Jaarverslag Stichting Pensioenfonds HAL. Rotterdam

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014 Stichting Pensioenfonds HAL Rotterdam

2 Inhoud Algemene gegevens 3 Samenstelling Bestuur, Directie, Verantwoordingsorgaan, etc. 4 Meerjarenoverzichten van kengetallen en kerncijfers 5 Jaarverslag 7 Bestuursverslag 8 Inleiding 8 Bestuur 9 Onttwikkelingen ten aanzien van pensioenen 15 Ontwikkelingen ten aanzien van beleggingen 20 Integraal risicomanagement 22 Vooruitzichten 23 Jaarrekening 24 Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht 29 Actuariële en bedrijfstechnische analyse 30 Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten 31 Overige gegevens 53 Resultaatbestemming 53 Vaststelling 53 Financiële overeenkomst met sponsor 53 Gebeurtenissen na balansdatum 53 Verslag van het Verantwoordingsorgaan 55 Actuariële verklaring 57 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 59 Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 2

3 Algemene gegevens Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 3

4 Samenstelling Bestuur, Directie, Verantwoordingsorgaan, etc. 1 Bestuur Aangewezen door de Raad van Commissarissen van HAL Holding N.V. M.F. Groot (man, 55) voorzitter tot 13 maart 2015 A.S. Vink (man, 37) voorzitter periodiek aftredend per S.E. Eisma (man, 65) lid periodiek aftredend per Gekozen door de pensioengerechtigden A.C. Snelleman (man, 80) secretaris periodiek aftredend per Gekozen door de deelnemers R.L. de Visser (man, 34) lid periodiek aftredend per Directie R. Kers (man, 49) directeur sinds T.L. van der Hoeven (man, 53) directeur sinds Verantwoordingsorgaan J.B. van Marwijk Kooij (man, 56) voorzitter periodiek aftredend per C. Bax (man, 82) periodiek aftredend per J.J. de Haan (man, 74) periodiek aftredend per C.P. Huurman (man, 75) periodiek aftredend per H.E. van der Veen (man, 66) periodiek aftredend per A.S. Vink (man, 37) afgetreden per J.N. Verhoeven (vrouw, 27) periodiek aftredend per Onafhankelijk Accountant F.J. van Groenestein PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. te Rotterdam 5 Adviserend Actuaris X.A.F.W. Koken Towers Watson Netherlands B.V. te Rotterdam 6 Certificerend Actuaris M.W. Heemskerk Mercer (Nederland) B.V. te Amstelveen Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 4

5 Meerjarenoverzichten van kengetallen en kerncijfers DEELNEMERS Aantallen Deelnemers (actieve) Gewezen deelnemers Ouderdomspensioen Nabestaandenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen Totaal deelnemers Bedragen x EUR Pensioenuitkeringen Ouderdomspensioen Nabestaandenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen Totaal pensioenuitkeringen Gratificaties Toegekende pensioenaanpassing* 0,75% 0,90% 2,03% 2,33% 1,38% 0,40% 2,53% 1,48% 1,25% 1,45% * Het Fonds heeft geen ambitie om jaarlijks toeslagen te geven op pensioenrechten en pensioenaanspraken. Het Bestuur besluit jaarlijks of een toeslag wordt verleend, rekening houdend met de financiële positie van het Fonds (toeslagmatrix B). Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 5

6 FINANCIËLE KERNCIJFERS Bedragen x EUR Beleggingsopbrengsten Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten (12.165) (40.435) Vermogensbeheerkosten* (202) (231) (4) (5) (7) (9) (9) (8) (7) (8) Totaal beleggingsopbrengsten (10.988) (38.575) Performance Aandelen 2,40% 19,41% 19,67% -17,45% 15,73% 41,86% -45,17% 5,24% 24,42% 28,16% Obligaties -0,29% -2,57% 3,65% 7,03% 2,80% 6,14% 6,40% 3,45% 0,59% 3,79% Obligatiefondsen -% -% -% -% - 0,31% 8,49% 2,86% 1,90% -1,89% 5,12% Hypothecaire leningen 2,67% 3,09% 3,71% 3,76% 3,66% 3,32% 3,31% 3,32% 3,63% 3,28% Deposito s en liquide middelen 1,17% 1,32% 1,94% 1,90% 1,87% 2,28% 3,79% 4,05% 3,29% 1,92% Total return 1,66% 12,03% 12,78% -8,56% 9,84% 23,56% -25,93% 4,42% 13,16% 15,37% Beleggingsportefeuille Aandelen Obligaties Obligatiefondsen Hypothecaire leningen Deposito s en liquide middelen Totaal beleggingen Overige activa en passiva (29) (132) (1.695) 984 Totaal aanwezig vermogen Technische voorzieningen Stichtingskapitaal en reserves Solvabiliteit Dekkingsgraad ** 184% 216% 190% 187% 230% 220% 187% 292% 227% 205% Rentetermijnstructuur 1,90% 2,68% 2,36% 2,68% 3,34% 3,70% 3,80% 4,70% 2% 2% * Met ingang van het boekjaar 2013 is een deel van de pensioenuitvoeringskosten toegerekend aan de vermogensbeheerkosten. ** Met ingang van 1 januari 2007 zijn de technische voorzieningen vastgesteld op basis van de door DNB vastgestelde rentetermijnstructuur. Tot en met het boekjaar 2006 zijn de technische voorzieningen vastgesteld op basis van een vaste rekenrente van 2%. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 6

