praktijk Risicotaxatie van geweld in de forensische psychiatrie

Transcriptie

1 1 / 13 Risicotaxatie van geweld in de forensische psychiatrie Voordat patiënten in de forensische psychiatrie met verlof mogen, schatten deskundigen het risico dat ze buiten de instelling gewelddadig gedrag zullen vertonen. Er is inmiddels een aardig arsenaal aan instrumenten om dat te doen, maar of ze bruikbaar zijn is de vraag. Door Vivienne de Vogel, Michiel de Vries Robbé, Eva de Spa & Edwin Wever a Het inschatten van het risico van herhaald gewelddadig gedrag is een belangrijke taak voor deskundigen die werken in de forensische psychiatrie/ggz. De kennis over risico- en beschermende factoren voor gewelddadig gedrag is de afgelopen vijftien jaar enorm toegenomen en er zijn diverse instrumenten ontwikkeld om deze factoren gestructureerd in kaart te brengen. In alle Nederlandse forensisch-psychiatrische centra voor zowel jeugd als volwassenen wordt gestructureerde risicotaxatie inmiddels standaard uitgevoerd, maar ook in de verslavingszorg, in de algemene psychiatrie en in het gevangeniswezen blijkt het steeds vaker van nut te zijn. Ook wordt risicotaxatie steeds breder ingezet in de gehele forensisch-psychiatrische keten, bijvoorbeeld in het voor- (door Pro Justitia rapporteurs) en het natraject (door de reclassering) van de behandeling. Het belang van risicotaxatie voor de maatschappij is groot; het doel ervan is immers gewelddadige recidive te voorkomen. De cijfers van ernstige recidive door ex-terbeschikkinggestelden (tbs-ers) vertonen de laatste jaren een dalende lijn 1 (zie voor recente cijfers Hoewel hier meerdere verklaringen voor zijn, b is het aannemelijk dat de invoer van gestructureerde risicotaxatie daaraan heeft bijgedragen. Het belang van risicotaxatie voor de behandel is eveneens groot; voor forensisch-psychiatrische patiënten zijn de resultaten van de risicotaxatie in sterke mate bepalend voor hun toekomst. De resultaten hebben namelijk invloed op de bepaling van de noodzaak en intensiteit van (toekomstige) hulpverlening, de inhoud van behandelplannen, verlofbeslissingen, de fasering van behandeling, en het beveiligingsniveau. Doordat alle patiënten dezelfde procedure doorlopen, worden risico s van willekeur, negatieve tegenoverdracht, cognitieve vertekeningen en andere blinde vlekken tegengegaan. 2 Bovendien levert het meer transparantie en eenheid op in de besluitvorming en verbetering van de communicatie over risico s en risicomanagement van de patiënt. Kortom, risicotaxatie is niet meer weg te denken uit de forensi-

2 2 sche en het uitvoeren van risicotaxaties is een belangrijke en omvangrijke taak geworden voor forensische instellingen. Er bestaan echter ook knelpunten, bijvoorbeeld in de implementatie van instrumenten, de praktische uitvoering en de kwaliteitsbewaking. Het inschatten van het risico van herhaald geweld is geen harde wetenschap, onder meer omdat het risico van geweld dynamisch is en sterk afhankelijk van omgevingsfactoren. Bovendien is de kwaliteit van de risicotaxatie mede afhankelijk van de kwaliteit en beschikbaarheid van dossierinformatie en van de beoordelaar(s). De maatschappij/politiek verlangt logischerwijs een veilige samenleving, waarin elk recidief van een forensisch-psychiatrisch patiënt er één te veel is. Volgens onder andere de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling 3 is een 100% veiligheidsgarantie echter een onhaalbaar doel. Het is dan ook belangrijk dat we oog blijven houden voor de (on)mogelijkheden van risicotaxatie en hier duidelijk over communiceren naar bijvoorbeeld juristen en beleidsmakers. 4 Tegelijkertijd heeft het forensische veld de verplichting om risicotaxatie(methoden) continu te blijven verbeteren. Recentelijk is enige discussie ontstaan over de waarde van risicotaxatie-instrumenten, nadat uit een meta-analyse 5 werd geconcludeerd dat de voorspellende waarde van een aantal instrumenten beperkt is. Hoewel de voorspellende waarde van een risicotaxatie-instrument de keuze ervan beïnvloedt (er moet immers samenhang bestaan tussen de factoren en het al dan niet recidiveren in de toekomst) is dit niet het enige criterium. Het doel van risicotaxatie is namelijk niet enkel het voorspellen van gewelddadige recidive, maar juist het voorkómen ervan. Als risicotaxatie-instrumenten goed worden gebruikt zijn ze van invloed op risicomanagement en behandeling. Daarbij gaat het ook om hoe de instrumenten worden gebruikt (o.a. zorgvuldigheid, kwaliteit van informatie en beoordelaars) en wat behandelaars vervolgens met de resultaten doen. In dit artikel willen we handvatten geven voor optimaal gebruik van risicotaxatie-instrumenten in de dagelijkse. Eerst gaan we kort in op de geschiedenis en implementatie van risicotaxatie in de Nederlandse forensische psychiatrie en op de veelgebruikte methode van risicotaxatie volgens het gestructureerd professioneel oordeel. Vervolgens beschrijven we de in Nederland (voor volwassenen) meest gebruikte en onderzochte instrumenten volgens deze methode, en de recente ontwikkelingen, zoals de revisies van de Historical- Clinical-Risk Management-20 (HCR-20) 6-7 en de Historisch Klinisch Toekomst-30 (HKT-30) 8 en risicotaxatie bij specifieke groepen. Tot slot doen we concrete aanbevelingen voor het uitvoeren van risicotaxatie in de en aanbevelingen voor de toekomst over onderzoek, samenwerking en verbetering. Implementatie van gestructureerde risicotaxatie Vanaf 2001 werden in Nederland risicotaxatieinstrumenten voor gewelddadig gedrag in de geïmplementeerd. In 2005 werd gestructureerde risicotaxatie opgenomen als standaard onderdeel in het Verloftoetsingskader. 9 Voor alle ter beschikking gestelde patiënten in de forensische instellingen in Nederland geldt sindsdien dat bij verlofaanvragen en verlengingsadviezen deskundigen uit de instelling een risicotaxatie moeten uitvoeren, waarin ze toelichten hoe het risico tot een aanvaardbaar niveau wordt teruggebracht, uitgewerkt in een risicomanagementplan. De risicotaxatie wordt jaarlijks herhaald vanaf het moment dat een tbs-er zich buiten de muren van een kliniek mag begeven (ingaand bij begeleid verlof). Hierbij dienen de deskundigen gebruik te maken van enkele voor de Nederlandse forensische populatie gevalideerde risicotaxatie-instrumenten: de HCR-20 of de HKT-30 voor alle patiënten, aangevuld met de Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R) en voor seksueel delinquenten de Sexual Violence Risk-20 (SVR-20). 13,14 Ook buiten de forensisch klinische werden de afgelopen jaren diverse risicotaxatie-instrumenten ontwikkeld en in gebruik genomen, bijvoorbeeld de Recidive Inschattings Schalen (RISc) bij de reclassering. Deze zullen gezien de reikwijdte van dit artikel niet nader worden besproken. Het gestructureerd professioneel oordeel Zowel de HCR-20 als de HKT-30 en de SVR-20 werken volgens de methode van het gestructureerd professioneel oordeel. Halverwege de jaren negentig ontwikkelde een groep onderzoekers uit Canada het

