Risicotaxatie bij cliënten met een licht verstandelijk beperking. 1. Definitie LVB

Transcriptie

1 Risicotaxatie bij cliënten met een licht verstandelijk beperking 1. Definitie LVB De Task Force sluit aan bij de in Nederland gangbare praktijk om de term licht verstandelijk beperkt (LVB) breed te gebruiken. De term LVB heeft betrekking op personen met een IQ tussen 50 en 70 of een IQ tussen 70 en 85 in combinatie met een verminderd sociaal aanpassingsvermogen. Onder deze brede definitie valt dus ook een deel van de groep personen die in de DSM-IV-TR als zwakbegaafden (IQ tussen 70 en 85) worden gecategoriseerd. Waar er in dit document over LVB wordt gesproken valt daaronder dus ook de categorie zwakbegaafde personen, tenzij anders vermeld. Indien in de literatuur de verwijzing licht verstandelijk gehandicapt voorkomt, kan men er vanuit gaan dat deze naar capaciteiten verwijst die vallen in het gebied van de LVB. Wanneer er over cliënten wordt gesproken, kunnen hieronder ook patiënten worden verstaan. 2. Inleiding Risicotaxatie bij zwakbegaafde en licht verstandelijk beperkte cliënten is gecompliceerd door een samenspel van de verstandelijke beperking met onder andere ontwikkelingsstoornissen, psychische stoornissen en gebrekkige persoonlijke en sociale vaardigheden. Een goede risicotaxatie is echter wel noodzakelijk om risicomanagement in te kunnen zetten op de voor de individuele cliënt relevante factoren. De in Nederland gangbare instrumenten zijn vaak niet wetenschappelijk onderzocht bij de LVBdoelgroep en er is weinig literatuur, zeker voor de Nederlandse situatie. De gangbare instrumenten zijn dus niet zonder meer toepasbaar. De Task Force wil daarom een bijdrage leveren aan de bundeling van kennis van en ervaring met risicotaxatie. Verschillende risicotaxatie-instrumenten worden beschreven en er wordt besloten met een aantal conclusies en aanbevelingen. De Task Force onderscheidt forensische en niet-forensische cliënten. Bij beide groepen staan de gedragsproblemen centraal. Bij forensische cliënten is de aandacht echter ook gericht op het delictgedrag en het (verminderen van het) delictrisico. 2.1 Risicotaxatie Met risicotaxatie wordt beoogd een beeld te krijgen van het risico: welke vorm van grensoverschrijdend gedrag wordt verwacht, met welke ernst, op welke termijn en wie zijn potentiële slachtoffers. 2.2 Voorwaarden Risicotaxatie Voorwaarden voor het doen van een risicotaxatie (zie onder andere De Vogel, 2005): Bij voorkeur vindt het uitvoeren van een risicotaxatie plaats volgens het consensusmodel. Hierbij vult zowel een directe begeleider als iemand meer op afstand de taxatie in, waarna zij in consensus een eindoordeel geven. De inschatting van het risico geldt voor een bepaalde periode. Deze periode verschilt per instrument en staat vermeld in de handleiding. De inschatting van het risico is altijd geldig voor een bepaalde situatie, bijvoorbeeld een intramurale behandeling of een ambulante begeleiding. Verandering van die situatie vereist een nieuwe taxatie. Naast de informatie die de cliënt verstrekt is, om de factoren in te schatten die tot recidive kunnen leiden, informatie van derden onmisbaar. 1

2 Het is van belang dat de beoordelaar goed op de hoogte is van de behoefte van de cliënt aan begeleiding en de begeleiding die de cliënt feitelijk krijgt. Specifiek voor de doelgroep licht verstandelijk beperkten moet de beoordelaar zich rekenschap geven van de invloed van intelligentie op het persoonlijk functioneren van de cliënt. Aangezien voor het betrouwbaar oproepen van herinneringen voor LVB geen evidentie is, wordt aanbevolen zich voornamelijk te baseren op informatie van derden (Finlay & Lyons, 2001 in Lindsay & Taylor, 2008). Er zijn veel ontwikkelingen op het gebied van risicotaxatie en van belang is dat iedere beoordelaar dezelfde uitgangspunten hanteert. Zo is onder meer kennis noodzakelijk over de base rate van verschillende typen gedrag: dit is kennis omtrent het voorkomen van bepaalde typen van (agressief) gedrag. 2.3 Base rates Met betrekking tot de incidentie van verstandelijke beperking binnen de daderpopulatie, stellen Blansjaar e.a. (2008) dat van 3021 onderzochten Pro Justitia 4% verstandelijk gehandicapt, 13% zwakbegaafd en 26% benedengemiddeld intelligent bleek te zijn. Onderzoek van Van Emmerik (2001) toont dat circa 20% van de terbeschikkinggestelden een IQ lager dan 85 heeft: een percentage dat dicht ligt bij het percentage in de reguliere Nederlandse bevolking. Bij onderzoek naar de prevalentie van zwakbegaafdheid en licht verstandelijk beperkten in de tbs door Van den Berg en Brand (2008) bleek sprake van een oververtegenwoordiging van deze doelgroep binnen de groep plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het blijkt dat zowel plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag naar kinderen als naar volwassenen gemiddeld een lagere intelligentie hebben dan andere patiënten (Van den Berg & Brand, 2008). Wat betreft de base rates voor recidive toont de (beperkte) internationale literatuur hieromtrent uiteenlopende cijfers, gaande van 11 tot 72% (Alexander, Crouch, Halstead, & Piachaud, 2006; Barron, Hassiotis, & Banes, 2004; Gibbons & Robertson, 1983; Klimecki, Jenkinson, & Wilson, 1994; Lindsay et al., 2004b; Linhorst, McCutchen, & Bennett, 2003; Lund, 1990; Quinsey, Book, & Skilling, 2004; Rice, Harris, Lang, & Chaplin, 2008). Er zijn hypotheses die enerzijds de lage, en anderzijds de hoge recidivecijfers trachten te verklaren. Zo zouden de lage cijfers te wijten kunnen zijn aan het feit dat hulpverleners agressief gedrag bedekken met de mantel der liefde (Johnston, 2002; Lambrick, 2003). Daar waar aangifte of melding wordt gedaan, is vervolging eerder een uitzondering (Murphy, Powell, Guzman, & Hayes, 2007). De hoge cijfers zouden dan weer verklaard kunnen worden vanuit het gegeven dat personen met een verstandelijke beperking vaak niet over voldoende vaardigheden beschikken om uit handen van de politie te blijven. Ook hun kwetsbaarheid binnen het strafrechtssysteem (vatbaarheid voor suggestiviteit) kan hierin een rol spelen (Jones, 2007). Methodologische verschillen tussen de studies maken een vergelijking echter onmogelijk (Simpson & Hogg, 2001; Lindsay & Taylor, 2008). Een verstandelijke beperking kan gerelateerd zijn aan een groter risico van terugval (Cockram, 2005). Cockram (2005) vond een significant hogere frequentie van recidive in vergelijking tot nietverstandelijk beperkte plegers. 2.4 Vormen Risicotaxatie Ongestructureerd klinisch oordeel Bij het ongestructureerd klinisch oordeel gebruikt de beoordelaar zijn kennis en ervaring voor het maken van een inschatting van het risico. Deze vorm van taxatie is vatbaar voor vertekening doordat de beoordelaar geen wetenschappelijke onderbouwing van zijn oordeel gebruikt Actuariële risicotaxatie 2

