Jaarverslag Stichting Pensioenfonds HAL. Rotterdam

Transcriptie

1 Jaarverslag 2012 Stichting Pensioenfonds HAL Rotterdam

2 Inhoud Algemene gegevens 3 Samenstelling Bestuur, Directie en Deelnemersraad etc. 4 Meerjarenoverzichten van kengetallen en kerncijfers 5 Jaarverslag 7 Bestuursverslag 8 Inleiding 8 Bestuur 8 Ontwikkelingen ten aanzien van pensioenen 9 Ontwikkelingen ten aanzien van beleggingen 12 Vooruitzichten 15 Jaarrekening 17 Balans 18 Staat van baten en lasten 20 Kasstroomoverzicht 22 Actuariële en bedrijfstechnische analyse 23 Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten 24 Overige gegevens 42 Resultaatbestemming 42 Vaststelling 42 Financiële overeenkomst met sponsor 42 Verslag van het Verantwoordingsorgaan 43 Actuariële verklaring 44 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 46 Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 2

3 Algemene gegevens Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 3

4 Samenstelling Bestuur, Directie, Deelnemersraad etc. 1 Bestuur Aangewezen door de Raad van Commissarissen van HAL Holding N.V. M.F. Groot voorzitter periodiek aftredend per S.E. Eisma lid periodiek aftredend per Gekozen door de deelnemers A.C. Snelleman secretaris periodiek aftredend per R.L. de Visser lid periodiek aftredend per Directie R. Kers directeur sinds T.L. van der Hoeven directeur sinds Deelnemersraad H. Gierman voorzitter periodiek aftredend per A.S. Vink secretaris periodiek aftredend per C. Bax lid periodiek aftredend per J.J. de Haan lid periodiek aftredend per Verantwoordingsorgaan J.B. van Marwijk Kooij voorzitter periodiek aftredend per H. Gierman periodiek aftredend per C. Bax periodiek aftredend per J.J. de Haan periodiek aftredend per A.S. Vink periodiek aftredend per Accountant F.J. van Groenestein PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. te Rotterdam 6 Adviserend Actuaris X.A.F.W. Koken Towers Watson te Rotterdam 7 Certificerend Actuaris M.W. Heemskerk Mercer (Nederland) B.V. te Amstelveen Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 4

5 Meerjarenoverzichten van kengetallen en kerncijfers DEELNEMERS Aantallen Deelnemers (actieve) Gewezen deelnemers Ouderdomspensioen Nabestaandenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen Totaal deelnemers Bedragen x Pensioenuitkeringen Ouderdomspensioen Nabestaandenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen Totaal pensioenuitkeringen Gratificaties Toegekende pensioenaanpassing* 2,03% 2,33% 1,38% 0,40% 2,53% 1,48% 1,25% 1,45% 0,82% 1,59% * Het Fonds heeft geen ambitie om jaarlijks toeslagen te geven op pensioenrechten en pensioenaanspraken. Het Bestuur besluit jaarlijks of een toeslag wordt verleend, rekening houdend met de financiële positie van het Fonds (toeslagmatrix B). Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 5

6 FINANCIËLE KERNCIJFERS Bedragen x Beleggingsopbrengsten Directe opbrengsten Indirecte opbrengsten (12.165) (40.435) Kosten (4) (5) (7) (9) (9) (8) (7) (8) (6) (15) Totaal beleggingsopbrengsten (10.988) (38.575) Performance Aandelen 19,67% -17,45% 15,73% 41,86% -45,17% 5,24% 24,42% 28,16% 16,23% 19,92% Obligaties 3,65% 7,03% 2,80% 6,14% 6,40% 3,45% 0,59% 3,79% 7,17% 5,52% Obligatiefondsen -% -% - 0,31% 8,49% 2,86% 1,90% -1,89% 5,12% -% -% Hypothecaire leningen 3,71% 3,76% 3,66% 3,32% 3,31% 3,32% 3,63% 3,28% 4,36% 5,05% Deposito s en liquide middelen 1,94% 1,90% 1,87% 2,28% 3,79% 4,05% 3,29% 1,92% 1,87% 2,13% Total return 12,78% -8,56% 9,84% 23,56% -25,93% 4,42% 13,16% 15,37% 11,12% 11,95% Beleggingsportefeuille Aandelen Obligaties Obligatiefondsen Hypothecaire leningen Deposito s en liquide middelen Totaal beleggingen Overige activa en passiva (1.695) Totaal aanwezig vermogen Technische voorzieningen Stichtingskapitaal en reserves Solvabiliteit Dekkingsgraad * 190% 187% 230% 220% 187% 292% 227% 205% 180% 165% Rentetermijnstructuur 2,36% 2,68% 3,34% 3,70% 3,80% 4,70% 2% 2% 2% 2% * Met ingang van 1 januari 2007 worden de technische voorzieningen vastgesteld op basis van de rentetermijnstructuur. Tot en met het boekjaar 2006 zijn de technische voorzieningen vastgesteld op basis van een vaste rekenrente van 2%. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 6

