Archeo(rapport!338!!! Het! bodemkundig! vooronderzoek! op! de! nationale! luchthaven!te!zaventem!

Transcriptie

1 Archeo(rapport338 Het bodemkundig vooronderzoek op de nationale luchthaventezaventem LudoFockedey,WouterYperman&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

2

3 Archeo(rapport Het bodemkundig vooronderzoek op de nationale luchthaventezaventem LudoFockedey,WouterYperman&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

4

5 Colofon Archeo(rapport HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Opdrachtgever: BrusselsAirportCompany Projectleiding: MaartenSmeets Leidinggevendarcheoloog: LudoFockedey Auteurs: LudoFockedey WouterYperman MaartenSmeets Foto sentekeningen: StudiebureauArcheologiebvba(tenzijandersvermeld) Opalleteksten,foto sentekeningengeldteenauteursrecht.zondervoorafgaandelijkeschriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook. D/2015/12.825/81 StudiebureauArcheologiebvba JozefWautersstraat6 3010KesselULo tel:0474/ fax:016/ ,StudiebureauArcheologiebvba

6

7 Administratievefiche Site SteenokkerzeelUNationaleluchthaven Locatie VlaamsUBrabant, Steenokkerzeel, Nationale luchthaven Lambert72Ucoördinaten PR1(X:159626,91Y:176820,18Z:39,89m) PR2(X:159547,36Y:176763,92Z:40,41m) PR3(X:159565,34Y:176813,91Z:39,68m) PR4(X:159504,79Y:176824,06Z:40,44m) PR5(X:159493,86Y:176722,23Z:42,24m) Oppervlakteprojectgebied 4ha Kadastergegevens Afdeling:1sectie:Epercelen:548E Opdrachtgever BrusselAirportCompany Vergunningsnummer n.v.t. Vergunningshouder n.v.t. Bijzonderevoorwaarden Zie bijzondere voorwaarden bij de vergunning vooreenarcheologischeprospectiemetingreep in de bodem: Steenokkerzeel, nationale luchthaven, Brandweerkazerne Oost + noordzoneu>bodemkundigonderzoek Hethuidigeonderzoekomvatenkeldezonevan debrandweerkazerne. Termijnveldwerk 17november2015 Aardvandebedreiging Bouwbrandweerkazerne Archeologischeverwachting Evalueren bodemkundige situatie naar aanleidingvanhistorischezandsteenontginning.

8

9 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Inhoudstafel Inhoudstafel p.1 Hoofdstuk1 Inleiding p.3 1.1Algemeen p.3 1.2Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied p.3 1.3Archeologischeenhistorischevoorkennis p.4 1.4Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen p.7 Hoofdstuk2 Werkmethode p.9 Hoofdstuk3 Analyse p Lithostratigrafischeenbodemkundigeopbouw p Algemeen p Tertiair p Quartair p Bodemontwikkeling p Terreinwaarnemingen p Referentieprofiel1 p Referentieprofiel2 p Profiel5 p.17 Hoofdstuk4 Synthese p Interpretatieendatering p Beantwoordingonderzoeksvragen p.19 Hoofdstuk5 Besluit p.21 Bibliografie p.23 Bijlagen(CDUrom) Bijlage1:Fotoinventaris Bijlage2:Profielinventaris 1

10 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem 2

11 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Hoofdstuk1 Inleiding 1.1Algemeen OpdeluchthavenvanZaventemzijnverschillendebouwwerkengepland.Enkelezijngrootschaligvan aardenbevindenzicheventueelin(grotendeels)ongeroerdezones.hetbetrefteendebouwvan een brandweerkazerne en de herontwikkeling van de noordzone van de luchthaven. Onroerend Erfgoedlegdevoorbeidezonesineersteinstantieeenbodemkundigvooronderzoekop. De huidige opdracht omvat enkel de oostelijke zone voor de bouw van de brandweerkazerne en ontslaat de opdrachtgever niet van de plicht ook nog in de noordzone een bodemkundig vooronderzoekuittevoeren. HetterreinisgelegenbinnenhetdomeinvandeluchthavenvanZaventem(ophetgrondgebiedvan Steenokkerzeel) en heeft een oppervlakte van ca. 4 ha. Het veldwerk werd uitgevoerd door StudiebureauArcheologiebvbaop17november Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied Hetterreinisgelegenlangsheendeoostelijketaxibaanvanstartbaan02/20binnenhetdomeinvan deluchthavenvanzaventem(fig.1.1)eniskadastraalgekendalssteenokkerzeelafdeling1,sectiee, perceel 548E (fig. 1.2). Het perceel bestond op het moment van onderzoek uit een stapelplaats, enkele gebouwen en een verwilderd bos met open plekken. GeoUarcheologisch gezien is het projectgebiedgesitueerdinde(zand)leemstreek(fig.1.3). Fig.1.1:Uittrekselvandetopografischekaartmetsitueringvanhetprojectgebied 1. 1 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 3

