Invulling van het mentoruur in 4 vwo Inventarisatie van de activiteiten in het mentoruur in 4 vwo

Transcriptie

1 Naam auteur Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep drs. W.T. de Vries Engels Invulling van het mentoruur in 4 vwo Inventarisatie van de activiteiten in het mentoruur in 4 vwo Begeleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam 4 vwo Sleuteltermen - mentoruur - mentoraat - leerlingbegeleiding - inventarisatie - activiteiten Bibliografische referentie Vries, de W.T. (2015). Invulling van het mentoruur in 4 vwo, Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Studentnummer Begeleider(s) Beoordelaar(s) drs. A. Krijgsman drs. F. Boesenkool Opdrachtgever drs. M. Luttikhuis - conrector leerlingzaken van het Alberdingk Thijm College Datum juni 2015

2 Invulling van het mentoruur in 4 vwo Verantwoording Inleiding Op het Alberdingk Thijm College in Hilversum bleek dat voor het mentoruur in 4 vwo nog geen compleet overzicht was van de activiteiten in de mentorles. Besloten is daarom dat de afdelingsleider voor het begin van het schooljaar een draaiboek maakt met alle activiteiten voor het komende jaar. Als input voor het draaiboek is mij gevraagd een inventarisatie te maken van de activiteiten in het mentoruur en te onderzoeken of deze voldoen aan de behoefte van de mentoren en leerlingen, zodat een verantwoorde keuze uit die activiteiten kan worden gemaakt voor opname in dit draaiboek. De centrale vraag daarbij is: Voldoen de activiteiten zoals deze momenteel aan de orde komen in de mentorlessen van de vwo4-klassen op het Alberdingk Thijm College aan de behoeften van de mentoren en leerlingen? De uitkomsten van mijn onderzoek zijn verwerkt in een rapport met een overzicht van de activiteiten en evaluatie hiervan op basis van bevraging van de mentoren en leerlingen en toetsing aan de literatuur betreffende leerlingbegeleiding. Op basis van de onderzoeksresultaten zijn aanbevelingen gedaan voor aanvulling en aanpassing van de bestaande activiteiten. Onderzoeksmethoden Mijn onderzoek heeft zich gericht op beantwoording van onderstaande deelvragen: 1. Welke activiteiten komen nu aan de orde in de mentorlessen? 2. Is er behoefte aan aanvullende of aangepaste activiteiten bij de mentoren? 3. Is er behoefte aan aanvullende of aangepaste activiteiten bij de leerlingen? De resultaten uit het onderzoek zijn vervolgens getoetst aan de literatuur op het gebied van leerlingbegeleiding.

3 Volgens verkennend literatuuronderzoek kan de begeleiding van leerlingen ingedeeld worden in de volgende terreinen: - het leerproces (leren leren) - het keuzeproces (leren kiezen) - en de sociaal-emotionele begeleiding (leren leven). De activiteiten zijn aan de hand van deze indeling geïnventariseerd en onderzocht. Onderzoeksinstrumenten Voor beantwoording van de eerste deelvraag is een inventarisatie gemaakt van de bestaande activiteiten op basis van de functieomschrijving voor het bovenbouwmentoraat (bijlage 1), overleg met de mentoren, en een gesprek met de afdelingsleider, en zijn de activiteiten ingedeeld naar de drie terreinen van leerlingbegeleiding. Deze inventarisatie is als leidraad gebruikt bij het bevragen van de mentoren en leerlingen. Voor beantwoording van de tweede deelvraag heb ik de mentoren in een gestructureerd interview gevraagd naar hun ervaringen met het mentoruur en eventuele aanvullende wensen en behoeften (zie bijlage 2). De vragen zijn aan de hand van het activiteitenoverzicht doorlopen, waarbij ruimte was om uit te weiden of door te vragen. Door van tevoren de vragen op te stellen, kon het interview gericht verlopen en de benodigde informatie worden verkregen. Voor antwoord op de derde deelvraag heb ik de leerlingen van de drie 4 vwo-klassen een lijst met stellingen voorgelegd betreffende de activiteiten in de mentorlessen. Aan de hand van een 5-punt Likertschaal hebben de leerlingen aangegeven hoe nuttig ze de activiteiten ervaren en met een open vraag is geïnformeerd naar hun behoefte aan aanvulling of aanpassing van de bestaande activiteiten (zie bijlage 3.) Ten slotte zijn de bevindingen getoetst aan wat in de literatuur voor de begeleiding van leerlingen in 4 vwo wordt aanbevolen. Onderzoeksgroep Ik heb in totaal vijf van de zes mentoren van de 4 vwo-klassen geïnterviewd. Een van de mentoren kon vanwege persoonlijke omstandigheden niet geïnterviewd worden, maar omdat de mentoren in een duomentoraat nauw samenwerken heb ik met de informatie uit het interview met de collegamentor toch een goed beeld gekregen van het mentoruur in de desbetreffende klas. In totaal 74 leerlingen (24 leerlingen uit klas A, 25 leerlingen uit klas B en 25 leerlingen uit klas C) zijn bevraagd. De vragenlijst is per klas anoniem afgenomen tijdens het mentoruur of een les die alle leerlingen volgen. Door de vragenlijsten in de les af te nemen, is de respons 100% geweest.