7 Jaarverslag Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 7

8 Bestuursverslag 1 Inleiding Voor u ligt het verslag over het 75 e boekjaar van Stichting Pensioenfonds HAL (het Fonds ), opgericht op 15 december 1937 en statutair gevestigd te Rotterdam. Het Fonds heeft ten doel het verstrekken van pensioenen en andere uitkeringen aan deelnemers en gewezen deelnemers en hun nabestaanden. Het Bestuur van het Fonds zet zich voor deze doelstelling in door een solide financieel beheer te voeren, waardoor de verplichtingen ten opzichte van de fondsleden nu en in de toekomst nagekomen kunnen worden tegen voor de werkgever redelijke kosten. 2 Bestuur 2.1 Bestuur Het Bestuur kwam gedurende het boekjaar 2012 driemaal in vergadering bijeen. Onder meer de volgende onderwerpen kwamen aan de orde: - het vaststellen van de jaarrekening 2011; - het beleggingsbeleid, continuïteitsanalyse en stress-scenario s; - de pensioen- en vermogensbeheerkosten; - de kwaliteit van de pensioenadministratie; - de administratieve organisatie en interne controle; - de Actuarieel Bedrijfstechnische Nota; - de toetsing van diverse beleidsstukken; - de splitsing van actuariële advisering en certificering; - deskundigheidsbevordering en zelfevaluatie; - het vaststellen van de pensioenaanpassing per 1 januari 2013; - het toekennen van een jubileumgratificatie. Het afgelopen jaar zijn aan het Fonds geen dwangsommen of boetes opgelegd. Er zijn door De Nederlandsche Bank N.V. (DNB) geen aanwijzingen aan het Fonds gegeven, noch is een bewindvoerder aangesteld of is bevoegdheidsuitoefening van organen van het Fonds gebonden aan toestemming van de toezichthouder. De vermogenspositie is zodanig dat er geen lange- of kortetermijnherstelplan van toepassing is. 2.2 Directie en dagelijkse leiding De dagelijkse leiding wordt gevormd door de Directie. Regelmatig vindt er overleg plaats tussen de Directie en het Bestuur. Maandelijks legt de Directie verantwoording af aan het Bestuur door middel van een managementrapportage. De bevoegdheden en taken van de Directie zijn door het Bestuur vastgelegd in een reglement. 2.3 Deelnemersraad Het Bestuur en Directie van het Fonds hebben in 2012 tweemaal met de Deelnemersraad vergaderd. Tijdens deze vergaderingen zijn o.a. de jaarrekening 2011, de halfjaarcijfers 2012, het beleggingsbeleid, de wijziging van statuten en reglementen, de Actuarieel Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 8

9 Bedrijfstechnische Nota en de aanpassing van de pensioenen per 1 januari 2013 besproken. In 2013 loopt de zittingstermijn van de Deelnemersraad af en zullen er verkiezingen worden georganiseerd. 2.4 Verantwoordingsorgaan Het Bestuur en Directie van het Fonds hebben in 2012 tweemaal met het Verantwoordingsorgaan vergaderd. Tijdens deze vergadering zijn o.a. de jaarrekening 2011 en benoeming van de Visitatiecommissie besproken. 2.5 Intern toezicht Het Bestuur heeft na advies van het Verantwoordingsorgaan in 2009 besloten het intern toezicht in te richten middels een Visitatiecommissie. Naar aanleiding van haar eerste visitatie in 2010 heeft de Visitatiecommissie geadviseerd de volgende visitatie na drie jaar te laten plaatsvinden. Het Bestuur zal daarom in het najaar van 2013 een tweede visitatie laten verrichten. Het Bestuur heeft de samenstelling van de Visitatiecommissie met het Verantwoordingsorgaan besproken. Inmiddels zijn de drie leden van de Visitatiecommissie benoemd. 3 Ontwikkelingen ten aanzien van pensioenen 3.1 Financiële positie van het Fonds Met ingang van 1 januari 2007 is voor pensioenfondsen het Financieel Toetsingskader (FTK) van kracht geworden. De belangrijkste wijziging betreft het waarderen van de voorziening pensioenverplichtingen (VPV) op marktwaarde. Onder het FTK is het vereist eigen vermogen het vermogen dat hoort bij de zogeheten evenwichtssituatie van het Fonds. In die evenwichtssituatie is het eigen vermogen zodanig vastgesteld dat met de wettelijk vastgestelde zekerheidsmaat van 97,5% wordt voorkomen dat het Fonds binnen één jaar over minder middelen beschikt dan nodig om te kunnen voldoen aan de onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Met andere woorden, de kans dat het Fonds zich één jaar later in een situatie van onderdekking bevindt, is kleiner dan of gelijk aan 2,5%. De toezichthouder, De Nederlandsche Bank N.V., heeft een gestandaardiseerde methode vastgesteld om te toetsen of er voldoende eigen vermogen aanwezig is: de standaardtoets. De standaardtoets meet voor een aantal risicofactoren het mogelijke (negatieve) effect (in euro s) op het eigen vermogen. Omdat de resultaten van de standaardtoets afhankelijk zijn van marktomstandigheden en het risicoprofiel van de aanwezige beleggingen, fluctueren ze in de loop van de tijd. Het vereiste eigen vermogen op basis van deze toets bedraagt ultimo (2011: ). Het feitelijke eigen vermogen van het Fonds ultimo 2012 bedraagt (2011: ). Dit betekent dat het Fonds ultimo 2012 voldoet aan de solvabiliteitstoets. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 9