12 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Fig.1.2:Uittrekselvanhetkadasterplanmetsitueringvanhetprojectgebied 2. Fig.1.3:SitueringvanhetprojectgebiedbinnendeverschillendeVlaamsearcheoregio s Archeologischeenhistorischevoorkennis IndedatabankvandeCentraleArcheologischeInventaris(CAI)(fig.1.4)zijnindedirecteomgeving vanhetprojectgebiedverschillendevindplaatsenaanwezig.zozijnertweelaatmiddeleeuwsemottes gekend(cai3267&3993)endelaatmiddeleeuwseparochiekerksinturumoldus(cai2714).cai51is delocatievaneenverdwenen18 de Ueeuwsewindmolen.Archeologischerestenuitdemetaaltijden werden aangetroffen bij het proefsleuvenonderzoek in 2008 voor de bouw van het repatriëringscentrum 127bis (CAI 20089). Bij een controle der werken werd in 2007 Romeins aangetroffen en een laat bronstijd graf (CAI 4708). Verder zijn er prospectievondsten uit het neolithicum(cai32630&1739)enderomeinsetijd(cai4773,20123&1739)aangetroffen. 2 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV)

13 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Fig.1.4:UittrekseluitdeCAImetsitueringvanhetprojectgebied 4. Fig.1.5:UittrekselsuitdeFerrariskaartmetsitueringvanhetprojectgebied 5. Op de Ferrariskaart (1771U1778) (fig. 1.5) is voor het projectgebied een landbouwlandschap zichtbaar. Belangrijk voor het onderzoek is dat er verschillende ontginningsputten voor zandsteen aanwezigzijntennoordenentenwestenvanhetprojectgebied.opdeatlasderbuurtwegen(1841), de kaart van Vandermaelen (1846U1854) en de PoppUkaart (1842U1879) zijn er geen gebouwen aanwezig,enkeldeindelingvanlandbouwpercelen. 4 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV)&Onroerenderfgoed. 5 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 5

14 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Fig.1.6:UittrekselsuitdeAtlasderBuurtwegen,dekaartvanVandermalenendePoppkaartmet situeringvanhetprojectgebied 6. 6 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 6

15 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Bij verschillende onderzoeken in de ruimere omgeving werden meermaals terreinen aan een proefsleuvenonderzoekonderworpenwaarbijbleekdatdebodemgrotendeelsverstoordwasdoor zandsteenontginning. Dit was onder andere het geval op de sites MachelenUBrucargo 7, SteenokkerzeelUCoenenstraat 8, SteenokkerzeelUAquafin 9, MelsbroekUHaachtsesteenweg 10 en ZaventemUDiegemstraat 11.BijeenvooronderzoekaandeSterckxstraatteSteenokkerzeelwerdeneen aantal(voornamelijk)middeleeuwsesporenaangetroffen 12,maarbijdedaaropvolgendeopgraving werd vastgesteld dat een groot deel van het terrein toch verstoord was door zandsteenontginning 13.Eenuitvoerigerebeschrijvingvanhetfenomeenvandezandsteenontginning kangevondenwordenbijhurx Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen Hetdoelvanditbodemkundigvooronderzoekiseenbodemkundigeevaluatievanhetterrein.Hierbij moetenminimaalvolgendeonderzoeksvragenbeantwoordworden: " Watisdeaard,deomvangendeeventueledateringvandezandsteenontginningeninwelke matehebbenzijhetarcheologischniveauverstoord? " Wat was de invloed van de bestaande bebouwing/verhardingen op het archeologisch niveau? " Opwelkedieptebevindtzichdenatuurlijkebodem? " Welkedelenvanhetterreinkomeninaanmerkingvoorvervolgonderzoek? 7 Yperman&Smeets DeRaymaeker,Steenhoudt&Smeets Vandorpe&Smeets Smeets Yperman&Smeets2013b. 12 Yperman&Smeets2013a