3 Als reactie op het ongestructureerd klinisch oordeel is de actuariële (boekhoudkundige) taxatie ontwikkeld. Hierbij worden risicovariabelen zoals opgetekend in het dossier gemeten en volgens een vaste methode beoordeeld. Voor deze vorm van taxeren is er geen speciale opleiding noodzakelijk. Het klinische oordeel wordt gemist en deze vorm van taxeren geeft geen beeld van veranderingen bij een cliënt. Het geeft daarentegen eerder een basisrisico weer Gestructureerd professioneel oordeel De momenteel meest gebruikte vorm van risicotaxatie is het gestructureerd professioneel oordeel. Dit is een combinatie van bovengenoemde vormen: de ervaren clinicus loopt een lijst met variabelen langs waarvan op basis van onderzoek is aangetoond dat deze van belang zijn voor het inschatten van het risico van recidive, waarna de clinicus de variabelen weegt om tot zijn inschatting van het risico te komen. Bij het gestructureerd professioneel oordeel wordt zowel gebruik gemaakt van statische factoren als van dynamische factoren. Statische factoren zijn onveranderbaar, bijvoorbeeld de leeftijd waarop een cliënt voor het eerst geweld gebruikt of het gebruik van verslavende middelen in het verleden. Dynamische factoren zijn veranderbare factoren, en daarmee aanknopingspunten voor behandeling en risicomanagement. Dit is een voordeel van het gestructureerd professioneel oordeel boven de andere vormen van risicotaxatie. Voorbeelden van dynamische factoren zijn: de mate van impulsiviteit, het reageren op behandeling en de aanwezigheid van een steunend netwerk. 3. Risicotaxatie-instrumenten voor cliënten met een licht verstandelijke beperking In dit hoofdstuk worden verschillende risicotaxatie-instrumenten besproken die gebruikt worden bij de doelgroep LVB. Per instrument worden belangrijke gegevens in tabelvorm weergegeven waardoor zij vergelijkbaar zijn. Zo kan gekozen worden welk instrument het meest geschikt is voor de te onderzoeken cliënt. 3.1 Algemeen geweld en huiselijk geweld In deze paragraaf worden instrumenten besproken waarmee een inschatting gemaakt wordt van het risico van (recidive met) geweld/huiselijk geweld. In de handleiding van de betreffende instrumenten wordt beschreven wat precies gemeten wordt. Een gangbare definitie van geweld is: het toebrengen van letsel aan een of meerdere personen, dan wel poging daartoe of het dreigen ermee (handleiding HCR-20). VRAG (Violence Risk Appraisal Guide) Naam instrument VRAG (Violence Risk Appraisal Guide) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Quinsey, Harris, Rice, & Cormier (1998, 2006) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Jeandarme, Pouls, & Peters (2012) groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Inschatten gewelddadige (seksuele) recidive Forensisch; algemeen geweld; klinisch. Niet specifiek ontwikkeld voor LVB. Actuarieel Het instrument bestaat uit 12 statische items. PCL-R: interview = 2 uur + dossierinzage = 4 uur + scoring PCL-R/VRAG = 1 uur: 7 uur. 3

4 CATS: 5 à 6 uur. Afname door (indien afname PCL-R) persoon die gecertificeerd is voor de afname van PCL, bij voorkeur ook VRAG-training. Naast het goede voorspellend vermogen binnen forensische populaties lijken ook de eerste resultaten bij plegers met een verstandelijke beperking veelbelovend. De VRAG behaalde in het onderzoek van Gray et al. (2007) een AUC-waarde van.73 voor gewelddadige recidive en.74 voor algemene recidive. Deze resultaten dienen met enige voorzichtigheid behandeld te worden vanwege het geringe recidivepercentage binnen de onderzoekspopulatie. Onderzoek van Verbrugge et al. (2011) toont positieve resultaten (AUC =.79). Ook met betrekking tot gewelddadige (seksuele) intramurale incidenten lijkt de VRAG veelbelovend (Lindsay et al.,2008; Quinsey et al., 2004). Ontwikkeld in Canada voor het voorspellen van gewelddadige recidive op lange termijn. Veelvuldig onderzocht bij diverse daderpopulaties in de VS, Canada en Engeland, en behaalt nagenoeg uitsluitend goede resultaten (AUC-waarde ; o.a. Harris, Rice, & Cormier, 2002; Pham, Ducro, Marghem, & Réveillère, 2005; Snowden, Gray, Taylor, & MacCulloch, 2007) 1 Ontwikkeld voor forensisch; ook bruikbaar voor niet-forensisch. De VRAG lijkt op basis van beperkt onderzoek bruikbaar voor LVB. Lopend onderzoek in België wordt afgewacht. De Task Force beveelt het gebruik van dit instrument aan. Nader onderzoek is raadzaam voor forensische patiënten vanwege de nadruk op delicten. SORAG (Sex Offender Risk Appraisal Guide) Naam instrument SORAG (Sex Offender Risk Appraisal Guide) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Quinsey, V. L., Harris, G. T., Rice, M. E., & Cormier, C. A. (1998, 2006) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Jeandarme, Pouls, & Peters (2012) groep Beschrijving Inschatten gewelddadige (seksuele) recidive bij zedendelinquenten. Forensisch; gewelddadige (inclusief seksuele hands-on ) recidive; klinisch; niet specifiek ontwikkeld voor LVB. Actuarieel Variant van de VRAG voor zedendelinquenten;. 14 statische items. Van de VRAG is één item aangepast het geslacht van de slachtoffers en één item verwijderd. Daarnaast zijn er drie items toegevoegd over eerdere seksuele en geweldsdelicten, en afwijkende seksuele interesses. Een aantal items is eenvoudig te 1 Voor een compleet overzicht van de validatiestudies wordt verwezen naar 4

