De wereld van Polen en Poolse jongeren en kinderen in Nederland

Transcriptie

1 De wereld van Polen en Poolse jongeren en kinren in Nerland Over auteur ErnstJan Stroes is een Nerlandse remigrant uit Polen, die zelf in perio van 1992 tot en met 2002 in Polen heeft geleefd en gewoond. De Stichting Den Haag & MidnEuropa (voorheen Stenband Den Haag -Warschau) is dagelijks bezig met het verbeteren van integratie en kansen van arbeidsmigranten in Den Haag, een populatie waarbinnen Polen grootste groep zijn. De activiteiten van stichting richten zich op; het onrsteunen van migranten die in problemen zijn geraakt, het informeren van arbeidsmigranten uit Midn-Europese lann over hun rechten en plichten, het organiseren van laagdrempelig integratie bevorrend onrwijs (taalcursussen voor volwassenen) en het organiseren van evenementen en activiteiten die cultuur en gemeenschap van migranten toont aan anre stadsbewoners. Inleiding Deze paper gaat ten eerste in op het Pools zijn. Op cultuur en achtergronn van migranten en waar ze vandaan komen. Ook is er een onrel over maatschappelijke positie van Poolse migranten in Nerland en vervolgens volgt informatie over het Poolse onrwijssysteem en cultuur op Poolse scholen om vervolgens wat meer inzicht te geven in Poolse jeugdcultuur en problemen waarmee Poolse jongeren geconfronteerd worn. Geschienis Een aantal aspecten van Poolse geschienis zijn voor het kennen van volksaard van Polen van groot belang. Ten eerste was Polen voor 1795 een land met een grote landal. Bijna 10% van bevolking heeft hen ten dage ergens een allijke achtergrond. Deze al koos een Koning voor het land, dat gebeur tijns een Poolse landdag een chaotisch verlopend evenement, waarin buurlann vaak ellien omkochten en er veel gegeten en gedronken werd. Een van belangrijke principes van die Poolse landdagen was het zogenaam 'Liberum Veto' of wel dat iere elman op een willekeurig moment het gehele wetgevend proces kon stilleggen als hij zich in zijn rechten aangetast voel. Dat maakte ze landdagen natuurlijk niet georganiseerr, en daar komt ons gezeg over Poolse landdag vandaan. Door haar ligging in het midn van Europese laagvlakte heeft Polen geen natuurlijke grenzen met haar grote buurlann, Duitsland en Rusland. Het land heeft dan ook vele oorlogen en bezettingen gekend en is honr kilometers in Oostelijke en na twee wereldoorlog in Westelijke richting

2 opgeschoven. Een belangrijke factor is ook het Katholicisme. Het Pools Katholicisme is, met een aanhang van 95%, weliswaar geen godsdienst in verdrukking, het is wel een belangrijke conservatieve en ook politieke kracht zelfs in het Polen van vandaag. Voor veel Polen is het verbazingwekkend dat er ook mensen zijn die anre geloven dan het Katholicisme aanhangen. In 1795 werd Polen volledig opgeeld door haar buurlann, vervolgens bestond het 123 jaar niet. In die perio hebben Polen zich aan hun eigen taal vastgeklampt, dat maakt dat Polen ook vandaag dag nog een sterke band met hun taal hebben en vaak, ook al wonen ze in Nerland veel aandacht geven aan het onrwijs van hun kinren in die eigen taal. Vanaf 1918 volg een korte perio waarin Polen opnieuw op Europese kaart verscheen, waarna Russen en Duitsers in 1939 het land binnenvielen. Tijns twee wereldoorlog werd praktisch hele Poolse elite uitgeroeid, ook na twee wereldoorlog ging dat proces onr Stalin nog door en werd met veel repressie het totalitaire communisme ingevoerd. Het communisme in Polen zorg na oorlog weliswaar voor weropbouw, maar zorg er ook voor dat mensen weliswaar een relijk zeker maar wel zeer uitzichtloos leven lein. Daardoor hebben veel Polen weinig gevoel voor eigen mogelijkhen en perspectieven. In 1980 volg na oprichting van vrije vakbond 'Solidarność' staat van beleg een perio van opnieuw heftige repressie en crisis die duur tot omwenteling in Daarna begint transformatie en uiteinlijk aansluiting van Polen bij NAVO en Europese Unie. Belangrijk is je te beseffen bij het contact met ours dat meeste ours staat van beleg, crisis van jaren tachtig en het communisme in Polen hebben mee gemaakt en daar nog sterke herinneringen aan hebben. Polen vandaag en waar komen migranten vandaan Het land Polen kennen wij veelal van foto's uit kranten, meestal wordt daarin een arm en grijs land afgeschilrd. Maar Polen is meer, prachtige historische sten zoals Kraków, ongerepte natuur als Biebrza vallei en het laatste oerwoud van Europa, Białowieza. Wel kent Polen vooral op het platteland veel armoe evenals in regio's waar in Afbeelding 1: Marktplein in Kraków het verlen veel kolenmijnen waren en zware industrie gevestigd was. Met het saneren van die industrie is veel armoe ontstaan. De meeste mensen in Polen wonen vandaag dag in hoge communistische flats die vaak klein en gehorig zijn. Er is sprake van grotewoningnood in grote sten waar onvoldoen woningen bijgebouwd worn om te voorzien in groeien behoefte.