10 3.2 Pensioenaanpassingen Het Fonds heeft geen ambitie om jaarlijks toeslagen te geven op pensioenrechten en pensioenaanspraken. Het Bestuur besluit jaarlijks of een toeslag wordt verleend, rekening houdend met de financiële positie van het Fonds (toeslagmatrix B). Per 1 januari 2012 werden de ingegane pensioenen en premievrije aanspraken van gewezen deelnemers verhoogd met 2,33%. Per 1 januari 2013 werd een verhoging van 2,03% doorgevoerd. Deze verhoging is reeds in de Voorziening pensioenverplichtingen per 31 december 2012 verantwoord. 3.3 Pensioenuitkeringen De pensioenuitkeringen over 2012 bedroegen versus in het jaar ervoor, een daling met 0,9%. Deze daling is de resultante van de toeslagen per 1 januari 2012 en de wijziging van het aantal pensioengerechtigden en hun uitkeringen. Tevens heeft het Bestuur besloten aan alle gepensioneerden ter gelegenheid van het 75- jarige jubileum van het Fonds een gratificatie van 750 (2011: kerstgratificatie 500) toe te kennen. De totale kosten hiervan bedroegen (2011: ). Ten slotte heeft het Bestuur besloten aan alle gepensioneerden een kerstpakket te geven. De totale kosten hiervan bedroegen (2011: ). 3.4 Pensioenverplichtingen Onder het Financieel Toetsingskader dienen de verplichtingen gewaardeerd te worden tegen de marktrente. Tevens dient er bij de vaststelling van de verplichtingen rekening te worden gehouden met de ontwikkeling van de levensverwachtingen. De huidige grondslagen van het Fonds voldoen aan bovenstaande eisen en zijn voldoende prudent. In het najaar 2012 heeft het Actuarieel Genootschap de Prognosetafel gepubliceerd. Het Bestuur heeft zich laten adviseren omtrent de toepassing van deze tafel. Het Bestuur heeft besloten deze overlevingstafel voor de waardering van de pensioenverplichtingen per 31 december 2012 onder toepassing van adequate leeftijdscorrecties in verband met ervaringssterfte te hanteren. Toepassing van bovenstaande overlevingstafel resulteerde in een verhoging van de VPV van In het voorjaar van 2012 heeft het Fonds een onder het FTK verplichte solvabiliteits- en continuïteitstoets laten uitvoeren. De conclusie van deze toets is dat het Fonds met een zekerheid van meer dan 95% zowel op korte, lange en zeer lange termijn aan haar verplichtingen zal kunnen voldoen. 3.5 Herverzekeringen Het overlijdensrisico van de deelnemers uit hoofde van de pensioenregeling wordt op risicobasis herverzekerd. Het door het Fonds te dragen eigen risico, het z.g. eigen Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 10

11 behoud, per deelnemer is gelijk aan Het in 2012 totaal herverzekerde bedrag bedroeg (2011: ). Het risico in verband met het ANW-hiaat is herverzekerd in de vorm van risicokapitalen. Hierbij wordt geen eigen behoud gehanteerd. Het totaal verzekerd kapitaal bedroeg in (2011: ). Het risico van arbeidsongeschiktheid met betrekking tot het arbeidsongeschiktheidspensioen is herverzekerd, waarbij een eigen behoud per deelnemer geldt van jaarlijkse uitkering. Het totaal verzekerd arbeidsongeschiktheidspensioen in het boekjaar 2012 bedroeg (2011: ). 3.6 Actuarieel verslag Het actuarieel resultaat over het boekjaar 2012 van (2011: ( )) kan als volgt nader worden toegelicht. Het resultaat op beleggingen in 2012 bedroeg (2011: ( )). In de door DNB voorgeschreven rentetermijnstructuur, die voor het vaststellen van de pensioenverplichtingen wordt gehanteerd, is de zogenoemde Ultimate Forward Rate (UFR) ingevoerd. Het toepassen van de UFR heeft een verlagend effect op de technische voorzieningen per ultimo 2012 van Voor de langere looptijden is de rente na toepassing van de UFR hoger dan die van ultimo Voor de overige looptijden is de rente ultimo 2012 gedaald ten opzichte van ultimo Per saldo heeft de renteverandering een verhogend effect gehad op de technische voorzieningen van (2011: ). De duration van de pensioenverplichtingen bedraagt eind 2012: 12,97 (2011: 13,40). Bij deze duration hoort een gemiddelde rekenrente van 2,36% (2011: 2,68%). Het totale resultaat op de gehanteerde grondslagen in 2012 bedroeg ( ) (2011: ). Aangezien in de praktijk de bestandsontwikkeling afwijkt van de gehanteerde grondslagen ontstaan resultaten voor het Fonds. Dit negatieve resultaat is met name ontstaan doordat, zoals onder punt 3.4 is uiteengezet, de voorziening pensioenverplichtingen is aangepast in verband met de verwachte verbetering van de levensverwachtingen. Premie Tussen werkgever en het Fonds is een uitvoeringsovereenkomst gesloten. Met betrekking tot de premiebetaling is hierin het volgende overeengekomen: - De werkgever betaalt de kostendekkende premie, berekend op basis van een gedempte rekenrente van 4%. - Indien de dekkingsgraad hoger is dan het op basis van artikel 132 van de Pensioenwet berekende vereist eigen vermogen voorziet de overeenkomst in een mechanisme van premiekorting. - Indien de dekkingsgraad lager is dan het op basis van artikel 132 van de Pensioenwet berekende vereist eigen vermogen voorziet de overeenkomst in extra premiestortingen door de werkgever. - De werkgever is bevoegd de feitelijk af te dragen premie te maximeren op 30% van de salarissom van de deelnemers aan de pensioenregeling. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 11

12 Kostendekkende premie Gedempte kostendekkende premie Voor de jaren 2011 en 2012 is aan de werkgever conform bovenstaande uitvoeringsovereenkomst geen premie in rekening gebracht. Uitvoeringskosten De Pensioenfederatie heeft aanbevelingen opgesteld voor de transparantie van uitvoeringskosten van Pensioenfondsen. De uitvoeringskosten bestaan uit de kosten voor pensioen- en vermogensbeheer. Om de uitvoeringskosten te berekenen, zijn de uitgangspunten van de Pensioenfederatie gehanteerd. Pensioenbeheer De Pensioenfederatie heeft aanbevolen om de kosten in euro per deelnemer te rapporteren. Het aantal deelnemers is daarbij gesteld als de som van het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden. Op basis hiervan zijn de kosten per deelnemer 209 (2011: 217). Bepalen we de kosten per deelnemer op basis van alle fondsleden, dan zijn de kosten per deelnemer 182 (2011: 186). Vermogensbeheer De Pensioenfederatie heeft aanbevolen om de kosten van het vermogensbeheer te rapporteren als percentage van het gemiddeld belegd vermogen. De kosten voor vermogensbeheer bedragen 0,43% van het gemiddeld belegd vermogen. Transactiekosten zijn de kosten die gemaakt worden om beleggingstransacties te realiseren. Dit zijn geen kosten die aan de vermogensbeheerders ten goede komen, maar die bijvoorbeeld aan de beurs of aan een broker moeten worden betaald. De kosten vormen een lastige categorie om goed te kunnen onderscheiden, omdat ze vaak impliciet onderdeel zijn van de prijs waartegen een transactie tot stand komt. Uit de analyse over 2012 is gebleken, dat de geschatte transactiekosten circa 0,06% van het gemiddeld belegd vermogen bedragen. 4 Ontwikkelingen ten aanzien van beleggingen 4.1 Algemeen Het beleggingsbeleid wordt vastgesteld door het Bestuur. Het beleggingsbeleid is vastgelegd in de Verklaring beleggingsbeginselen. Dit beleid wordt tijdens de bestuursvergaderingen geëvalueerd en zo nodig aangepast. De verdeling per 31 december 2011 en 2012 is als volgt: Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 12