4 Data-analyse Het kwalitatieve onderzoek naar de behoeften van de mentoren richtte zich op persoonlijke meningen, ervaringen en wensen omtrent de geïnventariseerde activiteiten. De resultaten uit de mentorinterviews zijn geïnventariseerd en gecategoriseerd aan de hand van de vooraf opgestelde vragen. Voor het analyseren van de resultaten van de leerlingenvragenlijst is voor de gesloten vragen gebruikgemaakt van SPSS. Het bleek dat de vragen voor de drie terreinen goed als construct konden worden gebruikt, zodat na een eerste analyse van de antwoorden op de afzonderlijke vragen, de antwoorden per construct zijn geanalyseerd. De antwoorden op de open vraag zijn in Excel geïnventariseerd en gecategoriseerd. Resultaten De resultaten kunnen als volgt worden samengevat (zie bijlage 4 en 5 voor een gedetailleerd overzicht): Uit de interviews blijkt dat het activiteitenoverzicht compleet is en de mentoren doorgaans tevreden zijn over hun takenpakket. De taken op de drie terreinen voor leerlingbegeleiding worden alle als belangrijk gezien en de tijd daarvoor is grotendeels gelijkelijk verdeeld, hoewel de focus lijkt te liggen op het leerproces en de studiekeuze. Vier van de vijf mentoren willen meer aandacht besteden aan individuele gesprekken, ook voor gesprekken zonder directe aanleiding. Daarom is het belangrijk, aldus enkele mentoren, dat de mentor haar mentorleerlingen ook reguliere lessen geeft, zodat de mentor de leerlingen vaker ziet en makkelijker even contact kan leggen. Drie mentoren geven aan meer aandacht te wensen voor het groepsproces. Op praktisch gebied is een betere planning en structuur van enkele activiteiten en het afstoten van taken die niet tot de kern van de leerlingbegeleiding horen, gewenst. Uit de statistische analyse van de antwoorden van de leerlingen blijkt dat ook zij over het algemeen neutraal tot voorzichtig positief zijn over de activiteiten in de mentorlessen. De activiteiten met betrekking tot de sociaal-emotionele begeleiding worden het nuttigst gevonden met een waardering van 3,26 op een schaal van 5. Bij de open vraag blijkt 37% van de leerlingen die de open vraag hebben beantwoord, meer aandacht te willen voor het groepsproces en individuele belegeleiding. Ook het bespreken van de studieresultaten en het reflecteren op de toetsweek wordt hooggewaardeerd. Belangrijk hierbij is, volgens enkele leerlingen, dat de resultaten ook worden gekoppeld aan de profiel- en studiekeuze. De opdrachten voor de profiel- en studiekeuze vinden de leerlingen belangrijk voor hun verdere (school)loopbaan. Ruim de helft (55%) van de leerlingen geeft aan het oefenen voor de rekentoets niet nuttig te vinden. Het geven van presentaties over de open dagen vindt 67% van de leerlingen niet nuttig.

5 Bij toetsing van de bevindingen aan de literatuur over leerlingbegeleiding, blijkt dat de activiteiten in de mentorlessen in grote lijnen voldoen aan de eisen die in de literatuur worden gesteld. Alle terreinen van leerlingbegeleiding zoals in de literatuur omschreven (Fiddelaers-Jaspers & Verheul, 1996; van der Wal, de Wilde & de Mooij, 2009) komen aan bod. De focus lijkt daarbij te liggen op het leer- en keuzeproces. Het belang hiervan staat buiten kijf. Op het moment dat een adolescent namelijk weet wat hij wil worden, heeft dat een gunstige invloed op zijn zelfbeeld, aldus Kohnstamm (2009). Maar, zo stelt zij, leerlingen in deze leeftijd hechten ook steeds meer waarde aan de sociaalemotionele aspecten. Ook volgens Fiddelaers (1999) genieten leerlingen van de contacten met leeftijdgenoten op school en individuele ontmoetingen met leerkrachten en voelen ze zich hier prettig bij, wat de psychosociale ontwikkeling weer ten goede komt, aldus Kohnstamm (2009). Dit sluit aan bij de wens van de mentoren tot meer individuele begeleiding en meer aandacht voor het contact met de leerlingen. Ook de leerlingen blijken de activiteiten op sociaal-emotionele begeleiding het meest te waarderen. Hierbij moet wel aangemerkt worden, schrijft Fiddelaers (1999), dat leerlingen absoluut geen behoefte hebben aan betutteling. De begeleiding in de bovenbouw kenmerkt zich vooral door nabijheid op afstand. Ook Groothuis & Verkuyl (2008) stellen dat in de bovenbouw de begeleiding steeds meer in de vorm van coaching plaatsvindt. Belangrijk is daarbij dat de mentor regelmatig contact heeft met de leerling. Nog altijd zal misschien niet elke leerling evenveel aandacht krijgen, maar zoals Groothuis & Verkuyl (2008)stellen, kan één minuut aandacht al genoeg zijn voor een bemoedigend woord en een leerling weer op weg helpen. Conclusies De mentoren zijn doorgaans tevreden over hun taken als mentor, maar zouden meer tijd willen besteden aan individuele begeleiding en het groepsproces en minder aan taken die niet tot de kern van de leerlingbegeleiding horen. Daarnaast vinden de mentoren het belangrijk de leerlingen ook in andere lessen dan de mentorlessen te zien. De leerlingen zijn over het algemeen ook neutraal tot voorzichtig positief over de mentorlessen. De activiteiten op het gebied de sociaal-emotionele begeleiding worden het nuttigst gevonden. Ook geven leerlingen aan meer tijd te willen voor individuele begeleiding en het groepsproces. Uit het literatuuronderzoek komt eveneens naar voren dat leerlingen in deze leeftijd het contact met medeleerlingen en docenten als zeer belangrijk ervaren voor hun welbevinden.