5 Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) scoren (leeftijd, burgerlijke staat, criminele voorgeschiedenis); een aantal ingewikkelder (persoonlijkheidsstoornis, ontwikkelingsproblemen, psychopathie) door de weging en leidt tot een indeling in negen risicocategorieën. Vooral de bepaling van psychopathie met de PCL-R (of eventueel de PCL:SV) kost veel extra tijd en inspanning. De PCL-R-score is te vervangen door de eenvoudiger in te vullen CATS. PCL-R: interview = 2 uur + dossierinzage = 4 uur + scoring PCL-R/SORAG = 1 uur: 7 uur. CATS: 5 à 6 uur. Afname door (indien afname PCL-R) persoon die gecertificeerd is voor de afname van PCL, bij voorkeur ook SORAG-training. De SORAG behaalt matige tot hoge effect sizes (zie o.a. Bartosh, Garby, Lewis, & Gray, 2003; Ducro & Pham, 2006; Rettenberger, Matthes, Boer, & Eher, 2009). 1 Uit internationaal onderzoek komt de voorspellende waarde van de SORAG naar voren als redelijk: een gemiddelde AUCwaarde van.60 over 12 studies (Hanson & Morton-Bourgon, 2009). Er zijn aanwijzingen dat de SORAG een betere voorspeller is voor pedoseksuele delicten dan voor verkrachting (Harris et al, 2003). Conclusie De Task Force zijn geen studies bekend bij plegers met een verstandelijke beperking, met uitzondering van een lopend onderzoek binnen België waar de VRAG en de SORAG worden afgenomen. Aanbeveling De positieve resultaten in internationaal onderzoek lijken te pleiten voor het gebruik ervan. De Task Force beveelt nader onderzoek aan naar het gebruik van dit instrument voor LVB. HCR-20 (Historial, Clinical and Risk management-20) Naam instrument HCR-20 (Historial, Clinical and Risk management-20) Oorspronkelijke auteur /vindplaats Webster, Eaves, Douglas, & Wintrup (1995); versie 2: Webster, Douglas, Eaves, & Hart (1997) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Philipse, de Ruiter, Hildebrand, & Bouman (2000) Inschatten van risico voor toekomstig gewelddadig gedrag bij personen met een gewelddadige voorgeschiedenis en een psychische stoornis. groep Forensisch; algemeen geweld. 5

6 Beschrijving Gestructureerd professioneel oordeel De HCR-20 bestaat uit 20 items (tien historische items, vijf klinische en vijf over omgaan met risico s), te scoren op een driepuntsschaal op grond van alle beschikbare gegevens. Daarna volgt een klinische beschouwing van de scores op de individuele items en beoordeelt men het risico als laag, matig of hoog. Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Qua opzet is de HCR-20 vergelijkbaar met de SVR-20 en net als deze vereist de lijst een PCL-R score. Bij voorkeur in consensus invullen door iemand die dagelijks werkt met patiënt en iemand meer op afstand. Duur: ½ uur tot uur. Een internationaal veel gebruikt instrument. Onderzoek van Lindsay et al. (2008) wijst uit dat getrainde scoorders deze in Nederland veelgebruikte lijst betrouwbaar kunnen gebruiken bij de doelgroep. Het instrument voorspelt geen incidenten in een behandelcentrum voor licht verstandelijk beperkten met forensische problemen (Lindsay & Beail, 2004) maar het onderzoek van Lindsay et al. (2008) toont dat de HCR-20 totaalscore bruikbaar is voor het voorspellen van incidenten op de korte termijn (retrospectief, follow-up 1 jaar N=212). Gray et al. (2007) onderzochten 118 dossiers van verstandelijk beperkte cliënten (ook vrouwen) gemiddeld vijf jaar na ontslag uit vier medium secure instellingen en vergeleken deze met 996 niet verstandelijk beperkte daders. De totaalscore en de H-score van de HCR-20 waren goede voorspellers (AUC.80) bij verstandelijk beperkte daders zowel voor gewelddadige als algemene recidive, beter dan voor niet-verstandelijk beperkte daders. Ook De Vogel et al. (2004) onderzocht de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en predictieve validiteit van de HCR-20 en PCL-R. De HCR-20 voorspelde gewelddadige delicten significant beter dan een ongestructureerd klinisch oordeel. De HCR-20 voorspelt ook gewelddadig gedrag bij intramurale TBS-patiënten (De Vogel et al, 2004). In een steekproef onder 69 forensisch psychiatrische patiënten (64 mannen, 5 vrouwen) uit FPK van de GGZ Eindhoven, FPC Oldenkotte en FPC Pompestichting onderzochten Philipse, Van Erven en Peters (2002) de predictieve validiteit van de HCR-20. De bevindingen laten enige predictieve validiteit van de HCR-20 zien voor gewelddadige delicten, zowel voor de HCR-20-totaalscore als voor de score op de historische items (de H-schaal) en het gestructureerde klinische oordeel. De dynamische schalen (de C-schaal en de R-schaal) hadden in deze studie geen enkele voorspellende waarde. In 2005 is multicenteronderzoek gedaan naar de betrouwbaarheid en predictieve validiteit van de HCR-20, HKT-30 en de PCL-R bij een groep uitgestroomde TBS-ers. Het onderzoek toonde enige voorspellende waarde van de HCR-20 voor zowel gewelddadige als algemene recidive (Hildebrand et al, 2005). Op grond van dit onderzoek bleken er geen significant verschillen tussen de HKT-30 en de HCR-20 maar de eerste bevat meer behandelrelevante items en er is geen training voor nodig. 6

7 In een onderzoek onder 42 vrouwelijke forensisch psychiatrische patiënten blijkt de HCR-20 minder goed gewelddadige recidive te voorspellen dan voor 42 vergelijkbare mannelijke patiënten (De Vogel & De Ruiter, 2005). Alleen de uiteindelijke risicobeoordeling met de HCR-20 voorspelde gewelddadige recidive significant, maar dat gold niet voor de HCR-20-totaalscore. Voor de mannelijk patiënten wees de HCR-20 wel op enige predictieve validiteit. Zowel voor vrouwelijke als mannelijke patiënten was de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid redelijk. Ook in het onderzoek van Augustinus (2006) bleek de HCR-20 predictief voor gewelddadige recidive, hoewel niet voor algemene recidive. Conclusie De HCR-20 is goed bruikbaar voor de doelgroep. Aanbeveling De Task Force beveelt het gebruik van het instrument aan. De Task Force beveelt nader onderzoek aan naar de toepassing bij LVB. HKT-30 (Historisch/Klinisch/Toekomst 30) Naam instrument Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Beschikbaarheid Nederlandse vertaling HKT-30 (Historisch/Klinisch/Toekomst 30) Werkgroep Pilotstudy Risicotaxatie Forensische Psychiatrie (2002) N.v.t. Inschatten recidiverisico algemeen geweld. groep Met name geschikt voor de forensische klinische populatie i.v.m. noodzaak PCL-R. Gestructureerd professioneel oordeel Beschrijving De HKT-30 kent 30 items ( 11 historische en statische indicatoren; 13 klinische en dynamische indicatoren en 6 toekomstige situatieve indicatoren). Een Nederlandse werkgroep koos de items op basis van hun belang zoals dat blijkt uit onderzoek, literatuur en ervaring. De items worden gescoord als 0, 1, 2, 3 of 4. De totaalscore kan 120 zijn. Een niet-crimineel persoon scoort maximaal rond de 10. De betekenis van een bepaalde score kan alleen door empirische validering worden vastgesteld. Totaal- of subscoreverschillen van bijvoorbeeld 10 punten kunnen afhankelijk van de hoogte een verschillende betekenis hebben. Een verschil tussen 90 en 100 kan een andere betekenis hebben dan dat tussen 20 en 30. De middelste score tussen 0 en 120 is 60, maar of het gemiddelde van bijvoorbeeld TBS-patiënten 7