13 Aandelen 63,8% 57,1% Obligaties 28,3% 29,8% Hypothecaire leningen 0,6% 0,6% Deposito s, spaartegoeden en liquide middelen 7,3% 12,4% Overige activa en passiva -% 0,1% Het Bestuur heeft in 2012 geen wijzigingen aangebracht in de beleggingsportefeuille. De stijging in het belang in aandelen is toe te schrijven aan de koersstijgingen op de aandelenmarkten in Alhoewel de obligatieportefeuille door koersstijgingen in waarde is gestegen, is het relatieve belang afgenomen door de sterkere koersontwikkeling van de aandelenportefeuille in De spaartegoeden en liquide middelen zijn gedaald door enerzijds de betaling van pensioenen en kosten en anderzijds de inkomsten uit aflossingen en interestbetalingen. Maandelijks rapporteert de Directie aan het Bestuur omtrent de uitvoering van het beleggingsbeleid en tijdens de bestuursvergaderingen wordt hier een verdere toelichting op gegeven. Ieder kwartaal wordt verslag uitgebracht aan De Nederlandsche Bank N.V. over de samenstelling en de wijzigingen in de beleggingsportefeuille alsook over de behaalde resultaten. 4.2 Aandelen In het jaar 2012 hebben de door ons gevolgde aandelenmarkten een positief resultaat laten zien. De door ons Fonds gebruikte benchmark, de MSCI EMU-index, heeft over 2012 een performance behaald van 19,31% (2011: -/- 14,89%). De performance van onze aandelenportefeuille bedroeg 19,67% (2011: -/- 17,45%). 4.3 Obligaties De performance van onze obligatieportefeuille bedroeg 3,65% (2011: 7,03%) tegenover 6,06% (2011: 7,15%) voor de door ons gebruikte benchmark, de 5-jarige Nederlandse Staatsleningen. De obligatieportefeuille wordt zodanig belegd, dat de jaarlijkse kasstromen uit rente en aflossingen, samen met de tegoeden uit hoofde van deposito s, direct opvraagbare spaartegoeden en overige liquide middelen, voldoende zijn om voor de komende tien jaar aan de uitkering van de pensioenen en betaling van de kosten te kunnen voldoen. 4.4 Hypothecaire leningen In het verslagjaar zijn er geen nieuwe hypothecaire leningen verstrekt, is er één lening verhoogd en is er geen lening afgelost. Het aantal uitstaande hypothecaire leningen bedraagt ultimo 2012: 3 (2011: 3). Het beleid van het Fonds blijft erop gericht hypothecaire leningen te verstrekken aan werknemers van de toegetreden rechtspersonen tegen de marktrente minus een half procent. De hypothecaire leningen hebben een rendement van 3,71% (2011: 3,76%) behaald. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 13

14 4.5 Deposito s, spaartegoeden en liquide middelen Het saldo liquide middelen per ultimo 2012 bedraagt (2011: ). Per 31 december 2012 wordt hiervan (2011: ) in de vorm van spaartegoeden aangehouden. Deze spaartegoeden worden aangehouden voor de betaling van de pensioenen en de administratiekosten in de komende jaren. De deposito s, spaartegoeden en liquide middelen hebben een rendement van 1,94% (2011: 1,90%) behaald. 4.6 Risicoanalyse Beleggingsrisico s De beheersing van risico s in de beleggingsportefeuille is in de eerste plaats gericht op het realiseren van de langetermijndoelstellingen van het Fonds en vindt plaats binnen het integrale ALM-kader, welke minimaal iedere drie jaar door een continuïteitsanalyse wordt getoetst. Het valutarisico wordt beperkt door te beleggen in activa die in euro zijn genoteerd, danwel te beleggen in activa in een andere valuta ter afdekking van een aangegane verplichting in dezelfde valuta. Het kredietrisico wordt beperkt door te beleggen in een gespreide portfeuille van hoogwaardige debiteuren met minimaal een A-rating. Het renterisico wordt niet afgedekt, aangezien het beleggingsbeleid als doel heeft de benodigde cashflow voor de komende tien jaar te kunnen dekken uit de beschikbare kasstromen van de vastrentende waarden. Door het afdekken van deze kasstromen, ontstaat als afgeleide enige vorm van afdekking van renterisico. Het prijsrisico van zakelijke en vastrentende waarden wordt beheerst door te beleggen in een gespreide portefeuille van aandelen en obligaties. Verzekeringstechnische risico s Ouderdoms- en nabestaandenpensioenen worden levenslang uitgekeerd. Het Fonds houdt om die reden rekening met de meest recente levensverwachtingen van de fondsleden, gebaseerd op waarnemingen uit het verleden. Met toekomstige effecten, die een verlenging van de levensverwachting veroorzaken, is rekening gehouden door het toepassen van een prognosetafel met adequate correcties voor ervaringssterfte en verwachte verbeteringen van de levensverwachting. Het risico van vroegtijdig overlijden en arbeidsongeschiktheid is grotendeels herverzekerd. Operationele risico s Het Fonds tracht de operationele risico s te beperken door maatregelen te treffen om de continuïteit en integriteit van de processen te waarborgen. Onder deze maatregelen vallen o.a. back-up en recovery-processen, procesbeschrijvingen, controlemaatregelen en opleiding. Deze maatregelen worden op geregelde basis door externe partijen beoordeeld. 4.7 Corporate Governance / Pension Fund Governance Op 9 december 2003 presenteerde de Commissie corporate governance de definitieve Nederlandse corporate governance-code voor beursgenoteerde vennootschappen met Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 14