3 risicotaxatie van geweld 3 Tabel 1 In Nederland gebruikte instrumenten volgens het gestructureerd professioneel oordeel Instrument Bedoeld voor Algemeen HCR-20 6,7 Geweld HKT-30 8 SAPROF 15,16 Algemene recidive Beschermende factoren geweld Specifieke doelgroep FAM 17 Vrouwen, geweld DROS 18 RAF-GGZ volwassenen 19 RAF-GGZ jeugd 20 SAVRY 21 EARL-20B 22 EARL-21G 23 Licht verstandelijk beperkten, delinquentie, behandeleffecten Ambulante cliënten vanaf 18 jaar Ambulante cliënten jaar Adolescenten, geweld Jongens 6-12 jaar, geweld Meisjes 6-12 jaar, geweld Specifiek delicttype SVR-20 13,14 Seksueel geweld SARA 24 B-SAFER 25 CARE-NL 26 Partnergeweld Partnergeweld Kindermishandeling Specifieke termijn START 27,28 Korte termijn, diverse uitkomstmaten, o.a. geweld, zelfverwaarlozing model van het gestructureerd professioneel oordeel met als doel de afstand te overbruggen tussen de klinische en wetenschappelijke kennis. Bij het gestructureerd professioneel oordeel wordt de risicotaxatie uitgevoerd door een deskundige met behulp van een checklist. Deze checklist bevat doorgaans zowel statische als dynamische, door interventie veranderbare, risicofactoren waarvan onderzoek heeft aangetoond dat ze met geweld samenhangen. Voorbeelden van statische factoren zijn eerdere delicten en problemen op gebied van werk en relaties. Dynamische factoren kunnen veranderen gedurende de tijd, bijvoorbeeld hoe iemand reageert op de behandeling, of iemand probleembesef heeft, of er sociale steun is en hoe de plannen voor de toekomst er concreet uitzien. De essentie van deze methode is dat de deskundige een score geeft op de factoren van de checklist en vervolgens zijn kennis en ervaring gebruikt om die factoren te interpreteren, integreren en combineren om tot een conclusie over het risico te komen. De risicofactoren worden dus niet bij elkaar opgeteld zoals bij de actuariële c methode maar de deskundige baseert zijn eindoordeel over het risico van gewelddadig gedrag op een specifieke en individuele combinatie van factoren. In tabel 1 staan de voor Nederland beschikbare instrumenten volgens het gestructureerd professioneel oordeel. Hieronder lichten wij de instrumenten kort toe die in de Nederlandse forensisch-klinische voor volwassen het meest worden gebruikt. Ook Harte & Breukink en Nagtegaal publiceerden dergelijke overzichten. 4,29 De HCR-20 voor het inschatten van gewelddadig gedrag is internationaal het meest bekende risicotaxatie-instrument volgens het gestructureerd pro-

4 4 fessioneel oordeel. Uit de meer dan honderd studies naar de HCR-20 (o.a. in Nederland ) is gebleken dat het instrument een goede voorspellende waarde heeft voor verschillende vormen van geweld in diverse populaties, en dat het instrument in staat is om veranderingen in risico te meten 33,34 (zie voor een uitgebreide samenvatting van onderzoeksresultaten met de HCR-20 Douglas et al. 35,36 ). De HKT-30 is een specifiek voor de Nederlandse situatie ontworpen instrument volgens het gestructureerd professioneel oordeel. Er zijn in Nederland twee multicenter onderzoeken uitgevoerd met de HKT-30. Hierin werden een goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en voorspellende waarde gevonden voor geweldsdelinquenten; 30 voor zedendelinquenten was de voorspellende waarde echter niet significant. 37 De Structured Assessment of Protective Factors for violence risk (SAPROF) is een instrument voor de inschatting van beschermende factoren, dat in combinatie wordt gebruikt met een risico-instrument zoals de HCR-20 of HKT-30. De SAPROF bevat voornamelijk dynamische factoren en wordt gebruikt om de risicotaxatie van (seksueel) gewelddadig gedrag te completeren, en leidt daardoor tot een evenwichtiger risicotaxatie. Andere belangrijke doelen zijn het bieden van concrete richtlijnen voor behandeling en de positieve en motiverende werking daarvan voor patiënten en behandelaars. 38 In verschillende studies werd een goede voorspellende waarde van de SAPROF gevonden voor geen herhaald gewelddadig gedrag voor zowel plegers van geweldsdelicten als plegers van seksuele geweldsdelicten Bovendien bleek de voorspellende waarde van de risicotaxatie significant te verbeteren wanneer de SAPROF werd toegevoegd aan de HCR-20. Verder werd gevonden dat de dynamische factoren in de SAPROF kunnen veranderen tijdens de behandeling en dat de vooruitgang op de beschermende factoren in de SAPROF tijdens de behandeling voorspellend is voor niet recidiveren in geweld tijdens en na de behandeling. De Short-Term Assessment of Risk and Treatability (START) is een instrument voor de kortetermijninschatting van risico s (tot drie maanden), dat volledig bestaat uit dynamische factoren. Hierbij wordt niet alleen het risico van gewelddadig gedrag naar anderen ingeschat, maar komen ook andere risico s aan de orde, zoals van zelfbeschadigend gedrag, ongeoorloofde afwezigheid, middelenmisbruik en victimisatie. Onderzoek tot nu toe toont aan dat het instrument significant voorspellende waarde heeft voor geweld naar anderen op de korte termijn en voor succesvolle re-integratie. 42,43 Onderzoek naar de START in Nederland laat eveneens gunstige resultaten zien wat betreft interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en voorspellende waarde voor geweld. 44 De SVR-20 is een instrument specifiek voor het inschatten van seksueel delictgedrag. Er is relatief weinig onderzoek naar verricht. De enkele studies die er zijn laten wisselende resultaten zien wat betreft interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en voorspellende waarde. 37,45 Een Nederlands onderzoek 46 laat vrij goede resultaten zien, maar hierbij dient opgemerkt te worden dat dit een retrospectief onderzoek betrof. De onderzochte patiënten werden voornamelijk in de jaren zeventig en tachtig behandeld en dit is moeilijk te vergelijken met de huidige populatie/behandeling. Welk instrument het meest geschikt? Welke instrumenten het beste gebruikt kunnen worden, hangt af van onder meer de juridische status, de delictgeschiedenis en de psychopathologie van de patiënt, het soort instelling en de context en doelstelling van de risicotaxatie. In principe raden wij aan in ieder geval voor (forensisch-)psychiatrische patiënten de HCR-20 (in de nabije toekomst vervangen door de HCR-20 V3, zie verder onder Revisies bestaande instrumenten) of de HKT-30 als basis te gebruiken, aangevuld met de SAPROF voor beschermende factoren om balans in de risicotaxatie te brengen. Daarnaast is het zeer nuttig om voor specifieke groepen (delicttype, gender) aanvullende instrumenten te gebruiken, bijvoorbeeld voor zedendelinquenten of voor vrouwen. Hieronder gaan we nader in op risicotaxatie bij specifieke groepen en bespreken we tevens een voorbeeld uit de. Voor kortdurende behandelingen of bijvoorbeeld patiënten die opgenomen zijn met een Rechterlijke Machtiging (RM) kan een instrument als de START geschikter zijn dan de HCR-20 of HKT-30, omdat er mogelijk onvoldoende kennis over de historie van de patiënt beschikbaar is om de historische factoren in te kunnen vullen.