8 60 is, is de vraag. Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Een onderzoek naar de voorspellende waarde van de HKT-30 bij 123 personen over wie Pro Justitia in de jaren heeft gerapporteerd gaf enige predictieve validiteit van de somscore van de HKT-30 aan voor ernstige recidive (levensdelicten, zedendelicten, brandstichting, diefstal met geweld, zware mishandeling) van een vergelijkbare orde van grootte als het klinische oordeel van de rapporteur (Canton, 2004a). Een tweede onderzoek liet een redelijke interbeoordelaarsbetrouwbaarheid zien (Canton, 2004b). Het onderzoek van Hildebrand et al (2005) liet enige predictieve validiteit voor gewelddadige recidive zien van zowel de HKT-30-subschalen als de HKT-30-totaalscore. Schönberger et al (2008) deden onderzoek naar de betrouwbaarheid en predictieve validiteit van de HKT-30, PCL-R en SVR-20. De steekproef bestond uit 88 ex-tbs-ers uit negen fpc s. Het betrof een retrospectieve scoring van patiëntendossiers. De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de HKT-30 bleek voldoende. De voorspellende waarde voor zowel gewelddadige als algemene recidive was matig. Conclusie De HKT-30 lijkt bruikbaar voor LVB. Aanbeveling De Task Force beveelt het gebruik van de HKT-30 aan voor het inschatten van het risico van gewelddadige recidive van LVB-ers. De Task Force beveelt nader onderzoek aan naar de toepassing ervan voor LVB, conform Van den Berg en De Vogel (2011). Ontwikkeld in Nederland. Beperkt onderzocht bij verstandelijk beperkten. Het voordeel van de lijst is dat er meer dynamische factoren in zijn opgenomen dan in de HCR-20. De dynamische items van de HKT-30 worden op dit moment meegenomen in een therapieevaluatie studie bij SGLVG cliënten binnen De Borg. De dynamische items lijken het bij de eerste resultaten goed te doen. SOAS-R (Staff Observation Aggression Scale Revised) Naam instrument SOAS-R (Staff Observation Aggression Scale Revised). Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Nijman, Muris, Merckelbach, Palmstierna, Wistedt, Vos, Rixtel, & Allertz (1999). Beschikbaarheid Nederlandse vertaling De SOAS-R is een Nederlandse versie van de SOAS. Agressieregistratie-instrument; brengt de aard, ernst en frequentie van incidenten in kaart. Meet verbaal, fysiek en destructief agressief gedrag bij patiënten in een intramurale setting. groep Forensisch; niet-forensisch; klinisch; ambulant; algemeen geweld. Er is een speciale versie voor de verstandelijk gehandicaptenzorg. 8

9 Actuarieel. Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) De SOAS-R is een Nederlandse versie van de SOAS, waaraan enkele items over agressie tegen zichzelf zijn toegevoegd. Zo is aan de rubriek wit van de agressie patiënt zelf toegevoegd en aan de rubriek Maatregelen om de agressie te stoppen separatie (deur op slot), fixatie en andere maatregelen. De SOAS-R dient na elk incident te worden ingevuld door behandelaar, staf, begeleiding. De afnametijd is 10 minuten. Review 2005 (Nijman et al.): evaluatie 15 jaar gebruik van de SOAS-R. Een conclusie: een goede tot redelijk goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en validiteit. De SOAS-R werd onderzocht bij een groot aantal patiënten op gesloten opnameafdelingen van psychiatrische ziekenhuizen in België en Nederland. De schaal bleek betrouwbaar en valide, maar nader onderzoek naar de validiteit zou geboden zijn (Tenneij & Koot, 2008). De SOAS-R is ook gebruikt bij LVB (Tenneij & Koot, 2008). In vier instellingen (150 bedden) gespecialiseerd in de behandeling van patiënten met een licht verstandelijke beperking c.q. ernstig uitdagend gedrag (soort SGLVG) werden agressieve incidenten geregistreerd gedurende 20 weken. Kairos gebruikt de lijst specifiek voor de doelgroep. In overleg met Nijman is de lijst aangepast aan de ambulante praktijk. De ervaringen tot nu toe zijn positief. Conclusie: de lijst lijkt voldoende betrouwbaar en valide wanneer de behandelaar/staf/begeleiding de lijst invult; de ervaringen ermee zijn positief. De Task Force beveelt het gebruik van de lijst aan. SDAS (Social Dysfunction and Aggression Scale) Naam instrument SDAS: Social Dysfunction and Aggression Scale. Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Wistedt (1990); Engel (1998); Steinert (2000). Beschikbaarheid Nederlandse vertaling van der Werf (1997). Lijst is gratis te downloaden via : Meet de mate van agressiviteit van patiënten. groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Forensisch; niet-forensisch; klinisch; ambulant; algemeen geweld. Actuarieel. Het instrument bestaat uit 11 vragen, waarbij schalen van 0-4 lopen. 10 minuten en in te vullen door behandelaar/ staf/ begeleiding. 9

10 De SDAS is ontwikkeld in 1990 als schaal voor gebruik binnen klinische afdelingen met middellange tot lange gemiddelde verblijfsduur en voor alle psychiatrische patiënten. Het is een gedrags-observatieschaal waarmee niet zozeer afzonderlijke agressie-incidenten, maar de mate van agressiviteit over een beoordelingsperiode van een week in kaart worden gebracht. Er zijn 11 items, waarvan twee items naar binnen gerichte agressie meten en negen items naar buiten gerichte agressie meten. Het is een betrouwbare en intern consistente schaal (Engel, 1998). In een onderzoek van Steinert, Wolfle en Gebhardt (2000) kwam een gemiddelde interbeoordelaarsbetrouwbaarheid naar voren. Conclusie: de Task Force acht het instrument bruikbaar voor LVB. Aanbeveling: de Task Force beveelt het gebruik aan voor LVB. Deze lijst is niet speciaal ontwikkeld voor de doelgroep maar wel toegepast. SDRS (Short Dynamic Risk Scale) Naam instrument SDRS (Short Dynamic Risk Scale) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Quinsey (2004) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Voorlopig vertaalde versie (Trajectum Hoeve Boschoord); researchversie. Meten van het toenemen van gevaar; een incidenten voorspeller. Forensisch; niet-forensisch; algemeen geweld; klinisch. Speciaal ontwikkeld voor LVB Actuarieel. Verkorte samenvoeging van twee instrumenten (Problem Identification Checklist en de Proximal Risk Factor Scale). Het instrument bestaat uit 8 vragen, waarbij schalen van 0-4 lopen. Dit instrument wordt aan het eind van elke maand ingevuld en pretendeert bij oplopende scores het plaatsvinden van een incident te voorspellen. Het gaat dan om de score op eerdere maanden, de voorafgaande maand, en de maand van het incident zelf. Het gaat om de lineaire trend en het absolute verschil van de eerdere maand en indexmaand. De afnametijd is ongeveer 5 minuten. Quinsey heeft nog maar een klein aantal cliënten met incidenten getest. In een groot nationaal onderzoek in Groot-Brittannië lijken de eerste resultaten te wijzen op een zeer goede predictieve betrouwbaarheid bij slechts één enkele afname van de schaal (Lindsay et al., 2008) bij 145 licht verstandelijk beperkte volwassenen. Een voorlopig resultaat: de SDRS leverde met slechts één meting een predictieve validiteit (AUC) op na een jaar van.72, net zo hoog als de HCR-20 en de 10

