ARCHIEF VAN DE FDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE DIRECTORAAT-GENERAAL PENITENTIAIRE INRICHTINGEN

Transcriptie

1 ALGEMEEN RIJKSARCHIEF EN RIJKSARCHIEF IN DE PROVINCIËN ARCHIVES GÉNÉRALES DU ROYAUME ET ARCHIVES DE L ÉTAT DANS LES PROVINCES ARCHIEFBEHEERSPLANNEN EN SELECTIELIJSTEN TABLEAUX DE GESTION ET TABLEAUX DE TRI 16 ARCHIEF VAN DE FDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE DIRECTORAAT-GENERAAL PENITENTIAIRE INRICHTINGEN VOORBEREIDEND STUDIEDOSSIER VAN DE ARCHIEFSELECTIELIJST 2008 door Kathleen DEVOLDER Brussel 2008

2

3 ARCHIEF VAN DE FDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE DIRECTORAAT-GENERAAL PENITENTIAIRE INRICHTINGEN VOORBEREIDEND STUDIEDOSSIER VAN DE ARCHIEFSELECTIELIJST 2008 door Kathleen DEVOLDER Brussel 2008

4

5 WOORD VOORAF Bij het opstellen van deze archiefselectielijst heb ik hulp en medewerking gekregen van tal van personen die ik hier graag even in de kijker wil plaatsen. Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar dhr. Karel Velle, Algemeen Rijksarchivaris, en naar mevr. Rolande Depoortere, hoofd van de afdeling Toezicht, advisering en coördinatie van verwerving en selectie van het Rijksarchief. Zij vertrouwden mij deze opdracht toe, verleenden mij de nodige begeleiding en ondersteuning, en stonden ten slotte ook in voor de evaluatie van de archiefselectielijst. Ik wil verder ook een gemeend woord van dank richten aan dhr. Hans Meurisse, directeur-generaal, en aan alle in het kader van dit initiatief gecontacteerde personeelsleden van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen voor het vriendelijk onthaal dat mij in deze administratie te beurt viel. Dhr. Paul Logghe, projectleider Archiefbeheer DG EPI, verdient hier zeker een speciale vermelding. Tenslotte een warm dankjewel aan het adres van Paul Drossens die tegelijkertijd met mij een selectielijst voor het archief van de buitendiensten van het DG EPI opmaakte. Zijn bibliografische wenken en deskundige toelichtingen over de archiefseries van de strafinrichtingen waren een grote steun voor mij. Kathleen Devolder april 2008

6

7 INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF 5 INHOUDSTAFEL 7 LIJST VAN GERAADPLEEGDE BRONNEN EN WERKEN 9 LIJST VAN AFKORTINGEN 13 INLEIDING DOEL EN STRUCTUUR VAN EEN ARCHIEFSELECTIELIJST HOE GAAT U CONCREET TE WERK? DE TOTSTANDKOMING VAN DEZE ARCHIEFSELECTIELIJST 16 INSTITUTIONEEL-HISTORISCH KADER 19 I. HISTORIEK VAN DE ARCHIEFVORMER 19 Ontstaan van de gevangenissen 19 De uitbouw van het centrale cellulaire gevangenisstelsel 20 De penitentiaire hervorming van de jaren De evolutie na Recente ontwikkelingen 25 Samenvatting: overzicht van de rechtsvoorgangers van het DG EPI 26 II. BEVOEGDHEDEN EN ACTIVITEITEN Bevoegdheden en activiteiten van het DG EPI Bevoegdheden en activiteiten van de verschillende diensten van het DG EPI 28 Taaladjunct 28 Secretariaat en Externe Relaties 28 P&O 30 Program Management 30 ICT 31 Financiële Inspectiedienst 31 Dienst Financieel & Logistiek Beheer 31 Begroting, Aankopen en Boekhouding (BAB) 31 Dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid (OGV) 32 Milieu 33 Strategische ondersteuning 33 Dienst voor Gezondheidszorg Gevangenissen (DGZG) 33 Psychosociale dienst (PSD) 35 Juridisch & Conceptueel 38 Regionale directie (Noord en Zuid) 39 Dienst Individuele Gevallen 40 Administratief Beheer 44 Operationele ondersteuning 44 Centrale Dienst van de Regie van Gevangenisarbeid (CDRGA) 44 Veiligheidskorps 47 Centrale Garage 48 Mobiele Equipe Elektronisch Toezicht 48 Interne Dienst voor Preventie en Bescherming 48 ORGANOGRAMMEN 51 7

8 ARCHIEFVORMING EN ARCHIEFBEHEER ALGEMEEN WAAROM SELECTEREN? BESCHRIJVING VAN DE BELANGRIJKSTE ARCHIEFREEKSEN 62 Personeelsdienst 62 Dienst Individuele Gevallen 63 a. Individuele dossiers 63 b. Dossiers voorwaardelijke invrijheidstelling 65 Psychosociale Dienst 66 a. Archieven van de Penitentiair Antropologische Dienst (PAD) 66 b. Archieven van het Penitentiair Oriëntatiecentrum (POC) 67 Administratief Beheer 68 8

9 LIJST VAN GERAADPLEEGDE BRONNEN EN WERKEN BRONNEN GEDRUKTE BRONNEN Administratief en gerechtelijk jaarboek voor België. Annuaire administratif et judiciaire de Belgique, Brussel, Bulletin van het Bestuur der Strafinrichtingen, I-XXXVIII, Belgisch Staatsblad. Moniteur belge, Brussel, Gids der Ministeries. Tijdschrift van de Belgische administratie. Guide des ministères. Revue de l administration belge, Brussel, Recueil des circulaires, instructions et autres actes émanés du Ministère de la Justice ou relatifs à ce département. Verzameling van omzendbrieven, dienstvoorschriften en andere bescheiden door het Ministerie van Justitie uitgegeven of dit departement betreffende. Reeks 1: , Brussel, Reeks 2: , Brussel, Reeks 3: , Brussel/Nijvel, WERKEN AERTS E., Archiefselectie vanuit de statistiek: de steekproef in de archivistiek, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1998, 49 p. BAEYENS L., Detentiebegeleiding vanuit de Dienst Maatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (eds.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p Bedrijvigheid van het Bestuur der Strafinrichtingen. Tienjarig verslag , Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, IX, 1955, 7-8, p Bedrijvigheid van het Bestuur Strafinrichtingen. Vijfjarig verslag , Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, XIV, 1960, 6, p Bestuur Strafinrichtingen. Vijfjaarlijks verslag , Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, XIX, 1965, 6, p Bestuur Strafinrichtingen. Vijfjaarlijks verslag , Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, XXIV, 1970, 5, p