6 Afwijkingen van het plan van aanpak Het onderzoek is volgens plan uitgevoerd. Ik heb slechts een enkele praktische aanpassing gedaan. Zo heb ik om de interviews zo doelgericht mogelijk te kunnen afnemen, voorafgaand hieraan een gesprek gevoerd met de afdelingsleider voor een nadere toelichting op de activiteiten, zodat ik goed op de hoogte was van de inhoud ervan en tijdens de interviews geen tijd aan uitleg verloren ging. De planning van de interviews bleek lastig in deze drukke periode, ook omdat ik zelf niet meer regelmatig op school aanwezig was. Het maken van afspraken is voornamelijk via de mail gegaan. Ook bleek voor een van de interviews minder tijd beschikbaar, zodat de antwoorden op de laatste vragen via de mail zijn ontvangen. Ten slotte heb ik maar vijf van de zes mentoren kunnen interviewen. Doordat de mentoren echter nauw samenwerken als duomentor, heb ik wel een goed beeld gekregen van het mentoruur en verschillen in aanpak door de twee mentoren. Implementatie Uit de resultaten van mijn onderzoek is een duidelijk beeld ontstaan van de wensen en behoeften van de mentoren en leerlingen. De bevindingen zijn tevens door literatuuronderzoek bevestigd. De aanbevelingen die hieruit voortvloeien (zie bijlage 6) worden door de afdelingsleider gebruikt om de keuze en planning van activiteiten te bepalen die in het draaiboek voor de mentorlessen van 4 vwo voor het komende schooljaar worden opgenomen. Met dit draaiboek wordt tegemoet gekomen aan de wensen en behoeften van zowel mentoren als leerlingen en een verdere optimalisering van de leerlingbegeleiding bewerkstelligd. Reflectie In eerste instantie leek bij de school een gevoel van urgentie voor het onderzoek te ontbreken. Verdere gesprekken met mijn begeleider en de afdelingsleider brachten echter meer duidelijkheid en richting in hun wensen en daarmee in de aanpak voor mijn onderzoek. De samenwerking met de begeleider verliep goed. Weliswaar heeft de afdelingsleider tussentijds de begeleiding overgenomen, in verband met het zwangerschapsverlof van mijn begeleider, maar omdat de afdelingsleider al vanaf het begin bij het onderzoek was betrokken, heeft dit op de afronding geen invloed gehad. Ook de mentoren waren graag bereid mee te werken en ik ben ze zeer erkentelijk dat ze in deze drukke periode tijd hebben vrijgemaakt voor de interviews en en het afnemen van de leerlingenvragenlijsten in hun lessen, zodat ook dit deel van het onderzoek voorspoedig verliep. Omdat ik inmiddels al mijn stage op school had afgerond, was de planning van alle gesprekken soms lastig, maar met inzet van alle betrokkenen is ook dit goed verlopen.

7 Bijlagen Bijlage 1: Functieomschrijving mentoraat Bijlage 2: Overzicht van activiteiten en vragen tbv mentor-interviews Bijlage 3: Leerlingenvragenlijst Bijlage 4: Resultaten uit de interviews met de mentoren Bijlage 5: Resultaten uit de leerlingenvragenlijsten Bijlage 6: Aanbevelingen Bijlage 7: Geraadpleegde literatuur

8 Bijlage 1: Functieomschrijving mentoraat bovenbouw Goede begeleiding is één van de sterke kenmerken van het Alberdingk Thijm College. Jij als mentor speelt hierbij een belangrijke rol. Het is dus belangrijk dat je weet wat de taken van een mentor zijn en wat er van je verwacht wordt. Hieronder een korte omschrijving van de taken van een mentor. Contact met thuis Jij bent het eerste aanspreekpunt tussen de school en de ouders. Wanneer er iets bijzonders is met een mentorleerling, dan zullen de ouders in principe als eerste contact opnemen met jou. En andersom natuurlijk ook. Welbevinden leerlingen Een ander kenmerk van het ATC is de goede sfeer. De meeste leerlingen gaan met plezier naar school. Indien een leerling zich niet prettig voelt dan probeer je hier zo goed mogelijk op in te spelen door gesprekken met deze leerling aan te gaan en eventueel door te verwijzen naar de afdelingsmanager. Signaleren absenties en te laat Het is jouw taak om regelmatig in Magister te kijken naar absenties en te laat. Indien er een ob staat, betekent dit dat een leerling onbekend afwezig is geweest. In dat geval stuur je de leerling naar de verzuimcoördinator (Els Goedhart). Indien er lt staat, betekent dit dat een leerling te laat is gekomen en dit nog niet heeft ingehaald. In dat geval stuur je de leerling naar de conciërge. Je hoeft dus alleen te signaleren en door te verwijzen en niet te straffen. Bijhouden resultaten Ook kijk je regelmatig in Magister naar de resultaten van jouw mentorleerlingen. Wanneer er zaken opvallen is het goed om dit met de leerling en eventueel de vakdocent te bespreken. In sommige gevallen is het goed om ook contact met thuis op te nemen. Het is de bedoeling dat ouders niet voor verrassingen komen te staan wanneer ze het rapport van hun zoon/dochter te zien krijgen. Studiebegeleiding De meeste leerlingen hebben moeite met plannen en met het organiseren van hun schoolzaken. Het is de bedoeling dat jij degene helpt die hierbij vastloopt. In vwo 4 is het voor de leerlingen verplicht om te werken met de digitale agenda die op hun laptop staat. Laat dit item vaak terugkomen tijdens mentorles en controleer of de leerlingen deze ook daadwerkelijk gebruiken. Profielkeuze Een groot deel van de mentorlessen wordt ingevuld, door opdrachten te maken, m.b.t. de profielkeuze. Leerlingen die daarin meer hulp nodig hebben kunnen contact opnemen met de decaan, Karen van Herwaarde. Overig Naast bovenstaande wordt er van je verwacht dat je aanwezig bent op ouderavonden (3x per jaar), speel je een belangrijke rol in de informatieverstrekking vanuit school naar leerlingen toe en treed je af en toe op als mediator tussen de leerling en een docent. Tot slot is het jouw taak om alle bijzonderheden (voorvallen, gesprekken met leerlingen, gesprekken met ouders, e.d.) te registreren in Magister. Hiervoor maak je aan het begin van het jaar een digitale mentorkaart aan.

