3 Begroting Aan de Raad 4 Leeswijzer 5 Wijze van behandeling 5

Transcriptie

1

2 3 Begroting 2010 Inhoud Pagina Aan de Raad 4 Leeswijzer 5 Wijze van behandeling 5 1. Financiële positie 6 Inleiding 6 Beleidsuitgangspunten begroting 2010 e.v. 7 Beleidsinhoudelijk 8 Financieel proces 2010 e.v 8 Begrotingsuitkomst Meerjarenbegroting Besteding begrotingsresultaat Investeringen Programmaplan Voorzieningen 17 Wonen 21 Kwetsbare groepen 25 Veiligheid en openbare ruimte 34 Economie 41 Groene ruimte 48 Externe oriëntatie Overzicht van totaal lasten en baten van de programma s Algemene dekkingsmiddelen, onvoorzien en mutaties in reserves Vervangings- en kleine investeringen Verplichte paragrafen 69 Lokale heffingen 70 Weerstandsvermogen 72 Risicoparagraaf begroting Onderhoud kapitaalgoederen 77 Financiering 80 Grondbeleid 83 Bedrijfsvoeringparagraaf begroting Verbonden partijen 87 EMU-saldo lokale overheid Besluit 89

3 Begroting Aan de Raad Hierbij bieden wij u de begroting voor 2010 aan met daarin het jaarprogramma 2010 en de uitwerking van de ambities. De door de Raad vastgestelde en in 2008 geactualiseerde toekomstvisie is hierbij leidend. Daarnaast wordt in deze begroting ook ingegaan op de economische crisis en de Hardenbergse aanpak, die dit voorjaar met uw Raad is afgesproken. In de gemeentewet is bepaald dat de begroting voor 15 november 2009 moet worden vastgesteld om in aanmerking te komen voor repressief toezicht. Daarnaast zal ook aan de voorwaarden van een sluitende (meerjaren)begroting en een tijdige vaststelling van de jaarrekening 2008 moeten worden voldaan. Repressief toezicht wil zeggen dat de gemeente geen voorafgaande toestemming van de provincie hoeft te vragen, voordat zij tot de uitvoering van de financiële raadsbesluiten wil overgaan. Door te voldoen aan deze voorwaarden stelt de provincie zich namelijk op het standpunt dat daaruit blijkt dat de gemeente voldoende in staat is financieel zelfstandig te kunnen opereren. Wij presenteren u thans een begroting 2010 met een incidenteel overschot van Op termijn (2013) verwachten wij een tekort van rond 2,2 miljoen. Dit zijn de uitkomsten van onze meerjarenbegroting bij ongewijzigd beleid. Uitkomsten waarin nog geen rekening is gehouden met de aangekondigde bezuinigingen door het Rijk en de (andere) mogelijke gevolgen van de economische crisis. De reden hiervan is dat er op dit moment nog niet concreet valt aan te geven wat de doorwerking van deze ontwikkelingen op de financiën van de gemeente zal zijn. Wij verwachten hier de komende maanden meer duidelijkheid in te verkrijgen. Het spreekt voor zich dat wij deze tijd ook zullen gebruiken om samen met onze ambtenaren tot een verantwoord pakket aan dekkingsmaatregelen te komen. Hardenberg, 22 september 2009, College van burgemeester & wethouders

4 5 Begroting 2010 Leeswijzer Ook in deze begroting staat de uitwerking van het meerjarenprogramma centraal. Daarnaast maken de financiën een belangrijk deel uit van deze begroting. Het meerjarenprogramma en de financiën (op hoofdlijnen) vormen de inleidende hoofdstukken voor het programmaplan. Het programmaplan bevat een overzicht van de ambities van onze gemeente en de activiteiten die de gemeente in 2010 wil gaan uitvoeren. Deze informatie verstrekken wij aan de hand van de zogenaamde 3-W-vragen: - Wat willen we bereiken (onze ambities)? - Wat gaan we daarvoor doen (de activiteiten)? - Wat gaat het kosten (de begroting)? Aansluitend op het programmaplan is een afzonderlijk financieel hoofdstuk opgenomen, waarin nader wordt ingegaan op de begrotingsuitkomst en de meerjarenbegroting. Verder is een aantal verplichte paragrafen in deze begroting opgenomen. In deze paragrafen wordt ingegaan op zaken als het grondbeleid, het onderhoud van kapitaalgoederen en de risico s. De 1e begrotingswijziging In dit boekwerk zijn de ramingen opgenomen van de budgetten bestaand beleid. In de 1e wijziging 2010 worden de financiële gevolgen verwerkt van het investeringsprogramma 2010 en de vervangings-/kleine investeringen voor Daarnaast worden in deze 1e wijziging ook de gevolgen van de zogenaamde september-circulaire inzake de algemene uitkering uit het Gemeentefonds verwerkt. De 1e begrotingswijziging, met de daarbij behorende toelichting, zal u afzonderlijk worden toegezonden. Wijze van behandeling Voor de behandeling van de begroting is de volgende planning opgesteld: raadsleden kunnen schriftelijk vragen indienen tot en met 12 oktober 2009; deze vragen zullen voor zoveel mogelijk worden beantwoord voor 19 oktober 2009; daarnaast is het mogelijk dat u desgewenst - op afspraak - van onze ambtenaren een mondelinge toelichting kunt krijgen; de in de afgelopen jaren gebruikelijke technische bijeenkomst komt hiermee te vervallen; de oriënterende raadsbijeenkomst in bijzijn van alle portefeuillehouders vindt plaats op 3 november In deze bijeenkomst kunnen beleidsmatige vragen aan de portefeuillehouder worden gesteld en kunnen fracties elkaar bevragen; de begrotingsvergadering vindt plaats op 10 november 2009.