10 Bestuur Strafinrichtingen. Vijfjaarlijks verslag , Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, XXIX, 1975, 6, p Bestuur Strafinrichtingen. Vijfjaarlijks verslag , Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, XXXIV, 1980, 3-4, p BUYCK J., Het gevangenispersoneel ( ), in: HEIRBAUT D., ROUSSEAUX X. en VELLE K. (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, Die Keure, 2004, p CHRISTIAENSEN S., Klassieke en hedendaagse beroepen en functies in de strafuitvoering, in: HEIRBAUT D., ROUSSEAUX X. en VELLE K. (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, Die Keure, 2004, p DE BOCK-DOEHAERD R., Ministère de la Justice. Administration de la Bienfaisance et des Prisons, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1988, s.p. De erfgoedinspectie en het archiefwettelijk toezicht. Informatieblad van de Nederlandse Erfgoedinspectie, s.d. DEPOORTERE R., État de l ouverture à la recherche. Département I. Conseil d Etat. Ministère de la Justice, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2000, 37 p. DEPOORTERE R., SAOUDI N. en WILLE I., Inventaire des archives du Ministère de la Justice. Direction générale des Etablissements pénitentiaires. Service Etudes et Affaires générales, secrétariat du directeur général et service du personnel pénitentiaire. Versement Inventaire des archives du Ministère de la Justice. Direction générale des Etablissements pénitentiaires. Service des grâces. Versement Inventaire des archives du Ministère de la Justice. Direction générale de l Organisation judiciaire. Service du personnel des greffes et parquets. Versement 2001, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2001, 59 p. DE VALCK S. en STORME I., Van overheidsclassering naar psychosociale dienst (Strafinrichtingen) en Justitiehuizen (Rechterlijke Organisatie), in: BOUVERNE-DE BIE M., KLOECK K., MEYVIS W., ROOSE R. en VANACKER J. (red.), Handboek Forensisch Welzijnswerk, Gent, Academia Press, 2002, p DEVOLDER K., Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2008, 75 p. DEVOLDER K., Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2007, 89 p. DEVOLDER K., Archief van de FOD Justitie. Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2007, 80 p. Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1998, Brussel, Ministerie van Justitie, [1999], 293 p. Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1999, Brussel, Ministerie van Justitie, [2000], 242 p. Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 2000, Brussel, Ministerie van Justitie, [2001], 85 p. 10

11 Directoraat-generaal Uitvoering van Straffen en Maatregelen. Handleiding boekhouding en beheer, Brussel, FOD Justitie, DROSSENS P., Archief van de buitendiensten van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2008, 123 p. [ter perse]. DROSSENS P., Archief van de Commissie Bescherming van de Maatschappij. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2008, 30 p. [ter perse]. DROSSENS P., Archief van de Commissie Voorwaardelijke Invrijheidstelling. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2008, 29 p. [ter perse]. EELEN S., Strafuitvoeringsrechtbanken en de externe rechtspositie van gedetineerden. Een kentering binnen het penitentiair beleid, UVV Info, XXIV, 2007, 1, p Federale Overheidsdienst Justitie, Brussel, FOD Justitie, 2005, 18 p. Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2004, Brussel, FOD Justitie, [2005], 97 p. Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2005, Brussel, FOD Justitie, [2006], 116 p. Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2006, Brussel, FOD Justitie, [2007], 119 p. GOETHALS J., BOGAERTS S., MAES E., Statistische en dynamische predictoren van V.I.: een empirisch onderzoek, in: GOETHALS J. & BOUVERNE-DE BIE M. (red.), Voorwaardelijke invrijheidstelling: wetgeving, predictie en begeleiding, Gent, Academia Press, 2000, p Justitie in België, Brussel, FOD Justitie, 2008, 38 p. K. KLOECK, Het penitentiair oriëntatiecentrum. Ontstaan en ontwikkeling in het kader van de Penitentiair Antropologische Dienst, Tijdschrift voor Criminologie, 1978, p MAES E., Het wettelijk kader. Korte historiek, inhoud en commentaren, in: GOETHALS J. en BOUVERNE-DE BIE M. (red.), Voorwaardelijke invrijheidstelling: wetgeving, predictie en begeleiding, Gent, Academia Press, 2000, p MEYVIS W., Forensisch welzijnswerk op de brug tussen strafrechtsbedeling, gevangenis en samenleving, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p NEYS A. en PETERS T., De geschiedenis van het gevangeniswezen, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p NEYS A. en VERSCHUEREN G., Het dagelijks leven in de gevangenis, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p PIETERS F., Het gevangeniswezen: structuur en organisatie, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p

12 PUT E., Het Ministerie van Justitie ( ). Deel I. Organisatiestructuur van de centrale administratie en de adviesorganen. Deel II. Overzicht van de bevoegdheden, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1992, 298 p. ROTTHIER I., De gevangenisgids. Archiefgids betreffende de archieven van de Vlaamse penitentiaire inrichtingen, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2001, 196 p. SISCOT J.-M. en VANACKER J., Het gevangenispersoneel, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p TERRIZZI R., Le Ministère de l Intérieur ( ). I. Etude de l administration centrale et répertoires des commissions et services publics, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1995, 339 p. VAN CAMP C., I.D.P.B. Interne dienst voor preventie en bescherming van de werknemers tijdens het uitvoeren van hun werk. Welzijn op het werk, Brussel, FOD Justitie, 2007, 32 p. VAN CAMP T., VAN WIN T., AERTSEN I. e.a., Vademecum Herstelrecht en gevangenis, Gent, Academia Press, 2004, XII-357 p. VAN DAELE E., VANHOECK K., Herstel vanuit de cel. Werkwoorden van daders, Brussel, FOD Justitie, 2007, 154 p. VANDENBROUCKE M., Detentiebegeleiding vanuit de Penitentiair Antropologische Dienst, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p VANDENBROUCKE M., Psychosociale Zorg in en rond de gevangenis. Enkele bemerkingen vanuit de Psychosociale dienst. Directoraat-generaal Strafinrichtingen, Ministerie van Justitie, Brussel, Ministerie van Justitie, 2000, 32 p. VELLE K., Ministerie van Justitie, in: VAN DEN EECKHOUT P., VANTHEMSCHE G., VELLE K. (red.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19 e -20 e eeuw, Brussel, VUBPress, 2003, p VELLE K, Het institutioneel kader: het Ministerie van Justitie, in: HEIRBAUT D., ROUSSEAUX X. & VELLE K. (red.), Politieke en sociale geschiedenis in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, Die Keure, 2004, p VELLE K., Recht en gerecht. Bibliografische inleiding tot het institutioneel onderzoek van de rechterlijke macht ( ), Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1994, 762 p. VELLE K., De selectie van de archieven van de correctionele griffies in België. Enkele beschouwingen en aanbevelingen, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2000, 69 p. VERHELST J., Het toezicht op en de selectie van archief, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1988, 46 p. Verslag over het archiefwettelijk toezicht in 2005, Den Haag, 2005, 32 p. VERWILGHEN M., Richtlijn betreffende de archieven van de rechterlijke macht: selectielijsten en bewaartermijnen, Brussel, 2002, 116 p. 12