9 Bijlage 2: Overzicht van activiteiten en vragen tbv mentor-interviews Algemene taken - checklist praktische zaken (lectio brevis) - Voeren van kennismakingsgesprekken met leerlingen -Contact met ouders over functioneren van leerling op school - Informatievoorziening naar alle betrokkenen (wanneer nodig) over leerlingen - informeren van vakdocenten - informeren afdelingsleider - informeren eventuele andere partijen - Gesprekken voeren op ouderavonden - Bijwonen informatieavonden - Verslaglegging/dossieropbouw - Signaleren absenties/te laat + evt. doorsturen naar absentiecoordinator/ concierge - Mededelingen omtrent belangrijke data + activiteiten - Eventuele naschoolse activiteiten met de leerlingen (rond kerstviering, rapportuitreiking) - Eventueel begeleiden van excursies van de mentorklas Leerproces (leren leren) Taken mbt studieresultaten - tussentijdse voortgangsgesprekken op individuele basis - studieresultaten monitoren - zonodig afwijkende studieresultaten bespreken met vakdocent/afdelingsleider - op verzoek van vakdocent/afdelingsleider afwijkende studieresultaten bespreken met de leerling - leerling feedback geven op studieresultaten - Overgangsnormen bespreken adhv opdrachten PTA - Lijst opstellen van bespreekgevallen voor rapportvergadering (in overleg met afdelingsleider) - rapporten van kort commentaar voorzien - verslaglegging van alle ter zake doende besprekingen mbt studieresultaten Taken mbt studievaardigheden - begeleiden bij plannen en organiseren schooltaken - begeleiden bij aanpak toetsvoorbereiding / Tips voor toetsweek uitwisselen - begeleiden bij reflecteren op toetsweek - begeleiden bij oefenen voor rekentoets

10 Profiel-/studiekeuzebegeleiding (leren kiezen) - begeleiden van de opdrachten mbt profielkeuze - opdracht overgangsnormen - opdracht kieswijzer - opdracht persoonlijke kwaliteiten - profielkeuzetest - indien nodig doorverwijzen naar decaan -informatie verstrekken over nieuwe vakken in het volgend schooljaar - informatie over toelatingseisen vervolgstudie - informatie over open dagen vervolgstudies laten opzoeken - Bezoeken open dagen bespreken en planning maken voor presentaties nav open dag - presentaties bezoek open dagen begeleiden Sociaal-emotionele ontwikkeling - welbevinden leerling bewaken - bij signalering problemen gesprek aan gaan met leerling - zonodig bespreken met ouders - zonodig bespreken met afdelingsleider - zonodig doorverwijzen naar specialist (in overleg met afdelingsleider) - feedback nav gedrag in de klas - individueel - groepen - hele klas - Bespreken eventuele problemen mbt docenten/lessen - Afspraken maken voor verbetering - Afspraken opvolgen - Bemiddelen tussen docent/leerlingen

11 Vragen als leidraad voor de interviews van de mentoren 1. Zijn er taken die in het overzicht ontbreken? 2. Ben je tevreden met het takenpakket van de mentor? 3. Zijn er taken die je niet vindt thuishoren bij de mentor? 4. Zijn er taken die niet aan de orde komen, maar waarvan je vindt dat dit wel zou moeten? 5. Zijn er taken die je anders zou willen zien? 6. Zijn er taken waar je meer tijd aan zou willen besteden? 7. Kom je aan alle taken toe? 8. Aan welke taken wordt de meeste tijd besteed? Is dat ook wat je zelf het belangrijkste vindt? 9. Beschik je over voldoende deskundigheid voor het uitvoeren van de taken? 10. Zo niet, is er voldoende ondersteuning (begeleiding/training/materiaal) voor het uitvoeren van deze taken? Aanvullingen, opmerkingen, suggesties?