15 een statutaire zetel in Nederland. Deze code treedt in werking vanaf het boekjaar op of na 1 januari Voor institutionele beleggers geldt als principe dat zij onder andere jaarlijks hun beleid publiceren ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht op aandelen die zij houden in beursgenoteerde vennootschappen en dat zij verslag doen van de uitvoering van dit beleid. De investeringen van het Fonds in Nederlandse beursgenoteerde aandelen vindt momenteel geheel plaats via fondsen. Als gevolg hiervan heeft het Fonds geen aandeelhoudersrechten in beursgenoteerde Nederlandse ondernemingen. Indien het Fonds in de toekomst wel directe belangen zal houden in Nederlandse beursgenoteerde aandelen, zal het Bestuur zich tijdig over het te voeren beleid buigen. Door de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de door de Stichting van de Arbeid (STAR) geformuleerde principes voor goed pensioenfondsbestuur (Pension Fund Governance) verankerd in een wettelijk kader. De principes hebben betrekking op transparantie, openheid en communicatie, zorgvuldig bestuur, deskundigheid, intern toezicht en verantwoording. In 2012 heeft het Bestuur op deze principes de volgende acties ondernomen: - Het Bestuur heeft over het boekjaar 2011 verantwoording afgelegd aan het Verantwoordingsorgaan. In de jaarrekening 2011 heeft het Verantwoordingsorgaan verslag gedaan van haar bevindingen; - Eind 2012 heeft het Bestuur na ingewonnen advies van het Verantwoordingsorgaan besloten in 2013 een visitatie te laten uitvoeren. - Het Bestuur heeft een aantal beleidsdocumenten gereviewd, waaronder het deskundigheidsplan. Een aantal van deze documenten zal in de loop van 2013 worden aangepast. 5 Vooruitzichten Voor het komende jaar verwachten wij een verdere daling van het deelnemersbestand. Het aantal ingegane pensioenen zal zich rond het huidige niveau begeven, terwijl het aantal gewezen deelnemers door pensionering verder zal dalen. De praktische uitwerking van het pensioenakkoord, kostentransparantie en bestuursmodellen is volop in beweging. Het Bestuur en Directie volgen deze ontwikkelingen en zullen hier tijdig actie op ondernemen. Rotterdam, 4 juni 2013 M.F. Groot S.E. Eisma A.C. Snelleman R.L. de Visser Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 15

16 Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 16

17 Jaarrekening Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 17

18 Balans per 31 december 2012 (na voorgestelde resultaatbestemming) 31 december december 2011 Beleggingen voor risico Fonds Aandelen (1.1) Obligaties (1.2) Hypothecaire leningen (1.3) Deposito s en spaartegoeden (1.4) Vorderingen en overlopende activa Aandeel herverzekeraar in technische voorzieningen (4.2) Te ontvangen interest Overlopende activa Liquide middelen (2) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 18

19 Balans per 31 december 2012 (na voorgestelde resultaatbestemming) 31 december december 2011 Stichtingskapitaal en reserves (3) Stichtingskapitaal Overige reserves Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het Fonds (4.1) Overige technische voorzieningen (4.3) Overige schulden en overlopende passiva Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 19

20 Staat van baten en lasten over BATEN Beleggingsresultaten voor risico Fonds (5) Directe beleggingsopbrengsten Indirecte beleggingsopbrengsten ( ) Kosten van vermogensbeheer (4.447) (4.596) ( ) Saldo overdrachten van rechten (6) ( ) LASTEN Pensioenuitkeringen (7) Pensioenuitvoeringskosten (10) Pensioenopbouw Toeslagen Rentetoevoeging Onttrekking voor pensioenuitkeringen ( ) ( ) Wijziging uit hoofde van overdracht rechten Wijziging marktrente Wijziging overlevingstafel Overige mutaties (83.932) Mutatie balanspost voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het Fonds (4.1) Mutatie balanspost overige technische voorzieningen (4.3) Mutatie balanspost Aandeel herverzekeraar in technische voorzieningen (4.2) (4.485) (5.008) Herverzekeringen (9) Overige lasten (11) Saldo van baten en lasten ( ) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 20

21 Bestemming van het saldo van baten en lasten Algemene reserve ( ) Wettelijke reserve - - Totaal saldo van baten en lasten ( ) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 21

22 Kasstroomoverzicht Kasstromen uit operationele activiteiten Uitgaven: Pensioenuitkeringen (7) ( ) ( ) Pensioenuitvoeringskosten (10) ( ) ( ) Overig ( ) ( ) ( ) ( ) Kasstromen uit financieringsactiviteiten Uitgaven: Overgedragen pensioenverplichtingen (6) - - Premies herverzekering (9) (81.330) (92.675) (81.330) (92.675) Ontvangsten: Premies en koopsommen - - Overgenomen pensioenverplichtingen (6) Winstdeling herverzekering (9) (63.571) (79.781) Kasstromen uit investeringsactiviteiten Ontvangsten: Verkopen en aflossingen van beleggingen (1.1, 1.2, 1.3) Directe beleggingsopbrengsten (5) Uitgaven: Aankopen en verstrekkingen beleggingen (1.1, 1.2, 1.3) (25.000) - Kosten van vermogensbeheer (5) (4.447) (4.596) (29.447) (4.596) Mutatie geldmiddelen ( ) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 22