7 Jaarverslag Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 7

8 Bestuursverslag 1 Inleiding Voor u ligt het verslag over het 77 e boekjaar van Stichting Pensioenfonds HAL (het Fonds ), opgericht op 15 december 1937 en statutair gevestigd te Rotterdam en met adres Weena 696, 3012 CN te Rotterdam. Het Fonds is ingeschreven bij het stichtingenregister van de Kamer van Koophandel onder nummer Doelstelling Het Fonds heeft ten doel ter uitvoering van door de werkgever overeengekomen pensioenovereenkomsten, het verstrekken van pensioenen en andere uitkeringen aan deelnemers en gewezen deelnemers en hun nabestaanden. 1.2 Missie Het Bestuur van het Fonds zet zich voor deze doelstelling in door een solide financieel beheer te voeren, waardoor de verplichtingen ten opzichte van de belanghebbenden nu en in de toekomst nagekomen kunnen worden tegen voor de werkgever redelijke kosten. Het Fonds wil een zo goed mogelijke invulling geven aan de uitvoering van de pensioenovereenkomsten die de werkgever heeft afgesloten met haar (gewezen) werknemers. De uitvoering van de overeenkomsten dient correct, maatschappelijk verantwoord en zo (kosten)efficiënt mogelijk te geschieden. De ambitie is een duurzaam en betrouwbaar pensioenfonds te zijn, dat zijn financiële verplichtingen en ambities nu en in de toekomst waar kan maken. 1.3 Visie / Strategie Het Fonds tracht deze missie uit te voeren door de opzet van het Fonds zo eenvoudig mogelijk te houden. Dit komt met name tot uitdrukking in de opzet van het beleggingsbeleid, de pensioenregeling en de governance. De pensioensector staat echter ingrijpende veranderingen te wachten die zorgen voor een toename van de complexiteit en onzekerheid, welke het soms lastig kunnen maken onze visie / strategie uit te voeren. Zowel binnen de huidige en komende wettelijke kaders streeft het Fonds naar een goede pensioenvoorziening. Communicatie en transparantie acht het Fonds van groot belang ten einde verwachtingen te managen alsook pensioenbewustzijn en betrokkenheid te vergroten. Om onze missie te kunnen uitvoeren en hoge kwaliteit te leveren is sprake van een robuust beleidskader, goed pensioenfondsbestuur, monitoring van de beheerders van de beleggingsfondsen waarin het Fonds heeft geïnvesteerd en wordt goed samengewerkt met de werkgever, vertegenwoordigers van de fondsleden, adviseurs,en uitvoerende partijen op het gebied pensioenuitvoering. Daarnaast toetst het Bestuur periodiek de effectiviteit van zijn beleid en stuurt zo nodig bij. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 8

9 2 Bestuur 2.1 Bestuur Governance In het kader van de invoering van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen per 1 juli 2014 heeft het Bestuur, na een evaluatie van het huidige bestuursmodel en het functioneren van het Bestuur en de overige organen, gekozen voor handhaving van een paritair bestuursmodel met een jaarlijkse visitatie. Nadat het Bestuur de werkgever heeft geraadpleegd en het Verantwoordingsorgaan en de Deelnemersraad om advies heeft gevraagd, heeft het Bestuur een keuze voor het paritaire bestuursmodel gemaakt. Alle belanghebbenden onderschrijven de keuze van het Bestuur. Het Verantwoordingsorgaan blijft gehandhaafd en de Deelnemersraad is per 1 juli 2014 opgeheven. De fondsdocumenten zijn in 2014 aangepast aan de nieuwe situatie. De heer Groot heeft in het najaar van 2014 te kennen gegeven zijn functie als voorzitter en lid van de Beleggingscommissie te willen beëindigen in verband met zijn benoeming tot CEO van de werkgever. Het Bestuur wil de heer Groot graag bedanken voor de bijdragen die hij heeft geleverd aan het Fonds. Door de werkgever is de heer A.S. Vink voorgedragen als zijn opvolger. In de bestuursvergadering van 8 december 2014 is deze voordracht door het Bestuur besproken. Het Bestuur heeft deze voordracht getoetst aan de profielschetsen voor voorzitter en lid van de beleggingscommissie (o.a. deskundigheid, competenties, diversiteit, tijdsbeslag). Het Bestuur heeft besloten de heer Vink te benoemen onder de opschortende voorwaarde van instemming door De Nederlandsche Bank. Deze instemming is op 13 maart 2015 ontvangen. Bestuursvergaderingen Het Bestuur kwam gedurende het boekjaar 2014 drie maal in vergadering bijeen. Onder meer de volgende onderwerpen kwamen aan de orde: - het vaststellen van de jaarrekening 2013; - het beleggingsbeleid; - de pensioen- en vermogensbeheerkosten; - de integrale risicoanalyse; - de kwetsbaarheidsanalyse; - de Wet versterking bestuur pensioenfondsen; - de beoordeling van de business case en voorwaarden voor eventuele financiering van Stichting HAL Wonen; - het nieuw financieel toetsingskader; - het Witteveen-kader; - de Code pensioenfondsen; - de contacten met De Nederlandsche Bank (DNB); - de toetsing van diverse beleidsstukken; - de deskundigheidsbevordering en zelfevaluatie; - de benoeming van bestuursleden; - het vaststellen van de pensioenaanpassing per 1 januari 2015; - het toekennen van een kerstgratificatie. Evaluatie Het bestuurlijk functioneren is in december 2014 geëvalueerd onder begeleiding van een Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 9

10 externe deskundige. Bij deze jaarlijkse evaluatie staat het Bestuur stil bij de wijze van besturen, de manier waarop besluiten tot stand komen en ieders bijdrage daaraan. Zaken die aan de orde komen, zijn het functioneren als team, deskundigheid, integriteit, het besluitvormingsproces en de voorbereiding daarvan. De belangrijkste conclusie uit de evaluatie is dat het Bestuur goed functioneert. Diversiteit Het Fonds is zich bewust van het belang van diversiteit. Het Fonds streeft naar diversiteit in de samenstelling van het Bestuur en het Verantwoordingsorgaan zonder concessies te doen aan de eisen voor geschiktheid. In lijn met de Code Pensioenfondsen, verstaat het Fonds onder diversiteit het volgende: de samenstelling van Bestuur en Verantwoordingsorgaan is complementair en vormt een redelijke afspiegeling van de belanghebbenden; in het Bestuur en het Verantwoordingsorgaan hebben ten minste één man en één vrouw zitting; in het Bestuur en het Verantwoordingsorgaan hebben ten minste één lid boven de veertig en één lid onder de veertig zitting. Bij het ontstaan van een vacature in het Bestuur of het Verantwoordingsorgaan zal het Fonds in het kader van het diversiteitsbeleid het volgende doen: bij zowel de oproeping tot kandidaatstelling als in de profielschets wordt de gewenste diversiteit benadrukt; bij de werving van kandidaten wordt mensen die passen bij de diversiteitsdoelstelling van het Fonds aangemoedigd zich kandidaat te stellen; toetsing van kandidaten gebeurt mede aan de hand van deze doelstelling. Jaarlijks beoordeelt het Bestuur de stand van zaken en of aanvullende maatregelen nodig zijn. Daarnaast zal het Bestuur de doelstellingen en (effectiviteit van) de ingezette middelen op langere termijn evalueren. Het Fonds voldoet op dit moment niet volledig aan de diversiteitskenmerken zoals benoemd in de Code Pensioenfondsen. Gezien de omvang van de fondsorganen en de samenstelling van het deelnemersbestand is het echter niet altijd mogelijk om binnen één orgaan aan alle aspecten van diversiteit invulling te geven. 2.2 Directie en dagelijkse leiding De dagelijkse leiding wordt gevormd door de Directie. Regelmatig vindt overleg plaats tussen de Directie en het Bestuur. Maandelijks legt de Directie verantwoording af aan het Bestuur door middel van een managementrapportage. De bevoegdheden en taken van de Directie zijn door het Bestuur vastgelegd in een reglement. 2.3 Deelnemersraad Het Bestuur en de Directie van het Fonds hebben in 2014 eenmaal met de Deelnemersraad vergaderd. Tijdens deze vergadering zijn o.a. de jaarrekening en het jaarverslag over het jaar 2013, het beleggingsbeleid en de per 1 juli 2014 in werking tredende Wet versterking bestuur pensioenfondsen en de daarmee samenhangende wijziging van statuten en reglementen besproken. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 10

