Het belang van beschermende factoren bij vermindering van het recidiverisico. Vivienne de Vogel. 15 september 2014

Transcriptie

1 Het belang van beschermende factoren bij vermindering van het recidiverisico Vivienne de Vogel 15 september 2014

2 Inhoud Risicotaxatie in de dagelijkse praktijk: van taxatie naar management De waarde van beschermende factoren De SAPROF Casus Rob

3 Risicotaxatie: Take home Risicotaxatie: geen eenvoudige opgave en biedt geen garanties Goede instrumenten bieden: Inzicht in persoon / geweld Richtlijnen voor risicomanagement Risico- en beschermende factoren belangrijk Meer aandacht voor subgroepen / diversiteit

4 Maatschappelijke / politieke druk Maar wat is reëel?

5 Waarom doen we risicotaxaties? Het voorkomen van ernstige recidive Richtlijnen bieden voor risicomanagement (beveiligingsniveau en behandeling) Structureren van discussie Beschermen van rechten van persoon Een goede risicotaxatie leidt tot inzicht in het geweldsrisico van een persoon en levert richtlijnen voor behandeling gericht op het verminderen hiervan

6 Kanttekeningen bij risicotaxatie Risicotaxatie: nooit 100% garantie! Risico is afhankelijk van de situatie waarin iemand zich bevindt Kwaliteit van risicotaxatie is afhankelijk van: Kwaliteit van informatie over persoon Kwaliteit van de gebruikte instrumenten Kwaliteit van codeur Zie ook Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2006

7 Risicotaxatie Nederland Forensische Zorg Volwassenen : HCR-20 & SVR : HKT : Rtx verplicht TBS 2007: SAPROF 2011: FAM 2013: HCR-20 V3 2009: START 2014: 2012: RAF-GGZ Static Stable Acute 2010: Lancering databank tbs 2014: HKT-R 2014: FAM V3

8 HCR / HKT SAPROF Aanvullende richtlijnen Specifieke delicten, vb zeden: Stable Specifieke groepen, vb vrouwen: FAM

9 Gestructueerd professioneel oordeel Structured Professional Judgment (SPJ) Brug tussen wetenschap en dagelijkse praktijk Te scoren door ervaren deskundigen Proces: interpreteren, combineren, wegen Dynamisch, voor specifieke periode

10 Hoe? Het gaat niet alleen om welk instrument je gebruikt, maar ook om HOE je het gebruikt

11 Kwaliteit Zorgvuldigheid / kwaliteitswaarborg Groepsleiding Training en bijscholing Gebruik van handleiding Consensus Betrouwbare informatie Consensusmodel / intervisie Hoofd behandeling Regelmatige herhaling nodig Let op doel / context / type dader Risicotaxatie moet leiden tot concrete aanbevelingen voor Benodigde beveiligingsniveau Behandeling gericht op verminderen risicofactoren en versterken beschermende factoren Onderzoeker

12 Nieuwe ontwikkelingen 1. Theoretische onderbouwing: Risk Need Responsivity 2. Revisies basistools HCR-20 en HKT Balans: aandacht beschermende factoren 4. Verfijning: specifieke of aanvullende tools Delicttype: vb. STATIC / STABLE / ACUTE voor zeden Tijdspanne: vb. START voor korte termijn Subgroepen: vb. FAM voor vrouwen

13 Risicotaxatie van geweld bij vrouwen Uitzending Nieuwsuur 28 juni 2014: Training FAM: 3 november vdevogel@hoevenkliniek.nl

14 HCR-20 V3 Risico geweld Doel van revisie Verbeteren van de HCR-20 waardoor het nog beter bruikbaar is voor de praktijk / meer richtlijnen oplevert voor risicomanagement

15 Van risicotaxatie naar risicomanagement Feiten in kaart brengen Betekenis geven Risicomanagement

16 HCR-20 V3 Proces van scoren 1. Informatie verzamelen 2. Aanwezigheid risicofactoren 3. Relevantie risicofactoren 4. Risicoformulering: mogelijke oorzaken geweld? 5. Scenario s: aard, frequentie, hoe snel, wie? 6. Risicomanagement strategieën 7. Eindoordelen

