HANDBOEK POLITIEORGANISATIE INHOUD. Inleiding 7

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding 7 Hoofdstuk 1 Historisch-politiek perspectief 9 Evolutie van het Belgisch politiebestel sinds 1830: invloed van het Franse model en eerste belangrijke ontwikkelingen van de gendarmerie : ontstaan van de gerechtelijke politie bij de parketten en nieuwe ontwikkelingen bij de rijkswacht 19 De jaren tachtig: politie en veiligheid duiken op in het politieke debat Algemeen Evolutie van de politiediensten Gemeentepolitie Gerechtelijke politie bij de parketten Rijkswacht 28 Het politielandschap in Afdeling 5 De hervorming van het politiebestel 34 Hoofdstuk 2 Krachtlijnen van de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus 39 Algemeen overzicht van de wet 41 Basisbeginselen van de wet op de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus 45 Beknopt overzicht van de wet Politieorganen Instrumenten van het veiligheidsbeleid 52 INHOUD 3

2 3. Collegiale organen voor politiebeleidsvorming, advies en evaluatie 57 Hoofdstuk 3 De lokale politie 63 De politiezone Vorming van de politiezones Samenwerking tussen politiezones en fusie Federale regels opgelegd aan de politiezones 70 De organisatie van de lokale politie in de meergemeentezones De politieraad Het politiecollege De rol van de korpschef en van het secretariaat 76 Gezag en leiding 76 De organisatie van de lokale politie 80 Afdeling 5 Personeel en budget van de politiezone Personeel Begroting 84 Afdeling 6 Bijzondere gezagsverhoudingen tussen de lokale politie en de federale overheid op operationeel vlak 86 Afdeling 7 Toezicht op de lokale politie 87 Afdeling 8 Vaste Commissie van de lokale politie en Raad van burgemeesters 91 Hoofdstuk 4 De federale politie 93 Overheden die gezag uitoefenen op de federale politie 95 De leiding over de federale politie De commissaris-generaal Het directiecomité van de federale politie (art. 8bis WGP) Het coördinatiecomité van de geïntegreerde politie (art. 8ter WGP) INHOUD

3 De organisatie van de federale politie Gecentraliseerde diensten of diensten die rechtstreeks onder het gezag van de algemene directies vallen Algemeen Algemene directies Algemene directie van de bestuurlijke politie (art. 101 WGP en art. 13 KB 14 november 2006 betreffende de organisatie en de bevoegdheden van de federale politie) Algemene directie van de gerechtelijke politie (art. 102 WGP en art. 10 en 11 KB 14 november 2006 betreffende de organisatie en de bevoegdheden van de federale politie) Algemene directie van het middelenbeheer en de informatie (art. 100bis, 2 WGP en art. 6 en 7 KB 14 november 2006 betreffende de organisatie en de bevoegdheden van de federale politie) De gedeconcentreerde diensten (art. 93, 2 WGP) De gedeconcentreerde coördinatie- en steundirecties Gedeconcentreerde gerechtelijke dienst De communicatie- en informatiedienst (art. 104bis WGP) 127 Hoofdstuk 5 De Algemene Inspectie 131 Inleiding 133 Gezag over de Algemene Inspectie 134 Organisatie van de Algemene Inspectie (art. 4 en 11 wet 15 mei 2007) 134 Opdrachten en bevoegdheden van de Algemene Inspectie (art. 5 en 6 wet 15 mei 2007) 135 Inspectie-, controle- en auditprocedures 137 Hoofdstuk 6 De opdrachten van de politiediensten 139 Opdrachten die de wet op het politieambt toevertrouwt aan de politiediensten 141 INHOUD 5

4 Federale opdrachten die aan de lokale politie kunnen worden toevertrouwd 145 Specifieke opdrachten van de federale politie 148 Gezamenlijk optreden van de lokale en de federale politie 149 Hoofdstuk 7 Personeel 151 Algemeen Het operationeel kader Het administratief en logistiek kader De algemene principes van het statuut van de politieambtenaren Rekrutering, rechten en hiërarchie Plichten 160 Personeel van de lokale politie Benoemingen: samenvatting Algemene commentaar De korpschef De hogere officieren, de officieren en de andere leden van de lokale politie 170 Het personeel van de federale politie Inleiding Aanstelling en hernieuwing van de mandaathouders van de federale politie Kader en andere personeelsleden Banden tussen het federale en lokale niveau 173 De opleiding 174 Conclusies 177 Trefwoordenregister INHOUD