11 Als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen is de Deelnemersraad per 1 juli 2014 opgeheven en per die datum opgegaan in het Verantwoordingsorgaan nieuwe stijl (zie onder 2.4). 2.4 Verantwoordingsorgaan Het Bestuur en de Directie van het Fonds hebben in 2014 tweemaal met het Verantwoordingsorgaan vergaderd. Tijdens deze vergaderingen zijn o.a. de jaarrekening en het jaarverslag over het jaar 2013, het daarin opgenomen verslag van het Verantwoordingsorgaan, het verslag van de Visitatiecommissie, de Wet versterking bestuur pensioenfondsen en de voorgenomen visitatie 2015 besproken. Verder heeft de voorzitter van het Verantwoordingsorgaan met enige regelmaat tussentijds overlegd met de Directie van het Fonds over de gang van zaken, in het bijzonder ook over de voorbereiding van de in werking treding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen en de daarmee samenhangende wijziging van de statuten van het Fonds en het reglement Verantwoordingsorgaan. Deze stukken zijn vervolgens ook in de vergadering van het Verantwoordingsorgaan aan de orde gekomen. Als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen is per 1 juli 2014 het Verantwoordingsorgaan nieuwe stijl ontstaan, met nieuwe taken en bevoegdheden. De heer A.S. Vink heeft in verband met zijn beoogde benoeming tot voorzitter van het Fonds zijn lidmaatschap van het Verantwoordingsorgaan per 10 december 2014 beëindigd. Wij willen de heer Vink bedanken voor de bijdragen die hij heeft geleverd aan het Fonds. Door de werknemers is als zijn opvolgster mevrouw J.N. Verhoeven gekozen. 2.5 Intern en extern toezicht Intern toezicht Het Bestuur heeft, na advies van het Verantwoordingsorgaan, besloten het intern toezicht in te richten middels een Visitatiecommissie. In het voorjaar van 2015 zijn, na advies van het Verantwoordingsorgaan, de leden van de Visitatiecommissie benoemd en vanaf medio 2015 zal de visitatie plaatsvinden. In het jaarverslag over het boekjaar 2015 zal over de bevindingen van de Visitatiecommissie worden gerapporteerd. De Code Pensioenfondsen benoemt dat leden van de visitatiecommissie worden benoemd door het bestuur na bindende voordracht van het verantwoordingsorgaan. Het Fonds voldoet hier niet aan. In overleg met het Verantwoordingsorgaan van het Fonds is een gewoon adviesrecht passend bevonden. Extern toezicht Het afgelopen jaar zijn aan het Fonds geen dwangsommen of boetes opgelegd. Er zijn door De Nederlandsche Bank N.V. geen aanwijzingen aan het Fonds gegeven, noch is een bewindvoerder aangesteld of is bevoegdheidsuitoefening van organen van het Fonds gebonden aan toestemming van de toezichthouder. De vermogenspositie is zodanig dat er geen lange- of kortetermijnherstelplan van toepassing is. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 11

12 2.6 Onafhankelijk Accountant en actuaris Jaarlijks bespreekt de Directie met de onafhankelijk accountant, adviserend actuaris en certificerend actuaris de kwaliteit van de verrichte werkzaamheden. Het Bestuur zal in het jaar 2016 het functioneren van de accountant en actuarissen evalueren en de uitkomsten van deze evaluatie met de accountant of actuarissen bespreken. Ook zal het Bestuur het Verantwoordingsorgaan en de Visitatiecommissie van de uitkomsten op de hoogte stellen. 2.7 Statuten en reglementen De statuten van het Fonds en het reglement van het Verantwoordingsorgaan zijn in 2014 gewijzigd naar aanleiding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen en de Code Pensioenfondsen van de Pensioenfederatie en Stichting van de Arbeid. Vanaf 1 januari 2015 is een significante inperking van de fiscale mogelijkheden tot pensioenopbouw, het zogenoemde Witteveen-kader, van kracht geworden. De werkgever en de werknemers zijn hierover een aanpassing van de pensioenovereenkomst overeengekomen. Het Bestuur heeft in 2014 met de werkgever overlegd om de financiële en administratieve gevolgen van deze inperking en de aanpassing van de pensioenovereenkomst te beoordelen. Dit overleg heeft geresulteerd in de aanpassing van het basispensioenreglement per 31 december Deze aanpassingen worden toegelicht in paragraaf Klachten en geschillen Het Fonds heeft een klachten- en geschillenregeling. In 2014 heeft het Fonds geen klachten ontvangen. 2.9 Gedragscode Het Fonds heeft een gedragscode, waarin tevens een klokkenluidersregeling is opgenomen. Met betrekking tot de naleving van de gedragscode in 2014 zijn geen afwijkingen geconstateerd. De gedragscode van het Fonds wordt regelmatig geactualiseerd Governance In 2014 heeft het Bestuur onder andere de volgende acties ondernomen op het gebied van Pension Fund Governance: - Het Bestuur heeft over het boekjaar 2013 verantwoording afgelegd aan het Verantwoordingsorgaan. In de jaarrekening 2013 heeft het Verantwoordingsorgaan verslag gedaan van haar bevindingen. - Eind 2013 heeft de Visitatiecommissie haar visitatie afgerond. Het Bestuur en de Visitatiecommissie hebben daarna het rapport besproken. Vervolgens is het rapport in 2014 met het Verantwoordingsorgaan besproken. In de jaarrekening 2013 heeft de Visitatiecommisie verslag gedaan van haar bevindingen en hebben het Bestuur en het Verantwoordingsorgaan hun reactie op dit verslag gegeven. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 12