17 Risicofactoren HCR-20 V3 Historische factoren H1 Geweld a. Als kind b. Als adolescent c. Als volwassene H2 Overig antisociaal gedrag a. Als kind b. Als adolescent c. Als volwassene H3 Relaties a. Intieme relaties b. Niet-intieme relaties H4 Werk H5 Middelengebruik H6 Ernstige psychische stoornis a. Psychotische stoornis b. Stemmingsstoornis c. Overig H7 Persoonlijkheidsstoornis a. Antisociaal / psychopatisch b. Andere persoonlijkheidsstoornis H8 Traumatische ervaringen a. Victimisatie / trauma b. Ongunstige opvoedingssituatie H9 Gewelddadige opvattingen H10 Respons op behandeling of toezicht - Verleden Klinische factoren C1 Inzicht a. Stoornis b. Risico van gewelddadig gedrag c. Noodzaak van behandeling C2 Gewelddadige denkbeelden of intenties C3 Symptomen van ernstige psychische stoornis a. Psychotische stoornis b. Stemmingsstoornis c. Overig C4 Instabiliteit a. Affectief b. Gedragsmatig c. Cognitief C5 Respons op behandeling of toezicht - Heden a. Behandeltrouw b. Responsiviteit Risicohanterings factoren R1 Professionele ondersteuning en plannen R2 Leefomstandigheden R3 Persoonlijke steun R4 Respons op behandeling of toezicht - Toekomst a. Behandeltrouw b. Responsiviteit R5 Stress / coping

18 Dominofactor

19 Cluster van factoren

20 Beschermende factoren

21 Belang beschermende factoren Rogers (2000): Risk-only evaluations are inherently inaccurate Meer balans in risicotaxatie Betere voorspelling van recidive Richtlijnen behandeling / risicomanagement Motiverend voor patiënten en behandelaars

22 Wat zijn beschermende factoren?

23 Wat zijn beschermende factoren? SAPROF definitie Een kenmerk van een persoon, zijn/haar omgeving of situatie dat een reducerend effect heeft op het risico van toekomstig (seksueel) gewelddadig gedrag

24 Waarom de SAPROF? Wens van gedragsdeskundigen Relatief weinig kennis / onderzoek beschermende factoren Nauwelijks geschikte instrumenten beschikbaar Uitgangspunten SAPROF: Wetenschappelijk gefundeerd Klinisch bruikbaar In lijn met bestaande instrumenten (SPJ)

25 SAPROF Beoordeling van beschermende factoren Positieve toevoeging risicotaxatie (o.a. HCR-20 V3 / HKT-30) Uitgebracht in 2007: Vertaald in 12 talen Jeugdversie factoren (15 dynamisch) 7-pt: 0,0+,1-,1,1+,2-,2 Belangrijke factoren: Keys en Doelen Zie voor meer informatie:

26 SAPROF items Interne factoren 1. Intelligentie 2. Hechte band in de kindertijd 3. Empathie 4. Coping 5. Zelfcontrole Motivationele factoren 6. Werk 7. Vrijetijdsbesteding 8. Financieel beheer 9. Motivatie voor behandeling 10. Houding tegenover autoriteit 11. Levensdoelen 12. Medicatie Externe factoren 13. Netwerk 14. Intieme relatie 15. Hulpverlening 16. Woonsituatie 17. Toezicht Veranderingen tijdens behandeling Items 1-2 Items 3-14 Items Start behandeling Eind behandeling Risico én bescherming bepalen samen het Eindoordeel risico van geweld

27 Verandering tijdens de behandeling Violent offenders Sexual offenders Items 1-2 Items 3-14 Items Items 1-2 Items 3-14 Items Start treatment End treatment Start treatment End treatment Retrospectieve onderzoekbevindingen Van der Hoeven Kliniek

28 Voorbeeld item SAPROF 6. Werk Stabiel en passend werk Dagelijkse structuur en persoonlijke ontwikkelingen Betaald / vrijwilligerswerk Score 7-pt schaal: 0, 0+, 1-, 1, 1+, 2-, 2 Key: V Doel:

29 Voorbeeld item SAPROF

30 Ervaring van behandelaars SAPROF Waarde voor behandeling centraal in ontwikkeling Meerwaarde SAPROF voor behandeling: Balans: waardevolle aanvulling risicofactoren Aanknopingspunten behandeldoelen en prioriteiten Beargumenteren noodzaak behandeling Verantwoorden behandelfases Motiverend voor patiënten en behandelaars

31 Onderzoeksresultaten SAPROF

32 Onderzoek SAPROF Samengevat Tijdens behandeling, binnen 1 jaar na rtx: Patiënten met Redelijk bescherming 2x kleinere kans op geweldsincident Patiënten met Veel bescherming 6x kleinere kans op geweldsincident Na einde behandeling: Patiënten met Redelijk/Veel bescherming 4x kleinere kans op recidive binnen 3 jaar Patiënten met Redelijk/Veel bescherming 10x kleinere kans op recidive binnen 1 jaar