5 risicotaxatie van geweld 5 Ook is het door de vaak snellere doorstroom bij RM-patiënten belangrijk om kortetermijnrisico s in te kunnen schatten. In het verloftoetsingskader zijn enkele instrumenten verplicht gesteld. Een belangrijk criterium bij de verplichtstelling was dat er voldoende overtuigend wetenschappelijk bewijs voor de instrumenten was. Voortschrijdend inzicht en nieuwe onderzoeksresultaten kunnen in de toekomst leiden tot andere keuzes, met name voor seksuele delinquenten. Voor de HCR-20 en HKT-30 is voldoende overtuigend bewijs, voor de SVR-20 geldt dit echter in mindere mate. Bovendien lijkt de SVR 20 niet erg waardevol voor de klinische waar herhaalde metingen van belang zijn, omdat het instrument weinig dynamische factoren bevat. Wij bevelen dan ook aan om alternatieven te onderzoeken voor het inschatten van het risico van herhaald seksueel delictgedrag (zie verder onder Risicotaxatie bij specifieke groepen). Recente ontwikkelingen In 2006 leidde een parlementair onderzoek naar de werking van het tbs-stelsel tot specifieke aanbevelingen om de instroom, de uitvoering en de uitstroom van het tbs-systeem te verbeteren, waarbij expliciet het belang werd uitgesproken van verdere ontwikkeling in en onderzoek naar risicotaxatie. 47 Door deze aanbeveling lanceerden in 2010 alle forensisch-psychiatrische centra (fpc s) gezamenlijk, met behulp van het Expertisecentrum Forensische Psychiatrie (EFP), een Landelijke Databank Risicotaxatie tbs (LDR-tbs). In deze databank voegen alle dertien fpc s in Nederland de risicotaxatiegegevens sinds 2005 van alle patiënten samen, wat de mogelijkheid biedt om grootschalig empirisch onderzoek te doen naar risicotaxatie. Naast dit project worden bestaande instrumenten gereviseerd en nieuwe instrumenten ontwikkeld voor specifieke groepen patiënten. Revisies van bestaande instrumenten Momenteel worden twee van de vier in Nederland voor forensisch-psychiatrische patiënten verplicht gestelde instrumenten gereviseerd: de HKT en de HCR-20. De revisie van de HKT-30, gebaseerd op een lopend Nederlands onderzoek, wordt in de loop van 2013 gepubliceerd. Doelen van deze revisie zijn onder andere om de HKT-30 geschikter te maken om risico s op korte termijn en verandering bij de patiënt te meten. In de revisie van de HCR-20, de Historical, Clinical, Risk Management: Version 3 (HCR-20 V3 ) worden ten opzichte van de voorgaande versie, meer richtlijnen voor scoring geboden en is er meer aandacht voor risicoformulering, scenarioplanning (de route tot mogelijk geweld) en slachtofferveiligheid. De belangrijkste doelstelling van de revisie is om de waarde van het instrument voor de dagelijkse te vergroten, onder andere door meer nadruk op veranderbaarbeid/dynamische factoren. Onderzoek naar deze revisie is in volle gang. De Nederlandse vertaling wordt uitgevoerd door vier Nederlandse instellingen d en zal juni 2013 gepubliceerd worden. Opvallend is dat in beide revisies het item Psychopathie, zoals gescoord met de PCL-R, verwijderd is. In de HCR-20 V3 wordt psychopathie (bij voorkeur gemeten met de PCL-R) nog wel meegenomen in het item Persoonlijkheidsstoornissen. Dit wil overigens niet zeggen dat de PCL-R niet meer relevant is; wij vinden de PCL-R nog altijd een zeer waardevol instrument; niet alleen voor het meten van psychopathie als risicofactor voor herhaald geweld, maar ook voor gebruik in de behandeling als responsiviteitsfactor. Risicotaxatie bij specifieke groepen Gezien de heterogeniteit van forensische populaties, zijn de over de gehele forensische populatie in wetenschappelijk onderzoek gevonden risico- en beschermende factoren en de standaard gebruikte risicotaxatie-instrumenten in forensische instellingen mogelijk niet specifiek genoeg. Wellicht is het uitsplitsen naar specifieke groepen een manier om de voorspellende waarde van de risicotaxatie nog verder te verbeteren. 52 In een recente metareview naar de voorspellende waarde van risicotaxatieinstrumenten vonden Singh en collega s dat instrumenten die voor een specifieke doelgroep zijn gemaakt, meer voorspellende waarde hebben dan algemene instrumenten. 53 Zij bevelen dan ook aan om aanvullende instrumenten te gebruiken (of te ontwikkelen) voor specifieke populaties of specifieke delicttypen. Voor verschillende groepen bestaan al specifieke (aanvullende) instrumenten (zie tabel 1). Voor de groep seksueel delinquenten is aangetoond dat hoewel er duidelijk overlap is met risi-

6 6 cofactoren voor niet-seksuele daders specifieke risicofactoren van belang kunnen zijn, zoals seksueel deviante voorkeur en emotionele identificatie met kinderen. 54 In de groep seksueel delinquenten als geheel zijn er echter ook duidelijke verschillen en zijn mogelijk andere factoren en dynamieken van belang voor verschillende subgroepen, bijvoorbeeld voor pedoseksuelen versus verkrachters. Een recente ontwikkeling op het gebied van risicotaxatie bij seksueel delinquenten is een op basis van grootschalig onderzoek in Canada ontwikkelde methodiek, e waarbij zowel statische (STATIC-99R), stabiel dynamische (STABLE-2007) als acuut dynamische (ACUTE-2007) risicofactoren worden gescoord Deze methodiek heeft zowel wetenschappelijk als qua waarde voor de klinische waarschijnlijk meer te bieden dan de huidig verplicht gestelde SVR-20. De Nederlandse vertaling van deze methodiek wordt in juni 2013 gepubliceerd. 57 Naast verschillen tussen specifieke groepen bestaat er ook aanzienlijke overlap in risicofactoren tussen groepen en het is de vraag of het opportuun is om voor alle denkbare subgroepen forensische patiënten of delinquenten aparte instrumenten te ontwikkelen. Recentelijk zijn voor vrouwelijke forensisch-psychiatrische patiënten aanvullende richtlijnen op de HCR-20/HCR-20 V3 (en HKT-30) ontwikkeld, de Female Additional Manual (FAM). 17 Dit met het idee dat er aanzienlijke overlap in risicofactoren voor mannen en vrouwen bestaat en een compleet nieuw instrument niet noodzakelijk is, maar dat nuanceringen wel waardevol zijn en dat er een aantal specifieke risicofactoren voor vrouwen bestaan. Deze specifieke factoren die niet voldoende in de HCR-20/HCR-20 V3 en HKT-30 aan bod komen, zijn van belang, niet alleen om meer inzicht in het risico te krijgen en betere voorspellingen te kunnen maken, maar vooral ook om beter op vrouwen afgestemde behandeling en risicomanagement te kunnen bieden. Deze aanvullende richtlijnen zijn ontwikkeld vanuit de behoefte aan meer kennis over vrouwen vanuit de forensischklinische en omdat onderzoek heeft aangetoond dat de HCR-20 alleen onvoldoende voorspellende waarde heeft voor gewelddadige recidive bij vrouwen. 