23 Actuariële en bedrijfstechnische analyse Resultaat op interest Directe en indirecte beleggingsopbrengsten ( ) Actuarieel benodigde interest ( ) ( ) Wijziging rentetermijnstructuur ( ) ( ) ( ) Resultaat op kosten Beschikbaar voor administratiekosten Pensioenuitvoerings- en administratiekosten ( ) ( ) (85.731) ( ) Resultaat op financiering Herverzekering (63.571) (83.189) Aanspraken actieven, ingegane pensioenen en premievrijen ( ) ( ) Toeslagen ( ) ( ) ( ) ( ) Resultaat op grondslagen Resultaat op overlevingskansen (76.065) Resultaat op uitkeringen (11.026) (11.703) Resultaat op pensionering Resultaat op waardeoverdrachten - (1.251) Wijziging overlevingstafel ( ) - Toevoeging i.vm. minimum invaliditeitsvoorziening (60.212) - Overig ( ) Overige resultaten Gratificaties ( ) ( ) Overig ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 23

24 Toelichting op de balans en staat van baten en lasten 1 Grondslagen voor waardering van activa en passiva 1.1 Algemene grondslagen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde verslaggevingsregels voor pensioenfondsen. De jaarrekening is opgesteld in euro s. Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op actuele waarde. De overige activa en passiva worden gewaardeerd op de verkrijgingsprijs. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de staat van baten en lasten en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen, waarmee wordt verwezen naar de toelichting. De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. 1.2 Schattingen en veronderstellingen Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het Bestuur van het Fonds zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. Voor de vaststelling van de voorziening pensioenverplichtingen per 31 december 2012 heeft het Bestuur er voor geopteerd de AG Prognosetafel met een fondsspecifieke leeftijdscorrectie in verband met ervaringssterfte toe te passen. Door toepassing van deze tafel wordt rekening gehouden met de langere levensverwachtingen van mannen en vrouwen. Het financieel effect van het toepassen van deze prognosetafel, hetgeen wordt aangemerkt als een schattingswijziging, bedraagt Toelichting op het kasstroomoverzicht Voor de opstelling van het kasstroomoverzicht is de directe methode gehanteerd, Hierbij worden alle ontvangsten en uitgaven als zodanig gepresenteerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kasstromen uit operationele, financierings- en investeringsactiviteiten. 1.4 Vreemde valuta De jaarrekening is opgesteld in euro s, zijnde de functionele en presentatievaluta van het Fonds. Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. De uit de omrekening voortvloeiende koersverschillen worden opgenomen onder de Overige baten en lasten in de staat van baten en lasten. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 24

25 Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de koers van afwikkeling. 1.5 Aandelen Aandelen en participaties in beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd op marktwaarde, zijnde de beurswaarde per balansdatum. De marktwaarde van niet-beursgenoteerde participaties in beleggingsinstellingen is gebaseerd op het aandeel dat het Fonds heeft in het eigen vermogen van het nietbeursgenoteerde aandeel per balansdatum. De onderliggende beleggingsportefeuille van de beleggingsinstellingen waarin het Fonds participeert, bestaat uit beursgenoteerde effecten. 1.6 Obligaties Beursgenoteerde obligaties zijn gewaardeerd op marktwaarde, zijnde de beurswaarde per balansdatum. 1.7 Hypothecaire leningen Hypothecaire leningen worden, gezien de resterende looptijd, de relevante rentepercentages en de optie om boetevrij de openstaande schuld tussentijds af te lossen, gewaardeerd op basis van nominale waarde, onder aftrek van een eventuele voorziening voor oninbaarheid. 1.8 Deposito s en spaartegoeden Deposito s en spaartegoeden worden gewaardeerd op basis van nominale waarde. 1.9 Vorderingen, overlopende activa en overige activa Vorderingen worden opgenomen tegen de reële waarde van de tegenprestatie, gewoonlijk de nominale waarde. Een voorziening wordt getroffen op de vorderingen op grond van verwachte oninbaarheid Liquide middelen Liquide middelen worden gewaardeerd op basis van nominale waarde Stichtingskapitaal en reserves Stichtingskapitaal en reserves worden bepaald door het bedrag dat resteert nadat alle actiefposten en posten van het vreemd vermogen, inclusief de voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het Fonds en overige technische voorzieningen, volgens de van toepassing zijnde waarderingsgrondslagen in de balans zijn opgenomen. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 25

26 1.12 Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het Fonds en Aandeel herverzekeraar in technische voorzieningen (VPV) De VPV betreft de op actuariële grondslagen bepaalde waarde van de pensioenverplichtingen die het Fonds jegens de verzekerden heeft. De belangrijkste kenmerken van de methode die is gevolgd om de voorziening vast te stellen zijn de volgende: De pensioenverplichtingen zijn berekend op het niveau per balansdatum. De pensioenverplichtingen zijn berekend over de voltooide deelnemersjaren. De aanspraken over de toekomstige deelnemersjaren zijn buiten beschouwing gelaten. Voor arbeidsongeschikte deelnemers is de contante waarde van de aanspraken over toekomstige deelnemersjaren in de voorziening opgenomen. De VPV is berekend op basis van de volgende grondslagen: Overlevingstafel: AG Prognosetafel met een leeftijdsterugstelling voor zowel mannen als vrouwen van twee jaar voor de pensioendatum en één jaar na de pensioendatum. Voor medeverzekerden wordt een leeftijdsterugstelling van één jaar gehanteerd. Geboortedata: verondersteld is dat alle verzekerden zijn geboren op 1 juli van hun geboortejaar. Rentevoet: De gehanteerde rekenrente is gebaseerd op de door DNB voorgeschreven rentetermijnstructuur. Gehuwdheidsfrequentie: voor deelnemers en slapers 100% vóór en op de pensioendatum. Voor pensioengerechtigden is uitgegaan van de werkelijke burgerlijke staat. Het leeftijdsverschil tussen man en vrouw is op drie jaar gesteld. - Toeslagen: het Fonds heeft geen ambitie om jaarlijks toeslagen te geven op pensioenrechten en pensioenaanspraken. Het Bestuur besluit jaarlijks of een toeslag wordt verleend, rekening houdend met de financiële positie van het Fonds (toeslagmatrix B) Overige technische voorzieningen Voorziening administratiekosten De voorziening administratiekosten houdt verband met de toekomstige uitvoeringskosten van de pensioenregeling. De voorziening bedraagt 6% van de voorziening pensioenverplichtingen per einde van het boekjaar. Jaarlijks valt ter dekking van de administratiekosten 0,5% van de voorziening pensioenverplichtingen aan het begin van het boekjaar vrij. Invaliditeitsvoorziening De invaliditeitsvoorziening houdt verband met het risico van voortzetting van de pensioenopbouw bij arbeidsongeschiktheid en het eigen behoud bij de arbeidsongeschiktheidsuitkering. De invaliditeitsvoorziening bedraagt minimaal 15% van de contante waarde van de nog op te bouwen pensioenaanspraken van de actieve deelnemers. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 26