33 Onderzoek SAPROF Samengevat Risico en bescherming: Combinatie HCR-SAPROF en SVR-SAPROF significant betere voorspelling dan HCR/SVR alleen Eindoordeel Bescherming maakt verdere uitsplitsing mogelijk binnen risicogroepen Resultaten goed voor diverse groepen Dynamisch - behandelevaluatie: SAPROF factoren veranderen gedurende behandeling Vooruitgang voorspellend recidive na behandeling

34 Behandelprogressie & recidive Start mr. X Behandeling Einde mr. X Maatschappij Start mr. Y Behandeling Einde mr. Y Maatschappij Hoe meer verbetering op beschermende factoren...hoe minder kans op geweldsrecidive

35 Conclusies beschermende factoren Empirisch: Betrouwbaar te scoren Verbeterde voorspellende waarde geen recidive diverse patiëntengroepen Verandering meetbaar en voorspellend Klinisch: Balans in risicotaxatie Motiverend voor patiënten en behandelaars Aanknopingspunten (positieve) behandeldoelen Inzetbaar voor behandelevaluatie Risico- én Beschermende factoren belangrijk!

36 Nieuw Jeugdversie (12-18 jaar): oktober 2014 SAPROF-ISA: Interview Self Appraissal Aanvullingen voor zeden en LVB in de maak Screener voor algemene psychiatrie / beslisboom

37 Een voorbeeld uit de praktijk

38 Psychotherapie, Leefgroep, Werk, Onderwijs, Kunstvakken, Sport,

39 Casus Rob Patiënt (44 jr), antisociale en borderline psst, PCL-R = 24 Levensgeschiedenis: Bang/onzeker als kind, twijfelachtig opvoedklimaat Verslavingsproblemen en crimineel gedrag sinds puberteit Ontmoet vriendin op 28e, twee kinderen Veel ruzie thuis, soms wederzijds fysiek geweld Wisselend werk, weinig sociaal netwerk Vrijwillige behandeling verslavingsproblematiek mislukt Pleegt gewapende overvallen + huiselijk geweld

40 Casus Rob Behandeling: Langdurige behandeling, aantal terugvallen in kliniek, moeizame behandelrelatie Sinds 2011: duidelijke progressie, geen terugval drugs, geen incidenten in behandeling Voorstel: Onbegeleid verlof Teneinde de risico s tijdens onbegeleid verlof goed in te schatten wordt een risicotaxatie van geweld uitgevoerd

41 = score Deels = score Ja Casus Rob Risicofactoren HCR-20 V3 Historische factoren H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7 H8 Geweld a. Als kind b. Als adolescent c. Als volwassene Overig antisociaal gedrag a. Als kind b. Als adolescent c. Als volwassene Relaties a. Intieme relaties b. Niet-intieme relaties Werk Middelengebruik Ernstige psychische stoornis a. Psychotische stoornis b. Stemmingsstoornis c. Overig Persoonlijkheidsstoornis a. Antisociaal / psychopatisch b. Andere persoonlijkheidsstoornis Traumatische ervaringen a. Victimisatie / trauma b. Ongunstige opvoedingssituatie H9 Gewelddadige opvattingen H10 Respons op behandeling of toezicht - Verleden Klinische factoren C1 C2 C3 C4 C5 Inzicht a. Stoornis b. Risico van gewelddadig gedrag c. Noodzaak van behandeling Gewelddadige denkbeelden of intenties Symptomen van ernstige psychische stoornis a. Psychotische stoornis b. Stemmingsstoornis c. Overig Instabiliteit a. Affectief b. Gedragsmatig c. Cognitief Respons op behandeling of toezicht - Heden a. Behandeltrouw b. Responsiviteit Risicohanterings factoren R1 R2 R3 R4 R5 Professionele ondersteuning en plannen Leefomstandigheden Persoonlijke steun Respons op behandeling of toezicht - Toekomst a. Behandeltrouw b. Responsiviteit Stress / coping

42 2008 Start transmurale behandeling Werk + 0 Rob Zelfcontrole Einde transmuraal Kliniek Maatschappij Levensdoelen + 1 Financieel beheer - 1 Medicatie +1 Vrijetijdsbesteding + 1 Netwerk +1

43 2008 Start transmurale behandeling Rob 2013 Einde transmuraal SAPROF totaalscore: 25 Verandering SAPROF scores : +4 Doelen zijn veranderd in Keys Intern & Motivationeel Extern Extern toezicht nog nodig

44 = score 1 = score 2 Casus Rob Beschermende factoren SAPROF Interne factoren 1. Intelligentie 2. Hechte band in de kindertijd 3. Empathie 4. Coping 5. Zelfcontrole Motivationele factoren 6. Werk 7. Vrijetijdsbesteding 8. Financieel beheer 9. Motivatie voor behandeling 10. Houding tegenover autoriteit 11. Levensdoelen 12. Medicatie Externe factoren 13. Netwerk 14. Intieme relatie 15. Hulpverlening 16. Woonsituatie 17. Toezicht Key factoren Motivatie voor behandeling Hulpverlening Toezicht Doel factoren Coping Zelfcontrole Netwerk

