R A A D S V O O R S T E L E N O N T W E R P B E S L U I T

Transcriptie

1 R A A D S V O O R S T E L E N O N T W E R P B E S L U I T Registratienummer raad: Datum: Behandeld door: 2 juni 2014 E. Kaarsemaker Afdeling/Team: Griffie Onderwerp: Aanbevelingen Rekenkamercommissie n.a.v. rapport inzake HVC Samenvatting: Verschillende rekenkamercommissies hebben de betrokkenheid van aandeelhoudende gemeenten bij en hun invloed op besluitvorming van de huisvuilcentrale (HVC) in Alkmaar onderzocht. Gemeenten lopen risico s vanwege de garantstelling die zij hebben afgegeven (en die kan oplopen afhankelijk van bepaalde investeringsbeslissingen) en eventuele verliezen van HVC, nog los van eventuele kosten in geval van faillissement. De garantstelling die Purmerend heeft afgegeven, bedraagt 22 miljoen, oftewel 275 per inwoner. Over de garantstelling wordt provisie ontvangen van per jaar. Daarnaast is Purmerend ook klant bij HVC. Op de vaststelling van de tarieven heeft Purmerend weinig invloed. Datzelfde geldt eigenlijk ook voor strategische investeringsbeslissingen. De rekenkamercommissie van Purmerend doet diverse aanbevelingen om meer zicht te krijgen op de risico s, kosten en opbrengsten van de deelneming in HVC. Hieruit is een drietal voorstellen afgeleid die in het bijgevoegde voorstel aan de gemeenteraad worden voorgelegd: (1) houd een principediscussie met het college over het strategisch profiel van HVC en de deelnemingsrisico s voor de gemeente Purmerend; (2) maak HVC een vast agendapunt op de agenda van de commissie Algemene Zaken in januari en september (na de algemene vergadering van aandeelhouders), de portefeuillehouder doet dan verslag aan de commissie, de griffie bereidt dit agendapunt voor; en (3) draag het college op om te onderzoeken of de aanbestedingsregels t.a.v. vestiging van een uitsluitend recht en inbesteden bij afvalinzameling en afvalverwerking door de deelnemende gemeenten en waterschappen correct worden toegepast, en welke risico s Purmerend hierbij loopt.

2 Purmerend, 2 juni 2014 Aan de gemeenteraad van Purmerend, Inleiding en probleemstelling: 17 rekenkamercommissies van 19 gemeenten hebben onderzoek gedaan naar de aandeelhoudersrelatie van deze gemeenten met HVC. HVC is eigendom van in totaal 48 gemeenten en 6 waterschappen. Aanleiding voor het onderzoek was onder andere berichtgeving in de media over de schuldpositie van HVC. Het onderzoek is door de gezamenlijke rekenkamercommissies grotendeels uitbesteed aan onderzoeksbureau IPR Normag. Het volgende is onderzocht: De betrokkenheid van de gemeenten bij besluitvorming omtrent visieontwikkeling en investeringsbeslissingen; De zeggenschap en invloed van gemeenten op besluiten die risico s met zich meebrengen. Deze onderzoeksvragen zijn nader uitgewerkt in diverse deelvragen. De Purmerendse rekenkamercommissie heeft daarnaast ook de lokale informatievoorziening en besluitvorming laten onderzoeken. De klantrelatie is niet onderzocht. Toch is in het kader van de klantrelatie wel zijdelings de toepassing van aanbestedingsregels aan de orde gekomen. In algemene zin is deze informatie ook relevant voor Purmerend, omdat Purmerend omvangrijke opdrachten Europees moet aanbesteden. Daarop zijn de volgende uitzonderingen mogelijk als een opdracht in eigen beheer wordt uitgevoerd, wordt uitbesteed aan een overheidsbedrijf, of aan een organisatie die onder overheidstoezicht staat: (1) quasi-inbesteding of (2) vestiging van een uitsluitend recht. Bij quasi-inbesteding zou HVC volgens een recente Europese richtlijn minimaal 80 procent van alle werkzaamheden ten behoeve van de aandeelhoudende decentrale overheden moeten verrichten. Volgens het onderzoek van de rekenkamercommissie is dit momenteel slechts 70 procent en wordt dit steeds minder. Daarom lijkt vestiging van een uitsluitend recht noodzakelijk. Dit wordt in een ander raadsvoorstel aan de raad voorgelegd. Daarnaast wordt aanbevolen om dit nader te laten uitzoeken (zie voorstel nr. 3). De rest van dit raadsvoorstel gaat over de conclusies en aanbevelingen van de algemene en lokale rekenkamerrapportages. Oplossingsrichtingen: Uit het onderzoek van de rekenkamercommissies blijkt dat de externe omgeving waarin HVC opereert, is veranderd van relatief stabiel in veranderlijk. Dit heeft te maken met gewijzigde regelgeving waardoor de afvalmarkt opener is geworden en het aanbod van afval via de aandeelhoudende overheden steeds meer afneemt, alsmede met economische ontwikkelingen. HVC heeft dus te maken met overcapaciteit. Om deze situatie het hoofd te bieden en desinvesteringen te vermijden, is de strategische keuze gemaakt om andere markten aan te boren, met name andere afvalstromen inclusief commercieel afval, grondstoffen en duurzame energie. blz. 2 van 6