58,59 Naast de aanvullende richtlijnen en toevoeging van specifieke risicofactoren voor vrouwen is de scoreprocedure van de FAM op een aantal punten uitgebreid ten opzichte van de HCR- 20. Zo is de mogelijkheid toegevoegd om naast het risico van gewelddadig gedrag naar anderen ook het risico van zelfdestructief gedrag, van victimisatie en van niet-gewelddadig crimineel gedrag in te schatten. 16,60 Eenzelfde werkwijze van het formuleren van aanvullende richtlijnen voor een specifieke groep patiënten zou waardevol kunnen zijn voor bijvoorbeeld licht verstandelijk beperkten, etnische minderheden of specifieke delictplegers, zoals brandstichters. Risicotaxatie in de dagelijkse Het implementeren van risicotaxatie-instrumenten in de dagelijkse en het bewaken van de kwaliteit van de uitvoering van risicotaxatie is niet eenvoudig. Gebaseerd op ruim tien jaar ervaring in de forensisch-psychiatrische doen we in box 1 een aantal aanbevelingen voor de praktische uitvoer van risicotaxaties. De belangrijkste aanbevelingen worden hieronder kort toegelicht. Een methode om de kwaliteit van de risicotaxatie te verhogen en waarbij codeurs elkaar scherp kunnen houden is het werken volgens het consensusmodel. In dit model worden de instrumenten door beoordelaars van verschillende disciplines onafhankelijk van elkaar gescoord (bijvoorbeeld door een onderzoeker, een hoofd behandeling en een groepsleider/sociotherapeut), en wordt vervolgens door middel van een discussie een consensusscoring bepaald. Deze consensusbesprekingen zijn van nut voor het delen van informatie, het aanscherpen van begrip van de items en het verbeteren van scoringsvaardigheden. Daarnaast bieden ze gelegenheid om multidisciplinair te discussiëren over mogelijke risicomanagement strategieën, wat in de als waardevol wordt ervaren. Uit onderzoek is gebleken dat de consensusscoring de beste voorspelling voor geweldsrecidive oplevert. 32,41,61 Zorgvuldige verslaglegging van de resultaten van de risicotaxatie is essentieel in rapportages, zoals verlengingsadviezen of verlofaanvragen, maar ook in de communicatie met patiënten. Het is aan te bevelen om de resultaten van de risicotaxatie te bespreken met de patiënt, bij voorkeur in aanwezigheid van zijn behandelaar(s), en om de patiënt inzage te geven in de verslaglegging. Uiteindelijk dient een risicotaxatie gevolgd te worden door het opstellen van een risicomanagementplan op basis van de belangrijkste conclusies uit de risicotaxatie. In enkele instrumenten (START, SAPROF en FAM) is de mogelijkheid toegevoegd om items te markeren

7 risicotaxatie van geweld 7 Een voorbeeld uit de Laura is een 27-jarige vrouw die op haar zestiende samen met haar toenmalige vriend haar oom met geweld om het leven heeft gebracht en hier tbs voor opgelegd heeft gekregen. Er is bij Laura sprake van een ernstige borderline persoonlijkheidsstoornis. Ze heeft heftige stemmingswisselingen, is zeer krenkbaar en beïnvloedbaar en kan nauwelijks haar grenzen aangeven. Laura heeft veel intieme relaties in de tbs-kliniek, met zowel mannen als vrouwen. Telkens blijkt dat deze relaties haar destabiliseren. Laura vertoont in de kliniek regelmatig manipulatief en heimelijk gedrag, bijvoorbeeld door alcohol mee naar binnen te smokkelen en te verkopen en door te stoken en bondjes te sluiten. Gaandeweg leert ze haar emoties beter te controleren en wint ze aan zelfinzicht. Na zes jaar intramurale behandeling start Laura met de transmurale fase. Laura gaat zelfstandig wonen en wordt daarbij intensief ondersteund door het transmurale behandelteam. Ze is intelligent en ambitieus en vindt werk als dierenartsassistente. Dit werk geeft haar veel voldoening. In haar vrije tijd bezoekt ze regelmatig musea. De afstand van de leefgemeenschap in de kliniek en het alleen wonen zorgen voor meer rust, hoewel eenzaamheid op de loer ligt. Als het niet goed gaat met Laura is ze geneigd zichzelf te verwaarlozen, alcohol te gebruiken en risicovolle intieme relaties aan te gaan. Positief is dat Laura beter dan voorheen signalen bij zichzelf herkent als het niet goed gaat. Ook vraagt ze haar begeleiders sneller om hulp, hoewel zij niet altijd open is over haar intieme relaties. Voor Laura wordt in het kader van een tbs-verlengingsadvies een risicotaxatie uitgevoerd. Hierbij wordt een aantal risicotaxatie-instrumenten gescoord door een onderzoeker, een begeleider uit het transmurale team en haar hoofdbehandelaar, en vervolgens in consensus besproken. Naast de verplicht gestelde HCR-20 (inclusief de PCL-R) worden de SAPROF voor beschermende factoren en de FAM voor vrouwen gescoord. De HCR-20 geeft de basisrisicofactoren weer. Belangrijke risicofactoren voor Laura zijn onder andere haar persoonlijkheidsstoornis, problemen met middelengebruik, impulsiviteit en stress. Met behulp van de FAM komt haar problematiek nog duidelijker in beeld, onder meer door hoge scores op de FAM-items laag zelfbeeld, heimelijk/manipulatief gedrag en problematische intieme relatie. Uit de SAPROF komt duidelijk naar voren dat Laura ook over een aantal belangrijke beschermende factoren beschikt voor terugval in gewelddadig gedrag, zoals intelligentie, werk en vrijetijdsbesteding. Ook is ze een aantal positieve factoren aan het opbouwen, zoals betere zelfcontrole en coping. De steun en controle door haar begeleiders (hulpverlening en toezicht) blijven voor haar erg belangrijk en dit zijn dus nog belangrijke beschermende factoren voor de komende periode. De inschatting van het risico van gewelddadig gedrag wordt op basis van integratie van deze drie instrumenten voor de komende periode met de huidige begeleiding als laag ingeschat. Zonder het kader van de tbs-maatregel en de huidige begeleiding wordt ingeschat dat Laura vrij snel zal ontregelen en daarmee wordt het risico van gewelddadig gedrag naar anderen matig tot hoog. In de FAM worden nog drie extra eindoordelen gescoord. Hieruit komt naar voren dat er bij Laura niet alleen een risico bestaat dat ze gewelddadig is naar anderen (of anderen daartoe aanzet), maar dat ook rekening moet worden gehouden met zelfdestructief gedrag. Belangrijke aanknopingspunten voor de behandeling bij Laura zijn onder andere: verder versterken van copingvaardigheden, duidelijk toezicht en controle op haar doen en laten (waaronder regelmatige urinecontroles op alcohol), aandacht voor en begeleiding bij intieme relaties en alertheid bij begeleiders op mogelijk manipulatief gedrag door Laura. De hoge intelligentie van Laura maakt het makkelijker om de resultaten van de risicotaxatie en de belangen van risicomanagement aan haar duidelijk te maken en hierover een samenwerkingsrelatie met haar aan te gaan.