12 Bijlage 3: Leerlingenvragenlijst Deze vragenlijst is bedoeld om je te vragen naar je ervaringen met het mentoruur. De informatie die je invult wordt voor de evaluatie van het mentoruur gebruikt. Het invullen van de lijst is anoniem. De vragen zijn ondergebracht in drie rubrieken: begeleiding van het leerproces, begeleiding van het profiel-/studiekeuzeproces en begeleiding op sociaal-emotioneel gebied. Zet steeds een kruisje bij het beste antwoord, één kruis per onderwerp! Leerproces De volgende onderwerpen vind ik nuttig: Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens 1. Bespreken studieresultaten 2. Begeleiding bij plannen en organiseren van huiswerk 3. Begeleiding bij aanpak toetsvoorbereiding 4. Begeleiding bij reflecteren op toetsweek 5. Begeleiding bij oefenen voor rekentoets Profiel-/studiekeuzebegeleiding De volgende onderwerpen vind ik nuttig: Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens 6. Opdrachten met betrekking tot profielkeuze 7. Opdrachten met betrekking tot studiekeuze 8. Opdracht over je kwaliteiten en valkuilen 9. Bezoek open dagen 10. Presentaties open dagen

13 Sociaal-emotionele begeleiding De volgende onderwerpen vind ik nuttig: Helemaal niet mee eens Niet mee eens Neutraal Mee eens Helemaal mee eens 11. Bespreken van eventuele problemen met gedrag in de klas 12. Bespreken eventuele problemen met bepaalde docenten/lessen 13. Bespreken van de sfeer in de klas 14. Bespreken van persoonlijke omstandigheden in een gesprek met de mentor Aanvullende onderwerpen of suggesties (graag ook invullen als je geen suggesties hebt en waarom) De volgende onderwerpen/activiteiten vind ik nuttig maar komen niet aan bod of zouden anders aan bod moeten komen: Onderwerpen/Activiteiten Waarom?

14 Bijlage 4: Resultaten uit de interviews met de mentoren Vraag 1. Zijn er taken die in het overzicht ontbreken? Alle mentoren geven aan dat het overzicht compleet is. Vraag 2. Ben je tevreden met het takenpakket van de mentor? Ook hier geven alle mentoren aan dat ze in principe tevreden zijn met het takenpakket, maar enkelen hebben nog wel wat suggesties. Zie hieronder onder het kopje Suggesties. Vraag 3. Zijn er taken die je niet vindt thuishoren bij de mentor? Twee mentoren vinden dat er geen taken zijn die niet bij het takenpakket van een mentor thuishoren. Van de overige mentoren vinden er twee dat ze het administratief opvolgen van absenties niet tot hun takenpakket vinden horen en twee geven aan dat ze het bijwonen van algemene informatieavonden waar ze zelf geen bijdrage aan leveren, niet nodig vinden. Ten slotte geeft een mentor aan dat zij het oefenen voor de rekentoets niet als een taak van de mentor ziet. Vraag 4. Zijn er taken die niet aan de orde komen, maar waarvan je vindt dat dit wel zou moeten? Vier van de vijf mentoren geeft aan dat er geen taken zijn die nu niet aan de orde zouden komen, terwijl het wel zou moeten. Een van de mentoren geeft bij deze vraag wel aan dat aandacht voor het groepsproces als afzonderlijke taak zou moeten worden opgenomen. Vraag 5. Zijn er taken die je anders zou willen zien? Door drie mentoren wordt hier het bezoek aan open dagen van hoge scholen en universiteiten als een verbeterpunt genoemd. De planning zou beter moeten, omdat de bezoeken te laat waren gepland en sommige open dagen al voorbij waren, maar ook zou de invulling van de activiteiten mbt de open dagen duidelijker moeten. Door een meer gestructureerde aanpak zou het nut groter zijn. Ook zou er een duidelijker doorlopende lijn in de afzonderlijke activiteiten voor de profiel- en studiekeuze moeten komen. Vraag 6. Zijn er taken waar je meer tijd aan zou willen besteden? Vier van de vijf mentoren geeft aan wel meer tijd aan bepaalde taken te willen besteden. Drie van de vijf mentoren zou meer tijd willen hebben voor individuele gevallen. Een van de mentoren geeft aan ook tijd te willen hebben voor een tussendoorgesprekje zonder dat daar direct aanleiding toe bestaat. Terwijl een andere mentor graag ook meer tijd wil hebben om in te spelen op de actualiteit. Door twee mentor wordt meer tijd voor de groepsdynamiek belangrijk gevonden.

15 7. Kom je aan alle taken toe? In principe komen alle mentoren wel aan alle taken toe. Het werken in duo s helpt daarbij, omdat zo bepaalde taken verdeeld kunnen worden. Wel merkt een van de mentoren op dat je soms selectief te werk moet gaan en geeft een van de mentoren aan dat de dossieropbouw er soms bij in schiet. 8. Aan welke taken wordt de meeste tijd besteed? Is dat ook wat je zelf het belangrijkste vindt? Drie van de vijf mentoren vinden de taken wel redelijk evenwichtig verdeeld. Een van de mentoren vindt dat de focus vooral op de studieresultaten en profiel- en studiekeuze ligt, maar vindt dat ook wel terecht. En een mentor noemt de tijd rond de rapporten een piekmoment, waardoor er in deze periode voor andere taken niet zo veel tijd over blijft. De antwoorden op de vraag wat de mentoren zelf het belangrijkst vinden, komen grotendeels overeen met het antwoord bij vraag 6. Een aanvulling hierop is dat twee mentoren expliciet aangeven ook aandacht te willen geven aan leerlingen waar het goed mee gaat. Nu is het vaak zo dat alleen probleemgevallen individueel aandacht krijgen. 9. Beschik je over voldoende deskundigheid voor het uitvoeren van de taken? Over het algemeen vinden de mentoren dat ze voldoende zijn toegerust voor hun taak. Eventuele ontbrekende kennis is op te zoeken of na te vragen. Wel geeft een van de mentoren aan dat workshops rond problematiek van pubers wel nuttig zouden kunnen zijn en ook geeft een van de mentoren aan dat mogelijk meer informatie over de profielkeuze (zoals welke vakken nu voor welke vervolgopleiding nodig zijn) handig is. Ten slotte merkt een mentor op dat er natuurlijk altijd deskundigheid kan ontbreken waar de mentor zich niet bewust van is. 10. Zo niet, is er voldoende ondersteuning (begeleiding/training/materiaal) voor het uitvoeren van deze taken? Alle mentoren zijn het er over eens dat er voldoende ondersteuning is bij het uitvoeren van de taken. Qua materiaal zou er op sommige punten nog wat uitbreiding mogelijk zijn. Met name waar het de sociaal-emotionele ontwikkeling betreft.