3 De strategie van HVC gaat gepaard met investeringen en met risico s. HVC leunt daarbij op garantstellingen van de deelnemende overheden (Purmerend: 3,5% ad 22 miljoen (d.w.z. 275 per inwoner), tegen een garantstellingsprovisie van jaarlijks 1% van het garantstellingsbedrag). Door de garantstellingen kan HVC relatief goedkoop lenen en hoeven de deelnemende overheden niet direct een financiële bijdrage te doen ten behoeve van het eigen vermogen van HVC. Wel zijn de deelnemende gemeenten aanspreekbaar als HVC afspraken over rentebetalingen en aflossingen niet kan nakomen. Daarnaast zijn de deelnemende overheden aanspreekbaar bij eventuele verliezen. Deze schets toont het belang van de strategische besluitvorming en de tariefstelling voor de deelnemende overheden. Maar wat is hun invloed hierop? HVC is door zijn omvang een structuurvennootschap, net zoals de meeste beursgenoteerde ondernemingen. Dit is wettelijk zo bepaald. Consequentie is dat de onafhankelijke raad van commissarissen veel invloed heeft (de raad van commissarissen bepaalt bijvoorbeeld de tarieven die in rekening worden gebracht), terwijl de algemene vergadering van aandeelhouders op relatieve afstand staat. Dat betekent dat de aandeelhouders van HVC, inclusief de gemeente Purmerend, relatief weinig directe invloed hebben. Ook indirecte invloed is er nauwelijks: de commissarissen worden geacht onafhankelijk te zijn en ook kan het aandelenbelang niet zomaar van de hand worden gedaan. HVC probeert te overleven in een veranderende omgeving. Als bedrijf probeert HVC hiertoe aandeelhouderswaarde te creëren, dat is het bestaansrecht van HVC. De keuzes die de directie van HVC maakt, zijn daarop gericht. De raad van commissarissen ziet hierop toe. Maar er zit een zekere natuurlijke spanning tussen de bedrijfsmatige afwegingen enerzijds en anderzijds de politieke afwegingen die de deelnemende decentrale overheden maken ten behoeve van hun burgers. Die spanning heeft te maken het verschil tussen de historisch gegroeide situatie rond HVC, en de keuzes die op dit moment misschien zonder HVC gemaakt zouden zijn, in de huidige tijd en situatie. Het is waarschijnlijk dat, als die keuze op dit moment gemaakt had moeten worden, HVC niet in de huidige vorm was opgezet. Het zijn de gemeenteraden en de algemene besturen van de decentrale overheden die de politieke afwegingen horen te maken. Er zit een aantal buffers tussen deze politieke organen en tussen de bedrijfsmatig opererende directie van HVC: respectievelijk: de colleges van B en W en de dagelijkse besturen, de algemene vergadering van aandeelhouders, de onafhankelijke raad van commissarissen. Door de vorm van de structuurvennootschap heeft vooral de raad van commissarissen veel invloed. In een stabiele omgeving hoeven weinig strategische keuzes te worden gemaakt. Dat is veranderd. Daarmee wordt de spanning tussen de bedrijfsmatige belangen van HVC en de belangen van de deelnemende overheden en hun burgers expliciet. De geringe invloed van de politieke organen ten opzichte van de grote invloed van de raad van commissarissen begint te knellen. De rekenkamercommissies doen enkele aanbevelingen waar diverse betrokkenen hun voordeel mee kunnen doen. Aanbevelingen Een eerste set aanbevelingen draait om het strategisch profiel van HVC en het deelnemingsrisico. Het lokale onderzoek stelt dat de raad bij de besluitvorming ten aanzien van toetreding tot HVC in 2011 op adequate wijze haar [sic!] kaderstellende en controlerende taak heeft uitgevoerd (lokaal onderzoek, p. 11). Hierbij wordt wel de kanttekening gemaakt dat de risico s rond toerekening aan de aandeelhouders van eventuele verliezen en rond de tariefstelling mogelijk niet goed zijn meegewogen. Er wordt ook geadviseerd om de raad in de toekomst meer inhoudelijk te betrekken. Een principediscussie tussen raad en college lijkt al met al opportuun. Er is nu enige ervaring opgedaan met de deelneming van Purmerend in HVC en de rapportages van de rekenkamercommissies zijn informatief en vormen de basis voor een dergelijke discussie. Ook kan hierbij, met het huidige kennisniveau, een evaluatie van het toetredingstraject worden meegenomen. blz. 3 van 6