3 Polen is overigens duilijk een land van twee snelhen. Tijns recente economische crisis was Polen het enige land in Europa waar nog economische groei werd genoteerd. De Poolse grote sten zijn zowel economisch als in practische zin sterk aan het groeien. Hier ontstaan dan ook nieuwe banen en nieuwe economische activeiten. De economische activiteit op het platteland en in mijnbouwstreken is echter aan het afnemen dat resulteert niet alleen Afbeelding 2: Typische woonblokken in migratie naar West-Europa maar ook binnen Polen zelf. De armoe in Polen is niet overal even hevig. Er zijn gebien die relatief rijk zijn. Hieronr een beeld van gemidl inkomensdistributie van besteedbaar huishoudinkomen in Polen in In ze figuur zien we dat regio Mazowiecki (rond Warschau) relatief rijk is, terwijl vooral KujawskoPomorski en Opolski arm zijn. Vooral uit Opolski komen veel arbeidsmigranten, ook al omdat hier een el van bevolking al voor toetreding tot Europese Unie naar Unie kon reizen doordat ze in het bezit waren van Duitse paspoorten. Armoe en ook werkeloosheid bepalen vooral het beeld op het platteland van Polen. Door het communisme is urbanisatie vertraagd en heeft Polen te maken met een veel te grote plattelandspopulatie. Die populatie is bezig langzaam naar grote sten te trekken. Werkeloosheidscijfers vooral op het platteland zijn dan ook schrikbarend gemidld ligt werkeloosheid in Polen rond 15% maar in kleine dorpen is meer dan 30% geen uitzonring. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat plattelandsbevolking en bevolking uit voormalige mijnbouwstreken in sommige gevallen naar West-Europa trekt. Opvallend is dat mate van urbanisatie Polen ook onrscheidt van anre voormalige communistische lann. Polen heeft tijns het communisme geen landbouwhervorming gekend en ten tij van omwenteling lag urbanisatiegraad gelijk aan die van Nerland voor twee wereldoorlog. Uit

4 vergelijking van statistische data blijkt bovendien dat percentages economisch inactieve op totale bevolking op het platteland zeer groot zijn in sommige dorpen wel 60% van totale volwassen populatie. Dat dit niet meer als werkeloosheid wordt genoteerd heeft er vooral mee te maken dat een groot el van economisch inactieve niet meer geregistreerd staat als werkeloos. Migratie vindt zoals gezegd ook binnen Polen plaats. Vooral vanuit dorpen naar grote sten. Deze migratie zien we in volgen figuur. Nerlandse onrzoekers signaleer tot op hen geen typische herkomstgebien van Poolse arbeidsmigranten in Nerland. In zekere mate klopt dat met het migratie beeld met dien verstan dat meerrheid afkomstig is uit Poolse plattelandsgemeenten. Op het Poolse platteland zijn spookdorpjes geen uitzonring meer, ontvolking vind plaats in een hoog tempo. Overigens geven veel in Nerland wonen Polen, als er naar hun plaats van herkomst gevraagd wordt dichtstbijzijn grote stad op, wat het voor onrzoekers nog eens extra moeilijk maakt om een goed beeld van herkomst van Poolse migranten te krijgen. Poolse data geven echter aan dat het vooral gaat om migranten van het platteland, uit kleine dorpen en sten. Overigens is in figuur goed te zien hoe ook uit sten mensen migreren dit heeft echter vooral te maken met effecten van stadsuitbreiding en behoefte aan meer woonruimte van stelijke elite(mensen vertrekken uit stad maar vestigen zich in direct omliggen dorpen). Samenvattend kan gesteld worn dat we in Nerland vooral te maken hebben met migranten van het Poolse platteland of uit mijnbouwgebien in het zuin rond Katowice. Als het gaat om cultuur van Polen, zijn er op basis van culturele dimensies van Hofste een aantal belangrijke verschillen te zien tussen Polen en Nerlanrs. In het bijgevoeg figuur komt dit goed tot uiting. Ten eerste scoren Nerlanrs lager op dimensie machtsafstand. Dit betekent dat Nerlanrs een kleinere machtsafstand hebben en dus minr hierarchisch zijn ingesteld. Polen hebben veel meer respect voor authoriteit dan Nerlanrs, dit is voor een el ook een factor die bepalend is voor hoe Poolse kinren en ours zich gedragen ten opzichte van leraren. Het verminren van machtsafstand (informelere omgangsvormen) resulteert bij Polen vaak in veronrstelling dat alles mogelijk is. Qua individualiteit scoren Nerlanrs weer hoger dan Polen intificatie