13 - Het Bestuur heeft, na een evaluatie van het huidige bestuursmodel en het functioneren van het Bestuur en de overige organen, gekozen voor handhaving van een paritair bestuursmodel met een jaarlijkse visitatie. - Het Bestuur heeft een aantal beleidsdocumenten beoordeeld en aangepast, waaronder de statuten en de Verklaring inzake beleggingsbeginselen. - Het Bestuur heeft onder externe begeleiding een zelfevaluatie verricht. Vanaf 1 januari 2014 is de Code Pensioenfondsen van kracht, welke door de Pensioenfederatie en de Stichting van de Arbeid is opgesteld. Het doel van de Code pensioenfondsen is dat belanghebbenden er vertrouwen in kunnen hebben dat de pensioenfondsen het aan hen toevertrouwde geld goed beheren en de belangen van alle betrokkenen evenwichtig afwegen. Deze Code beoogt de verhoudingen binnen het pensioenfonds en de communicatie met de belanghebbenden transparanter te maken en bij te dragen tot het versterken van goed pensioenfondsbestuur. Het Bestuur heeft een analyse gemaakt van de inhoud van deze Code en legt over de naleving van deze code in deze jaarrekening verantwoording af. Voor institutionele beleggers geldt als principe dat zij onder andere jaarlijks hun beleid publiceren ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht op aandelen die zij houden in beursgenoteerde vennootschappen en dat zij verslag doen van de uitvoering van dit beleid. De investeringen van het Fonds in Nederlandse beursgenoteerde aandelen vindt momenteel geheel plaats via fondsen. Als gevolg hiervan heeft het Fonds geen aandeelhoudersrechten in beursgenoteerde Nederlandse ondernemingen. Indien het Fonds in de toekomst wel directe belangen zal houden in Nederlandse beursgenoteerde aandelen, zal het Bestuur zich tijdig over het te voeren beleid buigen Communicatiebeleid Het Fonds heeft het communicatiebeleid vastgelegd in een communicatieplan. Communicatie was in 2014 voor een groot deel gericht op het managen van verwachtingen. Onze uitgangspunten houden rekening met bepalingen in de Pensioenwet en de eisen die de toezichthouder stelt. De belangrijkste communicatiedoelstellingen zijn klantgericht communiceren, pensioenbewustzijn bij de deelnemers vergroten en verantwoording afleggen over beleid en uitvoering. Hierbij worden zowel de actieve deelnemers als de in-actieve deelnemers (gewezen deelnemers en pensioengerechtigden) betrokken. Het Fonds spant zich in om in de communicatiebehoefte van alle doelgroepen te voorzien. Het Fonds gebruikt hiervoor onder andere de volgende communicatiemiddelen: Website: met o.a. jaarrekeningen, reglementen, statuten; ABTN, Verklaring beleggingsbeginselen; Uniform Pensioenoverzicht; Pensioenregister; Startbrief; Individuele gesprekken en correspondentie; Presentaties tijdens bijeenkomsten. De Code Pensioenfondsen benoemt dat het bestuur de effectiviteit van de ingezette communicatiemiddelen tenminste elke drie jaar meet. Het Fonds meet de effectiviteit niet expliciet, maar uit de ontvangen reacties van fondsleden op de diverse communicatiemiddelen blijkt dat deze begrijpelijk en effectief zijn. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 13

14 In 2014 lag de nadruk op het in samenwerking met de werkgever duidelijk uitleggen van de veranderingen in de pensioenregeling voor de actieven die per 31 december 2014 in werking is getreden Uitbesteding Het Bestuur heeft een aantal werkzaamheden uitbesteed, te weten: bewaarneming, toegang tot de Gemeentelijke Basisadministratie en ondersteunende administratieve diensten. Het Bestuur en/of Directie hebben diverse malen overleg gevoerd met de uitvoeringsorganisaties over de dienstverlening. Daarnaast zijn er op grond van de ontvangen interne beheersingsrapportages aanvullende vragen gesteld aan de uitvoeringsorganisaties over bepaalde aspecten van de kwaliteit van de beheersmaatregelen. Periodiek hebben de Beleggingscommissie en de Directie in het kader van de monitoring overleg gevoerd met de beheerders van de beleggingsfondsen waarin het Fonds heeft geïnvesteerd. In dit overleg is uitvoerig stilgestaan bij de resultaten van en de dienstverlening door deze beheerders. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 14

15 3 Ontwikkelingen ten aanzien van pensioenen 3.1 Financiële positie van het Fonds Vanaf 1 januari 2007 is voor pensioenfondsen het Financieel Toetsingskader (FTK) van kracht. Onder het FTK is het vereist eigen vermogen het vermogen dat hoort bij de zogeheten evenwichtssituatie van het Fonds. In die evenwichtssituatie is het eigen vermogen zodanig vastgesteld dat met de wettelijk vastgestelde zekerheidsmaat van 97,5% wordt voorkomen dat het Fonds binnen één jaar over minder middelen beschikt dan nodig om te kunnen voldoen aan de onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Met andere woorden, de kans dat het Fonds zich één jaar later in een situatie van onderdekking bevindt, is kleiner dan of gelijk aan 2,5%. Het (minimaal) vereist eigen vermogen wordt berekend met gebruikmaking van een standaard model. De toezichthouder, DNB, heeft een gestandaardiseerde methode vastgesteld om te toetsen of er voldoende eigen vermogen aanwezig is: de standaardtoets. De standaardtoets meet voor een aantal risicofactoren het mogelijke (negatieve) effect (in euro s) op het eigen vermogen. Omdat de resultaten van de standaardtoets afhankelijk zijn van marktomstandigheden en het risicoprofiel van de aanwezige beleggingen, fluctueren ze in de loop van de tijd. De buffers worden door het Fonds berekend met behulp van deze standaardtoets, die is aangepast om rekening te kunnen houden met actief beheer. Hierbij wordt voor de samenstelling van de beleggingen uitgegaan van de feitelijke procentuele assetmix in de evenwichtssituatie. Het vereiste eigen vermogen op basis van deze toets bedraagt ultimo 2014 EUR (2013: EUR ). Het feitelijke eigen vermogen van het Fonds ultimo 2014 bedraagt EUR (2013: EUR ). Dit betekent dat het Fonds ultimo 2014 voldoet aan de solvabiliteitstoets. Op 16 december 2014 stemde de Eerste Kamer in met de aanpassing van het financieel toetsingskader (nftk), dat daarmee vanaf 1 januari 2015 van kracht is. De aanpassing van het financieel toetsingskader raakt de financiële opzet van pensioenfondsen in alle facetten. Zo heeft het beginsel van toekomstbestendige indexatie tot gevolg dat veel fondsen minder snel zullen mogen indexeren, terwijl de nieuwe herstelsystematiek anderzijds tot gevolg heeft dat ingrijpende kortingsmaatregelen minder snel aan de orde zullen zijn. De verschillende ingrepen zouden per saldo evenwichtig moeten uitpakken voor de verschillende generaties. Het nftk is van toepassing vanaf 1 januari 2015 en heeft daarmee geen invloed op verslagjaar In deze jaarrekening wordt uitgegaan van het Financieel Toetsingskader (FTK) zoals dat gold tot en met het verslagjaar Gezien echter de ingrijpende veranderingen die het nftk met zich mee brengt achten wij het van belang om bij een aantal gevolgen al vast stil te staan. De volgende elementen hebben invloed op de de financiële positie van het Fonds: Ultimate Forward Rate (UFR)-methode; Beleidsdekkingsgraad; Vereist eigen vermogen (VEV). Door de wetgever en DNB is besloten om in 2015 de huidige UFR-methode te handhaven, met dien verstande dat de 3-maandsmiddeling komt te vervallen. Daarmee komen renteveranderingen directer in de dekkingsgraad tot uitdrukking. Dit zal een Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 15

