Spiritualiteit in gezondheidszorg
|
|
- Sandra Jacobs
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Spiritualiteit in gezondheidszorg Dr. Mieke Vermandere Wetenschappelijk medewerker ACHG 6 oktober e Medisch-Psychologisch Weekend Huisarts en eenzaamheid
2 1. Wat is spiritualiteit? Spiritualiteit is de dynamische dimensie van mens-zijn die verwijst naar de manier waarop personen (individuen en gemeenschappen) zin, levensdoel en het transcendente ervaren, uiten en/of zoeken, en de manier waarop zij verbinding beleven met het nu, met zichzelf, met anderen, met de natuur, met het betekenisvolle en/of het heilige.
3 1. Wat is spiritualiteit? Spiritualiteit omvat verschillende dimensies: Existentiële uitdagingen (zoals vragen omtrent identiteit, zin, lijden en dood, schuld en schaamte, verzoening en vergeving, vrijheid en verantwoordelijkheid, hoop en wanhoop, liefde en geluk) Waarden en grondhoudingen (wat het belangrijkste is voor iemand, zoals de relatie met zichzelf, familie, vrienden, werk, objecten, natuur, kunst en cultuur, ethiek en moraal, en het leven zelf) Religieuze en levensbeschouwelijke overwegingen en fundamenten (geloof, overtuigingen en praktijken, de relatie met God of het wezenlijke) Vrije vertaling van de definitie van spiritualiteit volgens de European Association of Palliative Care (mei 2011)
4 1. Wat is spiritueel welzijn? Krachtbronnen Behoeftes/verlangens
5 2. Belang van spiritualiteit in zorg WHO definitie palliatieve zorg (2002): Palliative care is an approach that improves the quality of life of patients and their families facing the problem associated with life-threatening illness, through the prevention and relief of suffering by means of early identification and impeccable assessment and treatment of pain and other problems, physical, psychosocial and spiritual.
6 2. Belang van spiritualiteit in zorg Spiritualiteit speelt een belangrijke rol in coping met ziektegerelateerde symptomen, en heeft een invloed op levenskwaliteit en beslissingen rond het levenseinde. 1 Veel patiënten rapporteren spirituele noden als ze geconfronteerd worden met ernstige ziekte. 1 Veel palliatieve patiënten zouden willen dat hun arts ook aandacht heeft voor hun spiritueel welzijn, maar in de praktijk blijft spirituele zorg een uitzondering. 1 In een recente studie kreeg 94% van de palliatieve patiënten helemaal geen spirituele zorg van hun behandelende arts El Nawawi NM, Balboni MJ, Balboni TA. Palliative care and spiritual care: the crucial role of spiritual care in the care of patients with advanced illness. Current opinion in supportive and palliative care 2012;6: Balboni MJ, Sullivan A, Amobi A, et al. Why is spiritual care infrequent at the end of life? Spiritual care perceptions among patients, nurses, and physicians and the role of training. Journal of Clinical Oncology 2013;31(4):461-7.
7 3. Onderzoek bij Vlaamse huisartsen De meeste huisartsen zien zichzelf als ondersteuners van het spiritueel welzijn van hun patiënt, in het bijzonder van palliatieve patiënten maar missen vaak de taal, de kennis, de vaardigheden en de attitudes om tegemoet te komen aan de spirituele behoeftes van hun patiënten. Vermandere M, De Lepeleire J, Smeets L, Hannes K, Van Mechelen W, Warmenhoven F, et al. Spirituality in general practice. A qualitative evidence synthesis. British Journal of General Practice 2011;61(592):e
8 3. Onderzoek bij Vlaamse huisartsen Enkele quotes: Het meest zeggende soms zijn de stiltes in zo n gesprek. Dat men eigenlijk ja,... want we hebben altijd de neiging van het gesprek aan de gang te houden, maar als je samen stil kunt zijn over iets, dat zegt soms vaak meer dan duizend woorden. (HA 1) Ik denk dat de patiënt dan zou zeggen: Waar zijt gij mee bezig dokteurke... (HA 5) Vermandere M, De Lepeleire J, Smeets L, Hannes K, Van Mechelen W, Warmenhoven F, et al. Spirituality in general practice. A qualitative evidence synthesis. British Journal of General Practice 2011;61(592):e
9 4. Spiritueel zorgproces Observeren Nagaan van de openheid Evalueren Herkennen spirituele noden Verstrekken spirituele zorg
10 4.1 Observeren spiritualiteit: aandacht Open luisterende houding Veilige sfeer creëren Receptieve, zorgzame houding die blijk geeft van openheid en gevoeligheid voor de ervaringen van mensen Zelfobservatie en zelfreflectie Persoon van de zorgverlener is bepalend voor wat de patiënt vertelt! Verdunde ernst (A. Baart): de kunst om serieuze zaken tussen neus en lippen te bespreken Humor: vaardig en mild gebruiken
11 4.1 Observeren spiritualiteit: aandacht Stem af op de wensen en behoeften van de patiënt en zijn naasten, in elke fase opnieuw Toon oprechte belangstelling en aandacht voor de beleving van de patiënt Neem een open houding aan, reageer vanuit empathie Schort ieder oordeel op Breng eigen adviezen en oplossingen op het juiste moment in; niemand wil gered worden! Blijf beschikbaar voor patiënt en naasten, ook als er niets meer gedaan kan worden of mensen zorg weigeren