45 Meer informatie?

46 Extra dia s ter info

47 Aanbevelingen SPJ risicotaxatie GGZ Indien vermoedens van (potentieel) geweld START Snelle risicotaxatie van verschillend probleemgedrag (incl geweld) korte termijn Risico: HCR-20 V3 - of - + Bescherming: SAPROF Diepgaande risicotaxatie van geweld Aanvulling voor vrouwen: FAM Voor zeden problematiek: Static / Stable

48 Eerste aanzet Screeningsmethodiek Risicotaxatie Geweld GGZ Beslisboom Is er eerder sprake geweest van gewelddadig gedrag naar anderen? Nee Zijn er vanuit de omgeving zorgen over (potentieel) gewelddadig gedrag naar anderen? Nee Lage prioriteit gebruik risicotaxatie instrument Ja Ja Is het (potentieel) gewelddadige gedrag naar anderen ernstig van aard? Nee Ja Is er sprake van een combinatie van verslaving en psychiatrische stoornis? Nee Ja Is er sprake van acute symptomen die van invloed zijn op gewelddadig gedrag? Nee Advies: basis taxatie START Ja Advies: diepgaande taxatie HCR-20 V3 / SAPROF Betreft het een vrouw? + FAM Betreft het zedenproblematiek? + Static/Stable Ja Resultaat risico naar anderen hoog?

49 Aandacht subgroepen Algemene instrumenten: specifieke factoren komen onvoldoende aan bod Verfijning kan leiden tot meer inzicht, erkenning en mogelijk betere voorspellingen Specifieke groepen: Pathologie; psychiatrische stoornis(sen) vs ps Etnische minderheden Lvb Vrouwen Delicttype; vb seksuele delinquenten Jongeren (aparte training)

50 Static / Stable / Acute Combinatietool voor zeden Veelbelovende resultaten in Noord-Amerika Biedt aanknopingspunten voor behandeling Te gebruiken in combinatie met SPJ

51 Prevalentie geweld door vrouwen Prevalentie neemt toe Vrouwen in tbs: 7% (2010: 11% instroom tbs) WODC: toename vrouwelijke daders jr met 33% jr met 48% Weinig verschillen mannen / vrouwen in prevalentie: Geweldsincidenten in psychiatrische instellingen Geweld binnen intieme relaties Geweld naar kinderen Adams, 2002; DJI, 2011; Graat et al., 2011; Lammers & De Vogel, 2013; Magdol et al., 1997; Nicholls et al., 2009; Van der Laan et al., 2010

52 Aard van geweld door vrouwen Minder zichtbaar: huiselijk geweld, minder ernstige verwondingen Andere uiting: minder seksueel, minder instrumenteel, meer reactief, in relationele context Andere motieven: emotioneel, relationeel Intergenerationele transfer Fusco, 2011; Monahan et al., 2001; Nicholls et al., 2001

53 Is specifiek instrumentarium voor vrouwen nodig? Risicotaxatie-instrumenten / PCL-R: ontwikkeling en onderzoek overwegend in mannelijke populaties Ambigue onderzoeksresultaten Wens vanuit de dagelijkse praktijk Echter, ook veel overlap risicofactoren vrouwen en mannen Aanvullende richtlijnen bij een internationaal veelgebruikt risicotaxatie-instrument; HCR-20 / HCR-20 V3 (of HKT-30)

54 Female Additional Manual (FAM) Aanvullende richtlijnen bij de HCR / HKT voor het beoordelen van risico van geweld bij vrouwen Aanpassingen enkele Historische items Nieuwe items specifiek voor vrouwen Naast eindoordeel Geweld naar anderen ook: Zelfdestructief gedrag Victimisatie Niet-gewelddadig crimineel gedrag

55 FAM Aanvullende items vrouwen Historisch Prostitutie Problemen met opvoeden Zwangerschap op jonge leeftijd Suïcidaliteit / automutilatie Slachtofferschap na de kindertijd * Klinisch Heimelijk / manipulatief gedrag Laag zelfbeeld Risicohanterings Problemen omtrent zorg voor kinderen Problematische intieme relatie *Dit item is bij gebruik met HCR-20 V3 niet meer nodig

56 Forensische academie Reeds lange samenwerking Rinogroep en De Forensische Zorgspecialisten (Forum Educatief) Sinds 2013: Forensische academie Voor en door professionals Diverse trainingen, o.a. risicotaxatieinstrumenten, psychopathie, behandeling, motiverende gespreksvoering