8 8 die voor het individu het belangrijkst zijn voor zijn recidiverisico, de zogenoemde cruciale items, met als doel te helpen bij het opstellen van behandeldoelen en afstemmen van klinische interventies. Hoewel het in principe aangeraden wordt om zo nauwkeurig mogelijk de handleiding van de gebruikte instrumenten te volgen, bestaat de mogelijkheid dat in een instelling afspraken worden gemaakt over bepaalde aspecten van de uitvoering (bij voorkeur na overleg met de auteurs van het instrument). Een voorbeeld is dat het in de nuttig kan zijn om de dynamische factoren en het eindoordeel voor verschillende contexten in te schatten, bijvoorbeeld voor de situatie opgenomen in een klinische instelling en voor de situatie begeleid wonen in de maatschappij. Door het scoren voor verschillende contexten kan meer inzicht worden verkregen in de eventuele haalbaarheid van nieuwe stappen in de behandeling of de noodzaak van voortzetting van (bepaalde onderdelen van) de behandeling. Box 1 Aanbevelingen voor het uitvoeren van risicotaxatie volgens het gestructureerd professioneel oordeel 1 Beoordelaars dienen een training op gebied van risicotaxatie te hebben gevolgd en de literatuur over (risicotaxatie van) geweld bij te houden. 2 Beoordelaars dienen beschikking te hebben over informatie afkomstig van meerdere bronnen (bijvoorbeeld juridisch dossier, collaterale informatie, psychodiagnostiek) en als deze informatie niet aanwezig is, deze zo veel mogelijk te achterhalen. 3 Voor een evenwichtige risicotaxatie dienen niet alleen risicofactoren te worden gescoord, maar ook beschermende factoren. 4 Let op specifieke groepen; wellicht zijn aanvullingen op de standaardrisicotaxatie of nuanceringen mogelijk. 5 Beoordelaars dienen zo zorgvuldig mogelijk de handleiding(en) te volgen en bij iedere taxatie de handleiding(en) te gebruiken (ook al is de codeur ervaren). 6 Volg de handleiding zorgvuldig, maar wees binnen de kaders van de handleiding creatief en pragmatisch. Het kan bijvoorbeeld in de nuttig zijn om: a genuanceerder te scoren dan op een driepuntsschaal (bijv. ook 0+, 1-, 1+, 2-); b toekomstgerichte items voor verschillende contexten te scoren. 7 Het consensusmodel/multidisciplinaire discussie wordt aanbevolen omdat dit de beste voorspelling oplevert en gelegenheid biedt tot gefundeerd multidisciplinair overleg en het gezamenlijk formuleren van behandeldoelen. 8 Zorgvuldige risicocommunicatie: a Het verslag dient beschrijvend te zijn en geen scores te bevatten. b Het verslag dient niet alleen de kans op geweld te beschrijven, maar ook welk type gedrag, ernst, potentiële slachtoffers, in welke situatie, op korte of lange termijn, et cetera. c De resultaten van de risicotaxatie dienen teruggekoppeld te worden aan de patiënt, bij voorkeur in aanwezigheid van zijn behandelaar(s). 9 Risicotaxatie moet leiden tot passend risicomanagement (o.a. de mate van beveiliging, intensiteit/fasering van behandeling, behandeldoelen). In geval van hoog risico cases: prove yourself wrong. 10 Beschouw risicotaxatie als een dynamisch proces: herhaal de taxaties op vaste momenten en bij verandering van context. Leer daarbij ook van fouten; terugkoppeling en analyse van recidives creëren lerend vermogen voor de.