16 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem 8

17 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Hoofdstuk2 Werkmethode Omdatdeaanwezigheidvanzandsteenontginningbinnenhetprojectgebiedvermoedkonwordenop basisvanruimeervaringindedirecteomgevingenomdateenevaluatiedoormiddelvanboringen vaak problematisch is voor een goede herkenning, werd terecht gekozen voor een bodemkundig vooronderzoek.hetbelangrijkstedoelhierbijwashetvaststellenvanaldannietverstoringvanhet terreindoor(grootschalige)zandsteenontginning. Indebijzonderevoorwaardenwerden5profielputtenopgelegd.Delocatiesvandezeputtenwaren opvoorhandvastgelegdenverspreidoverhetprojectgebiedingepland(fig.2.1).inelkeprofielput werdéénwandschoongemaakt(fig.2.2)omeenprofiel(pr)teverkrijgenvandebodem. Fig.2.1:Hetprofielputtenplan. De putten werden laagsgewijs aangelegd zodat bij het bereiken van het archeologische vlak ook gekeken kon worden of er geen archeologische sporen aanwezig waren. Indien er geen sporen zichtbaarwaren,werdhetarcheologischvlaknietopgeschaafdomtefotograferen. Erwerden5profielputtengegravenwaarvanéénprofielnauwkeurigwerdbeschreven.Hetbetreft hierprofiel1datookalsreferentieprofielwerdweerhouden.profielen2en3wordennietverder beschreven omdat het profielen betreft met dezelfde morfologische eigenschappen als profiel 1 (referentierprofiel).profielen4en5werdennietverderindetailbeschrevenwegenshetgevaarvoor instortingvanwegehetinstabielekaraktervandeophoging.omdiezelfderedenkonprofielput5niet uitgegraven worden tot op de gewenste diepte. De profielen werden beschreven door een bodemkundige. De locatie van de profielputten en de maaiveldhoogtes werden ingemeten met behulpvaneengps. 9

18 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Fig.2.2:Opschonenvanprofiel1. 10

19 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Hoofdstuk3 Analyse 3.1Lithostratigrafischeenbodemkundigeopbouw 3.1.1Algemeen Hetonderzoeksgebiedligttusen38en47mTAW.Hetreliëfisvrijvlak(fig.3.1).Indienenkelhet projectgebied bekeken wordt, is er echter een aanduiding voor een scherpe overgang in het zuidwesten(fig.3.2).datdoetdeaanwezigheidvaneentaludvermoeden,mogelijkvanantropogene oorsprong.ditwerdtijdenshetonderzoekbevestigd.erzijngeenbelangrijkewaterlopenindebuurt. Fig.3.1:UittrekselvanhetDigitaalHoogtemodel(DHM)metsitueringvanhetprojectgebied 14. Fig.3.2:DetailuithetDHMbinnenhetprojectgebied. 14 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 11

20 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem 3.1.2Tertiair OnderhetprojectgebiedbevindenzichtertiairesedimentendiebehorentotdeFormatievanLede (fig. 3.3). Deze formatie dateert uit het Midden Eoceen. Het Zand van Lede bestaat uit licht glauconiethoudend,fijn,grijszanddatbovendienkalkhoudendis.erkomenenkelebankenzandige kalksteenofkalkzandsteeninvoor,diealsbouwsteenbekendzijnonderdenaamledesteenofook Balegemsesteennaardelaatstewinningsplaats.Naardebasistoekomenafentoegroverezones voor met onderaan een duidelijk grindlaagje met herwerkte elementen uit oudere afzettingen. In nietverweerdetoestandzijnzevaakgemakkelijkherkenbaardoordeaanwezigheidvannummulites variolarius 15. Fig.3.3:UittrekselvandeTertiairgeologischekaartmetsitueringvanhetprojectgebied Quartair Hetisnieteenvoudigomeenjuisteouderdomtoetekennenaanhetquartaireleempakketdatter plaatse voorkomt (fig. 3.4). De Weichseliaan* niveo-eolische* lemige* afzettingen* omvatten alle loessafzettingen gekarakteriseerd door een korrelgrootte van gemiddeld 2 μm tot 50 μm. Het kleigehalte bedraagt ongeveer 10%, maar kan door verwering oplopen tot 30%. De belangrijkste afzettingsvorm*iseolischesedimentatie.deeolischesedimentenwordengeklasseerdalsdeformatie van Gembloux. Er worden drie leden onderscheiden, namelijk het Lid van* Hainaut, het Lid van Hesbaye en het Lid van Brabant. Op het kaartblad BrusselUNivelles komen enkel die twee laatste* voor.opbasisvanhetleempakketdatterplaatsevoorkomt,wordtenkelhetlidvanbrabantverder toegelicht. Het Midden en Laat Weichseliaan homogeen leem kan beschreven worden als een gele, kalkrijke loess. Aan de hand van DraUverschijnselen kan men afleiden dat de loess werd afgezet door noordoostelijkewinden.hetleemisindrogeomstandighedenvaakpoederigofbros.deafzettingen 15 Matthijs2009:21 16 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 12

