HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG"

Transcriptie

1 HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer ingaan op de kenmerken van spiritualiteit, zodat de betekenis van deze dimensie concreter wordt in ons dagelijks leven en bij het terminaal ziek-zijn. We willen stilstaan bij het persoonlijke, het unieke van het spirituele aspect van zorgvrager, zorgverlener en omstaanders. Het is belangrijk om dergelijke ervaringen of belevingen juist te verwoorden, op een gepaste manier (passend bij de persoon zelf). Als zorgverlener dienen we dan ook regelmatig te checken of we de betekenis verstaan van spirituele componenten bij de patiënt en diens omgeving. 1. Onderscheid tussen spiritualiteit, religiositeit en kerkelijkheid In deze paragraaf vinden we het belangrijk om de drie termen nader te verklaren, omdat ze dikwijls door mekaar gebruikt worden en toch wel verschillend zijn. Spiritualiteit, religiositeit en kerkelijkheid vallen niet met mekaar samen en kunnen weergegeven worden als drie cirkels die elkaar deels overlappen. (Leget, 2008) Spiritualiteit Religiositeit Kerkelijkheid (institutioneel) Afbeelding 2: Wat weten we van iemand? (Leget, C. (2008). Van levenskunst tot stervenskunst. Over spiritualiteit in de palliatieve zorg. Tielt: Lannoo, p. 62) Religie komt van het Latijnse woord religare, wat verbinden betekent. Er kan onder verstaan worden een verzameling van geïnstitutionaliseerde rituelen van een groep mensen die verbonden zijn met een traditie en waarbij meestal een hogere macht of opperwezen centraal staat. (Boeckx, 2011) Literatuur die atheïstische spiritualiteit benadert, omschrijft [18]

2 religiositeit als het feit dat men als mens de afhankelijkheid en verbondenheid met grotere gehelen de collectiviteit waarvan men deel uitmaakt, de cultuur, de mensheid, de vorige en toekomstige generaties, de planeet en de kosmos beseft en aanvaardt. Leo Apostel beschrijft religiositeit als een verzameling van symbolische handelingen, gedachten en/of instellingen die groepen van mensen met elkaar doet communiceren op een integrale manier. (Coene, 2008) Bij religiositeit zijn dus de thema s verbinding en gemeenschappelijkheid centraal. Spiritualiteit is breder, universeel en heeft meer te maken met de persoonlijke houding tegenover het leven en zelfs tegenover religie. Hier ligt meer de nadruk op een zoektocht naar een individueel levensontwerp en levensoriëntatie. Religie kan een onderdeel zijn van de totale spiritualiteit van een persoon, maar valt er niet mee samen. In het artikel Spiritual Care, Need and Pain - Recognition and Response vermeldt de auteur, H. Dom (1999) dat spiritualiteit toch nog dikwijls wordt vergeleken met hun eigen religie en niet wordt aanzien als een integraal deel van het menselijk bestaan. De uitdrukking van spiritualiteit gebeurt immers niet noodzakelijk via formele religieuze overtuigingen en/of religieuze praktijken. (Dein, 2009) We vinden het dan ook belangrijk om in het praktisch deel via de enquête bij de Vlaamse verpleegkundigen te toetsen hoe zij zich verhouden tot de begrippen spiritualiteit en religie en wat hun visie is rond de stelling dat spiritualiteit niet noodzakelijk moet getoond worden via religieuze overtuigingen en/of religieuze praktijken. Kerkelijkheid wordt omschreven als het zich gedragen naar de regels of gebruiken der kerk of een gezindheid of genegenheid naar het instituut van de kerk. (Steemers Van Winkoop, 2003) Het heeft dus meer te maken met de manier waarop een mens staat tegenover de kerkgemeenschap. Voor sommige mensen is het kunnen deelnemen aan het kerkgebeuren belangrijk om hun religieuze en spirituele gevoelens concreet en tastbaar te maken. Voor anderen is dit totaal niet belangrijk. In de palliatieve zorg is het belangrijk om na te gaan welke betekenis deze drie begrippen hebben in het leven van een zorgverlener en van een patiënt. Bewustwording hiervan draagt ertoe bij aandachtiger, behoedzamer en gerichter met spiritualiteit om te gaan en laat toe de spirituele zorg beter af te stemmen. 2. Kenmerken van spiritualiteit Het gaat over een domein dat verband houdt met levensvragen, bijv. Wat is de zin van mijn bestaan? Waarom is er zoveel lijden? Deze vragen worden ook wel existentiële vragen genoemd. Ze treffen het hele bestaan van een mens. Voor deze vragen zijn geen oplossingen voorhanden. Veeleer gaat het erom de vragen zelf, alsook de gevoelens en de behoeften die deze vragen oproepen, te doorleven. Soms laat dit proces toe om tot een persoonlijk, doorleefd antwoord te komen en vanuit eigen beleving keuzes te maken. [19]