5 met eigen groep of een groep in het algemeen is voor Polen belangrijker dan voor Nerlanrs. De Poolse cultuur scoort absoluut hoger op masculiniteit. Polen zijn in het algemeen dus veel competatiever dan Nerlanrs. Belangrijk is het voor Polen om boven massa uit te steken en goed te presteren, waarbij het natuurlijk wel zo moet zijn dat nagestreef doelen onrscheind zijn voor groep waarmee men zich intificeert (Vaak vormt schakelklas niet belangrijkste referentie voor prestaties, ook al omdat competativiteit relijk sterk uit het Nerlandse schoolsysteem wordt geweerd). Polen scoren hoog op onzekerheids vermijding en zijn wat dat betreft vergelijkbaar met Duitsers. Ze vinn het niet prettig als zaken niet zo gaan als ze gewend zijn en verwachten een grote mate van zekerheid in het leven. Verr is het opvallend dat Polen veel lager scoren op lange termijn nken. Dit resulteert in een minre spaarzaamheid en het in minre mate nastreven van hogere doelen. Het lijkt veel te maken te hebben met het communistisch verlen waarin plannen meestal weinig zinvol was, ook armoe resulteert in een verminrd nut van plannen. Men neigt ertoe van dag tot dag te leven. Polen in Nerland Na toetreding van Polen tot Europese Unie is er een grote onverwachte toestroom van Polen naar West-Europa op gang gekomen. Vandaag dag wonen er bij benaring ongeveer Polen in Nerland. Het officieel aantal bij het CBS geregistreer Polen lag in januari 2009 op , echter gezien het grote aantal niet geregistreern wordt het werkelijke aantal op 3 a 4 keer zoveel geschat. Door vaak illegale en semilegale huisvesting is het moeilijk precieze getallen te noemen. In eerste instantie ging het om jonge mannen die hier kwamen om zwaar lichamelijk werk te verrichten en vrouwen die in het huwelijk tran met Nerlandse mannen. Vandaag dag zijn er ook steeds meer complete gezinnen die naar Nerland komen, compleet met kinren. Alleen Den Haag zag over perio van 2009 naar 2010 al een toename van 50% van het aantal Poolse kinren dat aan Nerlandse scholen onrwijs volg. De populatie is nogal wisselend maar in ier golf migranten zijn er weer mensen die zich permanent willen vestigen. Door hun vaak zwakke sociaal-economische positie zijn Polen echter gedwongen zich te concentreren in gebien waar ook in noodgevallen gemakkelijk aan werk te komen is, zoals in omgeving van kassen van het Westland, De Bollenstreek, Noord-Limburg met veel aspergeteelt en rond slachterijen in Oostelijk NoordBrabant. Typische concentratie gebien zijn Den Haag en omgeving, Rijnmond, Drechtsten, Eindhoven, Oss, Heerlen en Venlo. Het is echter een vergissing te veronrstellen dat Polen alleen in landbouw en slachterijen werkzaam zijn uitzend werk in ze sector geldt ook voor Polen als inferieur, maar werk in ze sectoren geldt als noodoplossing bij baanverlies in beter betalen sectoren, belangrijk omdat