21 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem bestaanmeestaluitongelaagdofsomszwakgestratifieerdeleem.hetbetrefthierdusmeestaleen zuiver eolische sequentie. Sporadisch kunnen enkele slecht herkenbare intercalaties van oudere herwerktesedimentenwaargenomenworden.hetleemwordttegenwoordigvooralwaargenomen opplateausofquasivlakkedelen,waarerbijnageenhellingswerkingis. DekenmerkenwijzeneropdathethiergaatomleembehorendetothetLidvanBrabant.Dikwijls wordt de basis van dit pakket gekenmerkt door een typische horizont, namelijk de Bodem van Kesselt. Debovenste2à3misvaakontkalktenverweerdtoteenalfisolUbodem.Dezebodemiskleirijken wordt in boorbeschrijvingen vaak benoemd als terreuàubriques. Dit leem werd op vele plaatsen gebruiktvoordevervaardigingvanbakstenen.deouderdomvanhetlidvanbrabantwordtgesteld oplaatweichseliaan 17. Fig.3.4:UittrekselvandeQuartairgeologischekaartmetwaterlopenensitueringvanhet projectgebied Schroyen2003:37 18 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 13

22 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem 3.1.4Bodemontwikkeling BinnendegrenzenvanhetprojectgebiedkomenvolgensdebodemkaartbebouwdeUgronden(OB) voor(fig.3.5),watnormaalisomdathetgelegenisbinnenhetdomeinvandeluchthaven.daarnaast valthetopdaterzicheencomplexvandrogeleemu(ab)endrogezandleembodems(lb)indebuurt bevindt. Fig.3.5:Bodemkaartmetaanduidingvanhetprojectgebied Terreinwaarnemingen Opbasisvanderesultatenvandeterreinwaarnemingen(registratievan5profielen(fig.3.6))kanhet terrein worden opgedeeld in minstens twee verschillende geomorfologische of pedogenetische zones(fig.3.7).vanelkezonekanéénprofielalsreferentieprofielgebruiktworden.aangezienprofiel 5nietkonwordenonderzocht,isnietuittemakenofdezeaansluitbijéénvanbeideanderezones. Profiel X Y Z Bodemtypeop kaart Bodemtypeop terrein , ,18 39,89 OB Lba , ,92 40,41 OB Lba , ,91 39,68 OB Lba , ,06 40,44 OB Aba , ,23 42,24 OB NVT Fig.3.6:Tabelmetprofielen 19 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 14

23 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Fig.3.7:Bodemkaartmetaanduidingvanhetprojectgebied,deprofielenendeverschillende pedogenetischezones Referentieprofiel1 Referentieprofiel 1 (profiel 1 ) (fig. 3.8) betreft een intact bodemprofiel. Er zijn geen sporen van vergravingen.debodemkanwordengeklasseerdalslba1:zandleemgrondenmettextuurbhorizont; Ahorizontminderdan40cm.DeLba1grondenhebbendezelfdemorfologischekenmerkenalsde Aba1gronden.Inveelgevallenwordtopmatigediepteeenzandigesolifluctiehorizontaangetroffen, dieeropwijstdathetniveoueolischzandleemdekoorspronkelijkdunwas.dezegrondenkomenvoor indestreekvansteenokkerzeelenerpsukwerpsoplichteterreinverhevenhedenwaardeerosiede eluvialelaagheeftkunnenaantasten 21. HetprofielwordtgekenmerktdooreenApUhorizont(1)diesindslang,hoofdwaarschijnlijksindsde aanplanting van het bos, niet meer is bewerkt en daardoor is vervaagd. Daaronder bevinden zich mogelijk restanten van de EUhorizont en een BtUhorizont, beide vermengd met elkaar door biologische activiteit (2). De eigenlijke BtUhorizont ligt daaronder en in de diepte verloopt deze in banden (3). Onder de BtUhorizont kan de CUhorizont worden verwacht maar het is een ontkalkte horizontdietochalverkleuringvertoont(4).deeigenlijkecuhorizontligtopmeerdan200cmdiepte. Hetiseenkalkrijkzandlemigtotfijnzandigsedimentdatkalkrijkezandsteenbevat(5). Profiel1isrepresentatiefvoorprofielen2en3,metalsverschildathetsedimentvandeprofielen2 en 3 zachter is omwille van de aanwezigheid van voldoende vocht in de ondergrond. Bij profiel 1 waren bomen aanwezig die de grond hebben uitgedroogd en verhard. Bij profiel 2 was er geen vegetatieeneenzandbergaanwezig.profiel3wasbedolvenondereendikkemeterophoging. 20 Onderliggendekaartlaag: Geopunt(AGIV). 21 Baeyens1958:38 15