12 4.1 Observeren spiritualiteit: aandacht
13 4.1 Observeren spiritualiteit: aandacht Geen tijd Nochtans in enkele minuten kan je veel doen
14 4. Spiritueel zorgproces Observeren Nagaan van de openheid Evalueren Herkennen spirituele noden Verstrekken spirituele zorg
15 4.2 Nagaan van de openheid Verkennen van de openheid van de patiënt op het gebied van spiritualiteit Kan door alle zorgverleners gedaan worden Bijvoorbeeld: Wat houdt u in het bijzonder bezig op dit moment? Waar had u steun aan in eerdere moeilijke situaties? (Familie? Levensbeschouwing? Muziek?) Wie zou u graag bij u willen hebben? Door wie zou u gesteund kunnen worden? Afhankelijk van de antwoorden kan een inschatting gemaakt worden van de noodzaak om direct tot begeleiding over te gaan
16 4. Spiritueel zorgproces Observeren Nagaan van de openheid Evalueren Herkennen spirituele noden Verstrekken spirituele zorg
17 4.3 Spirituele anamnese Door iedere beroepsgroep, na korte training Doel: beter zicht krijgen op de spirituele kwesties die van belang zijn voor een patiënt Gesprek is breder en diepgaander dan verkenning Doorvragen naar iemands zorgen, hulpbronnen en dat wat hoop geeft Inbouwen in anamnese, naast in kaart brengen van de lichamelijke en psychosociale zorgdimensie Bij voorkeur vaste plaats in zorgdossier Beschikbare instrumenten (o.a.): Vanuit USA: FICA Vanuit Nederland: Ars Moriendimodel
18 4.3 Spirituele anamnese: FICA F Faith, belief, meaning Do you consider yourself spiritual or religious? Do you have spiritual beliefs that help you cope with stress? What gives your life meaning? I Importance and Influence What importance does your faith or belief have in your life? Have your beliefs influenced you in how you handle stress? What role do your beliefs play in your health care decision making? C - Community Are you a part of a spiritual of religious community? Is this of support to you and how? Is there a group of people you really love or who are important to you? A Address in care How would you like your health care provider to use this information about your spirituality as they care for you? Copyright: Christina Puchalski (George Washington Institute for Spirituality & Health, Washington DC, USA)
19 4.3 Spirituele anamnese: ars moriendi Waar houdt u zich aan vast? Wie of wat geeft u kracht in deze situatie? Kunt u het leven (al) loslaten? Als u terugkijkt op uw leven tot nu toe, wat gaat er dan door u heen? Zijn er dingen die u nog recht wilt zetten? Vasthouden - loslaten Vergeven - vergeten Hoe gaat u om met de pijn? Wat wilt u dat we nog doen? Doen laten Ruimte Ik ander Geloven - weten Denkt u weleens na over het einde? Wat betekent de dood voor u? Hebt u steun aan een levensbeschouwing of geloof? Hebt u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte? Neemt u afscheid van het leven op de manier die bij u past? Uit: Van levenskunst tot stervenskunst. Over spiritualiteit in de palliatieve zorg. Carlo Leget (Lannoo, 2008)
20 4. Spiritueel zorgproces Observeren Nagaan van de openheid Evalueren Herkennen spirituele noden Verstrekken spirituele zorg
21 4.4 Spirituele zorg Onderzoek onder 35 Vlaamse en Nederlandse experten in palliatieve en/of spirituele zorg (2010) Onderzoeksvraag: Wat zijn relevante elementen van spirituele zorg? Methode: nominale groep techniek + online Delphirondes
22 4.4 Spirituele zorg Gevoelig zijn voor de angst van de patiënt om te sterven Luisteren naar de verwachtingen en wensen rond het levenseinde Aandacht hebben voor de wensen over de vormgeving van het afscheid Rituelen aanbieden indien deze door de patiënt als zinvol worden ervaren Luisteren naar de verhalen, dromen of passies van de patiënt De patiënt helpen om steun te vinden in zijn innerlijke krachtbronnen Contact maken met de patiënt in waarheid, openheid en oprechtheid
23 4.4 Spirituele zorg Communicatie en de kwaliteit van relaties ondersteunen Ervoor zorgen dat de patiënt zich comfortabel en veilig voelt Spiritualiteit zien als een specifieke, maar verweven dimensie van zorg Zorg voor de eigen spiritualiteit van de zorgverlener Je eigen kwetsbaarheid als zorgverlener kennen en aanvaarden Als zorgverlener van je patiënt kunnen leren ( patient as a teacher ) Een goed functionerend interdisciplinair team ter beschikking hebben Vermandere M, De Lepeleire J, Van Mechelen W, et al. Spirituality in palliative care: a framework for the clinician. Support Care Cancer 2013;21(4):
24 4.4 Spirituele zorg Voorbeeld: 4 lagen van betekenis Een vrouw van 60 jaar ligt op de palliatieve eenheid. Ze heeft 3 kinderen en is altijd huismoeder geweest. Nu zijn ze thuis samen aan het eten, en ik ik lig hier Wat betekent deze uitspraak? Welke lagen van betekenis kunnen in deze enkele zin verborgen liggen?