16 Suggesties De mentoren geven aan over het algemeen tevreden te zijn over de invulling van het mentoraat, maar hebben toch nog enkele suggesties voor verbetering. Meer informatie voor nieuwe mentoren Hoewel de begeleiding voor nieuwe mentoren goed is doordat een nieuwe mentor gekoppeld wordt aan een meer ervaren mentor, zou de informatievoorziening wel verbeterd kunnen worden, zo geven twee mentoren aan. Betere toewijzing van mentoren Bij de verdeling van de mentoren over de klassen zou er ook op gelet moeten worden dat een mentor van een klas zo veel mogelijk leerlingen in die klas ook daadwerkelijk les geeft. Nu komt het voor dat een mentor leerlingen begeleid die zij alleen maar in de mentorlessen treft. Meer aandacht voor leerlingen waar het goed mee gaat. De individuele begeleiding van leerlingen is vooral gericht op leerlingen met problemen op een van de drie onderzochte terreinen. Het is ook belangrijk leerlingen individueel aandacht te geven als het goed gaat. Meer structuur De komst van een draaiboek wordt door diverse mentoren toegejuicht. Op een aantal punten zou meer structuur in de activiteiten kunnen worden aangebracht. - Zo is er geen vaste structuur voor de activiteiten voor de definitieve profielkeuze. In het derde leerjaar wordt een programma gevolgd voor profielkeuze, maar in de vierde gebeurt dit aan de hand van afzonderlijke activiteiten. Een doorlopende lijn in de afzonderlijke activiteiten zou hier helpen. - Ook de planning van de activiteiten rond open dagen kan beter. Er zou meer duidelijkheid moeten komen over de concrete invulling van de activiteiten en een betere planning van de bezoeken van de open dagen. - Verder zou voorafgaand aan een toetsweek weer structureel aandacht geschonken moeten worden aan de evaluatie van de voorgaande toetsweek om te profiteren van de eerdere reflecties op het leren voor de toetsweek.

17 Bijlage 5: Resultaten uit de leerlingenvragenlijsten Analyse gesloten vragen Bij de statistische analyse van de gesloten vragen zijn eerst de gemiddelden, standaarddeviaties, en minimum- / maximumscores (oplopend van 1 tot 5) bekeken voor alle stellingen in de leerlingenvragenlijst om vast te stellen hoe de afzonderlijke activiteiten door de leerlingen worden beoordeeld. In de tabellen 1, 2 en 3 staan de scores per stelliing op het gebied van begeleiding van het leerproces, keuzeproces en de sociaal-emotionele begeleiding. Bespreken studieresultaten Begeleiding bij plannen en organiseren huiswerk Begeleiding bij aanpak toetsvoorbereiding Begeleiding bij reflecteren op toetsweek Begeleiding bij oefenen voor rekentoets N Valid Missing Mean 3,2568 2,4730 2,7838 3,2192 2,3919 Std. Deviation, , , , ,26943 Minimum 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Maximum 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 Tabel 1. Begeleiding leerproces Opdrachten mbt Opdrachten mbt Opdrachten over Bezoek open Presentaties open profielkeuze studiekeuze kwaliteiten en valkuilen dagen dagen N Mean 3,1507 3,2877 2,8750 2,9452 2,1370 Std. Deviation 1, , , , ,21695 Minimum 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Maximum 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 Tabel 2: Begeleiding keuzeproces Bespreken van evt. Bespreken van evt. problemen Bespreken van de Bespreken van evt. persoonlijke problemen met gedrag in met bepaalde docenten/lessen sfeer in de klas omstandigheden met de mentor de klas N Mean 3,1918 3,5972 2,9306 3,3194 Std. Deviation 1,07571,91405, ,07240 Minimum 1,00 1,00 1,00 1,00 Maximum 5,00 5,00 5,00 5,00 Tabel 3. Sociaal-emotionele begeleiding