24 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Fig.3.8:Referentieprofiel Referentieprofiel2 Referentieprofiel2(profiel4)(fig.3.9)wordtafgedektdooreeninstabielophogingspakketvanca.1 m dikte (1). Het eigenlijke bodemprofiel bestaat uit twee onderscheiden sedimenten die worden gescheidendooreendungrindlaagje.hetbovenstesedimentisongeveer155cmdikenbestaatuit leem.daarinheeftzicheenbodemontwikkelddiekanwordenbeschrevenalsaba1.debthorizont isduidelijkaanwezig(2).ditpakketwordtgescheidenvanhetzandlemigtotfijnzandigsediment(3) door een dun grindlaagje (deflatiegrind?) met op het contactvlak tussen de sedimenten duidelijke ijzeraanrijking. Het zandlemig tot fijnzandig materiaal is verweerd maar toch kon het onverweerd kalkhoudendsedimentnogwordenbereikt. 16

25 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Hetishoogstwaarschijnlijkzodateendeelvanhetsedimentwerdweggeërodeerdendaarnabedekt door(eolisch)leem(silt).oferopdatmomentaleenbodemwasgevormdenhoedieeruitzag,is nietteachterhalen Fig.3.9:Referentieprofiel Profiel5 Profiel 5 (fig. 3.10) wordt gekenmerkt door een ophogingspakket dat zeer instabiel bleek door de sterke vermenging van zand, beton, plastic,. Er was enkel de optie om nog door het pakket te graven en te kijken hoe dik dit was. Het gaat hier om een pakket van om en bij de 2 m dikte waaronder met zekerheid een Bt horizont ligt waarvan niet duidelijk is in welk materiaal deze is ontwikkeld(aofl). 17

26 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Zeker is ook dat het reliëf hierdoor is beïnvloed. De reliëfkaart toont immers aan dat het profiel duidelijk hoger ligt dan de andere profielen (fig. 3.2). Verminderd met de dikte van het ophogingspakket (40,24m TAW) komt men op ongeveer dezelfde hoogte als de andere profielen (39,34 40,21mTAW).Hettaluddattezienis,isdusvanantropogeneoorsprongennieteenszooud (max.60jaar). Fig.3.10:Profiel5 Aandehandvandereferentieprofielenkanbeslotenwordendatdegegevensvandebodemkaart gewijzigd moeten worden en dat de indeling als OB niet klopt. De aangetroffen bodems sluiten hoofdzakelijkaanbijdelba1uenaba1ugronden. Debodembewaringiszeergoedenerwerdengeensporenaangetroffenvanontginning.Eventuele archeologischesporenkunnendusnoginsituaanwezigzijn. 18