11 VRAG. Conclusie Ontwikkeld voor klinisch ; ook ambulant te gebruiken. De ervaringen van Kairos stemmen hoopvol. Er is beperkt onderzoek naar gedaan, niet in Nederland. Aanbeveling De Task Force beveelt het gebruik van dit instrument aan en benadrukt het belang van het uitwisselen van ervaringen tussen instellingen. Er zijn geen items voor begeleidbaarheid. Er is een voorlopig vertaalde versie (Trajectum Hoeve Boschoord) in gebruik. Deze lijst wordt momenteel bij onderzoek te Kairos geprobeerd. DROS (Dynamic Risk Outcome Scales) Naam instrument DROS (Dynamic Risk Outcome Scales) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Drieschner & Hesper (2007) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving N.v.t. Therapie-evaluatie. Forensisch; niet-forensisch; algemeen geweld; ambulant; ontwikkeld in Nederland voor forensisch LVB Gestructureerd professioneel oordeel. Het instrument bevat voornamelijk dynamische risicofactoren en kan daardoor gebruikt worden bij het inschatten van het risico van recidive bij LVB (Drieschner & Hesper 2007). Het instrument bestaat uit 15 variabelen, die worden gemeten op een 2, 3 of 4 puntsschaal. 1. Probleembesef/ inzicht (3 items) 2. Attitude t.o. huidige behandeling of begeleiding (2 items) 3. Ideeën, verwachtingen over situatie na behandeling (2 items) 4. Medewerking aan de behandeling/ begeleiding (4 items) 5. Criminogene attitude (4 items) 6. Copingvaardigheden (3 items) 7. Vijandigheid (3 items) 8. Seksgerelateerde cognities/grensoverschrijdend gedrag (3 items) 9. Impulsiviteit (2 items) 10. In stand houden v. stabiliserende prosociale structuren (2 items) 11

12 Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) 11. Zelfredzaamheid (6 items) 12. Sociale vaardigheden en gedrag (3 items) 13. Verslaving, middelengebruik en gokken (3 items) 14. Psychotische symptomen (3 items) 15. Sociaal netwerk (1 item) Conclusie De eerste bevindingen van Trajectum Hoeve Boschoord en Kairos zijn positief. Aanbeveling De Task Force beveelt het gebruik van de lijst aan. Meten van behandeleffect. De lijst wordt onderzocht binnen de BORG-instellingen en Kairos. In de lijst worden dynamische risicofactoren beoordeeld en daarmee is de DROS ook geschikt als risicotaxatie-instrument. In de lijst worden, behalve de invloed van de beschikbaarheid van een netwerk, geen omgevingsinvloeden op het risico gescoord (bijvoorbeeld invloed van team, ruimte e.d.), zoals bij de ARMIDILO. Er worden geen historische items gescoord. DRAMS (Dynamic Risk Assessment and Management System) Naam instrument DRAMS (Dynamic Risk Assessment and Management System) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Lindsay, Murphy, Smith, Murphy, Edwards, & Chittock, et al. (2004) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Nee groep Specifiek ontwikkeld voor LVB; klinisch. Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Zelfrapportagelijst, oorspronkelijk opgezet voor therapie-evaluatie. Tien domeinen; inventarisatie gedrag en gevoelens cliënt; de antwoordcategorieën zijn gevisualiseerd. In te vullen in overleg tussen cliënt en staflid. Het instrument werd ontwikkeld door Lindsay et al. (2004) bij 5 residentiële LVB en zwakbegaafden, waarbij de DRAMS werd afgenomen op 3 momenten: 7 dagen voor of na een incident, 1 dag voor het incident en op de dag van het incident. Het onderzoek toont een significant verschil tussen de totaalscore 7 dagen voor het incident, en de score op de dag van of 1 dag voor het incident. Ook de betrouwbaarheid lijkt goed, hoewel enige voorzichtigheid geboden is gezien het lage aantal proefpersonen. Steptoe en collega s (2008) gebruikten dezelfde 12

13 methode (n=23) en toonden aan dat de DRAMS een betrouwbaar instrument was (o.a. AUC =.73). Leden van de Task Force ervaren dat de vragen, hoewel bedoeld voor LVB, soms moeilijk zijn geformuleerd. Er zijn onvoldoende geobjectiveerde vragen. De Task Force beveelt het gebruik van de lijst niet aan. HoNOS-secure (Health Of the Nation Outcome Scales) Naam instrument HoNOS-secure (Health Of the Nation Outcome Scale) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Sugarman, P., & Walker, L. (2007) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Nee Risicogedrag inventariseren. Forensisch; klinisch; ambulant Ongestructureerd klinisch oordeel. Er moeten zeven risico s worden ingevuld, zonder risicobepalende factoren te scoren. Het gaat om een directe inschatting van schade aan derden en aan zichzelf, behoefte aan beveiligd wonen, personeel en begeleiding bij verlof, risico voor cliënt om slachtoffer te worden en behoefte aan risicomanagement. De betrouwbaarheid is goed (Dickens, Sugarman, & Walker, 2007) maar niet apart onderzocht voor LVB. Conclusie In de uitleg stellen de auteurs dat de invulling moet berusten op recente klinische diagnostiek en risicotaxatie. Ze stellen dan ook dat de HoNOS-secure geen risicotaxatieschaal is. Dit strookt met ervaringen binnen de Task Force: in de HoNOS-secure wordt uitsluitend het eindresultaat van de risicotaxatie ingevuld. Dit is uitsluitend een ongestructureerd klinisch oordeel, waarvan het voorspellend vermogen gering is. De lijst is mogelijk nuttig om het eindoordeel van de risicotaxatie (gebaseerd op andere instrumenten) gestructureerd samen te vatten/vorm te geven en te kijken of dit oordeel in de loop van de tijd verandert. Aanbeveling De Task Force beveelt het gebruik van de lijst niet aan. De algemene HoNOS (Wing, Beevor, Curtis, Park, Hadden, & Burns, 1998) is bedoeld als evaluatieschaal voor psychiatrische patiënten, die evaluatiematen geeft voor de behandeling. De 13