5 Begroting Financiële positie Eén jaar geleden sprak het kabinet in de troonrede 2008 zijn vertrouwen uit in de kracht van de Nederlandse economie om eventuele consequenties van de kredietcrisis op te kunnen vangen. De boodschap was duidelijk: hoewel enigermate ongewis, de toekomst is zonnig. Behalve dit positieve beeld sprak uit de troonrede ook het vertrouwen dat de toekomst redelijk overzienbaar was. Hoe anders is dit gegaan. Hoe anders ziet de werkelijkheid er nu uit. Het beeld is bekend. In het afgelopen jaar hebben wij met de raad en met alle betrokken maatschappelijke partijen indringend gesproken over de gevolgen van de financiële en economische crisis voor onze burgers en voor onze gemeente. Samen met u als Raad hebben wij in juni een pakket maatregelen vastgesteld om de lokale economie en de lokale kwetsbare groepen waar mogelijk te ondersteunen. Meer dan dat - ondersteunen - is niet realistisch. Als gemeente zijn wij niet in staat alle negatieve consequenties van de economische crisis te compenseren. Ook voor onze burgers moeten wij streven helder en duidelijk te zijn. Waar staan we nu? De situatie van dit moment (september 2009) overziende, moeten wij concluderen dat wij wel kunnen beschrijven hoe de situatie nu is, maar dat elke voorspelling voor de toekomst een grote mate van onzekerheid bevat. Dat is een geheel ander perspectief dan het beeld uit Op dit moment is mondiaal, noch landelijk iemand in staat te voorspellen wat het economisch en daarmee het sociale klimaat in 2010, laat staan in 2011 zal zijn. De meningen daarover lopen zeer uiteen. Naast voorzichtige positieve signalen staat de verwachting dat de grootste klap qua werkeloosheid nog moet komen. Naast het effect van grootschalige financiële ondersteuningsmaatregelen staat de werkelijkheid van inzakkende cijfers van gerealiseerde woningen. En zo kunnen we doorgaan. In onze gemeente zien wij ook een verschillend beeld. De werkloosheidcijfers stijgen. De ondernemers in de bouw wijzen op 2010 als een slecht jaar. Het Centraal Plan Bureau noemt Overijssel als een provincie die zwaarder dan het gemiddelde in Nederland te maken zal krijgen met krimp. Wij zien echter ook ons begrotingsbeeld 2009 en 2010 dat nog steeds positief is. De belangrijkste conclusie die wij trekken uit dit beeld is dat financieel beleid voor de lange termijn op dit moment niet te onderbouwen is met harde cijfers. Het is eenvoudigweg niet mogelijk huidige cijfers van bijvoorbeeld de Wet Werk en Bijstand te extrapoleren naar 2010 en volgende jaren. Bij het opstellen van de begroting 2010 en het daarin geschetste financieel meerjarenperspectief hebben wij ons laten leiden door dat gegeven. Dit was het beeld dat wij hadden bij het voorbereiden van de voor u liggende begroting. Inmiddels is meer bekend over de kabinetsplannen voor de komende jaren. Miljoenennota 2009 De maatregelen die het kabinet heeft genomen om de economische crisis het hoofd te bieden zijn niet zonder gevolgen gebleven voor de staatsschuld. Deze is in een snel tempo opgelopen. Voor 2010 en 2011 houdt het kabinet evenwel nog vast aan haar investeringsvoornemens. Vanaf 2012 zal er fors worden bezuinigd. Op dit moment is de bezuinigingsopdracht 35 miljard. Duidelijk is dat deze bezuinigingstaakstelling zo omvangrijk is, dat er geen taboes meer gelden en eerder gemaakte afspraken in een nieuw daglicht staan.het is reëel om te veronderstellen dat ook gemeenten moeten bijdragen aan de oplossing van deze forse bezuinigingstaakstelling. Concreet is dan niet alleen de algemene uitkering uit het Gemeentefonds in beeld, maar ook de specifieke rijksbijdragen zullen niet ongemoeid blijven. Dit laatste zal dan weer consequenties hebben voor het beleid dat de gemeente ter zake kan voeren, bijvoorbeeld bij de uitvoering van de Wet, Werk en Bijstand en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.

6 7 Begroting 2010 Beleidsuitgangspunten begroting 2010 e.v. Financieel Welke financiële uitgangspunten hebben wij gehanteerd bij het opstellen van de begroting 2010 en het financieel meerjarenperspectief? In de eerste plaats en daarbij van belang hetgeen op rijksniveau met de VNG is afgesproken over de gemeentefondsuitkering 2009 t/m In het voorjaar 2009 hebben de VNG en het Rijk hierover een akkoord gesloten. De kern van dat akkoord is: - het buiten werking stellen van de normeringsystematiek waarmee het principe van gelijk oplopen van de rijksbegroting en de gemeentefondsuitkering tijdelijk wordt losgelaten; - een groei van het gemeentefonds met rond 0,5%, als compensatie voor de gevolgen van loon-/prijs- en volumeontwikkelingen; - een reëel accres van 0%. Over de jaren 2012 en verder heeft de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in een brief aan de Tweede Kamer gezegd dat er op dit moment (juli 2009) vrijwel niets over te zeggen is. Zij onderbouwt haar stelling door o.a. de volgende factoren te noemen. - Het huidige economische beeld is uitermate onzeker. - In 2011 zullen verkiezingen plaatsvinden en zal een nieuw kabinet aantreden. - Gegeven het verslechterde Nederlands EMU saldo is het zeer wel denkbaar dat het Rijk wordt geconfronteerd met een omvangrijke ombuigingsopgave. - In 2010 wordt begonnen met de evaluatie van de normeringsystematiek. Gegeven deze onzekerheden stelt de staatssecretaris voor dat gemeenten bij hun meerjarenramingen uitgaan van een behoedzaam scenario. Concreet betekent dit dat wordt uitgegaan van geen (reële) groei van de gemeentefondsuitkering in 2012 en Een tweede belangrijke bepalende factor ligt in onze lokale situatie. Wij zijn niet in staat in deze - hiervoor geschetste - turbulente tijd waarin ontwikkelingen (zowel positief als negatief) zich snel opvolgen, een enigszins betrouwbaar toekomstbeeld te schetsen. Op belangrijke beleidsterreinen als woningbouw, uitgifte bedrijventerreinen en ontwikkeling kosten Werk Wet en Bijstand en Wet Maatschappelijke Ondersteuning ontbreekt daarvoor een harde, feitelijke basis. Gelijktijdig met deze begroting bieden wij u de nota grondexploitatie 2010 aan. De grondexploitatie vormt een belangrijke financiële pijler voor onze begroting. Ook al kunnen wij geen steekhoudende uitspraken doen over de duur en de diepte van de crisis, toch achten wij het noodzakelijk een aantal maatregelen te treffen, waarbij het zwaartepunt ligt op kostenbeheersing/terugdringen van kosten. Over deze en andere maatregelen zullen wij u via de nota grondexploitatie 2010 informeren. Kostenbeheersing zal sowieso een belangrijk thema zijn - gemeentebreed - binnen het op te stellen gemeentelijk bezuinigingsplan. Op basis van deze uitgangspunten hanteren wij de volgende belangrijke financiële beleidsuitgangspunten. 1. De begrotingen voor de jaren 2010 en 2011 moeten sluitend zijn en geen extra beslag leggen op financiële middelen die pas na 2011 beschikbaar zouden moeten komen. 2. Het begrotingsbeeld voor 2010 is op dit moment nog positief; dit als gezegd onder de aanname van ongewijzigd beleid, het eventuele overschot 2010 willen wij vooralsnog reserveren voor de periode 2011 e.v.. 3. Bij de 1e bestuursrapportage 2010 wordt een voorstel gedaan, waarin de denkrichtingen worden uiteen gezet voor het bezuinigingsplan Zoals hiervoor aangegeven zal kostenbeheersing hierin een belangrijk thema zijn. Een voorstel tot lastenverhoging voor onze burgers is een uiterste maatregel. 4. Bij de begroting 2011 zal de concrete uitwerking van dit bezuinigingsplan plaatsvinden. Overigens laat deze werkwijze onverlet dat daar waar we nu reeds kunnen bezuinigen, we dit niet zullen nalaten.