27 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Hoofdstuk4 Synthese 4.1Interpretatieendatering Opdezeplaatszijndebodemseigenlijkvrijintactgebleven.Erzijngeensporenvanontginning.Enkel inprofiel4zijnersporenvanerosievandezandlemigetotfijnzandigebodemwaartenemenmet afzettingvaneenlemigpakket. Er zijn twee bodemtypes aanwezig. De eerste is een Lba1 als bodemtype met een Ap UBtUBCUC bodemhorizontenopeenvolgingwaarbijap staatvooreenoudeploeglaag(relictsindsaanlegvan hetbos).ditwordtgeillustreerddoorprofielen1tot3. DetweedeiseenAba1alsbodemtypedatdezelfdebodemhorizontenopeenvolgingheeftalsLba1. Volgensdegegevensvandetertiairgeologischekaartishetzandlemigetotfijnzandigemateriaalte vergelijkenmethetzandvanlede. Het*Zand*van*Lede*bestaat*uit*licht*glauconiethoudend,*fijn,*grijs* zand*dat*bovendien*kalkhoudend*is.*er*komen*enkele*banken*zandige*kalksteen*of*kalkzandsteen*in* voor,*die*als*bouwsteen*bekend*zijn*onder*de*naam*ledesteen*of*ook*balegemse*steen*naar*de*laatste* winningsplaats. Inditgevalbetekenthetdathetdagzoomtinprofielen1tot3enishetbedektdooreenleempakket in profiel 4. De bodemontwikkeling heeft ter hoogte van profielen 1U3 dus plaatsgevonden in het tertiair sediment. Ter hoogte van profiel 4 heeft de bodemontwikkeling plaatsgevonden in het quartairsediment. 4.2Beantwoordingonderzoeksvragen Hetdoelvanditbodemkundigvooronderzoekiseenomevaluatievandebewaringstoestandvande bodemoptemaken.aangezienenkeldezonevandebrandweerkazernewerdonderzocht,handelen de antwoorden ook enkel over deze zone. Hierbij moeten minimaal volgende onderzoeksvragen beantwoordworden: * Wat*is*de*aard,*de*omvang*en*de*eventuele*datering*van*de*zandsteenontginning*en*in*welke*mate* hebben*zij*het*archeologisch*niveau*verstoord?* Er werden geen sporen van zandsteenontginning aangetroffen. Er is dan ook geen sprake van verstoringvanhetarcheologischniveauhierdoor. Wat*was*de*invloed*van*de*bestaande*bebouwing/verhardingen*op*het*archeologisch*niveau?* Erwerdengeenprofielputtengezetopdelocatiewaargebouwenstonden,erwerdenevenwelook geen sporen aangetroffen van verstoring van de bodem door oudere gebouwen of andere activiteiten.deenigevormvanverstoringzijnophogingspakkettenbovenopdenatuurlijkebodem. Op*welke*diepte*bevindt*zich*de*natuurlijke*bodem?* Denatuurlijkebodemkomtvooronderdeophogingenistesituerentussen39,34men40,24mTAW. Afhankelijkvandelocatieisdieonbestaandoftot2mdik.Hetarcheologischvlakisvlakonderde (begraven)ploeghorizontaanwezig(fig.4.1).* Welke*delen*van*het*terrein*komen*in*aanmerking*voor*vervolgonderzoek?* 19

28 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Het volledige terrein (4 ha) komt in aanmerking voor een vervolgonderzoek in de vorm van proefsleuven.erheeftimmersgeenhistorischeontginningplaatsgevondenenerwerdenookgeen recente verstoringen aangetroffen. Hierdoor is de bodem volledig bewaard en kunnen archeologischerestennoginsituaanwezigzijn.vanwegedeaanzienlijkeophogingdieinhetwesten werdaangetroffenkandezereedsweggegravenwordentotongeveer40,5mtaw,indienditpastin hetontwerpvandenieuwtebouwenbrandweerkazerne.ookdienendebomengerooidteworden, diesowiesogerooidmoetenworden. Fig.4.1:Hoogtearcheologischvlak(m.TAW) 20

29 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Hoofdstuk5 Besluit Conformart.4 2vanhetDecreethoudendeBeschermingvanhetArcheologischPatrimoniumvan 30juni1993(B.S ),gewijzigdbijdecreetvan18mei1999(B.S ),28februari 2003 (B.S ), 10 maart 2006 (B.S ), 27 maart 2009 (B.S ) en 18 november2011(b.s )zijndeeigenaarendegebruikerertoegehoudendearcheologische monumenten die zich op hun gronden bevinden te bewaren en te beschermen en ze voor beschadigingenvernielingtebehoeden. Wegens de bouw van een brandweerkazerne worden eventuele archeologische waarden in de ondergrondbedreigdenlegdeonroerenderfgoedeenbodemkundigvooronderzoekvanhetterrein op.denoordelijkezonewaarvaneveneenssprakeisindebijzonderevoorwaardenvaltbuitendeze opdracht. Uitderesultatenvanhetveldwerkbleek dat debodemnogintactiseneventuelearcheologische sporennoginsituaanwezigkunnenzijn.erwerdendanookaanbevelingengeformuleerdvooreen verderarcheologischvooronderzoekoverhetvolledigeprojectgebied. Bijeventuelevrijgavehetterreinblijvendealgemenebepalingendievoorzienzijnin: " het decreet van 30 juni 1993 houdende bescherming van het archeologisch patrimonium, gewijzigdbijdedecretenvan18mei1999,28februari2003,10maart2006,27maart2009 en18november2011(bs , , , en ) " enhetbesluitvandevlaamseregeringvan20april1994totuitvoeringvanhetdecreetvan 30 juni 1993 houdende de bescherming van het archeologisch patrimonium, gewijzigd bij besluiten van de Vlaamse Regering van 12 december 2003, 23 juni 2006, 9 mei 2008, 4 december2009,1april2011en10juni2011 van toepassing, meer bepaald voor de bepalingen over de meldingsplicht van eventuele toevalsvondstentijdenshetverdereverloopvandewerken. 21