14 HoNOS-secure is de versie voor het inventariseren van risicogedrag (Sugarman & Walker, 2007). Er is ook een versie voor verstandelijk beperkten, de HoNOS-LD (Roy, Matthews, Clifford, Fowler, & Martin, 2002). Deze versie is door de Psychiatrische Polikliniek Gehandicapten (PPG) van GGZ Zuidwest-Drenthe in 2007 in het Nederlands vertaald. LSI-R (Level of Service Inventory-Revised) Naam instrument LSI-R (Level of Service Inventory-Revised) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Andrews & Bonta (1995) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Nee. Voorspellen van recidive. Forensisch; ambulant. Gestructureerd professioneel oordeel. De LSI-r bevat de volgende schalen: Criminal History (10 items) Education/Employment (10 items) Financial (2 items) Family/Marital (4 items) Accommodation (3 items) Leisure/Recreation (2 items) Companions (5 items) Alcohol/Drug Problems (9 items) Emotional/Personal (5 items) Attitudes/Orientation (4 items) De antwoorden op de items worden opgeteld en dit bepaalt de eindscore. De ervaring van de Task Force is dat de lijst ingevuld kan worden na een tijdrovend interview en er is sprake van complex taalgebruik; niet geschikt voor LVB. De Task Force beveelt het gebruik van de lijst niet aan en acht de DROS een alternatief. De LSI-R is een vertaling van een lijst die vooral in het buitenland goede resultaten laat zien en historische, klinische en vooral ook toekomstvariabelen goed in kaart brengt. Veelbelovend, vooral voor cliënten die in de maatschappij verblijven. De LSR-I is opgenomen in de Waagschaal. De opvolger is de LS-CMI. RISC (Recidive Inschattingsschalen) 14

15 Naam instrument Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving RISC (Recidive Inschattingsschalen) Adviesbureau Van Montfoort & Reclassering Nederland, 2004 N.v.t. Recidive inschatten Forensisch; algemeen geweld; ambulant. Actuarieel De reclassering gebruikt de RISc. De RISc is opgebouwd uit drie onderdelen, ook wordt wel van niveaus gesproken: 1 basisdiagnostiek, 2 verdiepingsdiagnostiek en 3 indicatiestelling voor een interventie. Er worden 12 criminogene factoren onderzocht waaronder denkpatronen. Om een risicotaxatie uit te voeren hoort kennis genomen te worden van het dossier, is er minstens een gesprek met de (ex-)delinquent en wordt aan hem/haar zelfrapportage gevraagd. Dan volgt scoring en profiel waarna collegiaal overleg kan plaatsvinden, gevolgd door eventuele verdiepingsdiagnostiek, alles tezamen resulterend in een samenvattend beeld. Daarna kan wederom collegiaal overleg plaatsvinden, en eventueel een indicatie gesteld worden Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Het goede en al redelijk ver ontwikkelde aan de RISc is dat het instrument geen verzameling items is, maar een combinatie van schalen, waarbij elke schaal bestaat uit een aantal items. De per item resulterende score (0, 1 of 2) worden opgeteld tot een ruwe score per schaal die wordt omgezet in een standaardscore. De lijst is veelbelovend door de directe link met te nemen maatregelen. Uit onderzoek (Van der Knaap, Leenarts & Nijssen, 2007) bleken de psychometrische kwaliteiten goed te zijn. De Task Force is geen onderzoek voor LVB bekend en beveelt nader onderzoek aan voor de doelgroep LVB; zeker gezien het gebruik ervan door de Reclassering. 15

16 De RISc berust op gegevens van een vrij grote steekproef (465 RISc s; 462 delinquenten,waarvan 253 intramuraal en 209 extramuraal (Adviesbureau Van Montfoort & Reclassering Nederland, START (Short-Term Assessment of Risk and Treatability) Naam instrument START (Short-Term Assessment of Risk and Treatability) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Webster, Martin, Brink, Nicholls & Middleton (2004); Nicholls, Brink, Desmarais, Webster & Martin (2006) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling t Lam, Lancel & Hildebrand (2009). Inschatten risico gewelddadig gedrag, zelfbeschadigend gedrag, suïcide, ongeoorloofde afwezigheid, middelenmisbruik, zelfverwaarlozing en victimisatie. groep Forensisch, algemeen geweld, klinisch, ambulant Gestructureerd professioneel oordeel Beschrijving De Short-Term Assessment of Risk and Treatability (START; Webster et al, 2004) is een lijst van 20 items voor herhaalde beoordelingen op zeven risicodomeinen (geweld naar anderen, suïcide, zelfbeschadiging, zelfverwaarlozing, ongeoorloofde afwezigheid, middelengebruik en slachtofferschap). Deze 20 items worden gelijktijdig op twee driepuntsschalen gescoord. De START brengt de risicogebieden en de mogelijke beschermende factoren in kaart om daarover met de patiënt in gesprek te gaan. Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) In 2006 geïntroduceerd in FPK Assen (Lam, Lancel, Hildebrand, 2009); vorm van een risicomanagementplan /overzicht; de lijst bevat slechts dynamische risicofactoren, de inschatting wordt gemaakt over heden en de onmiddellijke toekomst. Bij voorkeur complementair met historische items te scoren. De gemiddelde afnametijd in teamverband bedraagt 10 tot 15 minuten, de gemiddelde uitwerktijd 30 minuten en de terugkoppeling aan de patiënt 30 minuten. De psychometrische kwaliteiten zijn veelbelovend (Nicholls et al., 2006). Validatie heeft tot nu toe alleen in het buitenland plaatsgevonden (Webster et al, 2004). 16

17 Conclusie De ervaringen van de Van der Hoevenkliniek stemmen hoopvol. Er is beperkt onderzoek naar gedaan. Aanbeveling De Task Force beveelt nader onderzoek aan naar geschiktheid van de lijst voor LVB. Er loopt onderzoek naar de lijst bij de Van der Hoevenkliniek bij patiënten met een Rechterlijke Maatregel (RM). De START wordt in Nederland vooral voor onderzoeksdoeleinden gebruikt. SORM (Structured Outcome assessment and community Risk Monitoring) Naam instrument SORM (Structured Outcome assessment and community Risk Monitoring) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Grann, Haggård, Hiscoke, Sturidsson, Lövström, Siverson, Ståhle, & Woodhouse, 2000; Grann et al., 2005; Grann & Langström, Grann, Haggård, Hiscoke, Sturidsson, Lövström, Siverson, Ståhle, & Woodhouse, Dit instrument is speciaal ontwikkeld voor management van risicofactoren en behandeleffecten bij forensische patiënten die in de samenleving verblijven. Forensisch; ambulant. Gestructureerd professioneel oordeel. De SORM is ontwikkeld voor gebruik bij gestructureerde effectevaluatie en risicomonitoring. De SORM bestaat uit dertig dynamische items; elk item wordt twee maal beoordeeld. Eerst op de aan- of afwezigheid van een specifieke individuele contextuele factor, ten tweede wordt voor elk item een effectevaluatie gedaan voor de SORM/effectmeting en risicoeffect voor de SORM/risicomonitoring. De beoordelaar bekijkt dan de invloed van de aanof afwezigheid van de specifieke omstandigheid op het effect of op het risico op recidive. FPC de Rooyse Wissel onderzocht tussen 2006 en 2009 de validering van de Nederlandse vertaling van de SORM. Uitkomsten? Conclusie De Task Force is weinig bekend over de bruikbaarheid van dit instrument voor LVB. 17