7 Begroting Beleidsinhoudelijk Het jaar 2010 is het laatste jaar van het vierjarig investeringsprogramma dat uw raad heeft vastgesteld. Wij kunnen constateren dat dit vierjaarsprogramma, voortvloeiend uit het door de Raad vastgestelde langjarig meerjarenprogramma, volledig is gerealiseerd. Bij de eerste bestuursrapportage 2009 hebben wij een aantal maatregelen in relatie tot de economische crisis met u besproken. Een aantal van deze maatregelen is al opgepakt en er zijn aan de Raad reeds concrete voorstellen voorgelegd. Voor een aantal maatregelen stellen wij u nu in deze begroting voor om de benodigde budgetten beschikbaar te stellen. Ook in deze gevallen gaat het om maatregelen die invoeringsklaar zijn. Met u is afgesproken dat wij in de begroting 2010 niet verder zullen gaan. Het is immers aan de nieuwe raad, die zal aantreden na de verkiezingen in maart 2010, om een nieuw meerjarig investeringsprogramma vast te stellen. Financieel proces 2010 e.v. Op basis van de hiervoor genoemde financiële en beleidsmatige uitgangspunten, alsmede de genoemde, bestaande onzekerheden over de consequenties van de economische crisis in de komende jaren voor onze gemeente stellen wij u voor in te stemmen met het volgende proces (uitgezet in tijd): November 2009: vaststelling begroting 2010 inclusief laatste jaarschijf investeringsprogramma ; sluitende begroting; Juni 2010: vaststelling vierjarig investeringsprogramma door nieuwe raad; vaststelling financiële uitgangspunten begroting 2011; vaststelling kaders voor bezuinigingsplan ; November 2010: vaststelling begroting 2011 inclusief jaarschijf 2011 investeringsprogramma ; vaststelling pakket financiële maatregelen om te komen tot een structureel positief meerjarenperspectief. Juni 2011: herijking financiële meerjarensituatie 2012 e.v. inclusief vaststelling financiële uitgangspunten begroting 2012; zonodig bijstelling van het bezuinigingspakket; November 2011: vaststelling begroting 2012 inclusief jaarschijf 2012 van het investeringsprogramma ; Hierbij past nog één opmerking. Zoals wij eerder hebben gemeld is thans sprake van een algemene reserve die lager is dan de provinciale norm vereist. Wij vinden dit in deze situatie niet acceptabel. Wij stellen voor het (structurele) voordeel uit de verzelfstandiging onderwijs - ad thans te kapitaliseren en in te zetten voor de verhoging van de algemene reserve met 2,5 miljoen. Daarbij hebben wij overwogen dat de bruidsschat, die aan de Stichting Arcade is meegegeven voor de verzelfstandiging onderwijs, in 2008 ten laste van de algemene reserve is gebracht. Op deze manier wordt de eerdere greep uit de algemene reserve in feite teruggedraaid. Uiteraard zullen wij de reserves en voorzieningen kritisch doornemen op de mogelijkheid om hier nog middelen vrij te spelen. Middelen, die vervolgens kunnen worden betrokken bij het incidenteel sluitend maken van de exploitatie en/of voor noodzakelijke investeringen. Samenvattend zijn wij van oordeel dat wij op deze wijze in de komende jaren een behoedzaam begrotingsbeleid voeren, waarbij wij toch zo veel als mogelijk onze investeringen - noodzakelijk voor onze burgers - voor onze locale economie - op peil houden.

8 9 Begroting 2010 Begrotingsuitkomst 2010 Voor 2010 hadden wij een voordelig resultaat voorzien van Dit is dan het resultaat ná verwerking van de 1e bestuursrapportage 2009, maar vóór verwerking van de gevolgen het hiervoor genoemde bestuursakkoord tussen Rijk en VNG. Een bestuursakkoord dat zich concreet vertaalt in een lagere gemeentefondsuitkering. De begroting die wij u nu presenteren sluit met een voordelig saldo van Het zal duidelijk zijn dat de lagere gemeentefondsuitkering een belangrijke verklaring voor het lagere voordelig saldo is. In grote lijnen kan het verschil ( ) tussen deze begrotingsuitkomst en de jaarschijf 2010 van de meerjarenraming 2009 worden verklaard uit de volgende factoren: a. netto-nadeel algemene uitkering gemeentefonds -/ b. hogere opbrengst OZB c. hogere salariskosten -/ d. hogere kapitaallasten c.a. -/ e. voordeel uit lagere prijscompensatie f. overige factoren Overigens merken wij hier op, dat bij de aanpassing van de belastingtarieven 2010 gerekend is met een trendmatige verhoging van 2%. Dit percentage is ontleend aan de prognoses van het CPB (voorjaar 2009 inzake de ontwikkeling van de prijzen). Ad a Het betreft hier het netto resultaat van de uitwerking van de zogenaamde meicirculaire In deze circulaire is o.a. het bestuursakkoord tussen rijk en gemeenten verwerkt. De grootte van dit nadeel wordt voor het grootste deel verklaard uit de structurele doorwerking van de lagere uitkering Daarnaast is ook het accres voor 2010 lager dan in de meerjarenbegroting aangehouden, namelijk 0,5% i.p.v. 1,25%. Ad b De hogere opbrengst OZB vloeit voort uit de hogere groei van het aantal woningen (dan eerder begroot). Ad c In de begroting is rekening gehouden met een salarisstijging van 3,25%. Deze stijging bestaat uit een salarisstijging van 0%, een verhoging van de pensioenpremie met 2,25% en een verwachte stijging van de sociale premies van 1%. In de meerjarenbegroting waren wij nog uitgegaan van een stijging met 2,5 %. Overigens is de verhoging van de pensioenpremies (nog) niet zeker. Mocht die niet doorgaan, dan stellen wij u voor om deze ruimte voorshands te reserveren voor de mogelijke uitkomsten van het CAO-overleg met de ambtenarenbonden. Ad d De hogere kapitaallast is een gevolg van de toegenomen kapitaalbehoefte en het hanteren van een hoger rentepercentage voor nieuw aan te trekken langlopende geldleningen (nu 5 i.p.v. 4,5%) Ad e In de meerjarenbegroting is nog uitgegaan van een verhoging van de uitgaven met 0,75%, als compensatie voor de te verwachten prijsstijging. In de thans voor u liggende begroting 2010 hebben wij de uitgaven op het huidige prijsniveau bevroren en vervolgens nog een korting van 1,25% toegepast in verband met de doorschuif bijstelling prijscompensatiepercentage, waartoe is besloten bij de eerste bestuursrapportage 2009.