25 4.4 Spirituele zorg 4 lagen van betekenis: Psychologisch Sociaal Spiritueel Lichamelijk
26 4.4 Spirituele zorg Lichamelijk: een feitelijke en objectief verifieerbare stand van zaken Psychologisch: gedachten, beelden, gevoelens en emoties die in de uitspraak verborgen liggen Sociaal: sociale omgeving waar iemand mee verbonden is en daarover vertellend iets meedeelt over zijn identiteit Spiritueel: wat mensen ten diepste beweegt, inspireert en zin geeft aan hun leven; veelal verbonden met de gewone dingen van het leven
27 4.4 Spirituele zorg Crisisinterventie (indien aangewezen) Begeleiding (op verzoek van patiënt) Aandacht (altijd)
28 4.4 Spirituele zorg Primaire focus, ingang en referentiekader Arts en verpleegkundige Maatschappelijk werker, psycholoog Somatisch Psychosociaal Spiritueel A Aandacht (altijd) Luisteren, ondersteunen, onderkennen, verkennen Luisteren, ondersteunen, onderkennen, verkennen Geestelijk verzorger Luisteren, ondersteunen, onderkennen, verkennen, duiden B Begeleiding (op verzoek van de patiënt) Zoektocht volgen, doorverwijzen, in kaart brengen Zoektocht volgen, doorverwijzen ( ), in kaart brengen Zoektocht volgen, doorverwijzen ( ), in kaart brengen, interpreteren en wegen C Crisisinterventie (indien aangewezen) Signaleren, doorverwijzen Onderkennen, begeleiden, behandelen, doorverwijzen ( ) Onderkennen, begeleiden, soms: behandelen, doorverwijzen ( ), interpreteren en wegen Uit: Spirituele zorg. Landelijke richtlijn, Versie: 1.0. Agora werkgroep (Vereniging Integrale Kankercentra), Nederland.
29 4.4 Spirituele zorg Aandacht: Open luisterende houding Alledaagse bronnen of levensbeschouwing als interpretatiekader Alledaagse bronnen: de rollen die iemand in het dagelijks leven vervult (partner, vader, moeder, kind, lid van een voetbalclub, ) Religieuze en levensbeschouwelijke tradities Stel je op als een betrokken, geïnteresseerde, maar zeer bescheiden bezoeker
30 4.4 Spirituele zorg Begeleiding: Voorwaarde: alleen wanneer de patiënt dit op prijs stelt! Spirituele worsteling is belangrijke stap in vinden van nieuw evenwicht niet vermijden of onderdrukken Persoonlijk en uniek proces patiënt bepaalt zelf wanneer hij in staat is om de confrontatie aan te gaan Geef patiënt tijd en ruimte om deze worsteling op zijn eigen wijze te verwerken
31 4.4 Spirituele zorg Begeleiding: In gesprek gaan met de patiënt over zaken die hem bezig houden, in relatie tot het eigen medische handelen Kennis hebben van het spirituele proces waarin patiënten kunnen verkeren of vastlopen Volgen van zoektocht of worsteling van patiënt Signaleren Zonodig verwijzen
32 4.4 Spirituele zorg Crisisinterventie: Zorgverlener neemt het voortouw (i.t.t. begeleiding) Spirituele zoektocht of worsteling duurt gemiddeld enkele dagen tot weken maar: wanneer de patiënt bijna niet meer kan functioneren wanneer de zorgverlener ernstige nood denkt te bespeuren en niet goed weet hoe ermee om te gaan... moet onmiddellijk verwezen worden naar een geestelijk verzorger of een psycholoog!
33 4.4 Spirituele zorg Doorverwijzen: Begint via onderlinge afstemming met andere zorgverleners die een betekenisvolle relatie opgebouwd hebben met de patiënt Herken jij dezelfde zorgvraag? Naar wie doorverwijzen? Professionele zorgverlener Geestelijk verzorger/begeleiding vanuit eigen traditie Of andere vertrouwenspersoon
34 4. Spiritueel zorgproces Observeren Nagaan van de openheid Evalueren Herkennen spirituele noden Verstrekken spirituele zorg
35
Als niet alles is wat het lijkt
Als niet alles is wat het lijkt praten met patiënten en naasten over zingeving en betekenisgeving Merijn van der Werf, huisarts i.o. Joep van de Geer geestelijk verzorger, onderzoeker spirituele zorg MCL
Nadere informatieSpirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget
Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende
Nadere informatiePsycho-oncologisch therapeut
Psycho-oncologisch therapeut Neem een leeg blad A4 Teken jouw eigen innerlijk huis Wat is het eerste dat jij laat zien, wat het laatste, wat niet? Wat kenmerkt jouw kamer, keuken, zolder, garage, etc Wat
Nadere informatieIedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?
Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een
Nadere informatieDominiek Lootens.
Dominiek Lootens Vormingsbeleid in organisaties Voorwaarden voor een goed leerklimaat Interesse voor het thema bij zorgverleners Bijbelse visie op spiritualiteit Transformatie van de context Vormingsconcepten
Nadere informatieAlgemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11
INHOUDSTAFEL Algemene inleiding... 8 Inleiding bij het theoretisch deel... 10 Hoofdstuk I: Definities... 11 Inleiding.... 11 1. Definitie palliatieve zorg... 11 2. Holistische benadering in de palliatieve
Nadere informatieDe vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel?