9 risicotaxatie van geweld 9 Aanbevelingen voor de toekomst Het is goed om alert te blijven en de kwaliteit van risicotaxaties te bewaken, want het belang van zorgvuldige risicotaxaties is groot, zowel voor de patiënt als voor de maatschappij. Daarom blijven we de komende jaren ook streven naar verdere verbetering en verfijning van de risicotaxatie. Interessant hierbij is ook (onderzoek naar) de mogelijkheid van gebruik van risicotaxatie-instrumenten voor Routine Outcome Monitoring (ROM). Recent onderzoek bij tbs-ers toont aan dat hoe groter de verbetering op de dynamische factoren van de HCR-20 en SAPROF gedurende de behandeling is, hoe minder vaak zij terugvallen in gewelddadig gedrag na de behandeling. 39 In box 2 wordt een aantal aanbevelingen geformuleerd voor onderzoek en samenwerking in de forensisch-klinische. Multidisciplinaire samenwerking en het delen en integreren van kennis is essentieel voor verdere verbetering van risicotaxatie, zowel nationaal als internationaal en tussen zowel onderzoekers als behandelaars, bestuurders en beleidsmakers. Een voorbeeld hiervan is een onlangs gestart samenwerkingsverband tussen de zes (forensisch-)psychiatrische instellingen die vrouwelijke forensischpsychiatrische patiënten behandelen, waarbij de patiënten onderzocht worden met onder andere verschillende risicotaxatie-instrumenten (HCR-20, HCR-20 V3, HKT-30, FAM, SAPROF, START en PCL-R). Ook het gezamenlijke initiatief van alle Nederlandse tbs-klinieken om risicotaxatiegegevens landelijk te verzamelen in de LDR-tbs, draagt bij aan het vergemakkelijken van wetenschappelijk onderzoek. Bovendien biedt dit databestand in de toekomst de mogelijkheid om feedback over recidivecijfers aan de klinieken te verstrekken. Door positieve (geen recidive) en negatieve (recidive) behandelresultaten te koppelen aan risicotaxatiegegevens (prognose) wordt lerend vermogen gecreëerd voor de klinieken en kan de risicotaxatie nog verder worden aangescherpt. De combinatie en integratie van wetenschappelijk onderzoek en klinische kennis/realiteit maken succesvolle implementatie en onderzoek naar nieuwe ontwikkelingen mogelijk. De SAPROF en de FAM zijn bijvoorbeeld ontwikkeld, omdat er vanuit de behandel duidelijk behoefte was aan meer kennis over beschermende factoren en over vrouwelijke patiënten. Bij de ontwikkeling van deze instrumenten was de vooraf bestaande wetenschappelijke onderbouwing misschien niet zeer sterk, maar doordat de klinische behoefte aan deze instrumenten groot was, is implementatie (zowel nationaal als internationaal) relatief snel en met succes ingezet. Valideringsonderzoek in meerdere (internationale) instellingen is echter van groot belang om te kunnen aantonen dat nieuwe ontwikkelingen naast hun klinische waarde ook daadwerkelijk toegevoegde waarde hebben voor de risicotaxatie en voorspellende waarde voor (minder) recidive. Een algemeen punt van aandacht bij onderzoek naar de voorspellende waarde van risicotaxatieinstrumenten is, dat als de risicotaxatie daadwerkelijk in de wordt toegepast zoals bedoeld en dus leidt tot adequaat risicomanagement en daarmee preventie van gewelddadige recidive, de voorspellende waarde van instrumenten in de klinische moeilijker te onderzoeken valt. 62 Naast onderzoek naar de voorspellende waarde van risicotaxatie-instrumenten, is het zoals in de inleiding al werd uitgelegd, belangrijk om eveneens te kijken naar de invloed op de behandeling, evenals op de effectiviteit van risicomanagement. Voor de verdere verbetering en verfijning van risicotaxatie is het essentieel te blijven aansluiten bij de. Relevante vragen zijn dan: Wat is nodig, nuttig en haalbaar voor de en wat biedt behandelaars direct aanknopingspunten voor risicomanagement en behandeling van patiënten met een hoog of juist laag risicoprofiel?

10 10 Box 2 Aanbevelingen voor de toekomst Meer onderzoek is nodig naar onder andere: 1 Theoretische modellen, bijvoorbeeld naar de interactie tussen risicofactoren en beschermende factoren. 2 De veranderbaarheid van risicofactoren en beschermende factoren. 3 Specifieke risico- en beschermende factoren voor verschillende populaties, bijvoorbeeld seksueel delinquenten, vrouwen, brandstichters, etnische minderheden, licht verstandelijk beperkten. 4 De psychometrische eigenschappen en klinische waarde van (nieuwe) instrumenten. 5 Risicomanagement; hoe effectief zijn risicomanagementstrategieën (zie voor richtlijnen voor onderzoek bijvoorbeeld de publicatie van Douglas & Kropp 63 ). Zoek de samenwerking / aansluiting: 1 Goede voorlichting naar onder meer juristen en beleidsmakers over de (on)mogelijkheden van risicotaxatie. 2 Aansluiting bij en leren van internationale onderzoeksbevindingen en ervaringen. 3 Meer verbinding en samenwerking tussen onder andere: a klinische en ambulante forensische psychiatrie; b volwassen forensische zorg en jeugd forensische zorg; c forensische psychiatrie en algemene psychiatrie; d. forensische psychiatrie en het gevangeniswezen. Blijf zoeken naar verbeteringen: 1 Blijf altijd zoeken naar verbetering en verfijning van bestaande methoden, instrumenten en strategieën voor risicotaxatie en risicomanagement. 2 Meer aandacht is nodig voor de praktische vertaalslag van risicotaxatie naar risicomanagement: wat zijn concrete aanknopingspunten voor behandeling gericht op vermindering van risicofactoren en versterking van beschermende factoren? Nog veel te verbeteren Geconcludeerd kan worden dat er in de afgelopen jaren veel is bereikt, maar dat er tegelijkertijd ook meer dan voldoende verbeterpunten bestaan wat betreft onderzoek, praktisch gebruik en beleid. Intensieve samenwerking en goede afstemming tussen onderzoekers, behandelaars, bestuurders en beleidsmakers is essentieel voor verdere verbetering, meer balans, verfijning en adequate uitvoering van risicotaxatie en risicomanagement met als gezamenlijk doel een betere en effectievere behandeling en een veiliger maatschappij.