9 Begroting Meerjarenbegroting Bij onderstaande cijfers is uitgegaan van bestaand beleid en geen rekening gehouden met de (mogelijke) gevolgen van de economische crisis en de rijksbezuinigingen. Ook in deze zin kan geen absolute waarde aan deze uitkomsten worden toegekend. We zullen moeten monitoren hoe de werkelijke ontwikkelingen verlopen en naar bevind van zaken moeten handelen. Voor de komende jaren is de volgende ontwikkeling berekend : / / / Daarbij zijn wij voor de jaren 2011, 2012 en 2013 uitgegaan van een compensatie voor loon- en prijsstijgingen van 0%! Daarentegen hebben wij bij de ontwikkeling van de (belasting)tarieven wel gerekend met een trendmatige verhoging met 1,5% per jaar. De verslechtering van het hiervoor weergegeven financiële perspectief - ten opzichte van de bij de begroting 2010 gepresenteerde meerjarenbegroting - is te verklaren uit de doorwerking van het bestuursakkoord c.q. het afwijkende (nadelige) verloop van de gemeentefondsuitkering. Risicoparagraaf In deze begroting hebben wij - zoals gebruikelijk - een paragraaf opgenomen, waarbij de risico s in beeld zijn gebracht en gekwalificeerd als laag, gemiddeld of hoog. Het spreekt voor zich dat de financiële verhouding tussen Rijk en gemeenten thans als een hoog risico moet worden gekwalificeerd. Weliswaar is er nu zekerheid omtrent de ontwikkeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds; de ontwikkeling van de specifieke rijksbijdragen is daarentegen onzeker. Uit de (rijks)voorjaarsnota blijkt dat departementen 3,2 miljard euro moeten inleveren, doordat de nominale ontwikkelingen op grond van het Sociaal Akkoord voor de jaren 2010 en 2011 op nul zijn gesteld. Het is niet uit te sluiten dat departementen (een deel van) deze bezuinigingen zullen willen afwentelen op de gemeenten. Verder blijkt nu uit de miljoenennota 2010 dat het Rijk vanaf 2012 fors zal gaan bezuinigen. Dit zal consequenties hebben voor onze financiële huishouding. Besteding begrotingsresultaat 2010 Wij willen het begrotingsresultaat 2010 reserveren als financiële buffer voor de komende jaren. Dat wij dit noodzakelijk vinden, gegeven de financieel onzekere tijden, zal geen verdere toelichting behoeven. Voor twee maatregelen stellen wij u echter voor om hiervoor nu reeds extra middelen ten laste van het begrotingsresultaat 2010 beschikbaar te stellen. In de eerste plaats gaat het dan om een budget voor het kunnen opstellen van een integrale structuurvisie. Hiervoor is nodig. Het opstellen van een integrale structuurvisie is een wettelijke verplichting. In deze visie worden de gemeentelijke doelstellingen en - belangen vastgelegd en de kijk op de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente op de lange termijn. Het schept daarmee een helder kader, waarmee tal van onderliggende besluitvorming in de toekomst kan worden vereenvoudigd. Om niet het risico te lopen dat noodzakelijke ontwikkelingen stagneren op basis van formele lacunes is het nodig om in 2010 met het opstellen van deze visie te starten. Het tweede voorstel omvat het verlengen van de subsidie aan de KNTSPR met drie jaar. Concreet is hiervoor nodig ( per jaar). Die periode willen wij het bestuur van de KNSTSPR geven, om maatregelen te bedenken die er voor zullen zorgen dat deze subsidie vanaf 2013 niet meer hoeft te worden verstrekt. Na deze besteding resteert nog een buffer van

10 11 Begroting 2010 Investeringen 2010 Dit is het laatste jaar van het investeringsprogramma Naar de huidige inzichten is de (voeding van de) reserve op voldoende niveau om ook de laatste jaarschijf van dit investeringsprogramma uit te kunnen voeren. Deze jaarschijf omvat de volgende maatregelen: Omschrijving 2010 Bijdragen aan Multifunctionele centra Verfraaien entrees kernen WMO/Mantelzorg Vrijwilligerswerk Jeugdbeleid/peuterspeelzaalwerk en opvoedingsondersteuning Problematisch middelengebruik (fasering) Handhaving Verbeteren toegankelijkheid haltevoorzieningen Implementatie Groene en Blauwe Diensten Leader plus Ontwikkeling digitale dienstverlening Personele capaciteit Totaal Wij stellen u voor om deze bedragen thans beschikbaar te stellen. Daarnaast heeft u dit voorjaar met ons voorstel ingestemd om bepaalde investeringen naar voren te halen en deze ten laste te brengen van het budget voor het investeringsprogramma (totale ruimte 20 miljoen). Daarbij hebben wij u toegezegd om voor deze maatregelen afzonderlijke raadsvoorstellen aan u voor te leggen. Het gaat om de volgende investeringen: Omschrijving Totale Bijdragen Bestaande Ten laste investering derden middelen van reserve Revitalisering van oude wijken Naar voren halen van wegenonderhoud ten laste van budget wegenonderhoud periode Verbetering industriehaven Hardenberg Masterplan Dedemsvaart Sportboulevard 1e fase Stationsomgeving Vechtpark - waarvan Ruimte voor de Vecht Startersleningen Toegankelijkheid openbare gebouwen Combinatiefuncties gedurende 4 jaar Bijdrage aanschaf AED s 3e fase