De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Brugge, 13 oktober 2009 Dr Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Palliatieve
Nadere informatieZingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen
Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen Venray, 16 november 2017 Prof dr Carlo Leget Twee kaders voor spirituele zorg 1. Het kwaliteitskader palliatieve zorg
Nadere informatieEnquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg
BIJLAGE 2 : ENQUÊTE Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg Deel 1 : Persoonskenmerken Vooraleer we effectief met de vragen beginnen, had ik graag wat gegevens over u zelf vernomen : 1.
Nadere informatiePalliatieve zorg? Problemen met spiritualiteit. Spiritualiteit in de zorg. Psychologisch
In het voorbijgaan Van psychosociaal naar spiritueel: moet dat nou? Palliatieve zorg? Cuijk 30 maart 2009 psycho- sociaal Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg c.j.w.leget@uvt.nl Spiritualiteit
Nadere informatieLevensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening. wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012
Levensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012 ik werk bij elke patiënt volgens de principes van therapeutic
Nadere informatieCALM: MANAGING CANCER AND LIVING MEANINGFULLY FROUKJE DE VRIES EMMA HAFKAMP
CALM: MANAGING CANCER AND LIVING MEANINGFULLY FROUKJE DE VRIES EMMA HAFKAMP WAAROM CALM? Ongeveer 25% van de oncologische patiënten in de palliatieve fase ontwikkelt een depressie of aanpassingsstoornis.
Nadere informatieTwee vliegen in één klap
Twee vliegen in één klap Onderzoek als middel tot zichtbaarheid en financiering VGVZ Symposium Kijk de geestelijk verzorger! 27 juni 2016 Charlotte Molenaar Programma Praktijkgericht onderzoek - negenstappenplan
Nadere informatieDe spirituele begeleiding van mensen aan het eind van hun leven
De spirituele begeleiding van mensen aan het eind van hun leven Marie-José Gijsberts, Specialist Ouderengeneeskunde Consulent Palliatief Team Midden Nederland Promovenda VUmc: spirituele Levenseindezorg
Nadere informatieDe nieuwe richtlijn spirituele zorg (en het bredere plaatje)
De nieuwe richtlijn spirituele zorg (en het bredere plaatje) Apeldoorn, 1 september 2011 Dr Carlo Leget Universiteit van Tilburg Voorzitter Agora werkgroep Ethiek en spirituele zorg Co-voorzitter EAPC-Taskforce
Nadere informatiePalliatieve en ondersteunende zorg in CWZ
Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg is er voor mensen bij wie genezing van ziekte niet meer mogelijk is. Kwaliteit van leven staat bij deze zorg centraal.
Nadere informatieHoe herken je zingevingsvragen en hoe ga je er mee om? Het is een item. High five (Christiaan Rhodius)
Hoe herken je zingevingsvragen en hoe ga je er mee om? Maastricht, 13 april 2018 High five (Christiaan Rhodius) ( ) Ik heb geen kans onbenut gelaten en heb geknokt voor wat ik waard ben. Ook nu zal ze
Nadere informatierouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014
rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve
Nadere informatieSpiritualiteit in de laatste levensfase
Spiritualiteit in de laatste levensfase Tilly de Kruyf Wout Huizing Congres palliatieve zorg voor mensen met dementie Ede 4 april 2016 Trainingswinkel www.netwerklevensvragen.nl/trainingswinkel Presentaties
Nadere informatieSpirituele zorg Een dagje naar zee
Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik
Nadere informatieInnerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april Prof dr Carlo Leget
Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april 2018 Prof dr Carlo Leget Stilte (Sander de Hosson) ( ) Als ik de verpleegkundige vraag om de familie te bellen om een gesprek dezelfde dag te plannen, krijg
Nadere informatieTime to shine Zorgen voor verbinding. Enige straaltjes
Time to shine Zorgen voor verbinding Enige straaltjes WAARDEVOL: BEST MOGELIJKE SPIRITUELE ZORG Spiritual screening Spiritual assessment Spiritual history Diagnostiek en selectie Uitwerken vraag en aanbod
Nadere informatieSamen werken aan betere palliatieve zorg in de eerste lijn 22 september 2016
Samen werken aan betere palliatieve zorg in de eerste lijn 22 september 2016 18.00 18.05 Opening en welkom door David Koetsier, bestuurslid HKA 18.05 18.15 Inleiding door Bart Schweitzer, initiatiefnemer
Nadere informatieHOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING
HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING In het eerste hoofdstuk willen we een aantal definities en termen verklaren omdat we van mening zijn dat deze verduidelijking de basis vormt van de verdere literatuurstudie
Nadere informatieMarie-Rose Morel 26 augustus februari Christian Morel jr 5 januari juni 2013
Marie-Rose Morel 26 augustus 1972 8 februari 2011 Christian Morel jr 5 januari 1978 15 juni 2013 LOK pneumo 16 december 2014 Wat er is gebeurd, is wat het was. Wat je ermee doet, is wat het is. Olaf Hoenson
Nadere informatieSignaleren, volgen en verdiepen. Werk in uitvoering
Signaleren, volgen en verdiepen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, Verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve
Nadere informatieHoe herken ik tijdig mijn patiënt met palliatieve behoefte? Uden 20 oktober 2016
Hoe herken ik tijdig mijn patiënt met palliatieve behoefte? Uden 20 oktober 2016 De huisarts van de HAP belt voor acute opname van dhr. P. (73) nadat hij recent nog opgenomen is geweest voor exacerbatie
Nadere informatieHOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG
HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer ingaan op de kenmerken van spiritualiteit, zodat de betekenis van deze dimensie concreter wordt
Nadere informatiewelkom Symposium Spirituele Zorg
welkom Symposium Spirituele Zorg Een van de uitkomsten v/d jaarbijeenkomst: 50% van de aanwezige organisaties heeft een visie op palliatieve zorg waar spirituele zorg een onderdeel van is. Spiritualiteit
Nadere informatieWerkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland
September 2011 Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland Beleidsplan : Samenwerken aan Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg I. Achtergrond De palliatieve zorg ontwikkelt
Nadere informatieUtrecht Symptoom Dagboek Applicatie (USD app)
Utrecht Symptoom Dagboek Applicatie (USD app) Het gebruik van een ehealth applicatie voor het in kaart brengen van de symptoom last als de basis voor symptoom management in hospice zorg. Sanneke Heij,
Nadere informatieErvaren kwaliteit van zorg en leven bij mensen met gevorderde kanker en hun naasten (equipe)
Ervaren kwaliteit van zorg en leven bij mensen met gevorderde kanker en hun naasten (equipe) Aandacht voor de spirituele dimensie Janneke van Roij, medisch psycholoog Myrte Zijlstra, medisch oncoloog Natasja
Nadere informatieSpirituele zorg: complex, of misschien toch ook simpel?
Spirituele zorg: complex, of misschien toch ook simpel? Onderzoek uitgevoerd voor Dr. Annemiek Schep-Akkerman onderzoeker lectoraat Zorg en Zingeving, Hogeschool Viaa, Zwolle Special Interest Group Spirituele
Nadere informatieProject Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname
Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Ernstig zieke mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is, willen de laatste fase van hun leven graag thuis doorbrengen in hun eigen vertrouwde omgeving.
Nadere informatieTijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg
Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Tijd voor de dood Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen Beleidsnotitie Tijd voor de dood Auteur(s) A.Trienekens Datum September
Nadere informatieen de rol van palliatieve zorg
en de rol van palliatieve zorg 16 februari 2017 Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Enkele casus vooraf Ontwikkeling euthanasie debat Euthanasiewet in 2002 In
Nadere informatiePalliatieve zorg en dementie zorg Stellingen
Palliatieve zorg en dementie zorg Stellingen prof.dr. Cees Hertogh en dr.ir. Jenny van der Steen EMGO Instituut voor onderzoek naar gezondheid en zorg afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG In de tjongerschans
PALLIATIEVE ZORG In de tjongerschans Alie Timmer Marieke van Harskamp Disclosure sheet Palliatieve zorg in de Tjongerschans Inleiding Palliatieve zorg: definitie en meer. Markering Behoeften Kenmerken
Nadere informatieDe Lastmeter. Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie
00 De Lastmeter Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie 1 Kanker is een ziekte die uw leven ingrijpend kan verstoren. De ziekte en behandeling kunnen niet alleen lichamelijke
Nadere informatieThe quality of dying: autonomie en begeleiding
18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht The quality of dying: autonomie en begeleiding Marieke Schreuder Verpleegkundig specialist UMCUtrecht/IKMN haschreuder@ikmn.nl Inhoud Concept autonomie Onderzoeksresultaten
Nadere informatieNHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: inleiding, palliatief redeneren
NHG-Leergang Palliatieve Zorg Module 1: inleiding, palliatief redeneren Disclosure belangen spreker: (Potentiële) Belangenverstrengeling: Geen Palliatieve zorg Stel je voor dat je zelf te horen hebt gekregen
Nadere informatieOuderenzorg in 2025?
Ouderenzorg in 2025? https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=vo9 wlawhe3e Niemand gaat actief de gang naar het verpleeghuis, je wordt opgenomen, ik had geen inspraak 1 IDENTITEIT: wie
Nadere informatieWorkshop communicatie
Workshop communicatie Feedback is collegiale ondersteuning of toch niet? Wat wil de beroepsvereniging betekenen voor Verzorgenden en Verpleegkundigen? Wij willen onze beroepsgroepen in staat stellen hun
Nadere informatiePalliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries
Saskia Danen Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries Laatste levensfase Patiënten met dementie bevinden zich allen in een chronisch progressief proces. Palliatieve zorg bij dementie Laatste
Nadere informatieWAARGENOMEN HINDERNISSEN EN FACILITATOREN VOOR HUISARTS-PATIËNT COMMUNICATIE IN
WAARGENOMEN HINDERNISSEN EN FACILITATOREN VOOR HUISARTS-PATIËNT COMMUNICATIE IN PALLIATIEVE ZORG: EEN SYSTEMATISCHE OVERZICHTSSTUDIE Slort, W., Schweitzer, B.P.M., Blankenstein, A. H., Abarshi, E. A.,
Nadere informatieZou het u verbazen als deze patiënt over een jaar nog leeft?