11 risicotaxatie van geweld 11 a b Noten c d e Dit artikel is een bewerking van een hoofdstuk uit een Liber Amicorum: Vogel V de, Vries Robbé M de, Spa E de, Wever E. Tien jaar gestructureerde risicotaxatie in de forensisch klinische : Wat heeft het opgeleverd en waar zijn verbeteringen mogelijk? In: Berg JW van den, Mulder J, Smid W (red.). It takes two to tango. De synergie tussen wetenschappelijk onderzoek en klinische. Liber Amicorum Daan van Beek. Utrecht: Forum Educatief; 2012, Mogelijke verklaringen zijn: ontwikkelingen op gebied van fasering van terugkeer in de maatschappij (transmuralisering), verbeterde nazorg (bijvoorbeeld bij ambulante hulpverlening en doorstroom naar algemene psychiatrie), ontwikkelingen in behandelmethodiek en medicatiebeleid, het verlengen van de mogelijkheid tot juridisch toezicht na de behandeling en mogelijk ook de invoering van de longstay. Voor een gedetailleerde beschrijving van verschillende methoden van risicotaxatie, zoals het ongestructureerd klinische, actuariële en gestructureerd professioneel oordeel, wordt verwezen naar bestaande literatuur. 4, 29 De vier instellingen zijn: de Van der Hoeven Kliniek, de Rooyse Wissel, de Pompestichting en Universiteit Maastricht. Overigens is deze methode formeel volgens het actuariële oordeel en niet volgens het gestructureerd professioneel oordeel, maar kan volgens de auteurs van de methode wel als zodanig worden gebruikt. Literatuur 1 Keune L, Binsbergen MH van. Recidive Monitoren. Utrecht: Forum Educatief; Ruiter C de. Risicotaxatie bij forensisch psychiatrische patiënten. In: Ruiter C de, Hildebrand M (red). Behandelingsstrategieën bij forensisch psychiatrische patiënten. Houten / Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum; 1999, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Ontsnappen aan medialogica. Tbs in de maatschappelijke beeldvorming. Amsterdam: SWP; Harte J, Breukink M. Objectiviteit of schijnzekerheid? Kwaliteit, mogelijkheden en beperkingen van instrumenten voor risicotaxatie. Tijdschrift voor Criminologie 2010; 52: Fazel SA, Singh JP, Doll, H, Grann M, Use of risk assessment instruments to predict violence and antisocial behaviour in 73 samples involving people: systematic review and meta-analysis. British Medical Journal 2012; 345: e Webster CD, Douglas KS, Eaves D, Hart, SD. HCR-20. Assessing the risk of violence. Version 2. Burnaby, British Columbia, Canada: Simon Fraser University and Forensic Psychiatric Services Commission of British Columbia; Philipse M, Ruiter C de, Hildebrand M, Bouman Y. HCR-20. Beoordelen van het risico van gewelddadig gedrag. Versie 2. Nijmegen / Utrecht: Prof. mr. W.P.J. Pompestichting / Dr. Henri van der Hoeven Stichting; Werkgroep Risicotaxatie Forensische Psychiatrie. Handleiding HKT-30 Versie Risicotaxatie in de forensische psychiatrie. Den Haag: Ministerie van Justitie, Dienst Justitiële Inrichtingen; Staatscourant. Circulaire Toetsingskader verlof ter beschikking gestelden. Staatscourant nr. 123, 29 juni Hare RD. Manual for the Hare Psychopathy Checklist-Revised. Toronto, Ontario: Multi-Health Systems; Hare RD. Manual for the Hare Psychopathy Checklist-Revised. Toronto, Ontario: Multi-Health Systems; Vertommen H, Verheul R, Ruiter C de, Hildebrand M. De herziene versie van Hare s Psychopathie Checklist. Lisse: Swets Test Publishers; Boer DP, Hart SD, Kropp PR, Webster CD. Manual for the Sexual Violence Risk-20. Professional guidelines for assessing risk of sexual violence. Vancouver, BC: British Columbia Institute against Family Violence; Hildebrand M, Ruiter C de, Beek D van. SVR-20. Richtlijnen voor het beoordelen van het risico van seksueel gewelddadig gedrag. Utrecht: Forum Educatief; Vogel V de, Ruiter C de, Bouman Y, Vries Robbé M de. Handleiding bij de SAPROF. Structured Assessment of PROtective Factors for Violence Risk. Versie 1. Utrecht: Forum Educatief; Vogel V de, Ruiter C de, Bouman Y, Vries Robbé M de. Handleiding bij de SAPROF. Structured Assessment of PROtective Factors for Violence Risk. 2e Editie. Utrecht: Forum Educatief; Vogel V de, Vries Robbé M de, Kalmthout W van, Place C. Female Additional Manual (FAM). Aanvullende richtlijnen bij de HCR-20 voor het inschatten van gewelddadig gedrag bij vrouwen. Utrecht: Van der Hoeven Stichting; Drieschner KH, Hesper BL. Dynamic Risk Outcome Scales. Boschoord: Trajectum Hoeve Boschoord; Horn JE van, Wilpert J, Scholing A, Mulder J. Risicotaxatie-instrument voor de Ambulante Forensische ggz volwassenen (voorheen de Waag- Schaal volwassenen). Handleiding. Versie Utrecht: De Waag; Horn JE van, Wilpert J, Bos M, Mulder J. Risicotaxatie-instrument voor de Ambulante Forensische ggz jeugd (voorheen de WaagSchaal jeugd). Handleiding. Versie Utrecht: De Waag; Borum R, Bartel P, Forth A. Manual for the Structured Assessment for Violence Risk in Youth (SAVRY). Odessa, FL: Psychological Assessment Resources; Augimeri LK, Koegl, CJ, Webster CD, Levene KS. Early Assessment Risk List for Boys (EARL-20B): Version 2. Toronto: Earlscourt Child and Family Centre; Levene KS, Augimeri LK, Pepler DJ, et al. Early Assessment Risk List for Girls: EARL-21G. Version 1 - Consultation version. Toronto, Ontario, Canada: Earlscourt Child and Family Centre; Kropp PR, Hart SD, Webster CD, Eaves D. Manual for the Spousal Assault Risk Assessment Guide (Version 3). Vancouver: British Columbia Institute against Family Violence; Kropp PR, Hart SD, Belfrage H. Brief Spousal Assault Form for the Evaluation of Risk (B-SAFER): User Manual. Vancouver: ProActive ReSolutions Inc; Ruiter C de, Jong EM de. CARE-NL. Richtlijn voor gestructureerde beoordeling van het risico van kindermishandeling. Enschede: FEBO druk; Webster CD, Martin M, Brink J, et al. Short-Term Assessment of Risk and

12 12 Treatability (START). Clinical guide for evaluation of risk and recovery. Version 1.1. Ontario: St. Joseph s Healthcare Hamilton; Lam K t, Lancel M, Hildebrand M. Handleiding bij de Short-term Assessment of Risk and Treatability (START). Assen: GGZ Drenthe; Nagtegaal MH. Risicotaxatie- en risicomanagementmethoden: een inventarisatie in de forensisch psychiatrische centra in Nederland. WODC projectnummer Den Haag: WODC; Hildebrand M, Hesper BL, Spreen M, Nijman HLI. De waarde van gestructureerde risicotaxatie en van de diagnose psychopathie. Een onderzoek naar de betrouwbaarheid en predictieve validiteit van de HCR-20, HKT-30 en PCL-R. Utrecht: Expertisecentrum Forensische Psychiatrie; Philipse M, Erven T van, Peters J. Risicotaxatie in de tbs. Van geloof naar empirie. Justitiële Verkenningen 2002; 28: Vogel V de. Structured risk assessment of (sexual) violence in forensic clinical practice. The HCR-20 and SVR-20 in Dutch forensic psychiatric patients. Amsterdam: Dutch University Press; Douglas KS, Strand S, Belfrage H. Dynamic risk: evaluating the nature and predictive validity of change on the Clinical and Risk Management Scales of the HCR-20. Paper presented at the 11th Conference of the International Association of Forensic Mental Health Services, Barcelona, Spain; Vries Robbé M de, Vogel V de. Assessing protective factors in clinical practice: The SAPROF. Paper presented at the 11th Conference of the International Association of Forensic Mental Health Services, Barcelona, Spain; Douglas KS, Reeves KA. Historical-Clinical-Risk Management-20 (HCR-20) Violence risk assessment scheme: rationale, Application, and Empirical