13 LIJST VAN AFKORTINGEN BAB BPR BR B.S. CDRGA CVI DIG DIGG DG EPI DG USM DGZG DMWS EMD FOD IDPB KB MB MO OBE OGV PAD PB PMO POC PSD SIDIS Begroting, Aankopen, Boekhouding Business Process Reengineering Besluit van de Regent Belgisch Staatsblad Centrale Dienst van de Regie van de Gevangenisarbeid Commissie Voorwaardelijke Invrijheidstelling Dienst Individuele Gevallen Dienst Individuele Gevallen en Gratie Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Directoraat-generaal Uitvoering van Straffen en Maatregelen Dienst voor Gezondheidszorg Gevangenissen Dienst Maatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing Electronisch Medisch Dossier Federale Overheidsdienst Interne Dienst voor Preventie en Bescherming Koninklijk Besluit Ministerieel Besluit Ministeriële Omzendbrief Oriëntatie- en Behandelingseenheid Ondersteuning, Gebouwen, Veiligheid Penitentiair Antropologische Dienst Pentitentiair beambte Program Management Office Penitentiair Oriëntatiecentrum Psychosociale Dienst Système Informatique de Détention Detentie Informatica Systeem 13

14 SUR VI Strafuitvoeringsrechtbank Voorwaardelijke Invrijheidstelling 14

15 INLEIDING 1. Doel en structuur van een archiefselectielijst Overheidsarchieven zijn belangrijk. In de eerste plaats moeten overheidsorganen door middel van hun archieven aan politiek en burger verantwoording kunnen afleggen over hun handelen. In de tweede plaats draagt een zorgvuldig archiefbeheer bij aan een effectieve en efficiënte bedrijfsvoering van elk overheidsorgaan. Een goede informatievoorziening is een voorwaarde voor een goed functionerende overheid. In de derde plaats zijn overheidsarchieven historisch waardevol. Ze vormen onderdeel van ons nationaal cultureel erfgoed. 1 Juist omwille van het erfgoedbelang bepaalt artikel 5 van de Archiefwet van 24 juni 1955 dat overheidsarchieven niet vernietigd mogen worden zonder de toestemming van de Algemeen Rijksarchivaris of van zijn gemachtigden. 2 Dit geldt uiteraard ook voor de archieven van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen. Het is echter weinig praktisch om voor de vernietiging van eender welk document telkens opnieuw de toestemming van de Algemeen Rijksarchivaris te moeten vragen. De oplossing is een door het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën goedgekeurde archiefselectielijst. Deze biedt een systematisch overzicht van alle archiefproducten waarvoor de archiefvormer verantwoordelijk is. Het kan daarbij zowel gaan om gelijksoortige archiefproducten (bijvoorbeeld een serie personeelsdossiers) als om losse verzamelingen van stukken omtrent een bepaald onderwerp (bijvoorbeeld stukken betreffende het materieel beheer). Bij elk archiefproduct worden de uiterste data vermeld, de administratieve bewaartermijn en de definitieve bestemming. Er wordt met andere woorden aangeduid welke documenten in aanmerking komen voor permanente bewaring en welke documenten vernietigd mogen worden wanneer ze hun administratief nut volledig verloren hebben. De archiefselectielijst is bedoeld om de archiefvormer te helpen. Het is een basisinstrument voor een goed archiefbeheer en voor een efficiënt records management. Aangezien de archiefvormer al in een heel vroeg stadium van de archiefvorming in feite zelfs nog vóór het ontstaan van de archiefdocumenten weet welke reeksen voor permanente bewaring in aanmerking zullen komen, kan hij de voor archivering beschikbare menselijke en financiële middelen gerichter inzetten. Bovendien kan hij op basis van de archiefselectielijst overgaan tot de organisatie van periodieke vernietigingen. Op die manier wordt archiefruimte uitgespaard, blijft het te bewaren archief beter toegankelijk, kunnen stukken sneller teruggevonden worden en wordt vermeden dat belangrijke documenten verloren gaan. 2. Hoe gaat u concreet te werk? Eens de administratieve bewaartermijn van een archiefreeks verstreken is, heeft het in principe geen zin meer om de stukken zelf nog verder te bewaren. Indien de definitieve bestemming vernietigen is, mag u tot de fysieke vernietiging overgaan. Vernietigen is het zodanig bewerken van informatiedragers dat de informatie die erop is vastgelegd op geen enkele wijze kan worden gereconstrueerd. Dit impliceert dus de versnippering of verbranding van papier, het verbrijzelen van optische schijven en het demagnetiseren (dus niet alleen het wissen met de delete-toets) van elektromagnetische informatiedragers zoals banden, diskettes en harde schijven. De te vernietigen archiefstukken mogen nooit zomaar worden meegegeven met het oud papier of met het gewone huisvuil. Zij bevatten vaak vertrouwelijke gegevens. Men moet de stukken versnipperen, met de hand of met behulp van een papiervernietiger. Voor de vernietiging van grote hoeveelheden archief kan men beroep doen op een gespecialiseerde firma, die na de vernietiging een attest aflevert. 1 De erfgoedinspectie en het archiefwettelijk toezicht. Informatieblad van de Nederlandse erfgoedinspectie, s.d. 2 B.S., 12 augustus