6 meeste Polen geen recht hebben op een uitkering. Als het gaat om werk dan werkt 85% van Polen niet in vaste dienst, dus als zelfstandige zonr personeel, of meestal als uitzendkracht op een tijlijk contract. De werktijn resulteren in een gemidld aantal gewerkte uren van 41,6 uur per week maar langere werkweken zijn onr Polen geen uitzonring. Gemidld verdien Polen een bedrag van rond netto per maand, het 'afromen' van dat inkomen is door malafi en ook legale uitzenrs echter eerr regel dan uitzonring. De lange werktijn en lage inkomens creeeren extra problemen in ourbetrokkenheid en het opvoen van kinren. Uit een in een enquete-onrzoek bevraag Polen (waaronr dus niet officiel geregistreer Polen) kwam naar voren dat het grootste el van Polen een woning elt met 6 anre personen en dat 26% ontevren is over huisvesting. Gelukkig hebben gezinnen steeds vaker een eigen woning. Overbevolking in door Polen gebruikte woningen is echter een feit en dat zal voor gezinnen niet anrs zijn, men mag er dus vanuit gaan dat Poolse leerlingen in het algemeen weinig ruimte hebben om huiswerk te doen. Afbeelding 3: Typische huisvesting in Nerland Onrwijssysteem in Polen In het volgen figuur wordt het Poolse onrwijssysteem vergeleken met het Nerlandse, daarbij is centrale positie van een bre midnschool opvallend. Deze bre midnschool wordt in Polen het gymnasium genoemd, wat wel eens verwarring onr Nerlanrs veroorzaakt. Het Poolse gymnasium bereidt kinren echter voor op vervolg onrwijs in het wetenschappelijk voorbereind onrwijs of het beroepsonrwijs. De Poolse midnschool eindigt met het zogenaam 'volwassenheidsexamen' in het Pools 'matura genaamd'. Evenals in Nerland bestaan Figuur 1: Vergelijking tussen het Poolse en Nerlandse onrwijssysteem

7 er in Polen speciale scholen voor moeilijk of anrs leren leerlingen, die worn in het figuur niet getoond. Beroepsonrwijs leidt in Polen veelal op tot specifieke beroepen en ambachtelijke kwalificaties van in Polen geschool vaklien zijn veelal hoger en specifieker dan van Nerlandse vaklien. Een anr opvallend feit is dat in Polen leerplicht later begint dan in Nerland, dit levert wel eens problemen op met Poolse gezinnen die net naar Nerland zijn verhuisd en zich nog niet bewust zijn van het feit dat hun kind leerplichtig is. In principe zijn alle Poolse scholen openbaar er komt echter sinds enige tijd steeds meer alternatief onrwijs waaronr, ook bij ons beken schooltypen als vrije school, montessori en dalton onrwijs. De eerste 3 klassen van het Poolse onrwijs lijken grotenels op het Nerlandse onrwijs. In principe wordt er door één leraar les gegeven en wordt er veel aandacht besteed aan het ontwikkelen van basisvaardighen als lezen en schrijven. In totaal krijgen leerlingen 23 uur les per week. In klassen 4 tot 6 van het basisonrwijs krijgen leerlingen een brer aanbod aan vakken veelal vergelijkbaar met dat in Nerland en onrwezen door vakleerkrachten. Het vak religie of ethiek betreft veelal Katholiek godsdienstonrwijs gegeven door een door school aangestel priester, zeln wordt het gegeven door een specifiek daarvoor opgelei vakkracht. Gemidld krijgen kinren in ze klassen 28 klokuren onrwijs. Op midnschool krijgen leerlingen opnieuw een breed aanbod aan vakken eveneens onrwezen door vakleerkrachten. Op midnschool is het aantal uren toegenomen tot 31. De midnschool bereidt leerlingen voor op het volwassenheidsexamen ook levert het een start kwalificatie op voor vervolg onrwijs. De vervolg opleidingen in Polen maken echter nog frequent gebruik van toegangsexamens een hoge score op het volwassenheidsexamen is dus nog geen garantie voor toegang tot specifiek vorm van vervolg onrwijs, hoewel dat in Polen wel steeds gewoner wordt.