11 Begroting Inmiddels heeft u van ons het voorstel m.b.t. toegankelijkheid gebouwen ontvangen. Ook heeft u er mee ingestemd om beschikbaar te stellen voor de komst van een Regionaal Techniek Centrum. Dit RTC maakt deel uit van de plannen stationsomgeving. Op dit moment stellen wij u voor om nu reeds de bedragen voor startersleningen (2010: ); combinatiefuncties (2010: ) en voor de bijdrage aanschaf AED s ( ) beschikbaar te stellen. Dit laatste vanzelfsprekend onder dezelfde voorwaarden als aan de eerdere bijdragen zijn gesteld (1/3 deel gemeente). Wij zijn van mening dat deze maatregelen voor zich spreken en derhalve geen nadere toelichting (meer) behoeven via afzonderlijke raadsvoorstellen. Tenslotte merken wij op dat in deze begroting - zoals gebruikelijk - ook een lijst is opgenomen van voorgenomen kleine en vervangingsinvesteringen (zie hoofdstuk 6). Deze maatregelen kunnen binnen de ruimte op de stelpost kapitaallasten vervangingsinvesteringen worden gerealiseerd. Hieronder geven wij voor de goede orde nog een korte toelichting op een aantal van de hiervoor genoemde investeringsvoorstellen. Volledigheidshalve merken wij op dat deze toelichting (nagenoeg) niet afwijkt van hetgeen wij in de 1e bestuursrapportage 2009 over melden. Revitalisering van oude wijken Binnen onze gemeente zijn er geen probleemwijken. Ook het onderhoudsniveau is over het algemeen redelijk, maar wel is het zo dat binnen een aantal wijken sprake is van een gedateerd uitstralingsniveau. Als er extra budget beschikbaar komt voor de aanschaf van de materialen ( ) kan hierin met het inzetten van het reguliere onderhoudsgeld een grote slag geslagen worden. De uitstraling van de wijken wordt hierdoor merkbaar verbeterd. De bestaande inrichting is hierbij het uitgangspunt, en slechts bij uitzondering zal sprake zijn van rioolaanpassingen. Onderhoud wegen Om een stimulans te geven aan de lokale economie is het naar voren halen van wegenonderhoud een optie. Daarbij zijn met name die werkzaamheden interessant die leiden tot werkgelegenheid. Dat betekent dat wij een voorkeur hebben voor bestratingswerkzaamheden ten opzichte van asfalteringswerkzaamheden. Met inachtneming van de aanbestedingsregels zullen wij proberen om hierbij ook de plaatselijke ondernemers in te schakelen en daarmee de plaatselijke werkgelegenheid te stimuleren. Wij stellen voor om onderhoudsbudget naar voren te halen, om dit proces te kunnen versnellen. Onderhoud Haven Eén van de taken die voor de komende jaren op de agenda staat is het uitbaggeren van de Haven, op het bedrijventerrein. Dit is een arbeidsintensieve klus die wij graag in tijd naar voren willen halen. Gezien het feit dat er tevens provinciale cofinanciering te verkrijgen is wordt aan de uitgangspunten van de raad voldaan. De totale kosten bedragen ca , het rijk betaalt 50%, en de provincie 25%. De gemeentelijke kosten bedragen ca Masterplan Centrum Dedemsvaart De Raad is hiervoor al een voorstel voorgelegd. Wij zijn bezig met het opstellen van een exploitatieplan. Wij verwachten dat er naast de reeds gereserveerde middelen nog een bedrag van 6,2 miljoen nodig is. Eerste fase sportboulevard Hardenberg De Raad is hiervoor al een totaal voorstel voorgelegd. Voor de eerste fase is 2 miljoen nodig. Tot de 1e fase behoort o.a. voorbereiding, grondverwerving enz.

12 13 Begroting 2010 Stationsomgeving Deze investering maakt deel uit van een groter programma, dat de realisatie omvat van het gezondheidspark, een parkeervoorziening voor het gezondheidspark en het station op het terrein van het gezondheidspark, het maken van een tunnel van het station naar het gezondheidspark, de herinrichting van het stationsplein inclusief een voorziening voor fietsen, het opwaarderen van de verbinding station en het centrum, het voorsorteren op een te realiseren derde spoor in het kader van de opwaardering van het spoornet Twente-Drenthe en Zwolle-Emmen en het mogelijk maken van de realisatie van een Regionaal Techniek Centrum in deze omgeving. Dit gehele programma vraagt een investering van de gemeente in de orde van grootte van 3 miljoen exclusief gezondheidspark. Van de provincie vragen wij ook 3 miljoen als incidentele bijdrage uit de vrijkomende Essentmiddelen. Dekking voor deze 3 miljoen is deels te vinden in onze reserve economische structuur versterking ( 2 miljoen) en deels (resterende 1 miljoen) uit het gereserveerde investeringsbudget Vechtpark Hardenberg In het recent tussen de provincie Overijssel en Hardenberg afgesloten Convenant Hardenberg stad met een streekfunctie is het Vechtpark opgenomen als majeur project. In de provinciale visieontwikkeling Ruimte voor de Vecht is het project reeds bestempeld als boegbeeldproject. In het plan Vechtpark Hardenberg, in opdracht van de gemeente opgesteld door LOLA Landscape Architect Rotterdam heeft het te realiseren Vechtpark vorm en inhoud gegeven. In het ambitieuze plan is een aantal elementen zichtbaar: - de realisering van een stadspark als aanvulling op de ontwikkeling van het centrum van de kern Hardenberg; - vergroting van fiets- en wandelmogelijkheden; - het betrekken van de Vecht bij de stad, waardoor de belevingswaarde van de Vecht wordt vergroot; - extra ruimte voor natuur; - veel extra ruimte voor water en waterberging; - versterking van de cultuurhistorische waarde van de Vecht; - ruimte voor eigentijdse cultuurbeleving. Dit project wordt vormgegeven in nauwe projectmatige samenwerking tussen gemeente en Velt en Vecht. Hierover zijn al afspraken gemaakt. Gelet op hetgeen al is voorbereid is het mogelijk de uitvoering van het project in 2010 te starten. De totale kosten van dit arbeidsintensieve project zijn geraamd op ± 12 miljoen. Gemeente en het waterschap hebben de ambitie hiervan een fors deel ( 9 miljoen) voor hun rekening te nemen, een aanvullende bijdrage van de provincie van 3 miljoen zou het mogelijk maken dit boegbeeldproject in de periode te realiseren. Overigens zijn wij van mening dat dit project, zonder genoemde provinciale bijdrage, in deze vorm niet realiseerbaar is.

13 Begroting Reserveprojecten In de 1e bestuursrapportage 2009 hebben wij ook een lijst met projecten overlegd, waaruit de nieuwe raad de prioriteit kan bepalen. Deze lijst is niet limitatief en bedoeld om een idee te geven van projecten, die nu in enig stadium van voorbereiding zijn. Projecten, die uitstelbaar, maar ook nog afstelbaar zijn. De nieuwe raad heeft hierin dus nadrukkelijk nog de keuze om hier nee tegen te zeggen. Dit zal ook nodig zijn tegen de achtergrond van de beperkt beschikbare middelen voor nieuwe projecten. Bij de 1e bestuursrapportage 2010 zullen deze projecten een plek krijgen in ons voorstel voor het investeringsprogramma Bestaande reservelijst: - sportboulevard 2e fase - masterplan kunstgrasvelden - maatregelen ter verbetering van de verkeersveiligheid - haltevoorziening Dedemsvaart (voormalig busstation) - ontsluiting de Kolonie Balkbrug - rotonde N377 (Slagharen) - huisvesting jongerencentrum Hardenberg - implementatie Groene en Blauwe Diensten - nieuwbouw brandweerkazerne Aanvullingen: - ontwikkeling sportpark De Boekweit - ontwikkeling/verplaatsing sportpark De Krim - kunstgras Marienberg - uitbreiding sportpark Moscou - uitvoering masterplan De Boshoek - privatisering vv. Balkbrug/vv. Avereest - privatisering De Kei - nieuwe beleidslijn buitensportaccommodaties - uitbreiding de Citadel - nieuwe accommodatie kynologenclub - opknapbeurt paden begraafplaatsen - jongerenhuisvesting Dedemsvaart - gevolgen Oké wetgeving m.b.t. peuterspeelzaalwerk - ontbrekende fietspadenschakels - oversteek Parkweg - vervanging scherm gedempte Haven