16 U dient wel het Rijksarchief 45 dagen op voorhand op de hoogte te brengen, met vermelding van de aard van de stukken en de uiterste data. Wanneer het Rijksarchief niet reageert binnen de termijn van 30 dagen na ontvangst van de brief, houdt dit een stilzwijgende toestemming tot vernietiging in. Indien de definitieve bestemming bewaren is, moeten de bescheiden permanent bewaard blijven. Dit kan eventueel door de administratie zelf gebeuren, maar deze moet er dan wel voor zorgen dat de documenten in een goede, geordende en toegankelijke staat bewaard worden. U kan de documenten ook overdragen aan het Rijksarchief, waar ze, mits inachtneming van de regels inzake privacy, raadpleegbaar zijn voor onderzoekers en voor de rechts- en bewijszoekende burger. Merken we ten slotte nog op dat u niet alleen moet instaan voor de bewaring van uw papieren archiefbescheiden, maar dat u ook de leesbaarheid van uw digitale bestanden op lange termijn moet kunnen garanderen. Het Rijksarchief bereidt momenteel richtlijnen voor betreffende het duurzaam bewaren van digitale bestanden. 3. De totstandkoming van deze archiefselectielijst Begin 2007 werd ik belast met het systematisch in kaart brengen van de archiefreeksen van de FOD Justitie. Tijdens de voorbije maanden stelde ik archiefselectielijsten op voor het Directoraat-generaal Wetgeving, Fundamentele Rechten en Vrijheden, voor het Directoraat-generaal Rechterlijke Organisatie en voor het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie. De eerste contacten met het Directoraat-Generaal Penitentiaire Inrichtingen dateren van de zomer van Directeurgeneraal H. Meurisse stelde dhr. P. Logghe aan als projectleider Archiefbeheer voor het DG EPI. Tijdens een eerste vergadering met dhr. Logghe in september, werd overeengekomen dat een rondzendbrief zou verstuurd worden om de komst van Paul Drossens, belast met het opstellen van een archiefselectielijst voor de buitendiensten van het DG EPI, en van mezelf, aan te kondigen. 3 Uiteindelijk konden vanaf de maand december afspraken gemaakt worden met de diverse diensthoofden en/of archiefverantwoordelijken. In de periode januari-maart 2008 bezocht ik tijdens een vijftiental zendingen de verschillende diensten van het Directoraat-generaal en verwerkte ik de bekomen informatie in onderhavige publicatie. Tot slot wil ik er nog op wijzen dat deze archiefselectielijst een momentopname is. Indien nieuwe series ontstaan of bestaande series stopgezet worden, bijvoorbeeld ten gevolge van gewijzigde bevoegdheden van de archiefvormer, moet de selectielijst gewijzigd worden. Het is dan ook raadzaam om de archiefselectielijst, in overleg met het Algemeen Rijksarchief, up-to-date te houden. 3 Rondzendbrief van dhr. Meurisse, 8 november 2007 (Referentie: Milieu PL-HB en Milieu PL- HB). 16

17 DIRECTORAAT-GENERAAL PENITENTIAIRE INRICHTINGEN

18

19 INSTITUTIONEEL-HISTORISCH KADER I. HISTORIEK VAN DE ARCHIEFVORMER Ontstaan van de gevangenissen De bakermat van het huidige Belgische gevangeniswezen ligt in de Franse periode ( ). Voor het einde van de 18 de eeuw kwam de vrijheidsbeneming als straf eerder uitzonderlijk voor. Veroordeelden werden gestraft tot lijfstraffen (schandpaal, geseling, brandmerking, verminking), doodstraffen (onthoofding, brandstapel, verhanging, vierendelen), verbanning of vogelvrijverklaring. 4 De bestaande gevangenissen, meestal stadsgevangenissen, herbergden enkel mensen gedurende het gerechtelijk proces of veroordeelden in afwachting van de uitvoering van een gerechtelijke beslissing. 5 Onder invloed van de ideeën van de Verlichting werd de vrijheidsstraf in de tweede helft van de 18 de eeuw steeds meer naar voor geschoven als humaan alternatief voor de eerder opgesomde mensonwaardige bestraffingsvormen. In de jaren 1770 werden tuchthuizen opgericht waar landlopers, bedelaars en delinquenten aan een hard regime van arbeid en discipline onderworpen werden (Gent 1773, Vilvoorde 1776). De geleidelijke afschaffing van lijfstraffen en hun vervanging door vrijheidsstraffen leidde in de Franse periode tot de uitbouw van een hele rist strafinrichtingen: arresthuizen (voor verdachten), justitiehuizen (voor beschuldigden), politiegevangenissen (voor veroordeelden tot een politiestraf), strafhuizen (voor veroordeelden tot een correctionele straf), en de vroegere tuchthuizen waar nu de zwaardere crimineel en correctioneel gestraften in ondergebracht werden. 6 Toen Edouard Ducpétiaux ( ) op 29 november 1830 door het Voorlopig Bewind aangesteld werd als eerste inspecteur-generaal van de strafinrichtingen, telde België een 180-tal gevangenissen en opsluitingsplaatsen. Daarnaast waren er ook nog de weldadigheidskolonies voor zwervers, bedelaars en behoeftigen een erfenis uit de Hollandse periode en de weldadigheidsinstellingen. Er was geen enkele vorm van centraal geleid penitentiair beheer. 7 De bevoegdheid gevangeniswezen werd in het pas onafhankelijke België aanvankelijk toevertrouwd aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken, maar bij KB van 17 januari 1832 overgeheveld naar Justitie. 8 Enkele maanden later werd ook het Bestuer der gestichten en weldaedigheyd naar Justitie overgebracht. Het werd toegevoegd aan het Bestuur van de Gevangenissen, dat omgedoopt werd tot Bestuur van de Gevangenissen en de Weldadigheidsinstellingen (KB 30 oktober 1832 en MB van 2 november 1832). 9 In 1840 werd het Bestuur van de Openbare Veiligheid aangehecht bij het Ministerie van Justitie (KB 18 april 1840) en samengevoegd met het Bestuur van de Gevangenissen (KB van 17 juni 1840). Gevangenissen en openbare veiligheid zouden tot na WO I één bestuur (vanaf 1890: algemeen bestuur) blijven vormen. 10 De administratie fungeerde als centrale, overkoepelende beheersdienst voor de Belgische strafinrichtingen. Het dagelijks bestuur van de gevangenissen werd in de 19 de eeuw 4 T. VAN CAMP, T. VAN WIN, I. AERTSEN, P. DAENINCK, F. HODIAUMONT, H. MALEMPRÉ, Vademecum herstelrecht en gevangenis, Gent, Academia Press, 2004, p I. ROTTHIER, De gevangenisgids. Archiefgids betreffende de archieven van de Vlaamse penitentiaire inrichtingen, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2001, p Ibid., p A. NEYS, T. PETERS, De geschiedenis van het gevangeniswezen, in: Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perpectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p R. TERRIZZI, Le Ministère de l Intérieur ( ). I. Etude de l administration centrale et répertoires des commissions et services publics, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1995, p R. DE BOCK-DOEHAERD, Ministère de la Justice. Administration de la Bienfaisance et des Prisons, Brussel, Algemeen Rijksarchief, s.p. 9 E. PUT, Het Ministerie van Justitie ( ). Deel I. Organisatiestructuur van de centrale administratie en de adviesorganen, Brussel, Algemeen Rijksarchief, 1992, p In 1925 vermeldt het organogram twee algemene besturen: Gevangenissen en Openbare Veiligheid. E. PUT, op. cit., I, p