8 Na midnschool kunnen leerlingen naar het voorbereind wetenschappelijk onrwijs, het vakvormend voorbereind onrwijs of naar een van vele vormen van beroepsonrwijs. Het onrwijs kan afgerond worn met een diploma van het beroepsonrwijs, het hoger beroepsonrwijs, of een universiteit. Evenals in Nerland zijn leerlingen tot hun 18 verplicht tot het behalen van een startkwalificatie. Overigens is opstromen in het Poolse systeem relijk uitzonrlijk. Vooral het lager beroepsonrwijs heeft een sociaal lage status. Het aantal HBO en Universitair afgestuern ligt nog aanmerkelijk lager dan in Nerland hoewel het wel aan het toenemen is. Schoolcultuur Hoewel met het vrijer worn van Poolse maatschappij na omwenteling, ook cultuur op scholen vaak minr autoritair geworn is, blijven leraren in het Poolse onrwijs toch spil. Het basis onrwijsprogramma en eindtermen worn weliswaar door het Ministerie vastgesteld, het werkelijke programma wordt door leraren opgesteld. Zij kiezen boeken die leerlingen moeten kopen en verzorgen lessen. De meeste leraren zijn aangesloten bij leraren vakbond die in Polen dan ook relatief sterk is. Gemidld verdienen Poolse leraren ongeveer 1.000,- per maand, dit bedrag wordt door het ministerie van onrwijs vastgesteld. Op het platteland is een leraar daardoor relatief goed betaald (grote koopkracht in vergelijking tot anren) terwijl het voor grote sten relatief slecht betaald is. Verr zijn Poolse leraren in onze ogen nogal autoritair, ze zijn duilijk baas in klas. In het algemeen geeft men klassikaal les op Poolse scholen. Relatief veel stampwerk en veel huiswerk is norm. Poolse scholen kennen grote klassen van gemidld 35 leerlingen. Discipline is een groot goed onr Poolse leerlingen. De Poolse schoolkalenr kent vele festiviteiten en gezamenlijke activiteiten. Poolse leerlingen zijn in het algemeen gedisciplineerd en worn ook zo opgevoed. Goe schoolprestaties zijn belangrijk en leerlingen worn daartoe via wedstrijn (zogenaam school olympias) gestimuleerd. Leerlingen die achterblijven worn in het algemeen geconfronteerd met noodzaak tot het volgen van bijlessen die veelal door betreffen leraar zelf gegeven worn. Overigens blijft er relatief veel van problemen die er op scholen leven buiten het zicht van leraren. Kinren in midnschool leeftijd signaleren volgen problemen op school: Roken 81% Drugsgebruik 12%

9 Drankgebruik 12% Pesten 10% Diefstal 9% Chantage 4% De bijdrage van ours is in het algemeen minimaal. Hoewel er wel morne instituties als een ourraad geïntroduceerd zijn op Poolse scholen, functioneren ze eigenlijk niet. In het algemeen zijn ours, die zelf in een zeer autoritair systeem zijn opgevoed, niet geëquipeerd voor volwaardige elname aan scholing van hun kinren. Veel ours vinn het moeilijk om met leraren te communiceren. De 24 uurs economie van Polen maakt het ook nog eens zo dat ours een minimale hoeveelheid tijd in opvoeding van hun kinren kunnen steken. De opvoeding van kinren komt dan ook grotenels bij scholen te liggen. Openingstijn van scholen zijn dan ook veel langer dan in Nerland en leerlingen kunnen veel van hun huiswerk op school maken. Jeugdcultuur Poolse jongeren hebben net als Nerlandse jongeren een eigen positie in maatschappij, verwachtingen over hun toekomst relaties met hun directe omgeving en verhoun zich op een bepaal manier ten opzichte van alcohol, roken en drugs. Over positie van Poolse jongeren kan gesteld worn dat Poolse jongeren vandaag dag relatief lang afhankelijk zijn van hun ours, als dat niet mogelijk is moeten ze eerr van school. De meeste Poolse jongeren, 81%, leven in een compleet gezin. Bijzonr is dat 14% één of bei ours in het buitenland heeft. Poolse jongeren zijn vrij materialistisch ingesteld en ook hun ours bevorren dit materialisme. Veel van Poolse leerlingen die hier onrwijs volgen worn relatief verwend. Dat heeft zijn oorzaak in opvoeding van hun ours, die zijn opgegroeid in een tijd en cultuur waar allerlei zaken moeilijk beschikbaar en verkrijgbaar waren. Veel migranten ours zullen er alles aan doen om hun kinren een welvaartsniveau te garanren vergelijkbaar met dat van hun klasgenoten ook als zijn ze daar financieel maar in beperkte mate toe instaat zijn. Voor alle migranten geldt overigens dat ' toekomst van hun kinren' vaak het motief is dat een relatief zwaar migranten bestaan draaglijk maakt. Als we tabel hierboven bekijken zien we dat er in het bezit van bepaal zaken onr jongeren in Polen eigenlijk niet zoveel afwijkt van jongeren in Nerland, terwijl Polen in het algemeen toch aanzienlijk minr welvarend zijn. Afbeelding 4: Levensdoelen van Poolse jongeren In afbeelding 4 zien we levensdoelen van Poolse jongeren. In dit figuur zien we een aantal zaken die specifiek zijn voor Poolse jongeren. Ten eerste verklaart een aantal jongeren een religieus leven tot doel van zijn leven evenals