14 15 Begroting Programmaplan 2010 Hardenberg is een gemeente met ambities en met middelen om deze ambities waar te kunnen maken. De ambities zijn vertaald in het zogenaamde meerjarenprogramma. Accenten worden gezet door middel van het investeringsprogramma. Samen sterk naar de toekomst Samen sterk naar de toekomst. Deze missie staat centraal in het collegeprogramma. Uitgangspunt voor het collegeprogramma is de toekomstvisie die in 2004 is vastgesteld. De toekomstvisie is uitgewerkt in een meerjarenprogramma. Een toekomstvisie die in het voorjaar van 2008 is geëvalueerd door de raad samen met onze inwoners. Doen we nog de goede dingen en doen we dit goed? We willen samen met onze medewerkers met een open houding en het gezicht naar de burgers staan. Dat wil zeggen, samen met individuen en organisaties knelpunten bespreken en oplossingen zoeken. Toekomstvisie en meerjarenprogramma Voor het collegeprogramma zijn de toekomstvisie en het meerjarenprogramma leidend geweest. Documenten die in 2004/2005 door u zijn vastgesteld en het resultaat zijn van een interactief proces met onze inwoners. De toekomstvisie kent drie doelstellingen: - samenhang in diverse gemeentelijke beleidsvelden ondersteunen; - een helder profiel naar buiten toe creëren; - strategische politieke keuzes maken. Als basis voor de toekomstvisie is gekozen voor het scenario stevig. Dit houdt in dat wij gaan voor het versterken van de kwaliteiten van onze gemeenten volgens een gelaagd model, zelfredzaamheid & eigen verantwoordelijkheid en samenwerking & bundeling. De kwaliteiten zijn de onderlinge betrokkenheid, de prettige woonomgeving, de ondernemerszin en de groene ruimte. Met de toekomstvisie heeft de gemeente haar visie op de lange termijn geformuleerd. Dit vormt dan ook het kader voor besluitvorming en handelen van onze gemeente. In deze begroting geven wij aan welke activiteiten in 2010 worden uitgevoerd om deze ambities te realiseren. Activiteiten, die worden opgenomen in de afdelingsplannen, zodat hiermee ook geborgd is dat deze activiteiten daadwerkelijk kunnen worden uitgevoerd. Evaluatie toekomstvisie In maart 2008 heeft u samen met onze inwoners gesproken over de toekomst van Hardenberg. Samen met de inwoners heeft u de toekomstvisie tegen het licht gehouden. Tijdens de bijeenkomsten stond een aantal thema s centraal, zoals voorzieningen in de kernen en het drank- en drugsgebruik onder jongeren. Ook is gesproken over de economische groei en de bouw van woningen en de ontwikkeling van bedrijvigheid in relatie tot het behoud van de groene ruimte.

15 Begroting Leeswijzer In dit hoofdstuk beschrijven wij de werkzaamheden van de organisatie en volgen daarbij de indeling van het meerjarenprogramma. Het meerjarenprogramma is ingedeeld naar 7 programmalijnen: - voorzieningen; - wonen; - kwetsbare groepen; - openbare ruimte en veiligheid; - economie; - groene ruimte; - externe oriëntatie. Per programmalijn zijn door u ambities geformuleerd. Wat willen we de komende jaren bereiken en wat gaan we daarvoor doen? Voor de 7 programmalijnen zijn in het meerjarenprogramma de maatschappelijke effecten die we over vijf jaar op hoofdlijnen willen kunnen zien. Inhoudelijk loopt de opbouw voor besluitvorming van grof naar fijn en van algemeen naar concreet. Na de vaststelling van de toekomstvisie, het meerjarenprogramma en het collegeprogramma komt het nu aan op de uitvoering ervan. In feite zitten we nu midden in dat proces. Aan het slot van elke programmalijn hebben wij een opsomming van lasten en baten opgenomen. Het meerjarig perspectief is gebaseerd op bestaand beleid, waarbij de nieuwe investeringen voor 2010 nog niet zijn verwerkt. Voor een toelichting op deze lasten en baten verwijzen naar de zogenaamde productenraming. De productenraming is bij deze programmabegroting ter inzage gelegd. Niet aan alle ambities wordt evenveel aandacht besteed. Enerzijds is dit een gevolg van de schaarste aan middelen en de keuzes die gemaakt moeten worden. Anderzijds brengt ook de actualiteit met zich dat in het ene jaar meer aandacht uitgaat naar een bepaalde ambitie dan in het andere jaar.

16 17 Begroting 2010 Voorzieningen Voorzieningen leveren een bijdrage aan het met plezier wonen, werken en recreëren. Voorzieningen zijn zaken als een school, een dorpshuis, een theater en een ziekenhuis. Maar ook een voetbalvereniging, de harmonie en een kinderboerderij. De behoefte aan voorzieningen in de eigen kern is groot. Vrije tijd en ontspanning horen niet bij de taken van de gemeente. Samen leven en sociale cohesie zijn wel aandachtsvelden voor de gemeente. De uitvoering verschuift van een gemeentelijke taak naar de verantwoordelijkheid van de clubs, verenigingen en instellingen. Binnen deze programmalijn is het gelaagde model een belangrijk hulpmiddel om zoveel mogelijk recht te doen aan alle doelstellingen. In het gelaagde model worden kleine kernen, grote kernen en centrale kernen onderscheiden. De twee centrale kernen zijn Hardenberg en Dedemsvaart, de grote kernen zijn Balkbrug, Gramsbergen, Slagharen en Bergentheim. De overige kernen zijn kleine kernen. Doelstellingen Bieden van een ontmoetingsplek en versterken sociale cohesie. Verbeteren kwaliteit van onderwijs en zorg. Verbeteren woon- en ondernemersklimaat. Binden van jongeren aan de gemeente Hardenberg. Investeringsprogramma 2010 Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2010 beschikbare budgetten voor het investeringsprogramma. Omschrijving 2010 Bijdragen aan Multifunctionele centra Bijdrage in investering MFC Gramsbergen