27 2 Grondslagen voor bepaling van het resultaat 2.1 Algemeen De in de staat van baten en lasten opgenomen posten zijn in belangrijke mate gerelateerd aan de in de balans gehanteerde waarderingsgrondslagen voor beleggingen en de voorzieningen pensioenverplichtingen. Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat. 2.2 Beleggingsresultaten risico Fonds Indirecte beleggingsopbrengsten Onder de indirecte beleggingsopbrengsten worden verstaan de gerealiseerde en ongerealiseerde waardewijzigingen en valutaresultaten. In de jaarrekening wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de staat van baten en lasten opgenomen. (In)directe beleggingsresultaten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Directe beleggingsopbrengsten Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt in dit verband verstaan rentebaten en - lasten, dividenden en soortgelijke opbrengsten. Dividend wordt verantwoord op het moment van betaalbaarstelling. Kosten vermogensbeheer Onder kosten van vermogensbeheer worden zowel de externe in rekening gebrachte kosten als de daaraan toegerekende interne kosten verstaan. Verrekening van kosten Met de directe en indirecte beleggingsopbrengsten zijn verrekend de aan de opbrengsten gerelateerde transactiekosten, provisies, valutaverschillen e.d. 2.3 Bijzondere waardeverminderingen Door het Fonds wordt op iedere balansdatum beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat een vast actief aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de realiseerbare waarde bepaald van de kasstroomgenererende eenheid waartoe het actief behoort. Van een bijzondere waardevermindering is sprake als de boekwaarde van een actief hoger is dan de realiseerbare waarde; de realiseerbare waarde is de hoogste van de opbrengstwaarde en de bedrijfswaarde. 2.4 Saldo overdracht van rechten De post Saldo overdracht van rechten bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel overgedragen pensioenverplichtingen. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 27

28 2.5 Pensioenuitkeringen De pensioenuitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde bedragen. De pensioenuitkeringen zijn berekend op actuariële grondslagen en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. 2.6 Pensioenuitvoeringskosten De pensioenuitvoeringskosten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 28

29 1 Beleggingen voor risico Fonds 1.1 Aandelen Stand begin boekjaar Aankopen Verkopen - - Waarderingsverschillen ( ) Stand einde boekjaar Het belang in beursgenoteerde aandelen in landen in de Eurozone wordt gehouden via het Vanguard Eurozone Stock Index Fund ( (2011: ) en Watermark Investments N.V. ( (2011: ). De beleggingen in aandelen staan ter vrije beschikking. 1.2 Obligaties Stand begin boekjaar Aankopen Verkopen c.q. aflossingen - ( ) Waarderingsverschillen Stand einde boekjaar De beleggingen in obligaties staan ter vrije beschikking. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 29

30 1.3 Hypothecaire leningen Stand begin boekjaar Verstrekkingen Verkopen c.q. aflossingen (5.931) ( ) Stand einde boekjaar De beleggingen in hypothecaire leningen staan ter vrije beschikking. 1.4 Deposito s en spaartegoeden Deposito s en spaartegoeden in EUR De beleggingen in deposito s en spaartegoeden staan ter vrije beschikking. 1.5 Risicobeheer Beleid en risicobeheer Voor risicobeheer heeft het Bestuur de beschikking over de volgende beleidsinstrumenten: -ALM-beleid en duration-matching -Dekkingsgraad -Financierings- en premiebeleid -Toeslagbeleid -Herverzekeringsbeleid -Risicobeleid ten aanzien van uitbesteding. Welke beleidsinstrumenten het Bestuur op welke manier zal hanteren wordt bepaald op basis van uitvoerige analyses van de te verwachten toekomstige ontwikkelingen van de verplichtingen en de ontwikkelingen op de financiële markten. Voor deze analyses gebruikt men onder andere Asset-Liability Management-studies (ALM), continuïteitsanalyses en het doorrekenen van stress-scenario s. Een ALM-studie analyseert de structuur van de pensioenverplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën en de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario s. Op basis van de uitkomsten van deze analyses stelt het Bestuur beleggingsrichtlijnen vast waarop het door het Fonds uit te voeren beleggingsbeleid wordt gebaseerd. De beleggingsrichtlijnen zetten uiteen binnen welke grenzen en normen het beleggingsbeleid Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 30