30 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem 22

31 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem Bibliografie BaeyensL.&DudalR.1958:BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladZaventem 88,Gent. De Raymaeker A., Steenhoudt M. & Smeets M. 2014: ArcheoUrapport 255: Het archeologisch vooronderzoekaandecoenenstraattesteenokkerzeel,kesselulo. HurxM.2013:Architectenaannemer.DeopkomstvandebouwmarktindeNederlanden1350U1530, Nijmegen. MatthijsF.V.2009:ToelichtingenbijdeGeologischeKaartvanBelgiëUVlaamsGewest,Kaartblad31U 39,BrusselUNijvel,Brussel. SchroyenK.2003:ToelichtingbijdeQuartairgeologischeKaartUkaartblad31U39,BrusselUNijvel. SmeetsM.2015:ArcheoUrapport260:HetarcheologischvooronderzoekaandeHaachtsesteenwegte Melsbroek,KesselULo. Yperman W. & Smeets M. (eds.) 2012: ArcheoUrapport 103: Het archeologisch vooronderzoek te MachelenUBrucargo,KesselULo. Yperman W. & Smeets M. 2013a: ArcheoUrapport 161: Het archeologisch vooronderzoek aan de SterckxstraatteSteenokkerzeel,KesselULo. Yperman W. & Smeets M. 2013b: ArcheoUrapport 167: Het archeologisch vooronderzoek aan de DiegemstraatteZaventem,KesselULo. 23

32 HetbodemkundigvooronderzoekopdenationaleluchthaventeZaventem 24

33 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel Bijlage 1 Fotoinventaris Vergunningsnummer (F)oto, (O)verzicht, (PR)ofiel, (V)lak, (C)oupe, (D)etail, (W)erkfoto, (V)ondst, OVERZICHT-FO-1 Volgnummer (S)poor, (PR)profiel, (SL)euf, (W)erk(P)ut, (L)osse(V)ondst, (P)aleo(B)oring, (M)etaal(D)etectie, OVERZICHT-FO PP1-FW PP1-FW PP2-FW PP3-FW PP3-FW PP3-FW PP3-FW PP4-FW PP4-FW PP4-FW PR4-FD PR4-FD PR4-FD PR4-FD PR4-FPR PR4-FPR PR4-FPR PR4-FW PR4-FW PR5-FD PR5-FPR PP4-FW PP5-FW PP5-FW PP5-FW PR1-FD PR1-FD PR1-FD PR1-FD PR1-FD PR1-FPR PR1-FPR PR1-FW PR2-FD PR2-FD PR2-FD PR2-FPR PR2-FPR PR2-FPR PR3-FD PR3-FD PR3-FD PR3-FD PR3-FD PR3-FPR PR3-FPR-2 29

34 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel 30

35 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel Bijlage 2 Profielinventaris Profiel PR1 1. Algemene gegevens 1. Beschrijver: Ludo Fockedey, Studiebureau Archeologie. 2. Soort onderzoek: Archeologisch: Proefputten 3. Plaats: Steenokkerzeel - Nationale luchthaven 4. Hoogteligging: 39,89 m TAW. 5. Coördinaten: ,91 N; ,18 O. (lamb 72) 6. Datum: dinsdag, 17/11/ Tijdsstip: 09:24:56 u. 8. Landgebruik: Bos 9. Weersomstandigheden: Matige temp., Half bewolkt 10. Oriëntatie: Z. 11. Bodemeenheid: Lba1 (droge zandleembodem met textuur B-horizont met een dunne A-horizont (<40cm)) 2. Profielbeschrijving H1 (Ap) 0-30 cm: ReZaLo Z>L; DGr-Br ; Veel bio, Hu; ReD onregelmatige ondergrens. H2 (E) cm: ZeHaVa Z>K; Gl-Br ; Veel bio; ReD onregelmatige ondergrens. Vermenging van E- en Bt-horizont door bioturbatie. H3 (Bt) cm: ZeHaVa L>K; DBr-Gl ; ZeS golvende ondergrens. Zwak hoekig blokkig H4 (BC) cm: ZeHaVa Z>L; gelg. LGl-Go m. DBr- Gl ; Grind; ZeS golvende ondergrens. Bt en C in banden H5 (C) cm: ZeHaVa Z>L; LGl-Go m. DBr-Gl lgs. ; ZeS golvende ondergrens. H6 (R) 200- cm: ZeHaVa Z>L; LGl-Go ; Br: Kalkzandsteen, ; Discontinue kalkrijke zandsteenbank Bereikte diepte: -205 cm. Grondwatertafel: Niet bereikt. Opmerkingen: 31