4 Een tweede set aanbevelingen draait om het belang van een heldere werkwijze en een helder besturingsmodel. Er moeten misschien andere afspraken worden gemaakt over wat wel en niet aan de algemene vergadering van aandeelhouders wordt voorgelegd ter vergroting van hun invloed op de meer zwaarwegende besluiten. Ook de benoeming en rol van de commissarissen zou eigenlijk nader moeten worden bekeken. Ten slotte moet worden nagedacht over de invulling van de kaderstellende en controlerende taken van de raad ten opzichte van het dossier HVC. Een derde set aanbevelingen draait om het belang van kennis en informatie. In de rapportages wordt op diverse plaatsen vermeld dat HVC alle betrokkenen goed informeert. Er is soms zelfs eerder sprake van teveel informatie dan te weinig. Wel ontbreken scenario s voor de middellange en lange termijn. Ook is er niet altijd evenveel aandacht voor alle informatie, vooral bij de politieke organen. Het is daarom van belang om informatieverstrekking te optimaliseren door maatwerk te leveren en maatregelen te nemen om meer aandacht te krijgen voor de informatie van HVC. Ook is het belangrijk dat vertegenwoordigers in diverse organen voldoende kennis en vaardigheden hebben om hun rol te kunnen vervullen, denk aan de toezichthoudende aandeelhouders. Dit kan door kennisdeling te stimuleren en competentiebevorderende maatregelen te nemen. Meetbare doelstellingen: Bewustwording van het belang van HVC voor de gemeente Purmerend en de bijbehorende risico s, kosten en opbrengsten. Betrokkenheid van raadsleden bij HVC in het algemeen. Betere informatieverstrekking. Transparantie van en betrokkenheid bij strategische besluitvorming ten aanzien van HVC. Financiële consequenties: Aan het onderhavige raadsvoorstel als zodanig zijn geen financiële consequenties verbonden. Communicatie: In het Raadsnieuws wordt gepubliceerd over de discussie in de raad over de rapporten van de rekenkamercommissies. Monitoring/evaluatie: De rekenkamercommissie heeft aangegeven te zijner tijd de opvolging van aanbevelingen te zullen evalueren. Voorstel: 1. Draag het college op om een principediscussie voor te bereiden voor het najaar van 2014 over het strategisch profiel van HVC en de deelnemingsrisico s voor de gemeente Purmerend, inclusief: blz. 4 van 6

5 a. nut en noodzaak van overheidsdeelneming in een afvalverbrandingsinstallatie; b. de rol van beleidsdoelstellingen, vooral duurzaamheidsdoelen; c. wenselijkheid van combinatie van commerciële activiteiten met publieke taken; d. de financieringsstructuur en opties voor risicobeheersing; e. een evaluatie van het toetredingstraject. 2. Maak HVC een vast agendapunt op de agenda van de commissie Algemene Zaken in januari en september (na de algemene vergadering van aandeelhouders), de portefeuillehouder doet dan verslag aan de commissie, de griffie bereidt dit agendapunt voor. 3. Draag het college op om te onderzoeken of de aanbestedingsregels t.a.v. de vestiging van een uitsluitend recht en inbesteden bij afvalinzameling en afvalverwerking door de deelnemende gemeenten en waterschappen correct worden toegepast, en welke risico s Purmerend hierbij loopt. Het presidium van de gemeenteraad van Purmerend, de griffier, de voorzitter, Bijlagen: rapport rekenkamercommissie Purmerend met bijlagen, memo HVC. blz. 5 van 6

6 De raad van de gemeente Purmerend; gelezen het voorstel van het presidium d.d. 2 juni 2014, nr ; B E S L U I T: 1. Het college op te dragen om een principediscussie voor te bereiden voor het najaar van 2014 over het strategisch profiel van HVC en de deelnemingsrisico s voor de gemeente Purmerend, inclusief: a. nut en noodzaak van overheidsdeelneming in een afvalverbrandingsinstallatie; b. wenselijkheid van combinatie van commerciële activiteiten met publieke taken; c. de financieringsstructuur en opties voor risicobeheersing; d. een evaluatie van het toetredingstraject. 2. HVC als vast agendapunt op de agenda van de commissie Algemene Zaken op te nemen voor januari en september (na de algemene vergadering van aandeelhouders), de portefeuillehouder doet dan verslag aan de commissie, de griffie bereidt het agendapunt voor. 3. Het college op te dragen om te onderzoeken en in het najaar te rapporteren of de aanbestedingsregels t.a.v. de vestiging van een uitsluitend recht en inbesteden bij afvalinzameling en afvalverwerking door de deelnemende gemeenten en waterschappen correct worden toegepast, en welke risico s Purmerend hierbij loopt. Aldus vastgesteld in de openbare vergadering d.d. 25 juni 2014, de griffier, de voorzitter, blz. 6 van 6