5 INLEIDING Het is al meer dan vijftien jaar geleden dat de politie werd hervormd. De politieorganisatie werd toen ingrijpend veranderd, nadat ze bijna twee eeuwen lang nagenoeg onaangeroerd was gebleven. De manier waarop ze wettelijk was georganiseerd, was immers nauwelijks geëvolueerd sinds Alleen was er in 1919 een derde component toegevoegd: de gerechtelijke politie bij de parketten. De wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus (hierna WGP ) heeft de structuur van het politiesysteem grondig hertekend. Nog geen vijf jaar voor de hervorming had niemand zo n omwenteling voor mogelijk geacht, zo onaantastbaar leken bepaalde principes, zoals dat van de autonomie van de gemeenten. De hervorming heeft uiteraard niet alle kwalen waaraan het politieapparaat decennialang leed uit de wereld geholpen, maar er werd hierdoor wel op verschillende vlakken onmiskenbaar vooruitgang geboekt. Dit handboek heeft niet als doel de hervorming en de vele wettelijke en reglementaire bepalingen die eruit zijn voortgevloeid, volledig te analyseren. Het wil alleen inzicht bieden in de grondslagen van de Belgische politieorganisatie zoals ze voortvloeit uit de wet van 7 december Vanuit dat perspectief schetsen we eerst de historische evolutie van de Belgische politie tussen 1830 en Daarna onderzoeken we achtereenvolgens de algemene beginselen van de organisatie van de lokale en de federale politie, het statuut van hun leden, de Algemene Inspectie en enkele wijzigingen aan de wet op het politieambt (hierna WPA ). Ten slotte maken we de balans op van die vijftien jaar hervorming. De opdrachten van de politiediensten en de bevoegdheden die aan hun leden zijn toegekend om ze uit te voeren, vallen buiten het bestek van dit handboek. Wat het statuut van de leden van de politiediensten betreft, beperken we ons tot de basisbeginselen vervat in de wet van Ten slotte begrijpen we politiediensten in de enge zin van het woord. Dit wettelijke concept houdt evenwel onvoldoende rekening met de realiteit van het politieambt. De uitoefening ervan overstijgt hoe langer hoe meer het strikte kader van de politiediensten en komt almaar meer in handen van de openbare parapolitiediensten (inlichtingendiensten, gemeenschapswachten, ambtenaren met politiebevoegdheden, agenten van openbare vervoersmaatschappijen) of van privéoperatoren (bewakingsondernemingen, privédetectives). INLEIDING 7

6 Dit handboek is uiteraard bedoeld voor politieambtenaren die over een samenvatting van de basisbeginselen van de hervorming willen beschikken, maar ook voor niet-politieagenten (magistraten, openbare mandatarissen) die met de leden van de politiediensten samenwerken en de politieorganisatie willen kennen en begrijpen. Daarnaast is het ook bestemd voor studenten in het kader van hun opleiding aan de universiteit of politiescholen. 8 INLEIDING

7 De ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie bepalen ook de opdrachten van federale aard die de lokale politie moet uitvoeren, en dat door dwingende richtlijnen. De wet bepaalt die opdrachten en hun uitvoeringsvoorwaarden. Die mogelijkheid is een uiting van het geïntegreerde karakter van de twee politieniveaus, die niet beperkt zijn tot lokale of supralokale taken. Beide ministers hebben ook als taak het algemene politiebeleid alsook het beheer van de lokale en federale politie te coördineren. Hun doelstellingen moeten in een jaarlijks federaal veiligheidsplan zijn opgenomen. De verantwoordelijke ministers worden bijgestaan door twee raden die hen advies verlenen: de federale politieraad, enerzijds, en de raad van burgemeesters, anderzijds. Beknopt overzicht van de wet 1. Politieorganen De bevoegdheden en de overheid waaronder de lokale en de federale politie ressorteren, worden in de onderstaande tabel samengevat. DE FEDERALE POLITIE DE LOKALE POLITIE Overheid De ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie De eengemeentezones De meergemeentezones De burgemeester, het college van burgemeester en schepenen en de gemeenteraad Het politiecollege en de politieraad De gerechtelijke overheden (Openbaar Ministerie en onderzoeksrechters) 50 KRACHTLIJNEN VAN DE WET VAN 7 DECEMBER 1998