36 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel Profiel PR2 1. Algemene gegevens 1. Beschrijver: Wouter Yperman, Studiebureau Archeologie. 2. Soort onderzoek: Archeologisch: Proefputten 3. Plaats: Steenokkerzeel - Nationale luchthaven 4. Hoogteligging: 40,41 m TAW. 5. Coördinaten: ,36 N; ,92 O. (lamb 72) 6. Datum: dinsdag, 17/11/ Tijdsstip: 09:44:35 u. 8. Landgebruik: Braak 9. Weersomstandigheden: Matige temp., Half bewolkt 10. Oriëntatie: ZO. 11. Bodemeenheid: Lba1 (droge zandleembodem met textuur B-horizont met een dunne A-horizont (<40cm)) 2. Profielbeschrijving H1 (Verstoring) 0-20 cm: ; (LRd); H2 (Ap) cm: ; (Zw); Veel bio, Hu; H3 (Bt) cm: ; (Pr); H4 (BC) cm: ; (DGl); H5 (C) cm: ; (Gl); H6 (R) 200- cm: ; (LGr); Bereikte diepte: -200 cm. Grondwatertafel: Niet bereikt. Opmerkingen: 32

37 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel Profiel PR3 1. Algemene gegevens 1. Beschrijver: Wouter Yperman, Studiebureau Archeologie. 2. Soort onderzoek: Archeologisch: Proefputten 3. Plaats: Steenokkerzeel - Nationale luchthaven 4. Hoogteligging: 39,68 m TAW. 5. Coördinaten: ,34 N; ,91 O. (lamb 72) 6. Datum: dinsdag, 17/11/ Tijdsstip: 10:01:32 u. 8. Landgebruik: Braak 9. Weersomstandigheden: Matige temp., Half bewolkt 10. Oriëntatie: W. 11. Bodemeenheid: Lba1 (droge zandleembodem met textuur B-horizont met een dunne A-horizont (<40cm)) 2. Profielbeschrijving H1 (Ap) 0-28 cm: ; (Zw); Veel bio, Hu; H2 (Aa) cm: ; (DGr); H3 (Bt) cm: ; (Pr); H4 (BC) cm: ; (DGl); H5 (C) cm: ; (Gl); H6 (R) 195- cm: ; (LGr); Bereikte diepte: -195 cm. Grondwatertafel: Niet bereikt. Opmerkingen: 33

38 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel Profiel PR4 1. Algemene gegevens 1. Beschrijver: Wouter Yperman, Studiebureau Archeologie. 2. Soort onderzoek: Archeologisch: Proefputten 3. Plaats: Steenokkerzeel - Nationale luchthaven 4. Hoogteligging: 40,44 m TAW. 5. Coördinaten: ,79 N; ,06 O. (lamb 72) 6. Datum: dinsdag, 17/11/ Tijdsstip: 10:39:59 u. 8. Landgebruik: Braak 9. Weersomstandigheden: Matige temp., Half bewolkt 10. Oriëntatie: ZW. 11. Bodemeenheid: Aba1 (droge leembodem met textuur B-horizont met een dunne A-horizont (<40cm)) 2. Profielbeschrijving H1 (Ap) 0-35 cm: ; (Zw); Veel bio, Hu; H2 (Ophoging) cm: ; (Rd); H3 (Ap2) cm: ; (Br); H4 (Bt) cm: ; (Pr); H5 (C) cm: ; (Gl); H6 (R) 320- cm: ; (LGr); Bereikte diepte: -325 cm. Grondwatertafel: Niet bereikt. Opmerkingen: 34

39 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel Profiel PR5 1. Algemene gegevens 1. Beschrijver: Wouter Yperman, Studiebureau Archeologie. 2. Soort onderzoek: Archeologisch: Proefputten 3. Plaats: Steenokkerzeel - Nationale luchthaven 4. Hoogteligging: 42,24 m TAW. 5. Coördinaten: ,86 N; ,23 O. (lamb 72) 6. Datum: dinsdag, 17/11/ Tijdsstip: 10:59:52 u. 8. Landgebruik: Wegberm 9. Weersomstandigheden: Matige temp., Half bewolkt 10. Oriëntatie: NW. 11. Bodemeenheid: OB (bebouwde zone) 2. Profielbeschrijving H1 (Ophoging) cm: ; (Rd); H2 (Bt) 200- cm: ; (Pr); Bereikte diepte: -260 cm. Grondwatertafel: Niet bereikt. Opmerkingen: 35

40 Het archeologisch vooronderzoek aan de Nationale luchthaven te Steenokkerzeel 36