18 Uit de bovenstaande tabellen blijkt dat de leerlingen gemiddeld doorgaans neutraal tot voorzichtig positief (scores van 2,5 of hoger) zijn in hun beoordeling van de verschillende activiteiten in de mentorles. Om te bepalen of uit de analyse ook betrouwbare conclusies per deelgebied als geheel kunnen worden getrokken is Cronbachs alpha berekend. Cronbach s alpha is een manier om vast te stellen of meerdere items samen één schaal mogen vormen. Dit wordt getoetst op basis van de onderlinge correlatie van de verschillende items. Doorgaans wordt een betrouwbaarheid vanaf rond de.70 als werkbaar geacht. De betrouwbaarheid (coëfficiënt alpha) voor de schaal Leerproces bedraagt.62. (α =.62). Eén van de items voor de schaal Leerproces, namelijk Bespreken studieresultaten, blijkt de betrouwbaarheid van de schaal negatief te beïnvloeden. Dit item meet blijkbaar iets anders dan de overige items op de schaal voor de begeleiding van het leerproces. Als we dit item verwijderen, komen we uiteindelijk uit op een alpha van.68. Over deze items kunnen we een totaalscore berekenen, die het construct Begeleiding leerproces meet. De betrouwbaarheid van het construct Begeleiding studiekeuze bedraag.77. Ook deze schaal is dus voldoende betrouwbaar om er een totaalscore over te berekenen. De betrouwbaarheid van het construct Sociaal-emotionele begeleiding is.77. Over deze vier items wordt ook een totaalscore berekend. Als we de totalen per construct berekenen, zien we de volgende gemiddelden, standaarddeviaties en frequenties. (Zie Tabel 4.) Statistics Leerproces Studiekeuze Soc.emotioneel N Valid Missing Mean 2,7226 2,8917 3,2639 Std. Deviation,81709,79713,78374 Minimum 1,00 1,20 1,75 Maximum 4,50 4,60 5,00 Tabel 4: Gemiddelden, standaarddeviaties en frequenties per construct Hieruit blijkt dat gemiddeld genomen de activiteiten op het vlak van de sociaal-emotionele begeleiding het meest nuttig gevonden worden. De gemiddelde score voor alle activiteiten op dit terrein is het hoogst: 3,26 gemiddeld. De activiteiten met betrekking tot begeleiding van het leerproces worden gewaardeerd met 2, 72 en het keuzeproces met 2, 89.

19 In het volgende wil ik toch nog even inzoomen op de afzonderlijke activiteiten die binnen de deelgebieden zijn bevraagd om te zien hoe deze zijn beoordeeld. Bij analyse van de frequenties (percentage van leerlingen dat een bepaalde score heeft aangekruist) voor de activiteiten in Tabel 1, blijken leerlingen het bespreken van de studieresultaten het meest nuttig te vinden. 84% van de leerlingen beoordeelt het bespreken van studieresultaten neutraal tot positief. (Zie figuur 1.) Als we dit item buiten beschouwing laten, scoort het reflecteren op de toetsweek het hoogst met 74%. (Zie figuur 2.) Figuur 1 Figuur 2

20 Het oefenen voor de rekentoets wordt het minst nuttig gevonden. De meerderheid (55 %) van de leerlingen vindt deze activiteit niet nuttig. (Zie figuur 3.) Figuur 3 Bij het keuzeproces (Tabel 2) worden de opdrachten met betrekking tot de profiel- en studiekeuze het nuttigst gevonden. Respectievelijk 74% en 77% beoordeelt deze activiteit neutraal tot positief. (Zie figuur 4 en 5.) Figuur 4.

21 Figuur 5 De presentaties van de open dagen worden het minst gewaardeerd. 67 % vindt deze niet nuttig. (Zie figuur 6.) Figuur 6

22 Bij de activiteiten op het gebied van sociaal-emotionele begeleiding liggen de scores zoals al eerder bleek, iets hoger dan voor het leer- en keuzeproces. 88% beoordeelt het bespreken van problemen met docenten/lessen neutraal tot positief. (Zie figuur 7.) Figuur 7 En 82% beoordeelt het bespreken van eventuele persoonlijke problemen met de mentor neutraal tot positief. (Zie figuur 8.) Figuur 8

23 Het laagst wordt het bespreken van de sfeer in de klas beoordeeld, maar altijd nog 72% is neutraal tot positief in zijn oordeel. (Zie figuur 9.) Figuur 9 Verschillen tussen de 4 vwo-klassen Ten slotte is nog gekeken of er verschillen waren in de scores tussen de verschillende 4 vwo-klassen. Hierbij is gekeken naar de significantiewaarde (p). Bij een significantiewaarde groter dan p =.05 zijn de verschillen tussen de groepen niet significant. De waardes in onderstaande tabel zijn allemaal hoger dan.05. Dit betekent dat de verschillen tussen de groepen niet statistisch significant zijn en derhalve te verwaarlozen zijn. Dat wil zeggen dat er overeenstemming is tussen de groepen in hun beoordeling van de activiteiten op het gebied van begeleiding van het leerproces, studiekeuze en sociaal-emotionele begeleiding. ANOVA Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 1,189 2,594,887,416 Leerproces Within Groups 46,882 70,670 Total 48, Between Groups,262 2,131,202,818 Studiekeuze Within Groups 44,853 69,650 Total 45, Welbevinden Tabel 5 Between Groups,280 2,140,223,801 Within Groups 43,331 69,628 Total 43,611 71