16 verhogend effect op de technische voorzieningen per ultimo 2014 hebben van circa EUR Voor beleidsmatige besluiten die zijn gebaseerd op de financiële positie van het Fonds is vanaf 1 januari 2015 de beleidsdekkingsgraad de maatstaf. Deze beleidsdekkingsgraad wordt vastgesteld op basis van het gemiddelde van de dekkingsgraden van de voorafgaande 12 maanden. Tot slot wordt het VEV hoger als gevolg van gewijzigde parameters. In de onderstaande tabel hebben wij de diverse effecten ultimo 2014 zichtbaar gemaakt: nftk FTK Vermogen Technische voorzieningen Dekkingsgraad 177,4% 183,6% Beleidsdekkingsgraad 204,7% n.v.t. VEV strategische assetmix 25,2% 20,2% VEV feitelijke assetmix 27,7% 21,9% 3.2 Pensioenaanpassingen Het Fonds heeft geen ambitie om jaarlijks toeslagen te geven op pensioenrechten en pensioenaanspraken. Het Bestuur besluit jaarlijks of een toeslag wordt verleend, rekening houdend met de financiële positie van het Fonds (toeslagmatrix B). Per 1 januari 2014 werden de ingegane pensioenen en premievrije aanspraken van gewezen deelnemers verhoogd met 0,90%. Per 1 januari 2015 werd een verhoging van 0,75% doorgevoerd. Deze verhoging is reeds in de Voorziening pensioenverplichtingen per 31 december 2014 verantwoord. Vanaf 1 januari 2015 is een significante inperking van de fiscale mogelijkheden tot pensioenopbouw, het zogenoemde Witteveen-kader, van kracht geworden. De werkgever en de werknemers zijn een aanpassing van de pensioenovereenkomst overeengekomen. Het Bestuur heeft in 2014 met de werkgever overlegd om de financiële en adminstratieve gevolgen van deze inperking en de aanpassing van de pensioenovereenkomst te beoordelen. Het resultaat is dat de volgende aanpassingen van de pensioenregeling per 31 december 2014 van kracht zijn: - maximering van het pensioengevend salaris op EUR ; - verlaging van de franchise van EUR naar EUR ; - de mogelijkheid tot flexibilisering van de pensioenleeftijd tussen 62 jaar en de AOW-gerechtigde leeftijd. De verlaging van de franchise heeft een verhogend effect op de backservice in 2014 van EUR De maximering van het pensioengevend salaris zal in 2015 resulteren in een significante verlaging van de (gedempte) kostendekkende premie. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 16

17 3.3 Pensioenuitkeringen De pensioenuitkeringen over 2014 bedroegen EUR versus EUR in het jaar ervoor, een daling met 3,7%. Deze daling is de resultante van de toeslagen per 1 januari 2014 en de wijziging van het aantal pensioengerechtigden en hun uitkeringen. Het Fonds streeft er naar de uitkeringen rond de 20 ste van iedere maand te verrichten. In 2014 zijn alle betalingen tijdig verricht. Tevens heeft het Bestuur besloten aan alle pensioengerechtigden een gratificatie van EUR 500 (2013: EUR 500) toe te kennen. De totale kosten hiervan bedroegen EUR (2013: EUR ). Ten slotte heeft het Bestuur besloten aan alle pensioengerechtigden een kerstpakket te geven. De totale kosten hiervan bedroegen EUR (2013: EUR ). 3.4 Pensioenverplichtingen Onder het Financieel Toetsingskader dienen de verplichtingen gewaardeerd te worden tegen de marktrente. Tevens dient er bij de vaststelling van de verplichtingen rekening te worden gehouden met de ontwikkeling van de levensverwachtingen. Het Fonds hanteerde in 2013 nog de Prognosetafel AG en is ultimo 2014 overgegaan naar de Prognosetafel AG Deze Prognosetafel is een verbetering ten opzichte van de tafel AG : Geen horizon meer voor wat betreft de verbetering van de overlevingskansen; Stabieler, want mede gebaseerd op sterfte in andere Europese landen; Gebaseerd op een stochastisch model waardoor desgewenst de betrouwbaarheid van de schatting ( best estimate ) in termen van betrouwbaarheidsintervallen is aan te geven. Door de overgang op de Prognosetafel AG 2014 hanteert het Fonds de meest recente verzekeringstechnische grondslagen en de voorzienbare trend in overlevingskansen. Toepassing van de Prognosetafel AG 2014 heeft een verlagend effect op de technische voorzieningen per ultimo 2014 van EUR Uit onderzoek blijkt dat sterfte onder een populatie van pensioenfondsen in het algemeen lager ligt dan de sterfte van de gehele bevolking. De levensverwachting is hoger. In verband hiermee past het Fonds een correctie toe op de prognosetafels. Deze fondsspecifieke correctie was in 2013 gebaseerd op leeftijdsterugstellingen. In september 2014 is door Towers Watson een geactualiseerd en verfijnd model (Towers Watson ervaringssterftemodel 2014) beschikbaar gekomen, waarbij op basis van geactualiseerde en nauwkeurigere gegevens van het CBS een betere inschatting mogelijk is geworden. Het Bestuur heeft hierop door Towers Watson een onderzoek laten uitvoeren naar de ervaringssterfte die het best past bij de karakteristieken van de eigen fondspopulatie. Het Bestuur heeft naar aanleiding van dit onderzoek besloten deze fondsspecifieke correcties op basis van het Towers Watson ervaringssterftemodel 2014 (sector Commerciële dienstverlening en de hoogste inkomensklasse) met ingang van 31 december 2014 toe te passen. Dit heeft een verhogend effect op de technische voorzieningen per ultimo 2014 van EUR In het voorjaar van 2012 heeft het Fonds een onder het FTK verplichte solvabiliteits- en continuïteitstoets laten uitvoeren. De conclusie van deze toets is dat het Fonds met een Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 17