18 Aanbeveling De Task Force doet derhalve geen aanbevelingen. De lijst is met name geschikt voor ambulante zorg/ behandeling/ woonsituatie en beoogt het gedrag te evalueren bijvoorbeeld voor een verlofaanvraag, verlengingsadvies of behandelevaluatie. De beoordeling vindt plaats over de laatste maand. Als voorspeller van gewelddadige recidive blijkt hij ongeveer gelijk aan de HCR-20 en verkorte PCL-SV (Grann et al, 2005). Er is geen apart onderzoek ten aanzien van LVB bekend. SAPROF (Structured Assessment of PROtective Factors for violence risk) Naam instrument SAPROF (Structured Assessment of PROtective Factors for violence risk) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep De Vogel, De Ruiter, Bouman & De Vries Robbé (2007). Ontwikkeld in Nederland. In kaart brengen van protectieve factoren. Forensisch; algemeen; klinisch; ambulant. Gestructureerd professioneel oordeel. Beschrijving De SAPROF is een instrument voor de gestructureerde inschatting van beschermende factoren voor gewelddadig gedrag, bedoeld als aanvulling op de risicotaxatie met de HCR-20 of vergelijkbare instrumenten. Dit zorgt voor meer balans in de risicotaxatie van toekomstig gewelddadig gedrag, waardoor een dynamische positievere benadering van risicopreventie mogelijk wordt. Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Er zijn drie categorieën items: interne factoren (bv. intelligentie, empathie), motivationele factoren (bv. hebben van werk, vrije tijdsbesteding en levensdoelen) en externe factoren (bv. hulpverlening, netwerk en toezicht). De veranderbaarheid van de beschermende factoren in de SAPROF gedurende de behandeling indiceert de bruikbaarheid van de SAPROF als richtlijn voor de ontwikkeling van positieve behandeldoelstellingen en risicomanagement. Bij voorkeur in consensus invullen door iemand die dagelijks werkt met patiënt en iemand op afstand. Duur: ½ uur. Het wordt sterk aangeraden een training in de 18

19 SAPROF te volgen alvorens het instrument in de praktijk te gebruiken. Resultaten uit retrospectief onderzoek bij de Van der Hoeven Kliniek laten een goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid zien en een goede predictieve validiteit voor gewelddadige recidive. Conclusie De Task Force zijn geen gegevens bekend over de bruikbaarheid bij LVB en zwakbegaafde cliënten. Aanbeveling De Task Force beveelt onderzoek aan naar de bruikbaarheid van dit instrument voor LVB. Er heeft nog geen onderzoek plaatsgevonden specifiek voor de doelgroep LVB. Inmiddels zijn er een Engelse (2009) en Duitse (2010) vertaling van de SAPROF beschikbaar. Een Franse, Spaanse en Italiaanse vertaling zijn in voorbereiding. Inmiddels vertaald? SAVE (Samen Veilig) en SAVE-Screen (Samen Veilig-Screen) Naam instrument SAVE (Samen Veilig) en SAVE-Screen (Samen Veilig-Screen) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats VGnFriesland & Trajectum Hoeve Boschoord (2007) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Ontworpen binnen de LVB zorg in Nederland. Inventarisatie van vroeger geweld, klinische en persoonskenmerken en risicomanagement factoren van LVB-ers in de zorg, om te komen tot een beschrijving van het risico. groep Niet forensisch; algemeen geweld; LVB; klinisch; ambulant. Dynamisch en statisch Beschrijving SAVE (SG)LVG Er is weinig ervaring mee opgedaan. Een experimentele lijst in interviewvorm om een klinische risico-inschatting te maken waarmee de intaker incidenten uit het verleden en risicomanagement technieken die in het verleden bleken te werken, kan inventariseren. Het is een inventarisatielijst op basis waarvan bij plaatsing in de zorg rekening kan worden gehouden met eventuele risico s op basis van vroegere en recente incidenten. Ook kan op basis van deze verzamelde gegevens eventueel een risicotaxatielijist worden ingevuld. De lijst wordt nog onderzocht. De SAVE-Screen is de screenende versie van de 19

20 SAVE. De SAVE-screen kost minder tijd en lijkt een goede indicator om vast te stellen of het afnemen van de hele SAVE aan te raden is. Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) SAVE Screen Het verdient aanbeveling deze af te nemen samen met de SDRS. De criteria zijn experimenteel. Conclusie Een instrument in ontwikkeling, voor instellingen waar traditioneel niets aan risicotaxatie werd gedaan en waar de gangbare instrumenten niet goed van toepassing lijken. Aanbeveling Volgen van onderzoek, geïnitieerd door enkele LVB instellingen. Deze experimentele lijst is niet onderzocht. Bij het ontwikkelen van de lijst is rekening gehouden met het feit dat bestaande risicotaxatieinstrumenten weinig rekening houden met incidenten die niet vervolgd werden door Justitie en met cliënten die weinig onbegeleid met de wereld buiten de zorg in aanraking komen. SARA (Spousal Assault Risk Assessment Guide) Naam instrument SARA (Spousal Assault Risk Assessment Guide) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Kropp, Hart, Webster, & Eaves (1995) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Kropp, Hart, Webster, & Eaves, in: Hildebrand & de Ruiter (2001) Inschatten risico van recidive in huiselijk/relationeel geweld. groep Huiselijk/relationeel geweld. Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Gestructureerd professioneel oordeel De opzet van de Sara is vergelijkbaar met die van de HCR-20. De SARA telt 20 items die elk gescoord kunnen worden met 0, 1 of 2. Er zijn twee schalen, elk met 10 items. De eerste is Risicofactoren voor algemeen geweld. De tweede Risicofactoren voor relationeel geweld. Half uur, in te vullen door hulpverleners. Voor de SARA werden er AUC-waarden gevonden variërend van.49 tot.65 (Grann & Wedin, 2002). Conclusie 20

21 De Task Force is geen specifiek onderzoek naar de SARA voor LVB bekend. Aanbeveling De Task Force beveelt onderzoek aan naar de bruikbaarheid van dit instrument voor LVB. Mogelijk is deze lijst bruikbaar voor de LVB doelgroep. B-SAFER (Brief Spousal Assault Form for the Evaluation of Risk) Naam instrument B-SAFER (Brief Spousal Assault Form for the Evaluation of Risk) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Kropp, Hart & Belfrage (2005) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Er is een voorlopige Nederlandse vertaling (De Ruiter, 2007), ontwikkeld voor de reclassering. Inschatten risico van huiselijk geweld. Forensisch;niet-forensisch; huiselijk/relationeel geweld; ambulant; klinisch. Gestructureerd professioneel oordeel. Beschrijving De B-SAFER bevat 10 risicofactoren die onderverdeeld zijn in twee secties. Sectie I bevat vijf risicofactoren die gerelateerd zijn aan het verleden van de dader wat betreft relationeel geweld (ernstig lichamelijk/seksueel geweld, gewelddadige dreigementen of gedachten, escalatie, schending van voorwaarden of toezicht, negatieve opvattingen over huiselijk geweld). Sectie II bevat vijf risicofactoren die gerelateerd zijn aan de daders geschiedenis van psychologisch en sociaal functioneren (andere ernstige delicten, relatieproblemen, problemen m.b.t. werk en/of financiën, middelenmisbruik, psychische stoornis). Deze risicofactoren worden gescoord voor het afgelopen jaar en voor het verleden (langer dan een jaar geleden). Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) De items worden gescoord op een driepuntsschaal (De Ruiter, 2011). De afnametijd is ongeveer een half uur. Als er niet genoeg informatie beschikbaar is over een bepaalde factor, dan wordt die factor niet gescoord (Kropp et al., 2005). Uit onderzoek van De Ruiter (2011) naar de psychometrische kenmerken van de B-SAFER, bleek 21