17 Begroting Ambities 1. In de kleine en grote kernen en in de wijken blijft ontmoeting en onderlinge hulp behouden. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse (sport), Joost Liese (cultuur, bibliotheken) en Jannes Janssen (onderwijs, jeugd) Afdelingshoofd(en): Paul Overmars (WWE) en Henk Dunnewind (SC) MFC Gramsbergen De werkgroep en woningstichting de Veste hebben overeenstemming bereikt over het nieuwe MFC. De participanten worden St. Gramsbergen voor Sociaal en Cultureel Werk, St. Openbare bibliotheken, Carinova, huisartsenpraktijk en fysiotherapeut. Voor de peuterspeelzaal is nog verder onderzoek noodzakelijk. De werkgroep en woningstichting de Veste gaan in 2009 en 2010 verder met het uitwerken van het MFC zodat zo snel mogelijk met de bouw kan worden begonnen. De bijdrage aan de St. Gramsbergen voor Sociaal en Cultureel Werk bedraagt (inclusief afkoopsom onderhoud). De kosten voor de huisvesting van de peuterspeelzaal bedragen MFC Bruchterveld Een aantal partijen hebben aangegeven interesse te hebben in een MFC. Uit deze partijen is een nieuwe werkgroep opgericht die het nieuwe MFC verder zal begeleiden/onderzoeken. Bekeken zal worden wat onder andere de beste locatie is voor een MFC en welke plekken dan vrij komen in Bruchterveld. De kosten zijn nog niet aan te geven. MFC Balkbrug Woningstichting de Veste heeft het gebouw Het Trefpunt gekocht en zal het gebouw gaan verhuren aan Stichting Multi Functioneel Centrum Balkbrug. In het najaar van 2009 is het MFC gereed. De subsidie voor St. Multi Functioneel Centrum Balkbrug bedraagt Wijkgebouw de Norden/Wijk Voor 2009 en 2010 is de ondersteuning gericht op kinderwerk, jongerenwerk en opbouwwerk. t Centrum Dedemsvaart De stichting Cultureel Centrum Dedemsvaart stopt met de exploitatie en het beheer van t Centrum in Dedemsvaart. Om de publieke functie van het gebouw te behouden is met de Stichting afgesproken dat de gemeente de exploitatie en het beheer voort zet. De eigendom van het huidige gebouw gaat over naar woningstichting de Veste. De gemeente wordt huurder van het gebouw. Een bedrag van 1,5 mln. is beschikbaar voor een nieuw multifunctionele culturele voorziening in Dedemsvaart (reserve Centrumvoorziening Dedemsvaart). Tevredenheid sportverenigingen Uit een in 2009 gehouden tevredenheidsonderzoek sportverenigingen blijkt dat verenigingen in het algemeen tevreden zijn. De contacten en ondersteuning door de gemeente worden als goed ervaren. Diverse werkgroepen, woningstichting De Veste, wijkverenigingen, sportverenigingen en Stichting de Stuw worden onder andere bij deze projecten betrokken is het laatste jaar dat in het investeringsprogramma is opgenomen voor bijdragen aan multifunctionele centra.

18 19 Begroting De gemeente wil de kracht van de samenleving ondersteunen door het particulier beheer van voorzieningen te vergroten. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Henk Dunnewind (SC) De voetbalvereniging Bergentheim heeft inmiddels ingestemd met privatisering. Met de voetbalverenigingen EMMS en Lutten zijn de gesprekken nog gaande over o.a. de bouw van nieuwe kleedkamers. De plannen voor sportpark de Kruserbrink(korfbal en honk-en softbal) zullen naar verwachting in 2010 verder vorm krijgen. De gesprekken met de mogelijk nog te privatiseren overige sportverenigingen zullen worden voortgezet. Voor privatisering is een bedrag van beschikbaar gesteld. De gesprekken met de betrokken sportverenigingen verlopen constructief, echter de praktijk leert dat het doorlooptraject lang is. Daarnaast ervaren we dat overeenstemming over privatisering gepaard kan gaan met hogere kosten dan begroot. 3. Het gebruik van en de tevredenheid over de centrale voorzieningen voor inwoners, bewoners van de streek, toeristen en ondernemers in de centrale kernen stijgt. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse (bouwzaken, ruimtelijke ordening, sport) en Joost Liese (cultuur, bibliotheken) Afdelingshoofd/Directeur: Henk Dunnewind (SC) en Arie van der Wilt (DS) Kunst in Kernen Voor de kern Dedemsvaart heeft in 2009 de aanbesteding plaatsgevonden. Het kunstwerk C I Love You zal naar verwachting in mei 2010 geplaatst kunnen worden. Voor de kern Gramsbergen is inmiddels een klankbordgroep samengesteld. In 2009 zal een selectie van kunstenaars en lokatie plaatsvinden. In 2010 zal verdere uitvoering (zoals aanbesteding) plaatsvinden. Mogelijk behoort plaatsing in 2010 tot de mogelijkheden. Gashouder In 2009 heeft de aanbesteding plaatsgevonden. Na de zomervakantie is een start met de werkzaamheden gemaakt. Op moment van schrijven ligt de planning op schema en kan oplevering in het voorjaar 2010 plaatsvinden. Kunst in nieuwe gemeentehuis/park Dit maakt onderdeel uit van de nieuwbouw gemeentehuis. In de opdracht aan de interieurarchitect is kunst als onderdeel van het interieurconcept opgenomen. Kunstwegen De provincie Overijssel is initiatiefnemer voor het programma Ruimte voor de Vecht: een integraal programma gericht op de toekomst van de Vecht. Een wezenlijk onderdeel van het programma is de ontwikkeling van het Vechtpark. Vanwege de verbindende factor tussen kunst, cultuur, natuur en historie kan Kunstwegen wellicht een prominente plek in het Vechtpark krijgen. Inmiddels is in 2009 een start gemaakt met het geven van een nieuwe impuls aan Kunstwegen. In 2010 wordt verder gewerkt aan de revitalisering van Kunstwegen zodat Kunstwegen een bijdrage levert aan de ruimtelijke kwaliteit van het Hardenbergs en Overijssels landschap. Sportboulevard In 2009 is een belangrijke stap gezet in de realisatie van de sportboulevard. U heeft ingestemd met de verdere voorbereiding van de 1e realisatiefase. Dit betekent dat we gestart zijn met de bestemmingsplanprocedure, waaronder het definitief inrichtingsplan.

19 Begroting De verwerving van de eigendommen op de locatie aan de Jan Weitkamplaan Zuid zal in de komende periode plaats gaan vinden. Ter voorbereiding op de uitvoering van de 1e fase (atletiekbaan en beachsporten) zal in 2010 het plan van aanpak opgesteld worden. Voor het realiseren van deze ambities zijn vele partijen belangrijk. Naast de bevolking van de gemeente, zijn ook werkgroepen, klankbordgroepen en organisaties als Historische Vereniging Avereest (Gashouder) e.d. betrokken. Voor kunst in de kernen, gashouder en sportboulevard zijn middelen beschikbaar gesteld. Voor zover er geen middelen beschikbaar zijn gesteld, zullen deze conform de bestaande procedure aangevraagd worden. Opsomming lasten en baten programmalijn Voorzieningen Bedragen x Omschrijving Rekening 2008 Begroting 2009 Jaarschijf 2010 Begroting 2010 Lasten Baten Saldo