18 zekerheid van meer dan 95% zowel op korte, lange en zeer lange termijn aan haar verplichtingen zal kunnen voldoen. Onder het nftk wordt de continuïteitstoets vervangen door een jaarlijkse haalbaarheidstoets. Als voorbereiding hierop zal het Fonds in het voorjaar van 2015 een Asset-Liability Management-studie (ALM) laten uitvoeren. 3.5 Herverzekeringen Het overlijdensrisico van de deelnemers uit hoofde van de pensioenregeling wordt op risicobasis herverzekerd. Het door het Fonds te dragen eigen risico, het z.g. eigen behoud, per deelnemer is gelijk aan EUR Het in 2014 totaal herverzekerde bedrag bedroeg EUR (2013: EUR ). Het risico in verband met het ANW-hiaat is herverzekerd in de vorm van risicokapitalen. Hierbij wordt geen eigen behoud gehanteerd. Het totaal verzekerd kapitaal bedroeg in 2014 EUR (2013: EUR ). Het risico van arbeidsongeschiktheid met betrekking tot het arbeidsongeschiktheidspensioen is herverzekerd, waarbij een eigen behoud per deelnemer geldt van EUR jaarlijkse uitkering. Het totaal verzekerd arbeidsongeschiktheidspensioen in het boekjaar 2014 bedroeg EUR (2013: EUR ). Het risico van premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid wordt door het Fonds in eigen beheer gehouden. 3.6 Actuarieel verslag Het actuarieel resultaat over het boekjaar 2014 van EUR ( ) (2013: EUR ) kan als volgt nader worden toegelicht. Het resultaat op beleggingen in 2014 bedroeg EUR (2013: EUR ). In de door DNB voorgeschreven rentetermijnstructuur, die voor het vaststellen van de pensioenverplichtingen wordt gehanteerd, is per september 2012 de zogenoemde Ultimate Forward Rate (UFR) ingevoerd. Het toepassen van de UFR heeft een verlagend effect op de technische voorzieningen per ultimo 2014 van circa EUR (2013: circa EUR ). Voor alle looptijden is de rente na toepassing van de UFR lager dan die van ultimo Per saldo heeft de renteverandering een verhogend effect gehad op de technische voorzieningen van EUR (2013: verlaging EUR ). De duration van de pensioenverplichtingen bedraagt eind 2014: 15,37 (2013: 13,14). Bij deze duration hoort een gemiddelde rekenrente van 1,90% (2013: 2,68%). Het totale resultaat op de gehanteerde grondslagen in 2014 bedroeg EUR ( ) (2013: EUR ). Aangezien in de praktijk de bestandsontwikkeling afwijkt van de gehanteerde grondslagen ontstaan resultaten voor het Fonds. Dit negatieve resultaat is met name ontstaan door het saldo van enerzijds de aapassing van de ervaringssterfte en de prognosetafel en anderzijds het effect van de aanpassing van de pensioenregeling op de invaliditeitsvoorziening. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 18

19 Premie Tussen werkgever en het Fonds is een uitvoeringsovereenkomst gesloten. Met betrekking tot de premiebetaling is hierin het volgende overeengekomen: - De werkgever betaalt de kostendekkende premie, berekend op basis van een gedempte rekenrente van 4%. - Indien de dekkingsgraad hoger is dan het op basis van artikel 132 van de Pensioenwet berekende vereist eigen vermogen voorziet de overeenkomst in een mechanisme van premiekorting. - Indien de dekkingsgraad lager is dan het op basis van artikel 132 van de Pensioenwet berekende vereist eigen vermogen voorziet de overeenkomst in extra premiestortingen door de werkgever. - De werkgever is bevoegd de feitelijk af te dragen premie te maximeren op 30% van de salarissom van de deelnemers aan de pensioenregeling EUR EUR Kostendekkende premie Gedempte kostendekkende premie Voor de jaren 2013 en 2014 is aan de werkgever conform bovengenoemde uitvoeringsovereenkomst geen premie in rekening gebracht. Uitvoeringskosten De Pensioenfederatie heeft aanbevelingen opgesteld voor de transparantie van uitvoeringskosten van Pensioenfondsen. De uitvoeringskosten bestaan uit de kosten voor pensioen- en vermogensbeheer. Om de uitvoeringskosten te berekenen, zijn de uitgangspunten van de Pensioenfederatie gehanteerd. In 2013 heeft de Pensioenfederatie de aanbevelingen nader uitgewerkt. Om een beter inzicht te geven in de kosten en daarmee invulling te geven aan deze nadere aanbevelingen, heeft het Bestuur in 2013 besloten om een deel van de pensioenuitvoeringskosten toe te rekenen aan de vermogensbeheerkosten. Pensioenbeheer De Pensioenfederatie heeft aanbevolen om de kosten in euro per deelnemer te rapporteren. Het aantal deelnemers is daarbij gesteld als de som van het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden. Op basis hiervan zijn de kosten per deelnemer EUR 113 (2013: EUR 120). Bepalen we de kosten per deelnemer op basis van alle fondsleden, dan zijn de kosten per deelnemer EUR 100 (2013: EUR 106). Vermogensbeheer De Pensioenfederatie heeft aanbevolen om de kosten van het vermogensbeheer te rapporteren als percentage van het gemiddeld belegd vermogen. De kosten voor vermogensbeheer bedragen 0,62% (2013: 0,62%) van het gemiddeld belegd vermogen. Transactiekosten zijn de kosten die gemaakt worden om beleggingstransacties te realiseren. Dit zijn geen kosten die aan de vermogensbeheerders ten goede komen, maar die bijvoorbeeld aan de beurs of aan een broker moeten worden betaald. De kosten vormen een lastige categorie om goed te kunnen onderscheiden, omdat ze vaak impliciet onderdeel zijn van de prijs waartegen een transactie tot stand komt. Uit de analyse over Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 19