Overview. In: Otto RK, Douglas KS (red.), Handbook of violence risk assessment. International perspectives on forensic mental health. New York: Routledge; 2010, Douglas KS, Blanchard AJE, Guy LS, Weir J. HCR-20 violence risk assessment scheme: Overview and annotated bibliography. Beschikbaar: kdouglas.files.wordpress.com/2007/10/ hcr-20-annotated-biblio-sept-2010.pdf. 37 Schönberger HJM, Hildebrand M, Spreen M, Bloem O. De waarde van gestructureerde risicotaxatie en van de diagnose psychopathie bij seksuele delinquenten. Een onderzoek naar de betrouwbaarheid en predictieve validiteit van de SVR-20, STATIC-99, HKT-30 en PCL-R. Utrecht: Expertisecentrum Forensische Psychiatrie; Vogel V de, Vries Robbé M de, Ruiter C de, Bouman YHA. Assessing protective factors in forensic psychiatric practice. Introducing the SAPROF. International Journal of Forensic Mental Health 2011; 10: Vries Robbé M de, Vogel V de. Onderzoek met de SAPROF. Onderzoekshoofdstuk uit de handleiding SAPROF, 2e editie. Utrecht: Van der Hoeven Kliniek; Vries Robbé M de, Vogel V de, Spa E de. Protective factors for violence risk in forensic psychiatric patients. A retrospective validation study of the SA- PROF. International Journal of Forensic Mental Health 2011; 10: Vries Robbé M de, Vogel V de, Wever E, Douglas KS, Nijman HLI. Risk and protective factors for violence: measuring change in clinical practice; in voorbereiding. 42 Viljoen S, Nicholls T, Greaves C, et al. Resilience and successful community reintegration among female forensic psychiatric patients: a preliminary investigation. Behavioral Sciences and the Law 2011; 29: Wilson C, Desmarais SL, Nicholls TL, Brink J. The role of client strengths in assessments of violence risk using the Short-Term Assessment of Risk and Treatability (START). International Journal of Forensic Mental Health 2010; 9: Lancel M, Oosterbos N, Spreen M, Akkerman-Bouwsema G. Short-term Assessment of Risk and Treatability (START). Onderzoek naar de betrouwbaarheid en predictieve validiteit van de START. Panopticon; tijdschrift voor strafrecht, criminologie en forensisch welzijnswerk 2011; 32: Hart SD, Boer DP. Structured professional judgment guidelines for sexual violence risk assessment. The Sexual Violence Risk-20 (SVR-20) and the Risk for Sexual Violence Protocol (RSVP). In: Otto RK, Douglas KS (red.), Handbook of violence risk assessment. International perspectives on forensic mental health. New York: Routledge; 2010, Vogel V de, Ruiter C de, Beek D van, Mead G. Predictive validity of the SVR- 20 and Static-99 in a Dutch sample of treated sex offenders. Law and Human Behavior 2004; 28: Parlementaire Onderzoekscommissie TBS. TBS, vandaag over gisteren en morgen. Den Haag: Sdu Uitgevers; Brand E, Horst P ter, Spreen M. Risicotaxatie van de toekomst. De ontwikkeling van de HKT. In: Vliet J van, Andreas A, Keuning B, Zandbergen W (red.), Verbinden in de keten. Forensisch psychiatrisch toezicht bekeken. Amsterdam: SWP; 2012, Douglas KS, Hart SD, Webster CD, Belfrage H. HCR-20 V3 : Historical, Clinical, Risk Management (Version 3): Professional guidelines for evaluating risk of violence. Vancouver: Mental Health, Law, and Policy Institute, Simon Fraser University; Vogel V de, Vries Robbé M de, Bouman YHA, et al. Innovatie in risicotaxatie van geweld: De HCR-20V3. Gedragstherapie (geaccepteerd voor publicatie). 51 Vogel, V de, Vries Robbé M de, Bouman YHA, et al. HCR:V3 Historical, Clinical, Risk Management (Versie 3): Professionele richtlijnen voor het beoordelen van het risico van geweld. Utrecht: De Forensische Zorgspecialisten; in voorbereiding. 52 Blok GT, Beurs E de, Ranitz AGS de, Rinne T. Psychometrische stand van zaken van risicotaxatie-instrumenten voor volwassenen in Nederland. Tijdschrift voor Psychiatrie 2010; 52: Singh JP, Grann M, Fazel SA comparative study of violence risk assessment tools: a systematic review and metaregression analysis of 68 studies involving 25,980 participants. Clinical Psychology Review 2011; 31: Mann RE, Hanson RK, Thornton D. Assessing risk for sexual recidivism: some proposals on the nature of psychologically meaningful risk factors. Sexual Abuse: Journal of Research and Treatment 2010; 22: Fernandez Y, Harris AJR, Hanson RK, Sparks J. STABLE-2007 coding manual: Revised Ottawa, ON: Public Safety Canada; Hanson RK, Harris AJR, Scott TL, Helmus L. (2007). Assessing risk of sexual offenders on community supervision: The Dynamic supervision project. User Report, Corrections Research, Ottawa: Public Safety Canada. Beschikbaar: rep/_fl/crp en.pdf.

13 risicotaxatie van geweld Berg JW van den, Smid W. Static / Stable / Acute Handleidingen; Vogel V de, Ruiter C de. The HCR-20 in personality disordered female offenders: a comparison with a matched sample of males. Clinical Psychology and Psychotherapy 2005; 12: Garcia-Mansilla A, Rosenfeld B, Nicholls TL. Risk assessment: are current methods applicable to women? International Journal of Forensic Mental Health 2009; 8: Vogel V de, Vries Robbé M de, Kalmthout W van, Place C. Risicotaxatie van geweld bij vrouwen: naar een meer gender-sensitieve methode. Tijdschrift voor Psychiatrie 2012; 54: Vogel V de, Ruiter C de. Structured Professional Judgment of violence risk in forensic clinical practice: a prospective study into the predictive validity of the Dutch HCR-20. Psychology, Crime & Law 2006; 12: Hart SD. Psychopathy and the risk for violence. In: Cooke DJ, Forth AE, Hare RD. (red.), Psychopathy: Theory, research and implications for society. Dordrecht: Kluwer; 1998, Douglas KS, Kropp PR. A prevention-based paradigm for violence risk assessment. Criminal Justice and Behavior 2002; 29: Samenvatting In dit artikel worden de stand van zaken en recente ontwikkelingen besproken op het gebied van het gestructureerd inschatten van geweldsrisico s in de forensische. Concrete aanbevelingen worden geboden voor het gebruik van risicotaxatie-instrumenten in de dagelijkse en voor toekomstig onderzoek. Geconcludeerd wordt dat intensieve samenwerking en goede afstemming tussen onderzoekers, behandelaars, bestuurders en beleidsmakers nodig is om de kwaliteit van risicotaxaties en risicomanagement te blijven verbeteren en daarmee bij te dragen aan een veiliger samenleving. Dr. V. de Vogel is psycholoog en hoofd van de afdeling Onderzoek in de Van der Hoeven Kliniek in Utrecht. vdevogel@hoevenkliniek.nl. Drs. M. de Vries Robbé is psycholoog en promovendus in de Van der Hoeven Kliniek in Utrecht. Drs. E. de Spa is criminoloog en contactfunctionaris voor extern onderzoek in de Van der Hoeven Kliniek in Utrecht. Drs. E. Wever is psycholoog en promovendus in de Van der Hoeven Kliniek in Utrecht.