3 Spiritualiteit begint bij iets waardoor we geraakt worden. Dit kan iets doodgewoon zijn dat ons raakt. Het heeft te maken met het zien en ervaren van de diepte van het dagelijkse leven en dit zien maakt dat onze ogen plots oplichten en blinken. Hiervoor is een houding van openheid en ontvankelijkheid nodig. Die openheid is een voorwaarde, die zowel betrekking heeft op het kennen als het voelen, de cognities en de emoties. Spiritualiteit vraagt om een zekere overgave en vraagt naar openheid, kwetsbaarheid en de bereidheid ons te laten raken en verrassen. Spiritualiteit heeft een dynamisch karakter en wordt aanzien als een proces. Het innerlijk leven is onderhevig aan bewegingen, ook bij het levenseinde. Die bewegingen kunnen ook te maken hebben met iets dat ons op de een of andere manier overstijgt. Dit wordt ook wel transcendentie genoemd. Spiritualiteit kent een dieptegelaagdheid. Op het eerst zicht merk je dit niet op. Er is echter meer aanwezig in het verhaal. Men moet in de diepte/gelaagdheid van het levensverhaal binnen komen of toegelaten worden om spiritualiteit te proeven. Zo is spiritualiteit ook heel divers. Het verschilt van persoon tot persoon en evolueert bij eenieder doorheen de tijd. (Leget, 2008) 3. De spirituele dimensie in de loop van het leven De spirituele dimensie is een deel van ons mens-zijn, waardoor spiritueel lijden maar ook spirituele vreugde voorkomt in ons leven. Bij verlieservaringen of breukmomenten in ons leven komt deze dimensie meer aan de oppervlakte. Alleen staan we er meestal niet te lang bij stil en laten we ons gemakkelijk afleiden door de schijnbare belangrijkheid van de dingen waarmee we bezig zijn. Zo laten we een aantal spirituele uitnodigingen aan ons voorbijgaan. Wanneer we geconfronteerd worden met een ziekte die geneesbaar is, wordt ons hebben en zijn meestal niet onmiddellijk bedreigd. Dit hoort doorgaans tot de categorie van de problemen die we kunnen oplossen. Wanneer we echter geconfronteerd worden met een ongeneeslijke ziekte, zal de impact van deze situatie meestal heel wat dieper zijn. Deze ervaring heeft een veel bedreigender karakter. We verliezen namelijk onze gezondheid definitief en dit is onomkeerbaar. Een dergelijke confrontatie roept veel onmacht en tal van gevoelens op. Dit hoort niet meer tot de categorie van problemen die we kunnen oplossen, maar confronteert ons op tastbare wijze met onze sterfelijkheid. Zo wordt de piste van problemen oplossen verlaten en komen we terecht in wat het mysterie van het leven genoemd wordt. Sommige mensen ervaren heel hun leven het mysterie, anderen ervaren dit minder of nooit. Het is belangrijk om hier geen waardeoordeel aan te koppelen. De ene mens leeft daardoor niet beter dan de andere. Het woord mysterie verwijst naar de diepere betekenis van het leven. Aan ons geboren zijn en aan het sterven hangt iets wezenlijk identiek, nl. het feit dat we mens-zijn. Bij de confrontatie met een levensbedreigende ziekte van zichzelf of van een dierbare wordt de mens in zijn volledig mens-zijn bedreigd, zowel zijn hebben als zijn zijn worden ondermijnd en dit is onomkeerbaar. Sommige mensen slagen erin zich aan te passen, hun verlies te aanvaarden en een plek te geven en zo te komen tot een nieuw [20]