20 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Institutioneel-historisch kader waargenomen door bestuurscommissies verbonden aan de diverse strafinrichtingen, bestaande uit door de koning benoemde leden waaronder de provinciegouverneur, en vanaf de jaren 1840 ook de burgemeester van de plaats waar de inrichting gelegen was, en de procureur des Konings. De impact van deze administratieve commissies nam in de loop van de 20 ste eeuw geleidelijk af, tot ze uiteindelijk nog slechts als een adviesorgaan fungeerden. Bij KB van 4 april 2003 werden de bestuurscommissies omgevormd tot commissies van toezicht. 11 De gevangenisdirecteurs daarentegen kregen na WO II meer reële zeggingschap over het uit te stippelen gevangenisbeleid. 12 De uitbouw van het centrale cellulaire gevangenisstelstel Onder impuls van Edouard Ducpétiaux die de functie van inspecteur-generaal van het gevangeniswezen bleef waarnemen tot aan zijn vrijwillig ontslag in 1861, werden de Belgische strafinrichtingen in de eerste helft van de negentiende eeuw op een uniforme leest geschoeid. Ducpétiaux voerde stapsgewijs een reeks hervormingen door inzake boekhouding, personeelsbeleid, gezondheid en hygiëne in de strafinrichtingen, en introduceerde een nieuw gevangenismodel met als hoofddoel de morele beïnvloeding van de delinquent. De inspecteur-generaal was er van overtuigd dat er een eng, zelfs causaal verband bestond tussen criminaliteit, immoraliteit en ongodsdienstigheid: delinquentie als gevolg van een gebrekkige morele opvoeding. Het was dan ook de taak van de gevangenis om de gedetineerde te helpen zich moreel te herpakken. De innerlijke ommekeer en de morele verbetering van gevangenen kon volgens Ducpétiaux het best gerealiseerd worden door de gedetineerden op afzondering te plaatsen en te voorzien in individuele begeleiding (door aalmoezeniers en onderwijzers, maar ook door de gevangenisdirecteur en de hoofdbewaarder). Een en ander betekende een radicale breuk met het verleden. Tot dan toe was in de meeste gevangeniscomplexen een gemeenschapsregime in voege: de gedetineerden aten in gemeenschappelijke ruimtes, werkten in ateliers en sliepen in grote slaapzalen. Bovendien ging men de gedetineerden opdelen in verschillende categorieën die in overeenkomstige strafinrichtingen dienden ondergebracht te worden: mannen en vrouwen, jeugdigen en volwassenen, verdachten en veroordeelden, delinquenten en landlopers. 13 De invoering en de veralgemening van het cellulair afzonderingsregime op 4 maart 1870 werd in het Parlement de wet op het cellulair regime gestemd ging gepaard met een groots bouwprogramma dat doorliep tot in de 20 ste eeuw. In de jaren 1844 (ingebruikname van de eerste cellulaire gevangenis te Tongeren) tot 1919 (ingebruikname van de gevangenis van Oudenaarde) werden niet minder dan 30 cellulaire instellingen opgetrokken. Tot vandaag domineren deze inrichtingen het Belgische penitentiaire landschap. 14 De opvolger van Ducpétiaux, Jean-Baptist Stevens ( ), zette de politiek van zijn voorganger voort. In De la construction des prisons cellulaires en Belgique (1874) beschreef hij op gedetailleerde wijze hoe de beginselen van de wet van 4 maart 1870 in praktijk konden worden omgezet op het vlak van de gevangenisorganisatie en van een formele, uniforme reglementering inzake het regime. Het duurde uiteindelijk nog tot 1905 voor het gaandeweg in de praktijk ingevoerde regime van cellulaire afzondering een juridische consolidatie verkreeg in het Algemeen Reglement van de gevangenissen (30 september 1905). 15 Het cellulair systeem zou in België, ondanks groeiende kritiek vanuit de zogenaamde pentitentiair-antropologische beweging, volledig van toepassing blijven tot Koninklijk besluit van 4 april 2003 tot wijziging van het koninklijk besluit van 21 mei 1965 houdende het algemeen reglement van de strafinrichtingen. B.S., 16 mei I. ROTTHIER, op. cit., p. 59; S. CHRISTIAENSEN, Klassieke en hedendaagse beroepen en functies in de strafuitvoering, in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX en K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, Die Keure, 2004, p A. NEYS, T. PETERS, art. cit., p Ibid., p Ibid., p

21 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Institutioneel-historisch kader De penitentiaire hervorming van de jaren 1920 Het concept van de cellulaire afzondering en morele verbetering van de delinquent kwam rond de eeuwwisseling onder vuur te liggen door het ontstaan van nieuwe wetenschappelijke benaderingen onder invloed van de criminele antropologie en de criminologie. 16 Zij vestigden de aandacht op de noodzaak van het uitbouwen van een penitentiaire behandeling aangepast aan de individuele fysieke, morele en psychologische kenmerken van de veroordeelden. 17 Onder de socialistische minister van Justitie Emile Vandervelde (november 1918-oktober 1921) deden de eerste professionele hulpverleners hun intrede in de gevangenis. In 1920 werd de Penitentiaire Antropologische Dienst (PAD) opgericht in de gevangenis van Vorst. In hetzelfde jaar werden in de tien belangrijkste strafinrichtingen van het land antropologische laboratoria uitgebouwd, die onder de leiding stonden van de geneesheer-directeur van het centrale laboratorium te Vorst. De morele beïnvloeding van weleer werd vervangen door wetenschappelijke verantwoorde observatie, diagnose en classificatie van de persoonlijkheid van de veroordeelden. De klemtoon lag op de behandeling van de gedetineerden, welke volgens de classificatie diende te gebeuren in min of meer gespecialiseerde gevangenissen. Het cellulair afzonderingsregime werd op een aantal punten versoepeld en geleidelijk aan vervangen door een gemengd regime waarin de gedetineerden overdag in gemeenschappelijke ruimten tewerk gesteld werden of opleiding kregen, en s avonds en s nachts individueel op cel verbleven. Door het verrichten van gevangenisarbeid en de geleidelijke herinvoering van het gemeenschapsregime zou de aanpassing van de ex-gedetineerde aan de samenleving vlotter verlopen. 18 Met het oog op een betere coördinatie van de organisatie van de gevangenisarbeid, werd in 1921 bij het centraal bestuur de Centrale Arbeidsdienst opgericht (KB van 15 februari 1921). 19 In 1931 kreeg de Centrale Arbeidsdienst het statuut van een regie: een gecentraliseerde openbare dienst die aan het hiërarchisch gezag van de minister van Justitie onderworpen is, maar toch een zekere administratieve, rekenplichtige en financiële autonomie geniet. 20 De Regie richtte in de daaropvolgende jaren in verschillende gevangenissen ateliers (de zogenaamde penitentiaire werkhuizen) in en oefende vooral een technisch en financieel toezicht uit over de penitentiaire arbeid. 21 De Regie zou een periode van uitzonderlijke bedrijvigheid kennen in de naoorlogse periode ( ) toen de heropbouw gigantische mogelijkheden tot tewerkstelling bood, en ook incivieken ingezet werden in steenkoolmijnen, bij opruimingswerken voor de NMBS in de grote rangeerstations, bij aanplantingen van bossen voor het Bosbeheer, bij het reinigen van de duinen enzovoort. 22 Uit diezelfde periode de ambtstermijn van Emile Vandervelde als minister van Justitie dateert de oprichting van de Hoge Raad der Gevangenissen (Conseil supérieur des Prisons), een orgaan belast met het uitbrengen van advies over penitentiaire kwesties waarvan het onderzoek hem toevertrouwd werd door de minister (KB 13 juni 1920). 23 De Hoge Raad der Gevangenissen, heringericht in 1948 en in laatste instantie voor een periode van vier jaar terug samengesteld in 1957, werd bij KB van 23 oktober 1978 heropgericht onder de benaming van Hoge Raad voor Penitentiair Beleid, bestaande uit 16 T. VAN CAMP, T. VAN WIN, I. AERTSEN, P. DAENINCK, F. HODIAUMONT, H. MALEMPRÉ, op. cit., p K. VELLE, Het institutioneel kader: het Ministerie van Justitie, in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, Die Keure, 2004, p T. VAN CAMP, T. VAN WIN, I. AERTSEN, P. DAENINCK, F. HODIAUMONT, H. MALEMPRÉ, op. cit., p B.S., 19 februari E. PUT, op. cit., I, p Wet van 30 april B.S., 3 november Het KB van 3 november 1931 legde de datum van inwerkingtreding vast op 1 januari E. PUT, op. cit., I, p K. VELLE, art. cit., p Bedrijvigheid van het Bestuur der Strafinrichtingen. Tienjarig verslag In: Bulletin van het Bestuur der gevangenissen, IX, 1955, 7-8, p K. VELLE, art. cit., p

22 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Institutioneel-historisch kader een 20-tal leden uit de administratieve, academische en gerechtelijke besturen. 24 Met het oog op de professionalisering van het adviesorgaan, werd de Hoge Raad voor Penitentiair Beleid in april 2003 vervangen door de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen. 25 De wet tot de bescherming van de maatschappij tegen de abnormalen en de gewoontemisdadigers van 9 april 1930 (vervangen door de wet van 1 juli 1964) 26 die aan de minister van Justitie verregaande bevoegdheden toekende in verband met de internering van verdachten bij wie een geestelijke stoornis werd vermoed, vormde een belangrijke stimulans voor de verdere specialisatie in het gevangeniswezen. In een aantal gevangenissen werden psychiatrische annexen geopend waar verdachten en veroordeelden waarvan vermoed werd dat ze geestesgestoord waren, door de commissie tot bescherming van de maatschappij 27 in observatie genomen werden. Indien de betrokken personen inderdaad geestesstoornissen of -zwakheden vertoonden, werden ze overgebracht naar een nieuwe gevangenisafdeling, het abnormalengesticht. Dezelfde wet leidde tot de oprichting van afzonderlijke gevangenisafdelingen voor recidivisten of gewoontemisdadigers: het recidivistengesticht. 28 Bovendien werden, mede onder invloed van de wet op de bescherming van de maatschappij, in 1930 de eerste maatschappelijk werkers aangeworven in de gevangenissen. Zij werden verbonden aan de antropologische laboratoria, waar ze medewerking verleenden aan het diagnostisch werk en de overgang van de gedetineerden van de gevangenis naar de samenleving begeleidden. In 1937 werden de sociaal assistenten ondergebracht in een aparte dienst: de Centrale Sociale Dienst. 29 Na de goedkeuring van de wet tot bescherming van de maatschappij onderging het centraal bestuur te Brussel een naamsverandering: het Algemeen Bestuur Strafinrichtingen en Gestichten voor Geesteszieken werd in 1932 omgedoopt tot Algemeen Bestuur Instellingen tot Bescherming der Maatschappij. 30 De evolutie na 1945 De Tweede Wereldoorlog betekende een keerpunt in de geschiedenis van het Belgische gevangeniswezen. Na de bevrijding werden de strafinrichtingen, niettegenstaande de opening van een 24 Bestuur van Strafinrichtingen. Vijfjaarlijks verslag , in: Bulletin van het Bestuur Strafinrichtingen, XXXIV, 1980, 3-4, p KB van 4 april 2003 tot wijziging van het koninklijk besluit van 21 mei 1965 houdende algemeen reglement van de strafinrichtingen. B.S., 16 mei B.S., 17 juli De commissies tot bescherming van de maatschappij werden opgericht n.a.v. de wet tot bescherming der maatschappij van 9 april Elke commissie bestond uit drie leden: een geneesheer, een advocaat en een magistraat. De secretaris van de commissie was een ambtenaar, aangesteld door het Ministerie van Justitie. De commissie hield haar bijeenkomsten achter gesloten deuren in een gevangenislokaal. Enkel de voorzitter kon de commissie samenroepen. Ook de procureur des Konings, de gevangenisdirecteur en de vertegenwoordigers van reclasserings- of voogdijdiensten woonden de zittingen bij en konden adviezen formuleren; ze namen echter niet deel aan de beslissingen. De commissie had meerdere opdrachten. Ze bepaalde of een geobserveerde al dan niet abnormaal was, duidde het gesticht aan waar de abnormale geïnterneerd werd en besliste over eventuele overplaatsingen naar andere gestichten. Zij boog zich ook over de invrijheidstelling (op proef of definitief) van een geïnterneerde. Tot slot gaf de commissie advies aan de minister van Justitie over het interneren en het ontslaan van de bij artikel 23 van de wet van 9 april 1930 bedoelde veroordeelden. In 1956 werd een overkoepelende Vaste [Hoge] Commissie tot Bescherming van de Maatschappij opgericht die geschillen over de toepassing van de wet moest behandelen (KB 19 februari 1956). I. ROTTHIER, op. cit., p. 60; Bedrijvigheid van het Bestuur der Strafinrichtingen. Vijfjarig verslag , in: Bulletin van het Bestuur der Strafinrichtingen, XIV, 1960, 6, p I. ROTTHIER, op. cit., p S. DE VALCK, I. STORME, Van overheidsreclassering naar Psychosociale dienst (Strafinrichtingen) en Justitiehuizen (Rechterlijke Organisatie), in: M. BOUVERNE-DE BIE, K. KLOECK, W. MEYVIS, R. ROOSE, J. VANACKER, Handboek forensisch welzijswerk, Gent, Academia Press, 2002, p E. PUT, op. cit., I, p

23 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Institutioneel-historisch kader 170-tal tijdelijke gevangenissen of interneringscentra, overspoeld door incivieken. 31 In augustus 1945 moest het Bestuur der Strafinrichtingen personen, beschuldigd of verdacht van medewerking met de vijand, onder dak brengen. In sommige inrichtingen werd tot 10 man in één cel opgesloten. 32 De chaotische toestand in de gevangenissen na WOII betekende de facto het einde van het cellulaire afzonderingsregime. De doorbraak van het gemeenschapsregime ging gepaard met een liberalisering van het penitentiair regime (afschaffing van de zwijgplicht en van het borstnummer, versoepeling van de regels inzake extramurale contacten: bezoek, briefwisseling, lectuur van de geschreven pers en het beluisteren van de radio...). 33 Zeker nadat in de jaren zeventig vragen rezen bij de therapeutische en resocialiserende functie van de gevangenisstraf, ging de nadruk liggen op het zo humaan uitvoeren van de gevangenisstraf, vanuit de overtuiging dat de vrijheidsberoving op zich als straf volstond. 34 Ook de organisatiestructuur van het Bestuur der Strafinrichtingen werd na de Tweede Wereldoorlog sterk gewijzigd. Het organogram van het hoofdbestuur in 1947 vermeldt volgende diensten: Geneeskundige inspectie Penitentiaire Antropologische Dienst (PAD) Studiën - Geschillen der Gevangenissen Genaden, Voorwaardelijke Invrijheidstelling en Sociale Dienst Personeel, Comptabiliteit en Materieel Strafregister Dienst der Instellingen voor Geesteszieken Centrale Arbeidsdienst (Centrale dienst van de arbeid in de strafinrichtingen). 35 Deze structuur zal de volgende 40 jaar grosso modo gehandhaafd blijven. Weliswaar vonden een aantal bevoegdheidsverschuivingen en/of naamsveranderingen plaats: - De Dienst der inrichtingen voor geesteszieken en gestichten voor abnormale kinderen, doofstommen, verminkten en blinden werd bij Besluit van de Regent van 10 februari 1948 (met ingang van 1 januari 1948) overgebracht naar het Ministerie van Volksgezondheid en Gezin. Ook het beheer van een aantal instellingen die onder deze dienst ressorteerden, werd overgedragen Het Strafregister werd rond 1950 overgeheveld naar de Algemene Diensten van het Ministerie van Justitie De Dienst Studiën - Geschillen der Gevangenissen werd al na enkele jaren opgesplitst in twee aparte diensten. Bij KB van 31 mei 1958 werden beide diensten gereorganiseerd en omgedoopt tot respectievelijk Studiën en Algemene Zaken, en Dienst van de Individuele Gevallen. In de periode werd Individuele Gevallen gefusioneerd met de dienst belast met gratie en voorwaardelijke invrijheidstelling tot één dienst: Individuele Gevallen en Gratie (zie p. 40). 31 I. ROTTHIER, op.cit., p Bedrijvigheid van het Bestuur der Strafinrichtingen. Tienjarig verslag In: Bulletin van het Bestuur der Gevangenissen, IX, 1955, 7-8, p A. NEYS, T. PETERS, art. cit., p. 28. In het algemeen zijn de verschillende regimes soepeler geworden sedert men heeft ingezien dat het onnodig was de vrijheidsberoving nog te verzwaren met een bemoeizieke tucht. Bedrijvigheid van het Bestuur der Strafinrichtingen. Tienjarig verslag In: Bulletin van het Bestuur der Gevangenissen, IX, 1955, 7-8, p T. VAN CAMP, T. VAN WIN, I. AERTSEN, P. DAENINCK, F. HODIAUMONT, H. MALEMPRÉ, op. cit., p E. PUT, op. cit., I, p Ibid., I, p. 89; Bedrijvigheid van het Bestuur der Strafinrichtingen. Tienjarig verslag , in: Bulletin van het Bestuur der Gevangenissen, IX, 1955, 7-8, p E. PUT, op. cit., I, p