10 leven voor anren is dit een substantiële categorie. Verr zijn materiële en status doelen populair. Het grootste el van jongeren ziet echter een goed familie leven, lief en vriendschap en interessant werk als belangrijkste doelen van het leven. Als het gaat om het vinn van werk is stemming onr Poolse jongeren gespannen. Bijna 10% is bang na school geen werk te kunnen vinn. Nog eens 25% is daar een beetje bang voor. Slechts 22% is helemaal zeker dat ze wel werk zullen vinn. Dit vindt ook zijn weerslag in hoe Poolse jongeren reageren op vraag: 'Wat te doen als je nu een goe baan aan gebon krijgt?', 36% vind dat je dat werk dan meteen moet aannemen slechts 32% gaat voor het halen van een diploma, rest weet het niet. Als het gaat om relaties met mensen in hun directe omgeving dan zijn Poolse jongeren zowel jongens als meisjes sterk gefocust op hun moer. 83% van jongeren heeft een goe tot heel goe relatie met moer in hun gezin. Terwijl 67% een goe tot heel goe relatie met var onrhoudt. Slechts 3% heeft een niet al te beste relatie met zijn of haar moer tegen 8% met var. Afbeelding 5: Vooruitzicht op werk Afbeelding 6: Relatie met Moer Afbeelding 7: Relatie met Var Waar het gaat om relatie met leraren heeft slechts 16% met hen een heel goe relatie met hen en 47% een goe. Verr heeft 32% een wisselen relatie met leraren en 5% een niet al te beste relatie met leraren. Het beeld van relaties met vrienn is daar in tegen zeer positief, 87% heeft een zeer goe tot goe relatie met vrienn. Waar het gaat om problemen waarmee Poolse jongeren geconfronteerd worn dan heeft van alle geënquêteer jongeren 29% wel eens te maken gehad met een beken die van huis weg was gelopen en 23% heeft een beken die zelfmoord heeft gepleegd of een poging tot zelfmoord heeft gedaan. Van alle Poolse jongeren volgt 84% bijles. Bijles is op Poolse scholen een van alternatieve extra Afbeelding 8: Relatie met leraren

11 verdiensten voor leraren en ook een metho om slecht leren leerlingen tot leren aan te zetten. Over seksuele relaties zijn Poolse jongeren verbazingwekkend liberaal. Sex buiten het huwelijk kan voor 63% van jongeren. De meeste jongeren namelijk 72% vinn dat sex met lief behoort plaats te vinn, maar bijna 36% vindt dat sex zonr lief ook moet kunnen. Over roken en drugsgebruik zijn vergelijkbare gegevens beschikbaar over jongeren in Polen en jongeren in Nerland. Daaruit komt een beeld naar voren dat zich niet gemakkelijk laat vergelijken met indruk die Poolse leerlingen op Nerlandse scholen geven. Als het gaat om roken dan blijkt dat eigenlijk even frequent onr Poolse als Nerlandse jongeren voor te komen. Alleen blijkt dat onr Poolse jongeren met een lagere opleiding er aanzienlijk minr regelmatig gerookt wordt dan onr Nerlandse jongeren. Waar het gaat om het alcoholgebruik klopt het beeld beter met wat we op Nerlandse scholen zien, Poolse jongeren en dan met name jongens hebben veel vaker alcohol gebruikt of gebruiken het regelmatig, op een leeftijd van Afbeelding 9: Roken onr Poolse en tussen 16 Nerlandse jongeren en 18. Ongeveer 85% van Poolse jongens heeft wel eens alcohol gebruikt of gebruikt het tegen ongeveer 65% van Nerlandse jongens. Bij meisjes valt op dat Nerlandse meisjes net iets vaker alcohol gebruiken dan Poolse meisjes. Afbeelding 10: Alcohol gebruik Tot slot een weinig verbazingwekkend feit, Poolse jongeren komen aanzienlijk minr vaak in aanraking met drugs. Dit resulteert direct uit minre toegankelijkheid van drugs in Polen. Het is aanzienlijk minr makkelijk om in Polen drugs te verkrijgen. Afbeelding 11: Drugs