Zou het u verbazen als deze patiënt over een jaar nog leeft? Het belang van een integraal anticiperend beleid 22 maart 2012 Bernardina Wanrooij Huisarts, consulent palliatieve zorg AMC Palliatieve zorg
Nadere informatieDokter, ik heb kanker..
Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut
Nadere informatiePalliatieve Zorg in Nederland: een update
Palliatieve Zorg in Nederland: een update Prof.dr.Kris C.P.Vissers., MD, PhD, FIPP Hoogleraar Pijn en Palliatieve Geneeskunde Afdeling voor Anesthesiologie, Pijn- en Palliatieve Geneeskunde UMC St Radboud,
Nadere informatieZiek zijn en (niet) genezen. Leuven 1-12-2011
Ziek zijn en (niet) genezen Leuven 1-12-2011 Johan Menten Walter Rombouts UZ Leuven - Goed ouder worden is een levenskunst. - Oudere mensen hebben vele zaken misschien minder in de hand, maar.zo lang mogelijk
Nadere informatieDe palliatieve benadering als alternatief voor therapeutische verbetenheid? Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen Tienen
De palliatieve benadering als alternatief voor therapeutische verbetenheid? Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen Tienen Casus : terechte vragen!! Psychiatrie vandaag Vooruitgangsdenken Toename van diagnostische
Nadere informatieherstelgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat
hgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht benaderen visie op de cliënt inleiding1.5 1 > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht
Nadere informatieLut Rubbens. Het leven. en hoe wij er afscheid van nemen. 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26
Lut Rubbens Het leven en hoe wij er afscheid van nemen 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26 I inhoud Voorwoord (prof. dr. Carlo Leget) 00 1 I Inleiding 00 De keuze voor palliatieve zorg 00 De palliatieve
Nadere informatieOvertuigend (om)praten VVJ Jan De Boeck
Overtuigend (om)praten Jan De Boeck Jan De Boeck Overtuigend en constructief gesprekken voeren. De carrière van een doorsnee jeugddienstmedewerker is doorspekt met professionele gesprekken. Met je secretaris,
Nadere informatieHerstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap. Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN
Herstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN Geen belangen Disclosure Persbericht 15 oktober 2014 Veranderend zorglandschap vraagt om vernieuwde
Nadere informatieSignaleren, monitoren en screenen. Everlien de Graaf. Palliatieve zorg
Signaleren, monitoren en screenen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve
Nadere informatieKijk op Sterven. Cilia Linssen, trainer/coach ICISZ
Kijk op Sterven Cilia Linssen, trainer/coach ICISZ Doel van Vandaag Hoe kom je in contact over sterven de naderende dood Wat zijn de verschillende manieren waarop mensen omgaan met de dood Hoe kun je daar
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?
Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,
Nadere informatie28/11/2010. Belgische kankerregistratie nieuwe diagnoses. Vera Callebaut Psychologe/psychotherapeute UZA. 156 per dag.
Belgische kankerregistratie 2005 Vera Callebaut Psychologe/psychotherapeute UZA 57.185 nieuwe diagnoses 156 per dag Slecht nieuws bij diagnose recidief progressie behandeling heeft geen effect meer behandeling
Nadere informatieSpirituele zorg in de palliatieve fase in de eerste lijn
Document ter onderbouwing van de noodzaak van geestelijke verzorging in de palliatieve fase bij mensen thuis Spirituele zorg in de palliatieve fase in de eerste lijn Aanleiding Sterven is voor Nederlanders
Nadere informatiePalliatieve zorg in het ZGT
30 oktober 2014 Mw. Dr. I.M. Oving Internist-Oncoloog Palliatieve zorg in het ZGT Op het juiste moment en de juiste plaats Namens het palliatief consult team Palliatieve zorg, op het juiste moment en de
Nadere informatieDe Beroepsstandaard wordt aangepast op de volgende punten.
BESLUIT VAN DE ALGEMENE LEDENVERGADERING VAN DE VGVZ (7 JUNI 2010) inzake het advies van de Commissie Spiritualiteit en Beroepsstandaard vastgesteld te Amsterdam door de Algemene Leden Vergadering van
Nadere informatieSignaleren van problemen bij mensen met kanker Patiëntenvoorlichting
Signaleren van problemen bij mensen met kanker Patiëntenvoorlichting Locatie Hoorn/Enkhuizen Signaleren van problemen bij mensen met kanker Kanker is een ziekte die uw leven ingrijpend kan verstoren. De
Nadere informatie12 e Post O.N.S. Meeting. Carolien Burghout Verpleegkundig specialist Jeroen Bosch Ziekenhuis
12 e Post O.N.S. Meeting Carolien Burghout Verpleegkundig specialist Jeroen Bosch Ziekenhuis Screening for distress The Sixth Vital Sign Doelen De toehoorder: 1. heeft achtergrondkennis over distress en
Nadere informatieOf je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot.
Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot. Rouw van naastbestaanden van personen met dementie Gerke VERTHRIEST Een pluim voor jou, mantelzorger! We staan stil bij: - Rouwen als iemand nog niet dood
Nadere informatieValue based healthcare door een quality improvement bril
Rotterdam, 7 december 2017 Value based healthcare door een quality improvement bril Ralph So, intensivist en medisch manager Kwaliteit, Veiligheid & Innovatie 16.35-17.00 uur Everybody in healthcare really
Nadere informatieHet PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg. Dr. Bart Schweitzer, huisarts, projectleider
Het PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg Dr. Bart Schweitzer, huisarts, projectleider Palliatieve thuiszorg in het nieuws In deze presentatie: 1. Palliatieve zorg in de 21 e eeuw, de stand
Nadere informatie1. In welk deel van de wereld ligt Nederland? 2. Wat betekent Nederland?
First part of the Inburgering examination - the KNS-test Of course, the questions in this exam you will hear in Dutch and you have to answer in Dutch. Solutions and English version on last page 1. In welk
Nadere informatieDag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie
Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie Workshop Paul Vogelaar, verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training 2 Work-shoppen 3 Dementie Combinatie
Nadere informatieZie de mens! Homo sapiens. Zorg om betekenis. Jaarcongres Reliëf 11 maart 2016
Zie de mens! Zorg om betekenis Jaarcongres Reliëf 11 maart 2016 Prof Dr Carlo Leget www.zorgethiek.nu Homo sapiens De mens (wetenschappelijke naam: Homo sapiens) is een tweevoetige primatensoort uit de
Nadere informatiePsychosociale hulp voor patiënten met kanker
Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Beter voor elkaar Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Inhoud Inleiding 2 Oncologieverpleegkundigen 3 Stomaverpleegkundigen 4 Geestelijke verzorging
Nadere informatiethuiszorg in de standaardzorg voor
Tijdige integratie van palliatieve thuiszorg in de standaardzorg voor mensen met ernstige COPD Charlotte Scheerens 10 meest voorkomende doodsoorzaken 2008 Mortaliteit COPD/100 000 inwoners, 2011 België
Nadere informatieLevensvragen tevoorschijn luisteren
Levensvragen tevoorschijn luisteren Westervoort Wout Huizing 10 oktober 2014 Pietje, patje, poe Opdracht : Wat zijn levensvragen? Van wie zijn levensvragen? Hoe signaleer je een levensvraag? Wat doe je
Nadere informatieGespreksvragen bij Podcastserie
1.1.1 Inhoud 1 Podcast: Mieke en Claudia over Tinie... 2 2 Podcast: Afscheid... 4 3 Podcast: Dieren... 4 4 Podcast: Gedicht van Marinus van den Berg... 5 5 Podcast: Harpmuziek... 5 6 Podcast: Koning...
Nadere informatieRobert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is
Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is ingeschakeld Er kan met Robert niet over het naderende
Nadere informatieVier kernvragen in de palliatieve zorg:
Palliatieve thuiszorg in het nieuws In deze presentatie: 1. Palliatieve zorg in de 21 e eeuw, de stand van zaken Het PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg 2. Het PaTz project in de praktijk
Nadere informatieALS zorg en palliatieve zorg? Een gezamenlijk doel! En dezelfde uitkomstmaten?!
Saskia Teunissen Hoogleraar palliatieve zorg en hospicezorg Oncologieverpleegkundige en gezondheidswetenschapper Julius Centrum UMC Utrecht en Associatie Hospicezorg Nederland Directeur/bestuurder academisch
Nadere informatiePsychologische aspecten bij donatie dr. Carine Poppe, MSc, PhD Psycholoog Cognitief-gedragstherapeut Transplantatiecentrum UZG
Psychologische aspecten bij donatie dr. Carine Poppe, MSc, PhD Psycholoog Cognitief-gedragstherapeut Transplantatiecentrum UZG 1 Emotioneel beladen thema s Overlijden van dierbare Donatie van iets van
Nadere informatiebij palliatieve zorg Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland
bij palliatieve zorg 24 september 2014 Hij heeft aangegeven, dat hij niet wil dat zijn dochter wordt geinformeerd Schande, is mijn vrouw toevertrouwd aan de zorgen van het verpleeghuis, heeft ze het gebit
Nadere informatieDE TOEKOMST VAN PALLIATIEVE PATIENTENZORG
DE TOEKOMST VAN PALLIATIEVE PATIENTENZORG Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Direkteur Hospice Kuria Amsterdam 1 BEHANDELING PIJN MEER DAN ALLEEN PIJNBEHANDELING PALLIATIEVE
Nadere informatieZingeving, spiritualiteit en verpleegkundige zorg
Zingeving, spiritualiteit en verpleegkundige zorg Annemieke Kuin humanistisch geestelijk verzorger Westfriesgasthuis, Hoorn Spiritualiteit / Zingeving Aandacht voor eigen spiritualiteit In gesprek gaan
Nadere informatieSpiritualiteit als overkoepelend begrip binnen geestelijke verzorging en spirituele zorg
Spiritualiteit als overkoepelend begrip binnen geestelijke verzorging en spirituele zorg Een kritische literatuurstudie naar de bruikbaarheid van het begrip spiritualiteit voor het interdisciplinaire gesprek
Nadere informatieLongzorg: alles onder controle?
Longzorg: alles onder controle? Onno van Schayck Het meten van de integrale Gezondheidstoestand van COPD De laatste onderzoeksresultaten te bespreken op het gebied van de effectiviteit van de ziektelastmeter.