8 Opdrachten Territoriale bevoegdheden Vordering (art. 8 e.v. WPA) DE FEDERALE POLITIE Verzekert over het hele grondgebied de gespecialiseerde en de supralokale opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie, evenals ondersteunende opdrachten voor de lokale politiediensten, met inachtneming van de principes van specialiteit en subsidiariteit (art. 3, derde lid WGP) Het hele grondgebied (art. 45, eerste lid WPA) Van gerechtelijke politie: procureur des Konings en onderzoeksrechter Ze worden gericht aan de: gerechtelijk directeur; bestuurlijke directeur-coördinator; directeur-generaal van de algemene directie van de gerechtelijke politie (art. 110 WGP) Van bestuurlijke politie: burgemeester. Ze worden gericht aan de bestuurlijke directeur-coördinator (art. 109 WGP) DE LOKALE POLITIE Alle opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie die nodig zijn voor het beheren van lokale gebeurtenissen en fenomenen Politieopdrachten van federale aard (art. 3, tweede lid WGP) Het hele grondgebied, maar vervult haar opdrachten in principe op het grondgebied van de politiezone (art. 45, tweede lid WPA) Van gerechtelijke politie: procureur des Konings en onderzoeksrechter minister van Justitie (art. 63 WGP), in geval van niet-uitvoering van de richtlijnen over de federale opdrachten Van bestuurlijke politie, door de minister van Binnenlandse Zaken: in geval van niet-uitvoering van de richtlijnen over de federale opdrachten (art. 63 WGP) in geval van ramp, oproer of bedreigingen van de openbare orde op het grondgebied van een andere zone (art. 64 WGP) KRACHTLIJNEN VAN DE WET VAN 7 DECEMBER

9 Richtlijnen DE FEDERALE POLITIE De ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie (art. 97, eerste lid WGP) DE LOKALE POLITIE De ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie bepalen door dwingende richtlijnen de opdrachten van federale aard die door de lokale politie worden uitgevoerd (art. 61 WGP). De richtlijn heeft betrekking op de opdracht en het in te zetten personeel en materiaal. De wet bepaalt de aard van de opdrachten die aan de lokale politie kunnen worden toevertrouwd door richtlijnen (art. 62 WGP). Organisatie Commissaris-generaal Directeur-generaal Bestuurlijke politie Gerechtelijke politie Bestuurlijke directeur-coörd. Gerechtelijke directeur Eengemeentezones Bevoegdheid van de burgemeester of van de gemeenteraad Meergemeentezones Politiecollege en politieraad 2. Instrumenten van het veiligheidsbeleid De wet legt de bevoegde overheden een gestructureerde en toekomstgerichte aanpak inzake veiligheid op. Ze moeten met elkaar overleggen en een beleid uitwerken waarin de prioriteiten worden vastgelegd en de preventieve en repressieve dimensies van de betreffende verschijnselen worden geïntegreerd. Daartoe zijn ze verplicht de grote beleidslijnen uit te stippelen via verschillende instrumenten die hierna beknopt worden beschreven. Tot voor de zesde staatshervorming waren alleen de federale en de lokale entiteiten betrokken gezien de bevoegdheden die de wetgever hen had toegekend. Bij de laatste institutionele hervorming werden de Gewesten en Gemeenschappen betrokken bij de uitwerking van het strafrechtelijk beleid en het veiligheidsbeleid. Zo bepaalt artikel 151, 1 van de Grondwet dat de regeringen van de Gemeenschappen en de Gewesten over de mogelijkheid beschikken deel te nemen, voor de aangelegenheden die onder hun bevoegdheden vallen, aan de uitwerking van de richtlijnen van het strafrechtelijk beleid en aan de planning van het veiligheidsbeleid. Voor die aangelegenheden kunnen hun vertegenwoordigers ook deelnemen aan de vergaderingen van het College van procureurs-generaal. 52 KRACHTLIJNEN VAN DE WET VAN 7 DECEMBER 1998