4 evenwicht hun zijn als het ware te helen. Alles wat zich hierrond beweegt, noemt men het spirituele gebeuren. Het is een zoektocht en een bewustwordingsproces naar de betekenis en zin van het eigen menselijk bestaan en van de dood. Maar ook in de loop van ons leven kunnen we gebeurtenissen meemaken die ons hebben en ons zijn aantasten omdat bepaalde relaties, situaties veel voor ons betekenen en de kern van ons zijn raken. Men spreekt dan ook van een spiritueel lijden. In ons leven is er tevens spirituele vreugde aanwezig, bijv. een authentieke, warme ontmoeting met mensen, goede gesprekken, de diepe vreugde van een vriendschap, blijdschap bij een geboorte, huwelijk, de schoonheid ontdekken van de natuur, cultuur, kunst, het besef dat je liefde kan geven en kan ontvangen, zijn momenten die kunnen leiden tot een diepe innerlijke vreugde. 4. De spirituele dimensie op een palliatieve zorgeenheid Een palliatieve situatie confronteert de betrokkene en zijn directe omgeving met de eindigheid van het leven. Het raakt de meest verborgen en dragende dimensie van ons bestaan. Dit sijpelt door in zowel de fysieke, als de psychische en de sociale dimensie. Deze confrontatie nodigt ons uit tot een verinnerlijkingsproces. Het kan ons dichter brengen bij onze kern en ons mogelijk aanzetten in de laatste fase van ons leven tot nieuwe inzichten en keuzes te komen. Het gaat hier over afsluiten, loslaten, uit het eigen beperkt wereldje kunnen komen om anders naar de tijd te kijken die komt, om anders te kijken naar de tijd die was, en om anders te kijken naar de tijd van nu. Iedere mens heeft en ervaart spiritueel lijden. De confrontatie met de dood is wellicht de zwaarste crisis in een mensenleven, want hier wordt het verlies van zin en betekenis zeer scherp gesteld. De mens zoekt van nature naar wegen om crisissen op te lossen en terug een hoopvolle toekomst te ontwikkelen. Het komt erop aan dat de omgeving van de terminale zieke zich heel fijn en gevoelig kan afstemmen op diens soms snelle evolutie. De terminale fase biedt immers, hoe kort ook, nog altijd groeikansen. De mens blijft de mogelijkheid behouden om een groeiproces door te maken, maar dit kan hij of alleen maar zelf ontdekken en beoordelen. Anderen kunnen van aan de zijlijn ondersteunend en begeleidend nabij zijn. (Lissnijder, Rubbens, 2010) BESLUIT We kunnen besluiten dat spiritualiteit voor ieder van ons iets persoonlijk, uniek en dynamisch is. Het is niet iets wat je op een bepaald moment bereikt en vasthoudt, maar wel iets dat zich toont in een zoektocht. Het betreft een proces van zoeken naar een levenshouding waarbij men harmonie en confrontatie, vreugde en verdriet toelaat en de paradoxen van het leven aanvaardt. Het geconfronteerd worden met een terminale, ongeneeslijke ziekte laat de mens [21]

5 sterker stil staan bij het mysterie van het leven en kan uitnodigen om de spirituele dimensie opnieuw en anders te bekijken. Het bedreigend karakter van het ongeneeslijk ziek zijn en de confrontatie met een naderend sterven geeft de mens de kans om zijn eigen leven te overschouwen en stil te staan bij een mogelijke diepe pijn. Men spreekt dan over spirituele pijn. In een volgend hoofdstuk komt dit meer aan bod. [22]

Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg

Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg BIJLAGE 2 : ENQUÊTE Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg Deel 1 : Persoonskenmerken Vooraleer we effectief met de vragen beginnen, had ik graag wat gegevens over u zelf vernomen : 1.

Nadere informatie

Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget

Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende

Nadere informatie

Iedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?

Iedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het? Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een

Nadere informatie

HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING

HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING In het eerste hoofdstuk willen we een aantal definities en termen verklaren omdat we van mening zijn dat deze verduidelijking de basis vormt van de verdere literatuurstudie

Nadere informatie

rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014

rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve

Nadere informatie

Als niet alles is wat het lijkt

Als niet alles is wat het lijkt Als niet alles is wat het lijkt praten met patiënten en naasten over zingeving en betekenisgeving Merijn van der Werf, huisarts i.o. Joep van de Geer geestelijk verzorger, onderzoeker spirituele zorg MCL

Nadere informatie

Praktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies

Praktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies Praktijk voor zingevingsvragen bij levenseinde, rouw en verlies Als ervaringsdeskundige bied ik je een ruim hart een open blik onbevangen luisteren voorbij de hindernissen De reis door het leven is geen

Nadere informatie

Ouderenzorg in 2025?

Ouderenzorg in 2025? Ouderenzorg in 2025? https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=vo9 wlawhe3e Niemand gaat actief de gang naar het verpleeghuis, je wordt opgenomen, ik had geen inspraak 1 IDENTITEIT: wie

Nadere informatie

Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is

Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is ingeschakeld Er kan met Robert niet over het naderende

Nadere informatie

Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden

Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Informatie voor patiënten en naasten Over existentiële en spirituele zorg Natuurlijk weet je dat

Nadere informatie

Algemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11

Algemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11 INHOUDSTAFEL Algemene inleiding... 8 Inleiding bij het theoretisch deel... 10 Hoofdstuk I: Definities... 11 Inleiding.... 11 1. Definitie palliatieve zorg... 11 2. Holistische benadering in de palliatieve

Nadere informatie

De Beroepsstandaard wordt aangepast op de volgende punten.

De Beroepsstandaard wordt aangepast op de volgende punten. BESLUIT VAN DE ALGEMENE LEDENVERGADERING VAN DE VGVZ (7 JUNI 2010) inzake het advies van de Commissie Spiritualiteit en Beroepsstandaard vastgesteld te Amsterdam door de Algemene Leden Vergadering van

Nadere informatie

HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE

HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer aandacht besteden aan de spiritualiteit van de zorgverlener zelf. Literatuurstudies wijzen er immers

Nadere informatie

Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa

Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa Zeven hulpbronnen van vertrouwen Door: Carlos Estarippa Geïnspireerd door het boek van Bertie Hendriks Dagboek van de Ziel. De zeven levensfasen (Hendriks, 2013) wil ik in onderstaand artikel beschrijven

Nadere informatie

Lut Rubbens. Het leven. en hoe wij er afscheid van nemen. 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26

Lut Rubbens. Het leven. en hoe wij er afscheid van nemen. 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26 Lut Rubbens Het leven en hoe wij er afscheid van nemen 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26 I inhoud Voorwoord (prof. dr. Carlo Leget) 00 1 I Inleiding 00 De keuze voor palliatieve zorg 00 De palliatieve

Nadere informatie

Psycho-oncologisch therapeut

Psycho-oncologisch therapeut Psycho-oncologisch therapeut Neem een leeg blad A4 Teken jouw eigen innerlijk huis Wat is het eerste dat jij laat zien, wat het laatste, wat niet? Wat kenmerkt jouw kamer, keuken, zolder, garage, etc Wat

Nadere informatie

Tijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg

Tijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Tijd voor de dood Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen Beleidsnotitie Tijd voor de dood Auteur(s) A.Trienekens Datum September

Nadere informatie

Het leven leren. De theorie en visie achter het levo lesmateriaal

Het leven leren. De theorie en visie achter het levo lesmateriaal Het leven leren De theorie en visie achter het levo lesmateriaal Waar gaat kaderdocument Het leven leren (2003) over? De levensbeschouwelijke ontwikkeling èn beroepsethische vorming van onderwijsdeelnemers

Nadere informatie

Spirituele zorg Een dagje naar zee

Spirituele zorg Een dagje naar zee Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik

Nadere informatie

Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan.

Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan. Over rouw en rouwen Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan. Emoties zijn belangenbehartigers: signaal dat er iets belangrijks aan de hand is; toegangsweg

Nadere informatie

Even voorstellen. Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent

Even voorstellen. Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Even voorstellen Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Wat is palliatieve zorg Palliatie komt van het Latijnse woord Pallium en betekent

Nadere informatie

Spiritualiteit in de laatste levensfase

Spiritualiteit in de laatste levensfase Spiritualiteit in de laatste levensfase Tilly de Kruyf Wout Huizing Congres palliatieve zorg voor mensen met dementie Ede 4 april 2016 Trainingswinkel www.netwerklevensvragen.nl/trainingswinkel Presentaties

Nadere informatie

WAAR WE VOOR STAAN VERWONDERING ONTMOETING LEVENSKUNST RITUELEN RELIGIEUS GEWORTELD WAT DOE JIJ VANDAAG?

WAAR WE VOOR STAAN VERWONDERING ONTMOETING LEVENSKUNST RITUELEN RELIGIEUS GEWORTELD WAT DOE JIJ VANDAAG? WAAR WE VOOR STAAN 4 VERWONDERING 7 ONTMOETING 8 LEVENSKUNST 11 RITUELEN 12 RELIGIEUS GEWORTELD 17 WAT DOE JIJ VANDAAG? 18 WAAR WE VOOR STAAN Het Apostolisch Genootschap biedt ontmoetingsplaatsen voor

Nadere informatie

Ziek zijn en (niet) genezen. Leuven 1-12-2011

Ziek zijn en (niet) genezen. Leuven 1-12-2011 Ziek zijn en (niet) genezen Leuven 1-12-2011 Johan Menten Walter Rombouts UZ Leuven - Goed ouder worden is een levenskunst. - Oudere mensen hebben vele zaken misschien minder in de hand, maar.zo lang mogelijk

Nadere informatie

1. Het spirituele aspect in de totale pijnbeleving volgens het LUCAS-handelingsmodel. Sociaal

1. Het spirituele aspect in de totale pijnbeleving volgens het LUCAS-handelingsmodel. Sociaal HOOFDSTUK III: SPIRITUELE PIJN INLEIDING In dit hoofdstuk verhelderen we het begrip spirituele pijn in de palliatieve zorg omdat het toch wel belangrijk is dat we een goed zicht hebben op de betekenis

Nadere informatie

Palliatieve zorg? Problemen met spiritualiteit. Spiritualiteit in de zorg. Psychologisch

Palliatieve zorg? Problemen met spiritualiteit. Spiritualiteit in de zorg. Psychologisch In het voorbijgaan Van psychosociaal naar spiritueel: moet dat nou? Palliatieve zorg? Cuijk 30 maart 2009 psycho- sociaal Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg c.j.w.leget@uvt.nl Spiritualiteit

Nadere informatie

Workshop Gesprek in de laatste levensfase

Workshop Gesprek in de laatste levensfase Workshop Gesprek in de laatste levensfase Gesprekken in de laatste levensfase Als ik doodga hoop ik dat je erbij bent dat ik je aankijk dat je mij aankijkt dat ik je hand nog voelen kan. Dan zal ik rustig

Nadere informatie

Als genezing niet meer mogelijk is

Als genezing niet meer mogelijk is Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als

Nadere informatie

Geestelijke zorg thuis

Geestelijke zorg thuis Informatiebrochure Geestelijke zorg thuis als je niet meer beter wordt Pastorale hulp binnen Palliatieve zorg Informatief Hartelijk dank dat u deze informatiebrochure wilt lezen. Misschien leest u het

Nadere informatie

Dat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten.

Dat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten. Preek op Oudjaarsavond 2013 Dat we hier vanavond bij elkaar zijn wordt vooral bepaald door de wereldse kalender. En niet de kalender van de christelijke feesten. Oudjaarsdag: het lijkt een dag als alle

Nadere informatie

Zorg rond het levenseinde

Zorg rond het levenseinde Groeningelaan 7 8500 Kortrijk Tel.nr. 056/24 52 71 Faxnr. 056/24.52.64 Zorg rond het levenseinde Zorg rond het levenseinde 12 Voor meer informatie over voorgaande onderwerpen, kan u contact opnemen met

Nadere informatie

Van harte welkom Elk mens is een verhaal waard. Op de vraag naar de zin van het leven, antwoordt ieder met zijn/haar levensloop. omgekeerd.

Van harte welkom Elk mens is een verhaal waard. Op de vraag naar de zin van het leven, antwoordt ieder met zijn/haar levensloop. omgekeerd. Van harte welkom { Elk mens is een verhaal waard Op de vraag naar de zin van het leven, antwoordt ieder met zijn/haar levensloop Gyorgy Konrad omgekeerd. Vertellen van levensverhaal is antwoord op de vraag

Nadere informatie

Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen

Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen Venray, 16 november 2017 Prof dr Carlo Leget Twee kaders voor spirituele zorg 1. Het kwaliteitskader palliatieve zorg

Nadere informatie

Handreiking bij een spirituele zoektocht.

Handreiking bij een spirituele zoektocht. Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is

Nadere informatie

Dokter, ik heb kanker..

Dokter, ik heb kanker.. Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut

Nadere informatie

Een Visioen van Liefde

Een Visioen van Liefde Een Visioen van Liefde Orthen, april 2012 WIE ZIJN WIJ? De oorsprong van de gemeenschap San Salvator ligt in de rooms-katholieke traditie, en voelt zich van daaruit verbonden met de Bijbel, geïnspireerd

Nadere informatie

Spiritueel dagboek. Met teksten en inzichten van MORYA zoals opgetekend door Geert Crevits

Spiritueel dagboek. Met teksten en inzichten van MORYA zoals opgetekend door Geert Crevits Spiritueel dagboek Met teksten en inzichten van MORYA zoals opgetekend door Geert Crevits Voorwoord: Een spiritueel dagboek 5 Waarom een spiritueel dagboek? 7 Om bewuster te leven en te handelen Aandachtspunten

Nadere informatie

Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13

Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 De teksten gelezen De twee schriftlezingen geven twee manieren van kijken naar God : Spreuken (het lied van de wijsheid)

Nadere informatie

Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen...

Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Ton Schulten Woord vooraf Al van jongs af heeft Ton Schulten zich aangetrokken gevoeld tot schilderkunst en vormgeving. Op 53-jarige leeftijd

Nadere informatie

Nâm Afscheid & Overgang en Stervensbegeleiding Opleidingstraject

Nâm Afscheid & Overgang en Stervensbegeleiding Opleidingstraject Op school en op de universiteit kunnen wij werkelijk alles leren, Maar hoe wij afscheid kunnen nemen, dat leren wij niet. (toespraak tijdens een uitvaart) Afscheid nemen is een onderdeel van het leven

Nadere informatie

Dienst Geestelijke Verzorging

Dienst Geestelijke Verzorging Dienst Geestelijke Verzorging Patiënt en dan? U bent in het ziekenhuis opgenomen en er komt veel op u af. Deze situatie kan veel vragen oproepen en geestelijk behoorlijk zwaar zijn. Als u behoefte hebt

Nadere informatie

Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018

Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018 Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018 Welke gedachten en associaties roept voltooid leven bij u op? 1. Wanneer denkt u dat u over uw eigen leven zou zeggen het is voltooid?

Nadere informatie

COMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM???

COMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM??? Ik wil niet leven zoals een plant Als ik mijn familie niet meer ken, wil ik liever dood Ik wil niet afzien! Mijn broer denkt zus, en ik zo, wat moeten we nu doen? Hebben wij nu wel de juiste keuzes gemaakt?

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel?

De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel? De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Brugge, 13 oktober 2009 Dr Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Palliatieve

Nadere informatie

Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België

Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Wij staan voor iets Zelfreflectie, teruggeven aan onszelf 10 betekenissen,

Nadere informatie

WAAR WE VOOR STAAN VERWONDERING ONTMOETING LEVENSKUNST RITUELEN RELIGIEUS GEWORTELD WAT DOE JIJ VANDAAG?