22 dat de B-SAFER een significante AUC-waarde van.70 heeft. Conclusie De Task Force is geen onderzoek voor LVB bekend. Aanbeveling De Task Force beveelt nader onderzoek aan naar het gebruik van dit instrument voor LVB. ODARA (Ontario Domestic Assault Risk Assessment) Naam instrument ODARA (Ontario Domestic Assault Risk Assessment) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Hilton, Harris, Rice, Lang, Cormier, & Lines (2004). Hilton, Harris, & Rice (2010) Nee Inschatten van het risico op partnergeweld Plegers van partnergeweld Actuarieel Beschrijving Ontwikkeld in samenwerking met politie. Bestaat uit 13 eenvoudig te scoren items op basis van een interview met het slachtoffer. Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Door de eenvoudige scoring, kan een ieder het instrument gebruiken. Replicatiestudies laten positieve resultaten zien (Hilton et al, 2004). Conclusie De Task Force is geen onderzoek voor LVB bekend. Aanbeveling De Task Force beveelt nader onderzoek aan naar het gebruik van dit instrument voor LVB. 3.2 Seksueel geweld Deze paragraaf beschrijft instrumenten waarmee een inschatting gemaakt wordt van het risico van (recidive met) seksueel geweld. Per instrument staat in de handleiding wat het instrument meet. Een gangbare definitie van seksueel geweld is: daadwerkelijk seksueel contact met een persoon die daarmee niet instemt of niet in staat is tot het geven van toestemming (handleiding SVR-20). 22

23 RRASOR (Rapid Risk Assessment for Sex Offence Recidivism) Naam instrument RRASOR (Rapid Risk Assessment for Sex Offence Recidivism) Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Hanson (1997) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling groep Beschrijving Afname (Afnametijd, door wie af te nemen) Nee Meten van seksuele recidive. Forensisch; niet-forensisch; seksueel geweld. Actuarieel. Uit de verzameling factoren die recidive voorspellen uit zijn meta-analyse (Hanson & Bussière, 1996) selecteerde hij met stapsgewijze regressie de volgende vier items die seksuele recidive het beste voorspellen: eerdere seksuele delicten, leeftijd pleger, geslacht slachtoffer, relatie tot het slachtoffer. Het instrument kent geen indeling in categorieën, maar gebruikt alleen de eindscore van 0 tot 6. Hieraan is een beoordeling van het risico over de komende 5 en 10 jaar gekoppeld. Bij normaal begaafde seksueel delinquenten heeft hij een redelijke voorspellende waarde, vergelijkbaar met de HCR-20/HKT-30. Doren (2004) stelt dat 22 studies de validiteit en betrouwbaarheid van het instrument ondersteunen, één onderzoek, toegepast op incestdaders, uitgezonderd. Uit onderzoek van Hanson & Morton-Bourgon (2009) bleek de gemiddelde AUC-waarde.66 over 34 studies (Hanson & Morton-Bourgon, 2009). De voorspellende waarde verschilt nogal per onderzoekspopulatie; deze is iets beter voor pedoseksuele plegers dan voor verkrachters (Hanson & Thornton, 2000; Sjöstedt & Långström, 2000; Barbaree et al, 2001; Langton et al, 2007). Tough (2001) concludeerde in zijn onderzoek bij 76 verstandelijk beperkte plegers van seksuele delicten dat de RRASOR (r =.31) het beter deed dan de Static-99. In het onderzoek van Wilcox et al. (2009; n = 27) bleek weer dat de RRASOR noch de Static-99 seksuele recidive significant voorspellen. Mogelijk speelt de kleine steekproef hier een rol. Ook in het onderzoek van Blacker en collega s (2011) bij een kleine steekproef (n=10) bleek de RRASOR geen significante voorspeller van seksuele recidive. Conclusie Onderzoek is schaars en laat vooralsnog geen eenduidige conclusies toe. Aanbeveling 23

24 De Task Force beveelt het gebruik van dit instrument aan; tevens nader onderzoek voor LVB. De RRASOR is onderzocht bij de doelgroep LVB (Tough, 2001) en lijkt beter te voorspellen dan de latere uitgebreidere versie, STATIC-99. Deze zou het gevaar van de groep LVB onderschatten (Doren, 2001). De STATIC-99 vult de RRASOR aan met items die voornamelijk hoog correleren met antisociaal gedrag, dit gedrag komt met name bij cliënten met pedofiel gedrag mogelijk wat minder voor. STATIC-99/STATIC-2002 Naam instrument STATIC-99/STATIC-2002 Belangrijkste literatuurbron/vindplaats Static-99: Hanson & Thornton (1999, 2000) Static-2002: Hanson & Thornton (2003) Beschikbaarheid Nederlandse vertaling Static-99: Van Beek, De Doncker, & De Ruiter (2001) Inschatten seksueel gewelddadige recidive groep Beschrijving Forensisch; niet-forensisch; seksueel geweld; ambulant. Actuarieel De Static-99 is een samenvoeging van de RRASOR (Rapid Risk Assessment for Sexual Offense Recidivism; Hanson, 1997) en de SAC-J Min (Structured Anchored Clinical Judgement- Min; Grubin, 1998) (niet vertaald). De STATIC- 99 bestaat uit 10 items, waaronder de 4 items van de RRASOR, over eerdere seksuele, gewelds- en overige delicten, slachtofferkenmerken, relationeel verleden en leeftijd. De totaalscore van de items ligt tussen de nul en de 12 en leidt tot een indeling in vier risicocategorieën van laag tot hoog. De STATIC-2002 is een aangepaste versie van de Static-99. De 13 items van de STATIC-2002 zijn onderverdeeld in vijf clusters: leeftijd, persistentie van seksuele delicten, deviante seksuele interesses, relatie tot slachtoffers en algemeen crimineel gedrag. De itemscores worden per cluster opgeteld en leiden tot een bepaalde clusterscore. De clusterscores worden opgeteld tot een totaalscore, leidend tot een indeling in vier risicocategorieën. Deze scoringsprocedure vereist grote zorgvuldigheid, mede doordat de toegevoegde items lastig in de dossiers zijn terug te vinden. Over zaken als arrestaties voor zedendelicten in de jeugd en twee of meer slachtoffers onder de 12 van wie 24