20 21 Begroting 2010 Wonen Om vitale kernen te houden, is het nodig dat alle leeftijdsgroepen daar kunnen blijven wonen. Vanwege demografische ontwikkelingen (kleinere huishoudens, vergrijzing) moet er anders gebouwd worden. Daarnaast zijn extra starterswoningen nodig om jongeren te binden. Doelstellingen Bouwen op basis van behoefte inwoners. Bouwen voor starters en senioren. Investeringsprogramma Hierna is een overzicht opgenomen van de voor 2010 beschikbare budgetten. Omschrijving 2010 Verfraaien entrees kernen

21 Begroting Ambities 1. De gemeente werkt de komende vijf jaar mee aan de realisatie van 1600 woningen, volgens het gelaagde model, om te voorzien in de behoefte. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie 2008 is het absolute topjaar in de woningproductie geweest. Ruim 500 woningen zijn opgeleverd. Iets meer dan 400 waren begin 2009 in aanbouw. Daarvan zijn er in 2009 ca. 320 woningen opgeleverd. In 2010 wordt de crisis ook in Hardenberg merkbaar. Wij verwachten een teruggang naar 200 opgeleverde of nog in aanbouw zijnde woningen. De vraag op de koopwoningmarkt is sterk teruggelopen, druk op de huurmarkt is er nog steeds. Waar mogelijk willen wij de woningmarkt stimuleren om de productie op peil te houden. Als aan de criteria kan worden voldaan zal gebruik worden gemaakt van de tweede en/of derde tranche van de Rijksstimuleringssubsidie woningbouwprojecten. Ook wordt onderzocht welke extra mogelijkheden nog kunnen worden ingezet zoals kaveluitgifte voor goedkope (starters)woningen. Het ondersteunen van initiatieven en het flexibiliseren van het woningbouwprogramma kan wel betekenen dat hier of daar enige afwijkingen ontstaan ten opzichte van het vastgestelde woonplan. De gemeente werkt hierbij samen met marktpartijen en corporaties. 2. Meer jongeren wonen in de gemeente Hardenberg, de leeftijdscategorie jaar groeit met 5%. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie Het aanbod van starters (huur)woningen is met ca. 30 stuks vergroot voor jongeren tot 30 jaar. Het betreft voormalige seniorenwoningen in Hardenberg en Bergentheim. De woningen, die genomineerd waren voor sloop, zijn verbeterd en gelabeld voor jongeren. Zij krijgen een voorrangspositie voor deze woningen. Nieuwbouw huurwoningen voor starters zijn in aanbouw in Marsch-Kruserbrink. Verder willen we in 2010 de startersleningen continueren, minimaal 3 jaren. Tot nu toe zijn 106 leningen verstrekt. Evaluatie heeft uitgewezen dat dit product in Hardenberg zeer succesvol is. In 2010 zullen één of twee projecten met goedkope woningen worden gerealiseerd. De bedoeling is dat ontwikkelaars inschrijven om deze woningen te ontwikkelen op de door de gemeente uit te geven kavels. De gemeente betrekt corporaties, marktpartijen en Stimuleringsfonds Volkshuisvesting bij het realiseren van deze ambitie. Voor de starterslening is een bedrag van opgenomen in het investeringsprogramma 3. Ouderen kunnen langer zelfstandig en naar eigen behoefte blijven wonen. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie In 2008 en 2009 zijn veel seniorenwoningen gerealiseerd of in aanbouw; met name in Hardenberg en Dedemsvaart wordt voor deze doelgroep veel gebouwd. In Dedemsvaart zijn 50 seniorenwoningen opgeleverd en in verschillende dorpen zijn ze in aanbouw. In 2010 zal worden gestart met nieuwbouw eerste fase De Praam (Slagharen) en de eerste kleinschalige woonvoorziening (Bergentheim). De plannen voor kleinschalig wonen in Slagharen en Gramsbergen (de Groote Scheere) zullen verder worden uitgewerkt. Verder wordt de eerste fase van de nieuwbouw Marsch Kruserbrink opgeleverd voor senioren, die daar met zorg op maat nog lange tijd zelfstandig kunnen wonen. De gemeente betrekt corporaties, marktpartijen, zorginstellingen en maatschappelijke organisaties bij het realiseren van deze ambitie.

22 23 Begroting Meer mensen met hogere inkomens binden zich aan de gemeente Hardenberg. De gemeente werkt mee aan 100 woningen in het topsegment. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie In het plan Parcours in Dedemsvaart is met de eerste woningbouw gestart. Zes kavels zijn verkocht en vijf in optie. In 2010 wordt verder gewerkt aan de plannen in Gramsbergen en De Grote Scheere. De verkoopresultaten in Parcours geven hoop voor de toekomst, maar landelijk is de vraag in dit segment momenteel niet groot. Ontwikkelaars voor wiens rekening en risico de projecten worden ontwikkeld zijn betrokken bij het realiseren van deze ambitie. 5. Een deel van de nieuwe of gerenoveerde woningen kent een hoge architectonische dan wel gebruiksvriendelijke kwaliteit. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie Bij een groot deel van de gerealiseerde woningbouw is (en wordt) ruime aandacht besteed aan de ruimtelijke, architectonische en gebruiksvriendelijke kwaliteit. Rood voor rood aanvragen worden beoordeeld op hun bijdrage aan versterking van de ruimtelijke kwaliteit. In 2010 zal het eindconcept van de welstandsnota ter vaststelling worden voorgelegd. Ook wordt in 2010 gewerkt aan verbetering van de uitstraling van met name oudere wijken. Betrokkenen zijn de stadsbouwmeester en andere deskundigen. 6. Bij nieuwbouw of grootschalige renovatie wordt een wijk levensloopbestendig. Portefeuillehouder: Douwe Prinsse Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie Twee complexen in Marsch-Kruserbrink zijn in aanbouw. In Marslanden, Kotermeerstal-oost, Balkbrug, Gramsbergen en Slagharen zijn seniorenwoningen gebouwd, in vier kleine kernen zijn ze in aanbouw. Door toevoeging van dit type woning wordt de levensloopbestendigheid van wijk of dorp vergroot. In 2010 gaat het herstructureringsplan Oranjebuurt Dedemsvaart van start en de eerste fase van De Praam in Slagharen. Corporaties, marktpartijen en zorginstellingen zijn hierbij betrokken. 7. De gemeente Hardenberg biedt een aantrekkelijke en groene woonomgeving. Portefeuillehouder: Jannes Janssen Afdelingshoofd: Afdelingshoofd Ruimte en Economie Verfraaiing entrees kernen Door op diverse locaties in de verschillende kernen de entrees te verfraaien wordt een bijdrage geleverd aan een positief beeld van de openbare ruimte en de beleving van de betreffende kern. Het plan verfraaiing entrees van kernen is in samenwerking met Plaatselijke Belangen opgestart. De Plaatselijke Belangen dienen een ontwerp in welke wordt getoetst aan de vastgestelde richtlijnen. De Plaatselijke Belangen krijgen na goedkeuring een budget en zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering.