ARCHIEF VAN DE FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE DIRECTORAAT-GENERAAL RECHTERLIJKE ORGANISATIE

Transcriptie

1 ALGEMEEN RIJKSARCHIEF EN RIJKSARCHIEF IN DE PROVINCIËN ARCHIVES GÉNÉRALES DU ROYAUME ET ARCHIVES DE L ÉTAT DANS LES PROVINCES ARCHIEFBEHEERSPLANNEN EN SELECTIELIJSTEN TABLEAUX DE GESTION ET TABLEAUX DE TRI 9 ARCHIEF VAN DE FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE DIRECTORAAT-GENERAAL RECHTERLIJKE ORGANISATIE VOORBEREIDEND STUDIEDOSSIER VAN DE ARCHIEFSELECTIELIJST 2007 door Kathleen DEVOLDER Brussel 2008

2

3 ARCHIEF VAN DE FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE DIRECTORAAT-GENERAAL RECHTERLIJKE ORGANISATIE VOORBEREIDEND STUDIEDOSSIER VAN DE ARCHIEFSELECTIELIJST 2007 door Kathleen DEVOLDER Brussel 2008

4

5 WOORD VOORAF Bij het opstellen van deze archiefselectielijst heb ik hulp en medewerking gekregen van tal van personen die ik hier graag even in de kijker wil plaatsen. Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar dhr. Karel Velle, Algemeen Rijksarchivaris, en naar mevr. Rolande Depoortere, hoofd van de afdeling Toezicht, advisering en coördinatie van verwerving en selectie van het Rijksarchief. Zij vertrouwden mij deze opdracht toe, verleenden mij de nodige begeleiding en ondersteuning, en stonden ten slotte ook in voor de evaluatie van de archiefselectielijst. Ik wil verder ook een gemeend woord van dank richten aan alle in het kader van dit initiatief gecontacteerde diensthoofden en personeelsleden van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie, omdat zij ondanks hun drukke agenda toch tijd wisten vrij te maken om de enquête van het Rijksarchief in te vullen en om mij wegwijs te maken in de archieven van hun dienst. Kathleen Devolder november 2007

6

7 INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF 5 INHOUDSTAFEL 7 LIJST VAN GERAADPLEEGDE BRONNEN EN WERKEN 9 INLEIDING Doel en structuur van de archiefselectielijst Hoe gaat u concreet te werk? De totstandkoming van deze archiefselectielijst 12 DIRECTORAAT-GENERAAL RECHTERLIJKE ORGANISATIE 13 INSTITUTIONEEL-HISTORISCH KADER 15 I. Historiek van de archiefvormer Overzicht van de diensten bevoegd voor de verificatie en vereffening van gerechtskosten Overzicht van de diensten bevoegd voor de bouw en uitrusting van hoven en rechtbanken Overzicht van de diensten bevoegd voor het toezicht op de algemene organisatie van het notariaat Overzicht van de diensten bevoegd voor het personeelsbeheer van de rechterlijke orde Overzicht van de diensten bevoegd voor het statistisch onderzoek Overzicht van de diensten bevoegd voor het beheer van het strafregister 22 II. Bevoegdheden en activiteiten Bevoegdheden en activiteiten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Bevoegdheden en activiteiten van de verschillende diensten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie 25 Coördinatie- en steundienst 25 - Directie P&O rechterlijke orde 25 Dienst Personeel rechterlijke orde 25 Afdeling RO I 25 Afdeling RO II 30 Dienst Opleiding rechterlijke orde 31 Juridische dienst 32 - Directie LOG & ICT rechterlijke orde 32 Dienst Gebouwen 32 Dienst Materieel 33 Dienst Budget RO 33 Dienst ICT RO 33 - Directie Specifieke expertisecentra 33 Dienst Strafregister 33 Dienst Gerechtskosten 33 ORGANOGRAMMEN 35 ARCHIEFVORMING EN ARCHIEFBEHEER Algemeen De selectie van de archieven 48 7

8 BIJLAGE: OVERZICHT VAN HET AANTAL METER ARCHIEF BEWAARD OP 1 NOVEMBER 2007 DOOR DE VERSCHILLENDE DIENSTEN VAN HET DIRECTORAAT-GENERAAL RECHTERLIJKE ORGANISATIE 51 8

9 LIJST VAN GERAADPLEEGDE BRONNEN EN WERKEN BRONNEN Enquêtes over de archieven van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie, ingevuld door de diensthoofden of door medewerkers van de diverse diensten GEDRUKTE BRONNEN Administratief en gerechtelijk jaarboek voor België. Annuaire administratif et judiciaire de Belgique, Brussel, Belgisch Staatsblad. Moniteur belge, Brussel, Gids der Ministeries. Tijdschrift van de Belgische administratie. Guide des ministères. Revue de l administration belge, Brussel, Recueil des circulaires, instructions et autres actes émanés du Ministère de la Justice ou relatifs à ce département. Verzameling van omzendbrieven, dienstvoorschriften en andere bescheiden door het Ministerie van Justitie uitgegeven of dit departement betreffende. Reeks 1: , Brussel, Reeks 2: , Brussel, Reeks 3: , Brussel/Nijvel, WERKEN AERTS E., Archiefselectie vanuit de statistiek: de steekproef in de archivistiek, Brussel, 1998, 49 p. BOUMANS R., Ministerie van Justitie. Algemeen Secretariaat-2 de afdeling. Ministère de la Justice. Secrétariat général-2ème section, Brussel, 1960, 127 p. De erfgoedinspectie en het archiefwettelijk toezicht. Informatieblad van de Nederlandse Erfgoedinspectie, s.d.. DEPOORTERE R., État de l ouverture à la recherche. Département I. Conseil d Etat. Ministère de la Justice, Brussel, 2000, 37 p. DEPOORTERE R., SAOUDI N., WILLE I., Inventaire des archives du Ministère de la Justice. Direction générale de l Organisation judiciaire. Service du personnel des greffes et parquets. Versement 2001, Brussel,

10 DEVOLDER K., Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden. Archiefselectielijst, Brussel, 2007, 89 p. Directoraat-generaal Strafinrichtingen. Jaarverslag 1998, Brussel, 1999, 293 p. Federale Overheidsdienst Justitie, Brussel, 2005, 18 p. [Informatiebrochure uitgegeven door de FOD Justitie]. Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2004, Brussel, 2005, 97 p. Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2005, Brussel, 2006, 116 p. Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2006, Brussel, 2007, 119 p. HEIRBAUT D., ROUSSEAUX X. & VELLE K. (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, 444 p. Justitie in België, Brussel, 2005, 42 p. [Informatiebrochure uitgegeven door de FOD Justitie]. PUT E., Het Ministerie van Justitie ( ). Deel I. Organisatiestructuur van de centrale administratie en de adviesorganen. Deel II. Overzicht van de bevoegdheden, Brussel, 1992, 298 p. STORME M. (red.), De Hoge raad voor de Justitie na vier jaar gewogen. Verslagboek van het colloquium van 17 november Le Conseil supérieur de la Justice, une évaluation après quatre ans. Actes du colloque du 17 novembre 2004, Brugge-Brussel, 2005, 224 p. VELLE K., Ministerie van Justitie in: VAN DEN EECKHOUT P., VANTHEMSCHE G. (red.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19 e -20 e eeuw, Brussel, 2003, p VELLE K., Recht en gerecht. Bibliografische inleiding tot het institutioneel onderzoek van de rechterlijke macht ( ), Brussel, 1994, 762 p. VELLE K., De selectie van de archieven van de correctionele griffies in België. Enkele beschouwingen en aanbevelingen, Brussel, 2000, 69 p. VERHELST J., Het toezicht op en de selectie van archief, Brussel, 1988, 46 p. Verslag over het archiefwettelijk toezicht in 2005, Den Haag, 2006, 32 p. VERWILGHEN M., Richtlijn betreffende de archieven van de rechterlijke macht: selectielijsten en bewaartermijnen, Brussel, 2002, 116 p. 10

11 INLEIDING 1. Doel en structuur van de archiefselectielijst Overheidsarchieven zijn belangrijk. In de eerste plaats moeten overheidsorganen door middel van hun archieven aan politiek en burger verantwoording kunnen afleggen over hun handelen. In de tweede plaats draagt een zorgvuldig archiefbeheer bij aan een effectieve en efficiënte bedrijfsvoering van elk overheidsorgaan. Een goede informatievoorziening is een voorwaarde voor een goed functionerende overheid. In de derde plaats zijn overheidsarchieven historisch waardevol. Ze vormen onderdeel van ons nationaal cultureel erfgoed. 1 Juist omwille van het erfgoedbelang bepaalt artikel 5 van de Archiefwet van 24 juni 1955 dat overheidsarchieven niet vernietigd mogen worden zonder de toestemming van de Algemeen Rijksarchivaris of van zijn gemachtigden. 2 Dit geldt uiteraard ook voor de archieven van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. Het is echter weinig praktisch om voor de vernietiging van eender welk document steeds opnieuw de toestemming van de Algemeen Rijksarchivaris te moeten vragen. De oplossing is een door het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën goedgekeurde archiefselectielijst. Deze biedt een systematisch overzicht van alle archiefproducten waarvoor de archiefvormer verantwoordelijk is. Het kan daarbij zowel gaan om gelijksoortige archiefproducten (bijvoorbeeld een serie personeelsdossiers) als om losse verzamelingen van stukken omtrent een bepaald onderwerp (bijvoorbeeld stukken betreffende het materieel beheer). Bij elk archiefproduct worden de uiterste data vermeld, de administratieve bewaartermijn en de definitieve bestemming. Er wordt met andere woorden aangeduid welke documenten in aanmerking komen voor permanente bewaring en welke documenten vernietigd mogen worden wanneer ze hun administratief nut volledig verloren hebben. De archiefselectielijst is bedoeld om de archiefvormer te helpen. Het is een basisinstrument voor een goed archiefbeheer en voor een efficiënt records management. Aangezien de archiefvormer al in een heel vroeg stadium van de archiefvorming in feite zelfs nog vóór het ontstaan van de documenten weet welke reeksen voor permanente bewaring in aanmerking komen, kan hij de voor archivering beschikbare menselijke en financiële middelen gerichter inzetten. Bovendien kan hij op basis van de archiefselectielijst overgaan tot de organisatie van periodieke vernietigingen. Op die manier wordt archiefruimte uitgespaard, blijft het te bewaren archief beter toegankelijk, kunnen stukken sneller teruggevonden worden en wordt vermeden dat belangrijke documenten verloren gaan. Wij berekenden dat het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie op basis van onderhavige archiefselectielijst onmiddellijk 110 meter archief kan overdragen aan het Algemeen Rijksarchief 3 en ca. 160 meter archief kan vernietigen. 4 Op termijn kan overgegaan worden tot de vernietiging van een tal strekkende meter archiefbescheiden. 2. Hoe gaat u concreet te werk? Eens de administratieve bewaartermijn van een archiefreeks verstreken is, heeft het in principe geen zin meer om de stukken zelf nog verder te bewaren. Indien de definitieve bestemming vernietigen is, mag u tot de fysieke vernietiging overgaan. Vernietigen is het zodanig bewerken van informatiedragers dat de informatie die erop is vastgelegd op geen enkele wijze kan worden gereconstrueerd. Dit impliceert dus de versnippering of verbranding van papier, het verbrijzelen van optische schijven en het demagnetiseren (dus niet alleen het wissen 1 De erfgoedinspectie en het archiefwettelijk toezicht. Informatieblad van de Nederlandse erfgoedinspectie, s.d. 2 Belgisch Staatsblad, 12 augustus Het betreft voornamelijk archieven van de Afdeling Statistiek en van de Dienst Gerechtskosten. De overdracht dient te gebeuren volgens de richtlijnen van afdeling 5 (Collectiebeheer: hedendaagse periode) van het Algemeen Rijksarchief. 4 Het betreft voornamelijk archieven van de Dienst Opleiding RO. 11

12 met de delete-toets) van elektromagnetische informatiedragers, zoals banden, diskettes en harde schijven. De te vernietigen archiefstukken mogen nooit zomaar worden meegegeven met het oud papier of met het gewone huisvuil. Zij bevatten vaak vertrouwelijke gegevens. Men moet de stukken versnipperen, met de hand of met behulp van een papiervernietiger. Voor de vernietiging van grote hoeveelheden archief kan men beroep doen op een gespecialiseerde firma die na de vernietiging een attest aflevert. U dient wel het Rijksarchief 45 dagen op voorhand op de hoogte te brengen, met vermelding van de aard van de stukken en de uiterste data. Wanneer het Rijksarchief niet reageert binnen de termijn van 30 dagen na ontvangst van de brief, houdt dit een stilzwijgende toestemming tot vernietiging in. Indien de definitieve bestemming bewaren is, moeten de bescheiden permanent bewaard blijven. Dit kan eventueel door de administratie zelf gebeuren, maar deze moet er dan wel voor zorgen dat de documenten in een goede, geordende en toegankelijke staat bewaard worden. U kan de documenten ook overdragen aan het Rijksarchief waar ze, mits inachtneming van de regels inzake privacy, raadpleegbaar zijn voor onderzoekers en voor de rechts- en bewijszoekende burger. Merken we ten slotte nog op dat u niet alleen moet instaan voor de bewaring van uw papieren archiefbescheiden, maar dat u ook de leesbaarheid van uw digitale bestanden op lange termijn moet kunnen garanderen. Het Rijksarchief bereidt momenteel richtlijnen voor betreffende het duurzaam bewaren van digitale bestanden. 3. De totstandkoming van deze archiefselectielijst Deze archiefselectielijst is het tweede deel van een trilogie over de archieven van de FOD Justitie. Het is de bedoeling om na deze archiefselectielijst voor de archieven van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie en na het reeds verschenen werk over de archieven van het Directoraatgeneraal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden 5, ook nog een selectielijst voor de archieven van het Directoraat-generaal Penitentiaire inrichtingen te maken. Vertrekpunt van deze archiefselectielijst was een enquête over de archieven van de verschillende diensten. Tijdens een infovergadering op 19 april werd aan de diensthoofden en/of archiefverantwoordelijken RO het wat en het waarom van een archiefselectielijst uitgelegd en toelichting gegeven bij de enquête van het Rijksarchief. Deze bevat vragen over de dienst (benaming, oprichtingsdatum, bevoegdheden en opdrachten enz.), over het archiefbeheer en ten slotte ook over de archieven zelf. Aan de aanwezigen werd gevraagd om de enquête in te vullen en te bezorgen aan mevr. Françoise Leroy, diensthoofd van de Coördinatie- en steundienst, die als contactpersoon met het Rijksarchief optrad. Na ontvangst van de ingevulde enquêtes eind juli 2007, bezocht ik in de periode septemberoktober 2007 tijdens een 15-tal zendingen alle diensten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie, en verwerkte de gegevens van de enquête en van mijn inspectieverslagen in onderhavige publicatie. Tot slot wil ik er nog op wijzen dat deze archiefselectielijst een momentopname is. Indien nieuwe series ontstaan of bestaande series stopgezet worden, bijvoorbeeld ten gevolge van gewijzigde bevoegdheden van de archiefvormer, moet de selectielijst gewijzigd worden. Het is dan ook raadzaam om de archiefselectielijst, in overleg met het Algemeen Rijksarchief, up-to-date te houden. 5 K. DEVOLDER, Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden. Archiefselectielijst, Brussel, 2007, 89 p. 12

13 DIRECTORAAT-GENERAAL RECHTERLIJKE ORGANISATIE

14

15 INSTITUTIONEEL-HISTORISCH KADER I. HISTORIEK VAN DE ARCHIEFVORMER 6 De FOD Justitie, het vroegere Ministerie van Justitie, is één van de vijf oudste Belgische ministeries. Na de Belgische onafhankelijkheid werd in de schoot van de tijdelijke regering het Comité de Justice opgericht. De administrateur-generaal van dit comité, Alexandre Gendebien, werd op 26 februari 1831 benoemd tot de eerste minister van Justitie van het koninkrijk België. 7 Het departement Justitie was aanvankelijk een zeer bescheiden administratie die naast studiewerk inzake wetgeving, vooral bevoegd was voor de inrichting van de rechterlijke macht, voor burgerlijke stand, huwelijksdispensaties en voor de behandeling van verzoeken tot naturalisatie. Tijdens het eerste decennium na de onafhankelijkheid groeide het takenpakket van het departement, voornamelijk door overheveling van bevoegdheden van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Zo werd de Administration de la Sûreté publique van januari 1832 tot augustus 1834 aan het Ministerie van Justitie gehecht. Na een tijdelijke terugkeer van dit bestuur naar Binnenlandse Zaken, werd het in april 1840 opnieuw naar Justitie overgeheveld. In 1832 werd het Ministerie van Justitie ook bevoegd voor het gevangeniswezen (KB 17 januari) en voor de weldadigheidsinstellingen (KB 30 oktober). In 1833 werd de dienst verantwoordelijk voor de uitgave van de Moniteur belge die aanvankelijk onder Binnenlandse Zaken ressorteerde, bij Justitie ondergebracht (KB 28 maart 1833). Door het KB van 4 juni 1840 ten slotte, kreeg Justitie ook de bevoegdheid inzake erediensten toegewezen. Samen met het bevoegdhedenpakket wijzigde de structuur van het ministerie. In 1831 vormden de bureaus het hoogste niveau in de administratie. Het Ministerie van Justitie bestond aanvankelijk uit 3 bureaus. Tussen 1832 en 1840 maakten de bureaus plaats voor afdelingen. In 1840 telde Justitie 5 afdelingen: het Bestuur van de Erediensten en van de weldadigheidsinstellingen, het Bestuur van de Gevangenissen en van de openbare veiligheid, Wetgeving en gerechtelijke statistiek, Comptabiliteit, en de afdeling Moniteur en Bulletin officiel. Deze structuur bleef in de daaropvolgende decennia vrij goed gehandhaafd. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Ministerie van Financiën, kende Justitie een redelijk stabiele structuur. De benamingen van de diensten binnen Justitie ondergingen wel wijzigingen: de afdelingen maakten in 1846 plaats voor besturen en de benaming bestuur werd in 1890 vervangen door algemeen bestuur. Door de uitbreiding van de bevoegdheden van Justitie (o.a. inzake kinderbescherming) in de eerste decennia van de twintigste eeuw, groeide het aantal besturen in 1919 aan tot zeven. Na de Tweede Wereldoorlog werden de algemene besturen opnieuw omgevormd tot besturen. Bij MB van 30 december 1997 ten slotte, werd de naamgeving van de besturen veranderd in directoraten-generaal. In het kader van de modernisering van het openbaar ambt werd het Ministerie van Justitie in 2002 omgevormd tot de Federale Overheidsdienst Justitie. 8 De secretaris-generaal werd als hoofd van de administratie vervangen door de voorzitter van het directiecomité. Dhr. Alain Bourlet werd aangesteld vanaf 18 juni ; de overgang van het Ministerie van Justitie naar de FOD Justitie trad in werking op 15 juli Gebaseerd op: E. PUT, Het Ministerie van Justitie ( ), Brussel, 1992, 298 p. en K. VELLE, Ministerie van Justitie, in: P. VAN DEN EECKHOUT, G. VANTHEMSCHE (eds.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19 e -20 e eeuw, Brussel, 2003, p Regentsbesluit van 26 februari 1831 (Recueil, , p. 57). 8 Formeel opgericht bij KB van 23 mei 2001 (Belgisch Staatsblad, 29 mei 2001). 9 KB van 11 juni 2002 (Belgisch Staatsblad, 15 juni 2002). 10 Omzendbrief nr. 514 (Belgisch Staatsblad, 3 mei 2002). 15

16 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader We zullen ons in het kader van deze archiefselectielijst voor de archieven van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie concentreren op de directe rechtsvoorgangers van deze administratie. Voor de volledige organogrammen van het Ministerie van Justitie in de negentiende eeuw verwijzen we graag naar de gedetailleerde studie van E. Put. 11 Hierna volgt een chronologisch overzicht van de rechtsvoorgangers van de diensten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie, en een korte schets van de belangrijkste institutionele evoluties. 1. Overzicht van de diensten bevoegd voor de verificatie en vereffening van gerechtskosten 12 Periode Naam bevoegde dienst de bureau de afdeling: [Algemene comptabiliteit] de afdeling: Comptabiliteit [vanaf 1844: 2 de bureau: Onderzoek en comptabiliteit van de gerechtskosten] Afdeling [vanaf 1858: Bestuur] van de comptabiliteit en de pensioenen; Bureau van de algemene comptabiliteit en de gerechtskosten Algemeen secretariaat; Afdeling van de comptabiliteit, de gerechtskosten en de pensioenen 4 de Bestuur: Algemene comptabiliteit, wedden en pensioenen, gerechtskosten; 3 de sectie: Gerechtskosten de Algemeen bestuur: Comptabiliteit en statistiek; 3 de sectie: Gerechtskosten Algemeen secretariaat; 2 de sectie; 3 de bureau de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, statistiek en strafregister; 1 ste sectie: Rekenplichtigheid; 3 de bureau 5 de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, wedden en pensioenen, gerechtskosten; 3 de sectie Algemeen secretariaat; 5 de sectie: Jaarwedden, pensioenen en gerechtskosten; 2 de bureau Algemeen secretariaat; 3 de sectie: Algemene rekenplichtigheid, gerechtskosten, jaarwedden [en pensioenen]; 3 de bureau Algemene diensten; Comptabiliteit, economaat, wedden en gerechtskosten; Gerechtskosten Algemene diensten; Algemene comptabiliteit Algemene diensten; Gerechtskosten Algemeen secretariaat; Algemene boekhouding en gerechtskosten 11 E. PUT, op. cit., I, p Ibid., II, p

17 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader Directoraat-generaal Algemene diensten; Algemene boekhouding en gerechtskosten 2002-heden Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Directie Specifieke expertisecentra; Dienst Gerechtskosten De verificatie en de vereffening van de gerechtskosten (dit zijn o.a. verplaatsingsonkosten, erelonen van de tolken en de deskundigen; griffiekosten en onderhoud van hoven en rechtbanken vallen niet onder de noemer gerechtskosten 13 ) werd tot de Tweede Wereldoorlog waargenomen door het Algemeen secretariaat. Na 1945 werden de zogenaamde algemene diensten gebundeld tot een aparte administratieve eenheid. 14 Na een korte terugkeer van de gerechtskosten naar het Algemeen secretariaat in de periode , vond de dienst vanaf 98 weer onderdak bij de Algemene diensten, ondertussen het Directoraat-generaal Algemene diensten genaamd. 16 Na de omvorming van het Ministerie van Justitie tot de Federale Overheidsdienst Justitie 17 werd de Dienst Gerechtskosten ondergebracht bij het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. 2. Overzicht van de diensten bevoegd voor de bouw en uitrusting van hoven en rechtbanken 18 Periode Naam bevoegde dienst de bureau de afdeling: [Algemene comptabiliteit] de afdeling: Comptabiliteit [vanaf 1844: 1 ste bureau: Algemene comptabiliteit] Afdeling [vanaf 1858: Bestuur] van de comptabiliteit en de pensioenen; Bureau van de algemene comptabiliteit en de gerechtskosten Algemeen secretariaat; Afdeling van de comptabiliteit, de gerechtskosten en de pensioenen Algemeen secretariaat; 3 de sectie: Algemene comptabiliteit de Bestuur: Algemene comptabiliteit, wedden en pensioenen, gerechtskosten; 1 ste sectie: Algemene comptabiliteit 4 de Algemeen bestuur: Comptabiliteit en statistiek; 1 ste sectie: Algemene comptabiliteit Algemeen secretariaat; 2 de sectie; 1 ste bureau 13 Ibid., II, p Ibid., I, p Administratief en gerechtelijk jaarboek voor België, Administratief en gerechtelijk jaarboek voor België, In het Administratief en gerechtelijk jaarboek van 1998 wordt nog de benaming Bestuur Algemene diensten gehanteerd, hoewel het MB van 30 december 1997 de naamgeving van besturen in directoraten-generaal veranderde. 17 KB van 23 mei 2001 (Belgisch Staatsblad, 29 mei 2001) en MB van 10 juli 2002 (Belgisch Staatsblad, 12 juli 2002). 18 E. PUT, op. cit., II, p

18 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, statistiek en strafregister; 1 ste sectie: Rekenplichtigheid; 1 ste bureau 5 de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, wedden en pensioenen, gerechtskosten; 1 ste sectie Algemeen secretariaat; 4 de sectie: Algemene rekenplichtigheid en 6 de sectie: Bouwwerken Algemeen secretariaat; 3 de sectie: Algemene rekenplichtigheid, gerechtskosten, jaarwedden [en pensioenen]; 1 ste bureau en 4 de sectie: Bouwwerken Algemene diensten; Comptabiliteit, economaat, wedden en gerechtskosten Algemene diensten; Gebouwen en materieel Bestuur Rechterlijke orde; Dienst Gebouwen en materieel Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Dienst Gebouwen en materieel 2002-heden Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Directie LOG & ICT RO; Dienst Gebouwen en Dienst Materieel Het organogram van het Ministerie van Justitie vermeldt voor het eerst een aparte dienst Gebouwen en materieel in Wellicht betreft het een afsplitsing van de vroegere Dienst Comptabiliteit, economaat, wedden en gerechtskosten. 19 Sinds 95 ressorteert Gebouwen en materieel onder het Bestuur Rechterlijke orde, waarvan de naam door het MB van 30 december 97 wijzigde in het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. 20 Na de hervorming van het Ministerie van Justitie tot de FOD Justitie (juli 2002) werd de Dienst Gebouwen en materieel opgesplitst in twee diensten, onder de bevoegdheid van de Directie LOG & ICT RO. 3. Overzicht van de diensten bevoegd voor het toezicht op de algemene organisatie van het notariaat 21 Periode Naam bevoegde dienst de bureau de afdeling Algemeen secretariaat; 2 de bureau Algemeen secretariaat; Bureau van de registratie, de archieven en het personeel Afdeling van het algemeen secretariaat; Bureau van de registratie, de archieven en het personeel 19 E. PUT, op. cit., I, p K. VELLE, Ministerie van Justitie, in: P. VAN DEN EECKHOUT, G. VANTHEMSCHE (eds.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19 e -20 e eeuw, Brussel, 2003, p E. PUT, op. cit., II, p

19 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader Algemeen secretariaat; Bureau van de registratie, de archieven en het personeel Algemeen secretariaat; 2 de sectie: Personeel Algemeen secretariaat; 1 ste sectie; 2 de bureau Algemeen secretariaat; 2 de bureau Algemeen secretariaat; 2 de sectie: Personeel 1947-ca Ca Algemene diensten; Personeel en algemene zaken Algemene diensten; Personeel [vanaf 1986: Personeel rechterlijke orde] Bestuur Rechterlijke orde; Dienst Personeelszaken rechterlijke orde 1997-heden Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Dienst Personeel(szaken) rechterlijke organisatie; Magistratuur RO I De minister van Justitie is verantwoordelijk voor de algemene organisatie van het notariaat en speelt een rol in de benoeming van kandidaat-notarissen en van notaris-titularissen (zie p ) Overzicht van de diensten bevoegd voor het personeelsbeheer van de rechterlijke orde 23 Periode Naam bevoegde dienst de bureau de afdeling Algemeen secretariaat; 2 de bureau Algemeen secretariaat; Bureau van de registratie, de archieven en het personeel Afdeling van het algemeen secretariaat; Bureau van de registratie, de archieven en het personeel Algemeen secretariaat; Bureau van de registratie, de archieven en het personeel Algemeen secretariaat; 2 de sectie: Personeel Algemeen secretariaat; 1 ste sectie; 2 de bureau Algemeen secretariaat; 2 de bureau Algemeen secretariaat; 2 de sectie: Personeel Algemene diensten; Personeel en algemene zaken 22 Wet met betrekking tot de organisatie van het notariaat van 25 ventôse jaar XI (16 maart 1803), gewijzigd door de wet van 4 mei 1999 (Belgisch Staatsblad, 1 oktober 1999). 23 E. PUT, op. cit., II, p

20 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader Ca Algemene diensten; Personeel [vanaf 1986: Personeel rechterlijke orde] Bestuur Rechterlijke orde; Dienst Personeelszaken rechterlijke orde 1997-heden Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Dienst Personeelszaken rechterlijke organisatie; Magistratuur (RO I) en Griffies en parketten (RO II) De FOD Justitie staat in voor het personeelsbeheer van de magistratuur, van de ministeriële ambtenaren zoals gerechtsdeurwaarders, van de rechters in handelszaken, en van de griffies en parketsecretariaten. De minister van Justitie benoemt de personeelsleden van de griffie en van het parketsecretariaat. Het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie behartigt ook de administratieve verwerking van de aanwervingen van magistraten. In 2000 onderging het personeelsbeleid van de rechterlijke macht een drastische hervorming door de instelling van de Hoge Raad voor de Justitie. Waar de minister van Justitie voorheen een belangrijke rol speelde in de benoeming van magistraten, kan de koning (lees: de minister van Justitie) sindsdien geen magistraat meer benoemen of bevorderen die daartoe niet door de Hoge Raad voor de Justitie is voorgedragen, bovendien als enige. De uitvoerende macht kan enkel nog een voordracht weigeren, maar dan gaat de zaak opnieuw naar de Hoge Raad of komt er een nieuwe vacature. 24 Het Bestuur Rechterlijke orde omvatte in de jaren negentig naast de Dienst Personeelszaken rechterlijke orde ook een Dienst Personeelszaken gerechtelijke politie (zie organogram p ), vanaf 2000 de Dienst Gerechtelijke politie-nicc-buitendiensten van de Veiligheid van de Staat- Justitiehuizen genaamd. Deze dienst werd in 2001 opgesplitst. De bevoegdheden (en de archieven) inzake de gerechtelijke politie werden in 2001 overgedragen aan de federale politie; de bevoegdheden inzake het personeel van het NICC en de Staatsveiligheid aan de stafdienst P&O; de bevoegdheden inzake Justitiehuizen aan het Directoraat-generaal Strafinrichtingen (in afwachting van de oprichting van het nieuwe Directoraat-generaal Justitiehuizen in januari 2007). 5. Overzicht van de diensten bevoegd voor het statistisch onderzoek 25 Periode Naam bevoegde dienst de afdeling: Wetgeving en gerechtelijke statistiek de afdeling: Wetgeving en gerechtelijke statistiek de afdeling: Wetgeving en gerechtelijke statistiek; Centraal bureau voor statistiek de afdeling; 4 de bureau: Algemene statistiek van het ministerie Algemeen secretariaat; Bureau van de statistiek Afdeling van het algemeen secretariaat; Bureau van de statistiek Algemeen secretariaat; Bureau van de statistiek 24 P. VAN ORSHOVEN, Rapport. Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen, in: M. STORME (red.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen. Verslagboek van het colloquium van 17 november Le Conseil supérieur de la Justice, une évaluation après quarante ans. Actes du colloque du 17 novembre 2004, Brugge-Brussel, 2005, p E. PUT, op. cit., II, p

21 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader Algemeen secretariaat; 4 de [vanaf 1880: 3 de ] sectie: Statistiek de Algemeen bestuur: Comptabiliteit en statistiek; 4 de sectie: Statistiek de Algemeen bestuur: Wetgeving, rechtspraak, gratieverlening en patronaat; 3 de sectie: Statistiek 3 de Algemeen bestuur: Wetgeving, rechtspraak, gratieverlening en patronaat; 4 de sectie: Statistiek, Centraal Strafregister, dienst voor anthropometrische identificatie; 1 ste bureau: Statistiek 5 de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, statistiek en strafregister; 2 de sectie; 1 ste bureau: Statistiek 2 de Algemeen bestuur: [Beheer van de] gevangenissen en [de] openbare veiligheid; 1 ste [Algemeen] bestuur: Gevangenissen; 7 de [6 de ] sectie: Statistiek, strafregister en strafontheffing de Algemeen bestuur: Gevangenissen; 6 de sectie; 1 ste afdeling: Statistieken de Algemeen bestuur: Strafinrichtingen en gestichten voor geesteszieken; 3 de sectie: Statistiek, strafontheffing, strafregister; 1 ste bureau: Statistiek 2 de Algemeen bestuur: Instellingen tot bescherming der maatschappij; 6 de sectie: Statistiek, strafontheffing, strafregister; 1 ste bureau: Statistiek Centrale dienst voor de statistiek (Ministerie van Binnenlandse Zaken, later Ministerie van Economische Zaken) Secretariaat-generaal, Dienst Statistiek Secretariaat-generaal; Directie Statistiek en logistieke middelen juni 2007 Juni heden Stafdienst Secretariaat, logistiek en communicatie; Directie Statistiek en logistieke middelen 28 Diensten van de voorzitter, Cel Statistieken 29 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Coördinatie- en steundienst; Afdeling Statistieken In de eerste jaren van de Belgische onafhankelijkheid genoten gerechtelijke statistieken een bijzondere waardering. X. Rousseaux en A. Tixhon beschrijven de jaren als l ère de gloire de la statistique judiciaire. In 1835 stelde de toenmalige minister van Justitie, Antoine Ernst, voor om over te gaan tot een volledige herziening van de criminele statistieken en om een echte stastistique civile et 26 In de inleiding van De jaarlijkse statistieken van de hoven en rechtbanken. Gegevens ( wordt vermeld dat de secretaris-generaal van het Ministerie van Justitie in 1996 het initiatief nam om binnen het Secretariaat-generaal een Dienst Statistiek op te richten. De Gids der ministeries. Tijdschrift van de Belgische administraties vermeldt eerst in het organogram van 2001 de Directie Statistiek en logistieke middelen. Gids der ministeries. Tijdschrift van de Belgische administraties, 2001, p De jaarlijkse statistieken van de hoven en rechtbanken. Gegevens ( 28 De jaarlijkse statistieken van de hoven en rechtbanken. Gegevens ( 29 De jaarlijkse statistieken van de hoven en rechtbanken. Gegevens ( 21

22 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader commerciale op poten te zetten. 30 Deze werkzaamheden zouden gecoördineerd worden door de bij KB van 12 februari 1835 opgerichte afdeling Wetgeving en gerechtelijke statistiek. In de tweede helft van de negentiende eeuw verslapte de aandacht voor de statistiek. Het in 1841 opgerichte Centraal bureau voor statistiek verhuisde in de periode eerst naar het Algemeen secretariaat en wisselde nadien diverse keren van algemeen bestuur. Na de oprichting van de Centrale dienst voor de statistiek (KB van 2 december 1932) in 1946 omgedoopt tot het Nationaal Instituut voor de Statistiek werd de statistische activiteit van alle ministeries bij KB van 7 augustus 1939 overgeheveld naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken. 31 In 1996 nam de secretaris-generaal van het Ministerie van Justitie de beslissing om binnen het Secretariaat-generaal opnieuw een Dienst Statistiek op te richten. 32 De Cel Statistieken behoorde in de periode tot de Diensten van de voorzitter, maar werd recent (juni 2007) als Afdeling Statistieken toegevoegd aan de Coördinatie- en steundienst van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. 6. Overzicht van de diensten bevoegd voor het beheer van het strafregister 33 Periode ca Naam bevoegde dienst 3 de Algemeen bestuur: Wetgeving en gratieverlening; 4 de sectie: Centraal Strafregister 3 de Algemeen bestuur: Wetgeving, rechtspraak, gratieverlening en patronaat; 1 ste sectie (criminele sectie); 3 de bureau 5 de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, statistiek en strafregister; 2 de sectie: (Statistiek, strafregister [dienst voor antropometrische vaststellingen en strafontheffing]); 2 de bureau 5 de Algemeen bestuur: Rekenplichtigheid, statistiek en strafregister; 3 de sectie: (Strafontheffing en strafregister); 1 ste bureau 2 de Algemeen bestuur: [Beheer van de] gevangenissen en [de] openbare veiligheid; 1 ste [Algemeen] bestuur: Gevangenissen; 7 de sectie 2 de Algemeen bestuur: Gevangenissen; 6 de sectie; 2 de afdeling (Strafregister en strafontheffing); 1 ste bureau 2 de Algemeen bestuur: Strafinrichtingen en gestichten voor geesteszieken; 3 de sectie: Statistiek, strafontheffing, strafregister; 2 de bureau 2 de Algemeen bestuur: Instellingen tot bescherming der maatschappij; 6 de Sectie: Statistiek, strafontheffing, strafregister; 2 de bureau Bestuur der Strafinrichtingen; Strafregister 30 X. ROUSSEAUX en A. TIXHON, Les statistiques judiciaires belges ( ), in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, p E. PUT, op. cit., I, p De jaarlijkse statistieken van de hoven en rechtbanken. Gegevens ( 33 E. PUT, op. cit., II, p

23 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader Ca Algemene diensten; Strafregister en gerechtelijke identificatie [, materieel van de gerechtelijke politie] Algemene diensten; Centraal Strafregister. Personeel: gerechtelijke politie Bestuur Rechterlijke orde; Dienst Personeelszaken gerechtelijke politie. Centraal Strafregister Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; Dienst Personeelszaken gerechtelijke politie. Centraal Strafregister Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. Centraal Strafregister 2002-heden Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. Directie Specifieke expertisecentra. Dienst Strafregister Het Centraal Strafregister, de centrale gegevensbank van strafrechtelijke veroordelingen opgericht bij koninklijk besluit van 30 december , ressorteerde aanvankelijk onder het algemeen bestuur bevoegd voor wetgeving. In 1903 verhuisde de dienst naar het vijfde Algemeen bestuur, om van 1924 onder het Bestuur Gevangenissen (later: Strafinrichtingen) te vallen. Na de Tweede Wereldoorlog werd de centrale gegevensbank overgeheveld naar de Algemene diensten van het ministerie. In 95 werd het samen met het beheer van het personeel van de gerechtelijke politie ondergebracht in het Bestuur Rechterlijke orde (vanaf 1 januari 1998: Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie). De bevoegdheid inzake gerechtelijke politie werd in 2001 overgedragen aan de federale politie, maar het Centraal Strafregister maakt nog steeds deel uit van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. 34 Koninklijk besluit van 30 december Belgisch Staatsblad, 10 januari

24 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader II. BEVOEGDHEDEN EN ACTIVITEITEN 1. Bevoegdheden en activiteiten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie In zijn informatiebrochure beschrijft de FOD Justitie zijn opdrachten als volgt: De FOD Justitie draagt bij tot: een optimale en begrijpelijke wetgeving, een toegankelijk en efficiënt gerechtelijk apparaat, een evenwichtige uitvoering van de gerechtelijke beslissingen, dat alles, in een steeds internationaler wordende context. Op korte termijn wil de FOD Justitie een centre of excellence worden in de ondersteuning van de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht, zowel op nationaal als op internationaal niveau. 35 Om deze opdrachten te verwezenlijken, beschikt de FOD Justitie o.a. over vier directoraten-generaal (1 Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden, 2 Rechterlijke organisatie, 3 Penitentiaire inrichtingen 36, 4 Justitiehuizen 37 ), de zogenaamde verticale diensten, en over 3 stafdiensten (P&O, Budget en beheerscontrole en ICT), de horizontale diensten genaamd. De verticale diensten zijn belast met specifieke werkzaamheden die zij in de FOD Justitie op exclusieve wijze uitoefenen. Het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie adviseert de minister van Justitie op het vlak van personeel, materieel, financiële en andere middelen ten behoeve van het gerechtelijk apparaat. Het verstrekt de hoven en rechtbanken de nodige logistieke en materiële middelen met het oog op de goede werking van de diensten van de rechterlijke orde. Het zorgt voor het personeelsbeheer van de magistratuur, griffies en parketsecretariaten en voor de organisatie van de opleiding van het personeel van de rechterlijke orde. Daarnaast ziet dit directoraat-generaal toe op de controle en betaling van de gerechtskosten in strafzaken, staat het in voor het beheer van het Centraal Strafregister, en werkt het mee aan de uitwerking van de wet- en regelgeving met betrekking tot de rechterlijke organisatie. 38 Tot en met 2006 stond het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie ook in voor de logistieke ondersteuning en coördinatie van de initiatieven van de FOD Justitie inzake slachtofferhulp. Op 1 januari 2007 werd de Dienst Slachtoffers en rechtsbijstand echter overgeheveld naar het nieuw opgerichte Directoraat-generaal Justitiehuizen. Het directoraat-generaal wordt momenteel geleid door dhr. Claude Cheruy en telt een 205-tal personeelsleden. Het is gehuisvest in de Waterloolaan 115 te Brussel (3 de en 4 de verdieping), met uitzondering van de Dienst Strafregister die ondergebracht is in de Hallepoort, nummer Federale Overheidsdienst Justitie, Brussel, 2005, 18 p. 36 Tot 2006 het Directoraat-generaal Uitvoering van straffen en maatregelen genaamd. 37 In werking sinds januari Federale Overheidsdienst Justitie. Jaarverslag 2006, Brussel, 2007, p

25 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader 2. Bevoegdheden en activiteiten van de verschillende diensten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Coördinatie- en steundienst Deze dienst ressorteert rechtstreeks onder de directeur-generaal. De website vermeldt nogal cryptisch dat de dienst alle taken vervult die niet onder andere diensten vallen of die betrekking hebben op verscheidene diensten. Concreet staan de vijf personeelsleden in voor: - de coördinatie van de gemeenschappelijke dossiers van de verschillende diensten van het directoraat-generaal; - het beheer van de gegevensbank van de parlementaire vragen, het beheer van de omzendbrieven, van de bijzondere reglementen van de rechtbanken, van de protocollen van de basisoverlegcomités 39 ; - vertaalwerk voor de verschillende diensten van het Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie; - het beheer van de bureaubenodigdheden van de diensten Personeel RO; - het verlenen van punctuele hulp aan het directiesecretariaat van de directeur-generaal; - het beheer van de zendingen van magistraten naar het buitenland, van de kilometercontingenten, de reis- en verblijfskosten en de fietsvergoedingen voor magistraten en personeel van de griffies en parketsecretariaten. In juni 2007 werd de Afdeling Statistiek die momenteel 3 personeelsleden telt, toegevoegd aan de Coördinatie- en steundienst. Deze afdeling is belast met de terbeschikkingstelling van de jaarlijkse activiteitenstatistieken van rechtbanken, hoven en notariaten op het niveau van de griffie en het parket (van de rechtbanken van eerste aanleg tot de hoven van beroep). In de komende jaren zal de opmaak van de activiteitenstatistieken van de parketten overgaan op het College van procureurs-generaal. Dit staat nu reeds in voor de opmaak van de jaarstatistiek van het Openbaar Ministerie (met informatie over de opsporing en vervolging van strafzaken door de correctionele parketten) en van het federaal parket. DIRECTIE P&O RECHTERLIJKE ORDE Dienst Personeel rechterlijke orde AFDELING RO I De afdeling RO I beheert de dossiers van de leden van de magistratuur, van de ministeriële ambtenaren (notarissen en gerechtsdeurwaarders) en van hun plaatsvervangers, en van de rechters in handelszaken (in totaal een 8200-tal lopende dossiers). De dienst is meer bepaald belast met: - het benoemen (of de administratieve verwerking van de aanwerving) en ontslaan van magistraten, notarissen en gerechtsdeurwaarders; - het beheer van de administratieve en de geldelijke loopbaan van de magistraten; - het benoemen en ontslaan van rechters in handelszaken; - de benoeming en de opvolging van de stage van de gerechtelijke stagiairs. 39 Krachten de wet van 25 april 2007 tot regeling van de betrekkingen tussen de overheid en de vakorganisaties van de griffiers van de rechterlijke orde, de referendarissen bij het Hof van Cassatie en de referendarissen en parketjuristen bij de hoven en rechtbanken, kan de koning per rechtsgebied van het hof van beroep een basisoverlegcomité oprichten dat elk uitsluitend bevoegd is voor aangelegenheden die het desbetreffende rechtsgebied niet overstijgen. Belgisch Staatsblad, 2 juli

26 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader 1. Magistraten Tot januari 2000 was de benoeming van magistraten een prerogatief van de uitvoerende macht. De politieke (gepolitiseerde) benoemingen van de leden van de rechterlijke macht waren reeds in de negentiende eeuw voorwerp van kritiek 40 en kwamen in de loop van de twintigste eeuw steeds meer onder vuur te liggen. In 1991 werd met de oprichting van het Wervingscollege der magistraten een eerste aanzet gegeven tot de depolitisering en de objectivering van de aanwervingen in de magistratuur. De wet van 18 juli 91 koppelde de toegang tot de magistratuur aan een gerechtelijke stage van 18 of 36 maanden waarvoor een vergelijkend toelatingsexamen moest afgelegd worden, of aan het slagen in een examen beroepsbekwaamheid. 41 De zaak Dutroux (1996) en vooral de spectaculaire ontsnapping van België s publieke vijand nr. 1 in april 1998 leidde tot een storm van maatschappelijk protest en vormde de directe aanleiding voor het Octopusakkoord van 24 mei 1998, een politiek akkoord waarin acht partijen besloten tot een diepgaande hervorming van de Belgische politie en justitie. 42 Het akkoord vertaalde zich in de daaropvolgende jaren in een nooit eerder geziene vloed aan wetgeving betreffende de organisatie en de werking van de magistratuur. 43 De eerste belangrijke wet terzake was de wet van 22 december 1998 tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad van Justitie, de benoeming en aanwijzing van magistraten en tot invoering van een evaluatiesysteem. 44 Deze wet bewerkstelligde een drastische reorganisatie van het personeelsbeleid van de rechterlijke macht; hij voorzag in een geobjectiveerd systeem van toegang tot en bevordering binnen de magistratuur, en in een externe controle op alle geledingen ervan. De Hoge Raad voor de Justitie, een nieuw opgerichte instelling ingeschreven in artikel 151 van de Grondwet, vormde de spil van deze hervorming. De HRJ is een onafhankelijke instelling, samengesteld uit 22 magistraten en uit evenveel externe leden, verkozen met twee derde meerderheid door de Senaat. In de praktijk verloopt de benoemingsprocedure van een magistraat sinds de installatie van de Hoge Raad van Justitie op 1 januari 2000 als volgt: 45 na het verschijnen van een vacature in het Belgisch Staatsblad, hebben geslaagden in het magistratenexamen of zij die met vrucht de gerechtelijke stage doorlopen hebben, dertig dagen de tijd om zich kandidaat te stellen. Dit moet gebeuren met een aangetekende brief aan de minister van Justitie. Voor elke kandidaat wordt door de Dienst Personeel RO I een dossier aangelegd. In afgewerkte staat bevat dit dossier volgende stukken: - de kandidaatstelling met alle overgemaakte stavingsstukken met betrekking tot de studies en beroepservaring; - de motivering en het curriculum vitae van de kandidaat; - de schriftelijke adviezen die door de minister van Justitie gevraagd worden aan personen en instanties uit de werkomgeving van de kandidaat en aan die van het te begeven ambt (bijvoorbeeld de korpschefs van de betrokken gerechtelijke instanties), en in voorkomend geval, de opmerkingen van de kandidaat; 40 L. BURGELMAN, Geschiedenis van de Belgische magistratuur ( ), in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, p Wet van 18 juli 1991 tot wijziging van de voorschriften van het Gerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en de werving van magistraten. Belgisch Staatsblad, 26 juli K. VELLE, Het institutioneel kader: het Ministerie van Justitie, in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, p L. BURGELMAN, Geschiedenis van de Belgische magistratuur ( ), in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, p Belgisch Staatsblad, 2 februari R. DE CORTE, Rapport benoeming, aanwijzing en selectie vier jaar Hoge Raad voor de Justitie, in: M. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen. Verslagboek van het colloquium van 17 november Le Conseil supérieur de la Justice, une évaluation après quatre ans. Actes du colloque du 17 novembre 2001, Brugge-Brussel, 2005, p

27 Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie Institutioneel-historisch kader - de verslagen van de gerechtelijke stage indien deze doorlopen werd; - de definitieve beoordeling in het evaluatiedossier voor kandidaten die reeds magistraat zijn; - de stukken waaruit de betekening van de adviezen aan de kandidaat blijkt. De minister van Justitie onderzoekt daarop de ontvankelijkheid van de kandidatuur. 46 In het geval dat de minister beslist dat de kandidatuur niet ontvankelijk is, wordt de kandidaat hiervan schriftelijk op de hoogte gebracht en wordt het dossier afgesloten. De volledige benoemingsdossiers worden vervolgens overgemaakt aan de Hoge Raad voor de Justitie, waar ze naar de bevoegde benoemings- en aanwijzingscommissie (BAC) gaan: de Nederlandstalige, de Franstalige, of de Verenigde BAC (wanneer het een te begeven ambt betreft waarvoor de kennis van de twee landstalen vereist is). De (V)BAC moeten binnen de veertig dagen de kandidaten met elkaar vergelijken op hun verdiensten en bekwaamheden en één kandidaat voordragen aan de minister van Justitie beslissing die een tweederden meerderheid vereist. Weigert de (V)BAC een voordracht te doen, dan wordt de vacature opnieuw uitgeschreven. De koning (de minister van Justitie) beschikt vanaf de ontvangst van de voordracht over 60 dagen om de voordracht om te zetten in een formele gemotiveerde benoeming. De minister van Justitie kan echter ook gemotiveerd weigeren om de voorgedragen kandidaat te benoemen. In dat geval gaat het dossier terug naar de (V)BAC. Deze laatste dient binnen 15 dagen vanaf de ontvangst van de weigeringsbeslissing een nieuwe voordracht te doen: ofwel draagt ze dezelfde kandidaat voor, ofwel een andere. Maar ook nu weer kan de koning aanvaarden of gemotiveerd weigeren. In dat laatste geval dient de benoemingsprocedure van vooraf aan herbegonnen te worden. Dat laatste gebeurt overigens ook wanneer het staatshoofd nalaat om (tijdig) de van hem verwachte beslissing te treffen. De Dienst Personeel RO I beheert momenteel de dossiers van een tal magistraten. Deze bevatten naast de stukken betreffende de benoeming, ook documenten betreffende de evolutie van hun loopbaan, evaluaties (de periodieke evaluatie van magistraten werd ingevoerd door de wet van 22 december 1998), 47 ministeriële besluiten (m.b.t. ziekteverloven) en koninklijke besluiten (die de magistraten toestemming verlenen om deel uit te maken van allerhande commissies en raden) enzovoort. 2. Notarissen Ook de toegang tot het beroep van notaris werd in 1999 grondig hervormd. 48 De wet van 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 25 ventôse jaar XI (16 maart 1803) op het notarisambt 49 voorzag in de oprichting van een Nederlandstalige, een Franstalige en de Verenigde benoemingscommissie(s) voor het notariaat met een drievoudige taak 50 : - op een objectieve en niet-politieke wijze een doorslaggevende rol spelen in het benoemingsbeleid van de notarissen door onder meer ieder jaar een vergelijkend examen te organiseren dat leidt tot de titel van kandidaat-notaris; - de behandeling van klachten van particulieren tegen notarissen; - het formuleren van adviezen en voorstellen aan de overheden betreffende de algemene werking van het notariaat. 46 Zijn de voorwaarden om kandidaat te zijn vervuld en zijn alle vereiste stukken aanwezig? 47 L. BURGELMAN, Geschiedenis van de Belgische magistratuur ( ), in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, p F. STEVENS, De notarissen, in: D. HEIRBAUT, X. ROUSSEAUX & K. VELLE (red.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Histoire politique et sociale de la justice en Belgique de 1830 à nos jours, Brugge, 2004, p Belgisch Staatsblad, 1 oktober