20 2014 is gebleken, dat de geschatte transactiekosten circa 0,08% (2013: 0,07%) van het gemiddeld belegd vermogen bedragen. 4 Ontwikkelingen ten aanzien van beleggingen 4.1 Algemeen Het beleggingsbeleid wordt vastgesteld door het Bestuur. Het beleggingsbeleid is vastgelegd in de Verklaring beleggingsbeginselen. Dit beleid wordt tijdens de bestuursvergaderingen geëvalueerd en zo nodig aangepast. De verdeling van de beleggingsportefeuille per 31 december 2013 en 2014 is als volgt: Aandelen 65,5% 67,1% Obligaties 26,2% 21,5% Hypothecaire leningen 0,2% 0,6% Deposito s, spaartegoeden en liquide middelen 8,1% 10,9% Overige activa en passiva -% -/-0,1% Het Bestuur heeft in 2014 alleen wijzigingen aangebracht in de aandelen- en obligatieportefeuille. Er zijn aandelen voor een bedrag van EUR 6,0 miljoen verkocht en obligaties voor een waarde van EUR 6,1 miljoen gekocht teneinde de verwachte cashflow van de komende tien jaar te dekken. De daling in het belang in aandelen is toe te schrijven aan het saldo van de koersstijgingen op de aandelenmarkten in 2014 en bovengenoemde verkoop. De stijging in het belang in obligaties is toe te schrijven aan het saldo van de koersdalingen in 2014 en bovengenoemde aankoop. De daling in het belang in hypothecaire leningen is toe te schrijven aan aflossingen op deze leningen. De spaartegoeden en liquide middelen zijn gedaald door enerzijds de betaling van pensioenen en kosten en anderzijds de inkomsten uit verkoop van aandelen, aankoop van obligaties, aflossingen van hypotheken en interestbetalingen. Maandelijks rapporteert de Directie aan het Bestuur omtrent de uitvoering van het beleggingsbeleid en tijdens de bestuursvergaderingen wordt hier een verdere toelichting op gegeven. Ieder kwartaal wordt verslag uitgebracht aan De Nederlandsche Bank N.V. over de samenstelling en de wijzigingen in de beleggingsportefeuille als ook over de behaalde resultaten. Verantwoord beleggen Aan verantwoord beleggen wordt invulling gegeven door uitsluiting van ondernemingen die betrokken zijn bij de productie, distributie of andere activiteiten rondom clustermunitie. De uitsluitingenlijst is in 2014 geactualiseerd. Het Fonds ontvangt ten minste ieder kwartaal een overzicht van de individuele aandelen in de portefeuilles van de vermogensbeheerders. De Directie toetst deze overzichten aan de hand van de uitsluitingslijst. Gedurende 2014 heeft de Directie geen beleggingen geconstateerd in ondernemingen die op de uitsluitingslijst staan. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 20

21 Het beleggingsbeleid van het Fonds wordt regelmatig met de belanghebbenden besproken en uit deze gesprekken zijn geen expliciete wensen ten aanzien van verantwoord beleggen naar voren gekomen. Hieruit concludeert het Bestuur dat er onder belanghebbenden draagvlak bestaat voor het gekozen beleggingsbeleid. Het Bestuur zorgt ervoor dat het beloningsbeleid van partijen aan wie taken worden uitbesteed, niet aanmoedigt om meer risico s te nemen dan voor het Fonds aanvaardbaar is. Om dit te bereiken maakt het Bestuur dit onderdeel van de afspraken bij de uitbestedingsovereenkomst of via zijn aandeelhouderspositie. 4.2 Aandelen In het jaar 2014 hebben de door ons gevolgde aandelenmarkten een positief resultaat laten zien. De door ons Fonds gebruikte benchmark, de MSCI EMU-index, heeft over 2014 een performance behaald van 4,32% (2013: 23,36%). De performance van onze aandelenportefeuille (na kosten) bedroeg 2,40% (2013: 19,41%). 4.3 Obligaties De performance van onze obligatieportefeuille (na kosten) bedroeg -/- 0,29% (2013: -/- 2,57%) tegenover 5,09% (2013: -/- 0.52%) voor de door ons gebruikte benchmark, de 5-jarige Nederlandse Staatsleningen. De obligatieportefeuille wordt zodanig belegd, dat de jaarlijkse kasstromen uit rente en aflossingen, samen met de tegoeden uit hoofde van deposito s, direct opvraagbare spaartegoeden en overige liquide middelen, voldoende zijn om voor de komende tien jaar aan de uitkering van de pensioenen en betaling van de kosten te kunnen voldoen. 4.4 Hypothecaire leningen In het verslagjaar zijn er geen nieuwe hypothecaire leningen verstrekt en is er één lening afgelost. Het aantal uitstaande hypothecaire leningen bedraagt ultimo 2014: 2 (2013: 3). Het beleid van het Fonds is erop gericht hypothecaire leningen uitsluitend te verstrekken aan werknemers van de toegetreden rechtspersonen tegen de marktrente minus een half procent. De hypothecaire leningen hebben een rendement (na kosten) van 2,67% (2013: 3,09%) behaald. 4.5 Deposito s, spaartegoeden en liquide middelen Het saldo spaartegoeden en liquide middelen per ultimo 2014 bedraagt EUR (2013: EUR ). Per 31 december 2014 wordt hiervan EUR (2013: EUR ) in de vorm van spaartegoeden aangehouden. Deze spaartegoeden worden aangehouden voor de betaling van de pensioenen en de pensioenuitvoeringskosten in de komende jaren. De deposito s, spaartegoeden en liquide middelen hebben een rendement (na kosten) van 1,17% (2013: 1,32%) behaald. De door ons Fonds gebruikte benchmark, de ECB herfinancieringsrente, heeft over 2014 een performance behaald van 0,16% (2013: 0,55%). Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 21