Nadere informatieWablief? Hoe interprofessionele communicatie kan leiden tot groeiende zorgkwaliteit.
Wablief? Hoe interprofessionele communicatie kan leiden tot groeiende zorgkwaliteit. Dr.Peter Pype Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg Faculteit Geneeskunde Universiteit Gent Madeleine
Nadere informatiePsychosociale aspecten bij longkankerpatiënten. Christine De Coninck Palliatief Support Team UZ Gent 1 december 2007
Psychosociale aspecten bij longkankerpatiënten Christine De Coninck Palliatief Support Team UZ Gent 1 december 2007 Overzicht Inleiding Prevalentie psychosociale problemen Specifieke aspecten bij longkanker
Nadere informatiePalliatieve zorg in ontwikkeling
Palliatieve zorg in ontwikkeling Wim van Boerdonk Gertie van Gemert Marleen van Casteren Voor een warm thuis Programma Project: verbeteren stervensfase in Kalorama Inhoud: zorg in de stervensfase 1 Verbeteren
Nadere informatieSterven met dementie in Vlaanderen. Lieve Van den Block Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde, VUB-Ugent
Sterven met dementie in Vlaanderen Lieve Van den Block Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde, VUB-Ugent Sterven met dementie in België Studie Huisartsenpeilpraktijken: sterfgevallen +65jb in 2008 31%
Nadere informatieExistentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden
Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Informatie voor patiënten en naasten Over existentiële en spirituele zorg Natuurlijk weet je dat
Nadere informatieDefinitie levenskwaliteit Diverse definities! Epilepsie en levenskwaliteit Mevr L. Coudenys, provinciaal medewerker West-Vlaanderen
Epilepsie en levenskwaliteit Mevr L. Coudenys, provinciaal medewerker West-Vlaanderen Definitie levenskwaliteit Diverse definities! Consensus over 4 kenmerken: - Multifactoriële karakter - Zelfevaluatie
Nadere informatieStichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis
Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis Beleidsplan 2019-2024 Inleiding In de regio Zuid-Gelderland zetten de geestelijk verzorgers van de Stichting zich in om de patiënt en diens
Nadere informatieSuccesvol leven met Afasie Afasie conferentie Doriene van der Kaaden GZ-psycholoog (in opleiding)
Succesvol leven met Afasie Afasie conferentie 2017 Doriene van der Kaaden GZ-psycholoog (in opleiding) Inhoud van de sessie u Wat is succesvol leven met afasie? u Interventies die bijdragen aan een succesvol
Nadere informatieEven voorstellen. Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent
Even voorstellen Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Wat is palliatieve zorg Palliatie komt van het Latijnse woord Pallium en betekent
Nadere informatieErvaring in palliatieve zorg
De psychologische invalshoek in de palliatieve zorg Wie doet wat? Dr. Judith Prins klinisch psycholoog Medische Psychologie Congres NPTN 2 november 2006 1 Ervaring in palliatieve zorg 1986-1990 1992-1996
Nadere informatieVU Huisarts in opleiding. Palliatieve Terminale Zorg (PTZ)
VU Huisarts in opleiding Palliatieve Terminale Zorg (PTZ) Palliatieve fase en sterfbed heeft wetmatigheden, onafhankelijk van de ziekte Palliatieve zorg is niet ziektegericht, het is mensgericht: Het is
Nadere informatieLastmeter Radboud universitair medisch centrum
Lastmeter Kanker is een ziekte die uw leven ingrijpend kan verstoren. De ziekte en de behandeling kunnen niet alleen lichamelijke klachten met zich meebrengen, maar ook psychische, praktische of sociale.
Nadere informatieUw wensenboek Wensen voor mijn leven in de laatste fase
Uw wensenboek Wensen voor mijn leven in de laatste fase Inleiding Dit is een notitieboekje waarin u kunt aangeven wat u belangrijk vindt in het leven en wat uw wensen zijn ten aanzien van uw leven in
Nadere informatieBasisscholing Palliatieve Zorg voor artsen 2 november 2006 Nationaal Congres Palliatieve Zorg Sasja Mulder Onderwijs in palliatieve zorg in de medische specialisten opleiding 2001 2003 COPZ project ontwikkeling
Nadere informatieWaar kunt u heen als u kanker hebt?
Oncologiecentrum Waar kunt u heen als u kanker hebt? www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Waar kunt u terecht als u kanker hebt?... 3 Overzicht hulpverleners binnen het Catharina Kanker Instituut... 3 Extern...
Nadere informatieMini symposium 5 leefstijlen bij sterven
Mini symposium 5 leefstijlen bij sterven Gent 25 april 2013 Opzet Opstarten Toelichting op STEM Introductie in leefstijlen bij sterven + casuïstiekbespreking Verschillen in omgaan met verdriet Afsluiting
Nadere informatiePalliatieve zorg in de eerste lijn. Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg
Palliatieve zorg in de eerste lijn Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg Palliatieve zorg Geen Cure, maar Care streven naar een comfortabel einde Als genezing niet meer mogelijk
Nadere informatieGeestelijke zorg thuis
Informatiebrochure Geestelijke zorg thuis als je niet meer beter wordt Pastorale hulp binnen Palliatieve zorg Informatief Hartelijk dank dat u deze informatiebrochure wilt lezen. Misschien leest u het
Nadere informatie