31 moet worden uitgevoerd, en richten zich op het beheersen van de belangrijkste (beleggings)risico s. Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt geen gebruikgemaakt van derivaten. 1. Marktrisico Marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijsrisico. De beleggingsdoelstellingen bepalen de strategie die het Fonds volgt ten aanzien van het beleggingsrisico. In de dagelijkse praktijk zien de beleggingscommissie en de Directie toe op het marktrisico conform de binnen het Fonds aanwezige beleidskaders en de beleggingsrichtlijnen. De overallmarktposities worden periodiek gerapporteerd aan en besproken met het Bestuur Renterisico Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van ongunstige veranderingen in de marktrente. Maatstaf voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. De duration is de gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren van de kasstromen Duration van de obligatieportefeuille 3,47 4,34 Duration van de nominale pensioenverplichtingen 12,97 13,40 Indien op balansdatum de duration van de beleggingen aanzienlijk korter is dan de duration van de verplichtingen is er sprake van een zogenaamde duration-mismatch. Bij een rentestijging zal de waarde van beleggingen minder snel dalen dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur), met als gevolg dat de dekkingsgraad zal stijgen. Voor het Fonds geldt dat bij een rentedaling de waarde van de beleggingen minder snel stijgt dan de waarde van de verplichtingen, waardoor de dekkingsgraad daalt. Het Fonds dekt het renterisico niet af aangezien haar beleggingsbeleid als doel heeft de benodigde cashflow voor de komende tien jaar te kunnen dekken uit de beschikbare kasstromen van de vastrentende waarden. Door het afdekken van deze kasstromen, ontstaat als afgeleide enige vorm van afdekking van renterisico Valutarisico Het valutarisico wordt beperkt door te beleggen in activa die in euro zijn genoteerd, danwel te beleggen in activa in een andere valuta ter afdekking van een aangegane verplichting in dezelfde valuta. Het Fonds heeft op balansdatum alleen beleggingen in euro s Prijsrisico Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen (veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren) waardewijzigingen plaatsvinden. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 31

32 Het Fonds tracht het prijsrisico te beheersen door te beleggen in een gespreide portfeuille van vastrentende en zakelijke waarden. Alle beleggingen vinden plaats in de landen die deel uitmaken van de Eurozone. De verdeling is als volgt: Nederland België / Duitsland Rest Eurozone Totaal Aandelen 14,3% 31,6% 17,9% 63,8% Obligaties 8,6% 19,7% -% 28,3% Hypothecaire leningen 0,6% -% -% 0,6% Spaartegoeden en liquide middelen 7,3% -% -% 7,3% 30,8% 51,3% 17,9% 100,0% 2. Kredietrisico Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het Fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het Fonds vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito s en spaartegoeden worden geplaatst, (voormalig) werknemers aan wie een hypothecaire geldlening is verstrekt en aan herverzekeraars. Beheersing vindt onder meer plaats door het stellen van limieten aan tegenpartijen, het stellen van minimumeisen aan de kredietwaardigheid van de debiteur en het vragen van extra zekerheden zoals onderpand bij hypothecaire geldleningen. Ten aanzien van de kredietwaardigheid van de debiteuren van de obligatieportefeuille kan het volgende overzicht worden gegeven: Rating volgens Moody's Investors Service Staatsleningen Nederland en Duitsland AAA De spaartegoeden staan bij een Nederlandse bank met een rating volgens Moody s Investor Service van A2. 3. Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het Fonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Waar de overige risicocomponenten vooral de langere termijn betreffen (solvabiliteit), gaat het hierbij om de kortere termijn. Dit risico kan worden beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor de liquiditeitsposities, rekening houdend met directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten. Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 32

33 Het Fonds beheerst dit risico door voor de periode van tien jaar de cashflow uit de activa zo veel mogelijk te matchen met de uitkeringsverplichtingen. Alle activa zijn zeer liquide en de liquiditeit kan als volgt worden weergegeven: Binnen 1 maand Tussen 1 maand en 1 jaar Meer dan 1 jaar Totaal Aandelen 63,8% -% -% 63,8% Obligaties 28,3% -% -% 28,3% Hypothecaire leningen -% -% 0,6% 0,6% Spaartegoeden en liquide middelen 7,3% -% -% 7,3% 99,4%% -% 0,6% 100,0% 4. Verzekeringtechnische risico s (actuariële risico s) De belangrijkste actuariële risico s zijn het langleven-, overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico. Het belangrijkste actuariële risico is het langlevenrisico (het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen). Als gevolg hiervan is de pensioenvermogensopbouw niet toereikend voor de uitkering van de pensioenverplichting. Door toepassing van de AG Prognosetafel met adequate correcties voor ervaringssterfte en verwachte verbeteringen van de levensverwachting is het langlevenrisico nagenoeg geheel verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen. Het overlijdensrisico betekent dat het Fonds in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen waarvoor het Fonds geen voorzieningen heeft getroffen. Dit risico kan worden uitgedrukt in risicokapitalen. Het Fonds heeft het nabestaanden- en wezenpensioen op risicobasis herverzekerd bij een externe herverzekeringsmaatschappij. Deze herverzekeringsmaatschappij is aangemeld bij de Autoriteit Financiële Markten en haar vergunning is genotificeerd bij De Nederlandsche Bank. De herverzekeringsovereenkomsten lopen af per 31 december Met de herverzekeraar is een resultatendeling overeengekomen. Het door het Fonds te dragen eigen risico, het z.g. eigen behoud, per deelnemer is gelijk aan Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het Fonds voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid en het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen. Het Fonds heeft het arbeidsongeschiktheidspensioen op risicobasis herverzekerd bij de hierboven genoemde herverzekeringsmaatschappij. De herverzekeringsovereenkomst loopt af per 31 december Het door het Fonds te dragen eigen risico, het z.g. eigen behoud, per deelnemer is gelijk aan jaarlijkse uitkering. Het risico voor premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid wordt door het Fonds in eigen beheer gehouden. In de balans is hier een voorziening voor getroffen. 5. Toeslagrisico Het Fonds heeft geen ambitie om jaarlijks toeslagen te geven op pensioenrechten en pensioenaanspraken. Het Bestuur besluit jaarlijks of een toeslag wordt verleend, rekening Stichting Pensioenfonds HAL, Rotterdam 33