24 Analyse open vraag De leerlingen is ook gevraagd naar suggesties voor aanvullingen op en aanpassingen van de bestaande activiteiten. Bij inventarisatie bleek dat 59% van de leerlingen geen suggesties voor aanvullingen en aanpassingen heeft. Hiervan gaf 32% expliciet als reden op dat ze de mentorlessen zo wel goed vinden. Van de leerlingen die wel suggesties hebben gedaan blijkt 37% meer aandacht te willen voor het groepsproces en individuele belegeleiding. Uit de overige suggesties bleek dat 30% van de leerlingen die een suggestie hadden gedaan, meer aandacht wilden voor de profiel of studiekeuze, in de vorm van meer aandacht voor vakken in het komend schooljaar, omdat dat helpt bij de profielkeuze, en meer aandacht voor studie- of profielkeuze in het algemeen, omdat het belangrijk is voor de rest van je leven en kiezen erg moeilijk gevonden wordt. Tien procent van de leerlingen die een suggestie gedaan heeft, pleit voor minder oefenen voor de rekentoets. En een even groot percentage wenst meer aandacht voor de studieresultaten, al dan niet gerelateerd aan de profielkeuze. De overige suggesties bleken slechts door een enkele leerling genoemd te worden en worden dus niet breed gedragen.

25 Bijlage 6: Aanbevelingen Op basis van de resultaten van de mentor-interviews, de leerlingenvragenlijst en het literatuuronderzoek ben ik gekomen tot de volgende aanbevelingen voor aanvulling en aanpassing van de huidige activiteiten in de mentorlessen in 4 vwo. Aanpassing in toewijzing van mentoren De verdeling van de mentoren over de klassen is idealiter zodanig dat een mentor van een klas zo veel mogelijk leerlingen in die klas ook daadwerkelijk les geeft. Nu komt het voor dat een mentor leerlingen begeleid die zij alleen maar in de mentorlessen treft. Afstoten/herschikken van taken - De administratie rond absenties zou kunnen worden uitgevoerd door de absentiecoördinator, zodat de mentor meer tijd over heeft voor de leerlingbegeleiding. - Het oefenen voor de rekentoets hoort eigenlijk niet in de mentorles thuis. Bovendien wordt het oefenen in de mentorles ook als weinig nuttig ervaren door de leerlingen. Het afstoten van deze taak zou eveneens tijdwinst opleveren. Planning van activiteiten De komst van een draaiboek voorziet idealiter in een betere invulling van de tijd in de mentorles. Nu geven enkele mentoren aan dat de tijd niet altijd effectief wordt besteed. Het draaiboek zou ook moeten voorzien in een duidelijke structuur op de volgende punten: - In het derde leerjaar wordt een programma gevolgd voor profielkeuze, maar in de vierde gebeurt dit aan de hand van afzonderlijke activiteiten. Een duidelijk doorlopende lijn in deze afzonderlijke activiteiten is wenselijk. - Planning van de bezoeken aan de open dagen op vervolgopleidingen, zodat geen open dagen gemist worden. Ook is een andere, concretere invulling van activiteiten rond de open dagen gewenst. De presentaties zoals deze nu plaatsvinden voldoen niet aan de behoeften van de leerlingen. - Voorafgaand aan een toetsweek zou standaard opnieuw aandacht geschonken moeten worden aan de evaluatie van de voorgaande toetsweek om optimaal te profiteren van de reflecties op het leren voor de toetsweek.

26 Meer aandacht voor sociaal-emotionele begeleiding - Zowel de mentoren als leerlingen geven aan meer aandacht te willen besteden aan individuele gesprekken en het groepsproces. Het opnemen van opvolggesprekken op vaste momenten in het jaar, kan een optie zijn voor het intensiveren van de individuele begeleiding. Ook de eerder genoemde aanpassing in de toewijzing van mentoren kan een positief effect hebben. - Ten behoeve van de sociaal-emotionele begeleiding zou meer materiaal/activiteiten ter beschikking moeten komen. Informatie voor nieuwe mentoren Hoewel de begeleiding voor nieuwe mentoren goed is, doordat een nieuwe mentor gekoppeld wordt aan een meer ervaren mentor, kan de informatievoorziening verbeterd worden. Standaard zou aan nieuwe mentoren informatie over het profiel van de mentor, de vereiste taken en competenties, en een overzicht en planning van de activiteiten moeten worden verstrekt. De komst van het draaiboek zal in ieder geval in deze laatste wens voorzien. Vervolgactie Ten slotte wordt aanbevolen de wenselijkheid van de activiteiten in het mentoruur en de effectiviteit van het draaiboek blijvend te evalueren.

27 Bijlage 7: Geraadpleegde iteratuur Bakker-de Jong, M. & Mijland, I. (2005). Handboek voor elke mentor. Esch: Quirijn Fiddelaers-Jaspers, M.J.M. & Verheul, C. (1996). In: Naar geïntegreerde leerlingbegeleiding, Wat is leerlingbegeleiding? Houten: Educatieve Partners Nederland BV. Fiddelaers-Jaspers, R. (1999). Misvattingen en opvattingen over het mentoraat in de tweede fase. In: Fiddelaers-Jaspers, M.J.M. & Zuylen, J.G.G. (Eds.), Mentoraat in het studiehuis: geïntegreerde leerlingbegeleiding in de tweede fase van het voortgezet onderwijs (pp. 7-16). Tilburg: MesoConsult BV. Groothuis, M. & Verkuyl. H. (2008). Mentor in het voortgezet onderwijs - Gids voor een aanpak met visie. Soest: Nelissen. Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie III. De puberjaren. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Mission Statement en identiteit (2011). Geraadpleegd op 22 maart 2015, op Statement-en-identiteit.aspx. Wal, J, van, Wilde, J, de & de Mooij, I. (2011). Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Bussum: Uitgeverij Coutinho.