hogere studies nuttige, nieuwe informatie over slaagkansen biedt en zo twijfelende studenten kan aanzetten de stap naar de universiteit te zetten. 6 Referenties CHEPS (2005). Bekostigingstarieven in het Hoger Onderwijs een Vergelijking tussen 7 Landen. Studie i.o.v. de Vlaamse Gemeenschap, Universiteit Twente. Cottenie, P. (2007), Aansluiting secundair onderwijs - hogescholen. Aandeel en studieresultaten van TSO-BSO-studenten in het academiejaar , Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, Kelchtermans, S. en F. Verboven (2010), Participation and Study Decisions in a Public System of Higher Education, Journal of Applied Econometrics 25(3), Kelchtermans, S. en F. Verboven (2010), Program Duplication in Higher Education is not Necessarily Bad, Journal of Public Economics, 94(5-6),

13 Ministerie van Onderwijs en Vorming (2007), Impact van het Flexibiliseringsdecreet, 16p. m.pdf Ministerie van Onderwijs en Vorming (2009), Studiesucces Generatiestudenten in , 12p. es%20generatiestudenten%20in% pdf Ortiz, E. en C Dehon (2008), What are the Factors of Success at University? A Case Study in Belgium, CESifo Economic Studies 54(2), Rombaut, K., B. Cantillon en G. Verbist (2006), Determinanten van de Differentiële Slaagkansen in het Hoger Onderwijs, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck. 13

14 7 Annex Tabel 2: Slaagkansen aan Vlaamse universiteiten volgens secundair diploma en studiegebied: tot BSO TSO KSO Mens EcMod Sport ModWet LatMod ModWis EcWis WetWis LatWet GrLat LatWis GrWis* Totaal Arch. en kunstwet. 0 10,6 17,3 21, ,3 38,9 56,1 53,2 47,7 46,7 73,6 66,7 77,5 69,2 41,8 Pol. en soc. 0 10,5 17,1 22,8 30,4 29,1 46,1 46, ,5 61,6 63,4 66,9 70,2 87,5 42,4 Rechten en crim. wet. 3,2 7,8 11,4 24,2 30,4 34,4 41,9 47,5 48,6 51,5 55,9 66,5 67,8 72,1 76,6 45,6 Gecombineerde 0 5,8 21,7 22,5 29,3 48,2 55,5 36,7 61,3 57,4 64,2 77,6 79,8 85,7 47,1 Geschiedenis 0 9,1 21,1 30,4 36, ,9 52,7 57,4 53,5 66,5 74,9 73, Taal- en letteren 0 4, ,9 29,1 31,3 39,6 50,2 46,2 40, ,1 70,4 71,4 75,7 48,6 Psych. en pedagogie 0 8,2 4,8 30,4 31,3 32,8 50,6 49,6 63,6 58,3 68,3 72,8 66,7 75,5 81,6 50,2 Econ. en toeg. econ. 0 10,9 0 14,7 21,5 7,1 28,7 28,4 51,8 53, ,2 57, ,3 50,9 Diergeneeskunde ,3 8, ,6 24,1 45,5 25,5 54,3 49, ,1 54,5 41,1 Wetenschappen 0 14,8 7,1 1,9 7,7 26,9 30,3 22,2 30,5 26,2 51, ,1 69,3 44,1 Beweg.- en rev. wet. 0 13,2 0 23,4 21,2 37,5 44,2 26,8 43,9 41,4 61, ,4 78,6 46,5 Biomedische wet. 33,3 20,2 0 6,1 10,9 37,3 30,8 13,6 32, ,1 49,4 31,3 55,6 53,2 47,2 Toegepaste wet. 0 33,5 33, ,3 7,1 16,7 33,8 28,9 54,3 44, ,9 71,1 53,5 Toeg. bio. wet. 13, , , ,9 42,4 66,7 59, ,8 Farmaceutische wet. 0 18,9 0 5,3 7,7 32,9 12,5 33,3 23,1 65,5 50,5 45, ,6 57,2 Geneeskunde ,5 65, ,3 81,3 86,8 86, ,2 91,5 87,2 Totaal 1, ,5 25,3 28,2 33,5 40,3 47, ,5 60,3 61,3 67, ,5 49,8 Noot: De standaardfout van de slaagkans is meestal kleiner dan 2% wanneer de slaagkans berekend werd op meer dan 500 studenten, en meestal groter dan 6% wanneer de slaagkans berekend werd op minder dan 50 studenten. (Voor het aantal studenten zie Tabel 3.) Groepen met minder dan 100 studenten (ASO diploma Sport en Steiner en de studiegebieden Godgeleerdheid, Tandheelkunde, Verkeerskunde en Wijsbegeerte) zijn niet apart opgenomen, maar wel bij de berekening van het totaal. Bron: Databank Hoger Onderwijs ( tot ) en eigen berekeningen. Illustratie: een student met een ASO diploma Wetenschappen Wiskunde heeft een slaagkans van 68,3% voor het studiegebied Psychologie. 14

15 Tabel 3: Studentenaantallen aan Vlaamse universiteiten volgens secundair diploma en studiegebied: tot BSO TSO KSO Mens EcMod Sport ModWet LatMod ModWis EcWis WetWis LatWet GrLat LatWis GrWis* Totaal Arch. en kunstwet Pol. en soc Rechten en crim. wet Gecombineerde Geschiedenis Taal- en letteren Psych. en pedagogie Econ. en toeg. econ Diergeneeskunde Wetenschappen Beweg.- en rev. wet Biomedische wet Toegepaste wet Toeg. bio. wet Farmaceutische wet Geneeskunde Totaal Noot: Groepen met minder dan 100 studenten (ASO diploma Sport en Steiner en de studiegebieden Godgeleerdheid, Tandheelkunde, Verkeerskunde en Wijsbegeerte) zijn niet apart opgenomen, maar wel bij de berekening van het totaal. Bron: Databank Hoger Onderwijs ( tot ) en eigen berekeningen. Illustratie: er begonnen 1043 studenten met een ASO diploma Wetenschappen Wiskunde aan het studiegebied Psychologie in

16 16