22 5 Integraal risicomanagement Integraal risicomanagement (IRM) is het proces waarmee door het Fonds richting wordt gegeven aan de risicobeheersing en geldt als één van de basiselementen voor het besluitvormingsproces van het Bestuur. Voor het geheel van de risico s waar het Fonds mee te maken krijgt (financieel en niet-financieel), wordt continu een cyclus doorlopen bestaande uit het opstellen van de risicostrategie, het identificeren van de risico s, de risicobeheersing en de monitoring en terugkoppeling met betrekking tot de beheersing van deze risico s. Het risicoprofiel van het Fonds wordt momenteel op een gestructureerde wijze in kaart gebracht. Bij het IRM maakt het Fonds gebruik van de FIRM methodiek, die tot voor kort door de toezichthouder DNB gebruikt werd als methode voor risico-analyse. Hierbij zijn alle inherente risico s geïdentificeerd. Tevens zijn de mogelijke beheersmaatregelen in kaart gebracht. Binnen FIRM worden de volgende risicocategorieën en beheersingscategorieën onderscheiden: Risicocategorieën Beheersingscategorieën Financiële risico s Niet-financiële risico s Matching-/renterisico Omgevingsrisico Risicospecifieke beheersing Marktrisico Operationeel risico Organisatie Kredietrisico Uitbestedingsrisico Management Verzekeringstechnisch risico IT-risico Solvabiliteitsbeheer Integriteitsrisico Liquiditeitsbeheer Juridisch risico Bij deze risico-analyse heeft het Bestuur de relevante inherente risico s geïdentificeerd. Vooral de financiële risico s worden gekenmerkt door relatief hoge netto-risico s. De risico-identificatie en beheersmaatregelen zijn voornamelijk vastgelegd in de hiervoorgenoemde risico-analyse en het Handboek AO/IC. In 2014 heeft het Bestuur een aanvang gemaakt met het opzetten van een integrale risicorapportage, waarin door de Directie gerapporteerd wordt over de belangrijkste ontwikkelingen van de geselecteerde risico-items. Deze rapportage zal naar verwachting in de loop van 2015 worden geïmplementeerd. Het Integraal Risicomanagement wordt jaarlijks geëvalueerd. Risico-analyse Beleggingsrisico s (matching-/renterisico, marktrisico, kredietrisico) De beheersing van risico s in de beleggingsportefeuille is in de eerste plaats gericht op het realiseren van de langetermijndoelstellingen van het Fonds en vindt plaats binnen het integrale ALM-kader, welke minimaal iedere drie jaar door een continuïteitsanalyse wordt getoetst. Onder het nftk zal de continuïteitsanalyse vervangen worden door een jaarlijkse haalbaarheidstoets. Het renterisico wordt niet doelbewust afgedekt, aangezien het beleggingsbeleid als doel heeft de benodigde cashflow voor de komende tien jaar te kunnen dekken uit de beschikbare kasstromen van de vastrentende waarden. Door het afdekken van deze kasstromen, ontstaat als afgeleide enige vorm van afdekking van renterisico. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 22

23 Het prijsrisico van zakelijke en vastrentende waarden wordt beheerst door te beleggen in een gespreide portefeuille van aandelen en obligaties. Het kredietrisico wordt beperkt door te beleggen in een gespreide portefeuille van hoogwaardige debiteuren met minimaal een A-rating. Het valutarisico wordt beperkt door te beleggen in activa die in euro zijn genoteerd. In incidentele gevallen van een aangegane verplichting in een andere valuta wordt ter afdekking belegd in activa in dezelfde valuta. Verzekeringstechnische risico s Ouderdoms- en nabestaandenpensioenen worden levenslang uitgekeerd. Het Fonds houdt om die reden rekening met de meest recente levensverwachtingen van de fondsleden, gebaseerd op waarnemingen uit het verleden. Met toekomstige effecten, die een verlenging van de levensverwachting veroorzaken, is rekening gehouden door het toepassen van een prognosetafel met adequate correcties voor ervaringssterfte en verwachte verbeteringen van de levensverwachting. Het risico van vroegtijdig overlijden en arbeidsongeschiktheid is grotendeels herverzekerd. Operationele risico s (niet-financiële risico s) Het Fonds tracht de operationele risico s te beperken door maatregelen te treffen om de continuïteit en integriteit van de processen en personen te waarborgen. Onder deze maatregelen vallen o.a. back-up en recovery-processen, procesbeschrijvingen, controlemaatregelen en opleiding. Deze maatregelen worden op geregelde basis door externe partijen beoordeeld. 6 Vooruitzichten Voor het komende jaar verwachten wij een verdere daling van het deelnemersbestand. Het aantal ingegane pensioenen zal zich rond het huidige niveau begeven, terwijl het aantal gewezen deelnemers door pensionering verder zal dalen. Het jaar 2015 zal in het teken staan van de implementatie van het nieuw Financieel Toetsingskader. Het Fonds is in 2014 gestart met het aanpassen van alle relevante fondsdocumentatie en zal dit in de eerste helft van het jaar 2015 afronden. Rotterdam, 11 juni 2015 A.S. Vink S.E. Eisma A.C. Snelleman R.L. de Visser Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 23

24 Jaarrekening Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 24

25 Balans per 31 december 2014 (na voorgestelde resultaatbestemming) 31 december december 2013 EUR EUR EUR EUR Beleggingen voor risico Fonds Aandelen (1.1) Obligaties (1.2) Hypothecaire leningen (1.3) Deposito s en spaartegoeden (1.4) Aandeel herverzekeraar in technische voorzieningen (5.2) Vorderingen en overlopende activa (2) Te ontvangen interest Overlopende activa Liquide middelen (3) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 25

26 Balans per 31 december 2014 (na voorgestelde resultaatbestemming) 31 december december 2013 EUR EUR EUR EUR Stichtingskapitaal en reserves (4) Stichtingskapitaal Overige reserves Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het Fonds (5.1) Overige technische voorzieningen (5.3) Overige schulden en overlopende passiva (6) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 26

27 Staat van baten en lasten over EUR EUR EUR EUR BATEN Beleggingsresultaten voor risico Fonds (7) Directe beleggingsopbrengsten Indirecte beleggingsopbrengsten Kosten van vermogensbeheer ( ) ( ) Saldo overdrachten van rechten (8) LASTEN Pensioenuitkeringen (9) ( ) ( ) Pensioenuitvoeringskosten (12) ( ) ( ) Pensioenopbouw ( ) ( ) Toeslagen ( ) ( ) Rentetoevoeging ( ) ( ) Onttrekking voor pensioenuitkeringen Waardeoverdrachten ( ) - Wijziging marktrente ( ) Wijziging overlevingstafel Wijziging ervaringssterfte ( ) - Overige mutaties Mutatie balanspost voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het Fonds (5.1) ( ) Mutatie balanspost overige technische voorzieningen (5.3) Mutatie balanspost Aandeel herverzekeraar in technische voorzieningen (5.2) (4.024) Herverzekeringen (11) (87.509) (89.868) Overige lasten (13) ( ) ( ) ( ) ( ) Saldo van baten en lasten ( ) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 27