24 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Institutioneel-historisch kader - De Penitentiaire Sociale Dienst, later de Sociale Dienst der Strafinrichtingen, werd in 1969, ten gevolge van de invoering van de wet betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie (29 juni 1964) omgevormd tot Sociale Dienst en Probatie. Deze dienst legde zich toe op de aanwerving, de vorming en de coördinatie van de werkzaamheden van de penitentiair maatschappelijk assistenten. 38 Na de Staatshervorming van 1980 werden 14 maatschappelijke assistenten en 2 inspecteurs van de sociale dienst, evenals alle door Justitie gesubsidieerde private reclasseringsdiensten overgeheveld naar de ministeries van de Gemeenschappen. Het Bestuur Strafinrichtingen behield een afgeslankte sociale dienst voor taken die rechtstreeks verband hielden met de uitvoering van straffen en maatregelen. 39 Bij KB van 20 oktober 1992 werd de dienst nogmaals omgevormd tot Dienst Maatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing (zie p. 35). Eerst op het einde van de jaren negentig onderging het Bestuur Strafinrichtingen in het zog van de Dutroux-affaire, een ingrijpende herstructurering. 40 De administratie werd omgedoopt tot Directoraatgeneraal Strafinrichtingen 41 met een duidelijke tweeledige structuur. Behalve de Staf directeurgeneraal (de vroegere Dienst Studiën en Algemene Zaken), de inspectiediensten (medische inspectie/medische dienst 42, inspectie boekhouding 43, technische inspectie veiligheid 44, inspectie griffie 45 ) en de regionale directeurs die rechtstreeks onder de directeur-generaal ressorteerden, werden alle diensten gegroepeerd in twee directies: Maatregelen (maatregelen ten aanzien van de gedetineerde) enerzijds en Middelen (logistieke middelen) anderzijds. Nieuw in de organisatiestructuur was: - de Psychosociale Dienst, ter vervanging van de PAD, waartoe de antropologische diensten en de Oriëntatie- en Behandelingseenheden behoorden, en een deel van de Dienst Maatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing, nl. de interne sociale dienst. Personeelsleden van het DMWS belast met externe parajustitiële opdrachten werden overgeheveld naar het DG Rechterlijke Organisatie (zie p. 35) 46 - de Dienst SIDIS, belast met het beheer van de gelijknamige gegevensbank die beschrijvingen bevat van de gedetineerden en hun detentiesituatie (zie p. 44) 47 - de Cel informatica, belast met de coördinatie en de implementatie van de informatisering van de strafinrichtingen 48 - de Opleidingscel, belast met de organisatie van de nationale opleidingsprogramma s en studiedagen voor alle geledingen van het personeel en met de coördinatie van de activiteiten van de vervolmakingscentra en centra voor basisopleiding. 49 Deze cel werd in december K. VELLE, art. cit., p MEYVIS W., Forensisch welzijnswerk op de brug tussen strafrechtsbedeling, gevangenis en samenleving, in: NEYS A., PETERS T., PIETERS F. en VANACKER J. (red.), Tralies in de weg. Het Belgische gevangeniswezen: historiek, balans en perspectieven, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1994, p E. MAES, Het wettelijk kader. Korte historiek, inhoud en commentaren. In: J. GOETHALS, M. BOUVERNE-DE BIE (ed.), Voorwaardelijke invrijheidstelling: wetgeving, predictie en begeleiding, Gent, Academia Press, 2000, p MB van 30 december De Centrale Medische Dienst organiseert, coördineert en inspecteert de medische diensten in de strafinrichtingen. Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1999, Brussel, Ministerie van Justitie, [2000], p Belast met de inspectie van de boekhoudkundige diensten van alle gevangenissen. Ibid., p Belast met de inspectie van de technische installaties (fysieke en elektronische beveiliging) met betrekking tot de veiligheid van de strafinrichtingen. Opgericht op 1 december Ibid., p Inspecteert en evalueert op nationaal vlak de werking van de griffies in de gevangenissen. Ibid., p Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1998, Brussel, Ministerie van Justitie, [1999], p Ibid., p Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1999, Brussel, Ministerie van Justitie, [2000], p Ibid., p

25 Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen Institutioneel-historisch kader gedecentraliseerd. De taken werden overgenomen door het Vervolmakingsinstituut voor Penitentiaire Kaders (VIPK) te Merksplas en het Centre de Formation du Personnel Pénitentiaire (CFPP) te Marneffe. Recente ontwikkelingen De belangrijkste ontwikkeling in het penitentiair beleid van de voorbije tien jaar is ongetwijfeld de uitbouw van de rechtspositie van de gedetineerde. Vanaf het midden van de jaren negentig werden daar belangrijke aanzetten toe gegeven. In september 1996 belastte toenmalig minister van Justitie, Stefaan De Clerck, professor Lieven Dupont met de uitwerking van een basiswet gevangeniswezen en tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen. Deze opdracht strekte er toe om de tenuitvoerlegging van de effectieve gevangenisstraf te codificeren en het penitentiaire regime in een wettekst te gieten. Op 30 september 1997 overhandigde professor Dupont zijn eindrapport in de vorm van een Proeve van voorontwerp van wet basiswet gevangeniswezen en tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen. Eind 1997 (KB van 25 november 1997) werd onder voorzitterschap van Dupont een commissie Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden opgericht, die tot taak had het wetsontwerp uit te breiden naar alle categorieën van gedetineerden, en ook andere actoren uit de penitentiaire wereld bij de werkzaamheden te betrekken. Het Directoraat-generaal Strafinrichtingen werd in deze commissie vertegenwoordigd door de directeur-generaal en door een medewerker van de studiecel Maatregelen. 50 De werkzaamheden van deze Commissie lagen aan de basis van de goedkeuring, begin 2005, van de Basiswet gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden 51, een echte mijlpaal in het Belgisch penitentiair recht. 52 De wet omschrijft de interne rechten en plichten van gedetineerden en bepaalt de basisbeginselen voor de detentie en de organisatie van het gevangeniswezen. De penitentiaire administratie beschikt zo over een wettelijk instrument waardoor zij haar opdracht op een duidelijke en coherente wijze kan uitvoeren. In 2006 werd aan de Basiswet inzake de interne rechtspositie van de gedetineerde een vervolg gebreid door de publicatie van twee belangrijke wetten met betrekking tot de strafuitvoering, nl. de wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, en de wet van 17 mei 2006 houdende oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken. 53 De strafuitvoeringsmodaliteiten werden met deze nieuwe wetgeving voor de eerste keer wettelijk gedefinieerd (zie p. 43). Voorheen werd de regelgeving betreffende de verschillende manieren van strafuitvoering vooral door de uitvoerende macht uitgewerkt via een groot aantal ministeriële besluiten en omzendbrieven. 54 In 2002 werd het Ministerie van Justitie in het kader van de modernisering van het openbaar ambt omgevormd tot de Federale Overheidsdienst Justitie, formeel opgericht bij KB van 23 mei De secretaris-generaal werd als hoofd van de administratie vervangen door de voorzitter van het directiecomité. Dhr. Alain Bourlet werd aangesteld vanaf 18 juni 2002; 56 de overgang van het Ministerie naar FOD Justitie trad in werking op 15 juli Het DG Strafinrichtingen kreeg een nieuwe benaming, nl. Uitvoering van Straffen en Maatregelen. 50 Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1998, Brussel, Ministerie van Justitie, [1999], p B.S., 1 februari Justitie van A tot Z ( 53 B.S., 16 juni S. EELEN, Strafuitvoeringsrechtbanken en de externe rechtspositie van gedetineerden. Een kentering binnen het penitentiair beleid, UVV Info, XXIV, 2007, 1, p KB van 23 mei 2001 (B. S., 29 mei 2001) en MB van 10 juli 2002 (B.S., 12 juli 2002). 56 KB van 11 juni 2002 (B.S., 15 juni 2002). 57 Omzendbrief nr. 514 (B.S., 3 mei 2002). 25