WAAR WE VOOR STAAN VERWONDERING ONTMOETING LEVENSKUNST RITUELEN RELIGIEUS GEWORTELD WAT DOE JIJ VANDAAG? WAAR WE VOOR STAAN VERWONDERING ONTMOETING LEVENSKUNST RITUELEN RELIGIEUS GEWORTELD WAT DOE JIJ VANDAAG? 4 7 8 11 12 17 18 WAAR WE VOOR STAAN Het Apostolisch Genootschap biedt ontmoetingsplaatsen voor

Nadere informatie

CONCEPT. Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen. Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg. Definitief, juni 2017

CONCEPT. Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen. Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg. Definitief, juni 2017 CONCEPT Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg 2018 Definitief, juni 2017 Scholing Palliatieve zorg voor verpleegkundigen 2018 Duur van

Nadere informatie

Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief

Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit Enkele kantlijnen: Het woord spiritualiteit houdt een risico in. Spiritualiteit als escape! Spiritualiteit als consumptie!

Nadere informatie

Gespreksvragen bij Podcastserie

Gespreksvragen bij Podcastserie 1.1.1 Inhoud 1 Podcast: Mieke en Claudia over Tinie... 2 2 Podcast: Afscheid... 4 3 Podcast: Dieren... 4 4 Podcast: Gedicht van Marinus van den Berg... 5 5 Podcast: Harpmuziek... 5 6 Podcast: Koning...

Nadere informatie

Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis. Inleiding. Inleiding 21/11/2014. De grote impact van het kleine gebaar

Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis. Inleiding. Inleiding 21/11/2014. De grote impact van het kleine gebaar Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis De grote impact van het kleine gebaar Liselotte Van Ooteghem Mia Vervaeck Studiedag Kronkels - 27 november 2014 Wie we zijn en waarom we hier staan Inleiding

Nadere informatie

Zorg voor het levenseinde I N T E R A C T I E V E S E S S I E S M E T B E W O N E R S V A N E E N W O O N Z O R G C E N T R U M

Zorg voor het levenseinde I N T E R A C T I E V E S E S S I E S M E T B E W O N E R S V A N E E N W O O N Z O R G C E N T R U M Zorg voor het levenseinde I N T E R A C T I E V E S E S S I E S M E T B E W O N E R S V A N E E N W O O N Z O R G C E N T R U M Concept / voorbereiding 1. Aanzet 2. Idee op papier 3. Overleg met directie

Nadere informatie

Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1, Heeft het leven zin?

Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1, Heeft het leven zin? Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1, Heeft het leven zin? Samenvatting door een scholier 1618 woorden 28 november 2010 5,6 126 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Zin in zin Hoofdstuk

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 7. Hoofdstuk 3 Effecten van spiritualiteit 97 Inleiding 97 Langere levensduur 97 Kwaliteit van leven 102

Inhoud. Voorwoord 7. Hoofdstuk 3 Effecten van spiritualiteit 97 Inleiding 97 Langere levensduur 97 Kwaliteit van leven 102 Inhoud Voorwoord 7 Hoofdstuk 1 Spiritualiteit en hersenwerking 11 Inleiding 11 Spiritualiteit, een zaak van de hersenen? 11 De kracht van het positief denken 21 Genezen begint in de geest 23 Hoofdstuk

Nadere informatie

Golf van de Rode Maan

Golf van de Rode Maan Golf van de Rode Maan Data waarin de golf van de Rode Maan valt: 11-2 t/m 23-2-2015 *29-10 t/m 10-11-2015 *16-7 t/m 28-7-2016 *2-4 t/m 14-4- 17 18-12 t/m 30-12 -2017 * 4-9- t/m 16-9-2018 * 22-5 t/m 3-6-2019

Nadere informatie

Hoe we met sterven omgaan. GVO groepering van voorzieningen voor ouderenzorg

Hoe we met sterven omgaan. GVO groepering van voorzieningen voor ouderenzorg Hoe we met sterven omgaan GVO groepering van voorzieningen voor ouderenzorg Hoe we met sterven omgaan Allemaal denken we wel eens aan de dood. Door media of door wat er rondom ons gebeurt, worden we wel

Nadere informatie

Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ

Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg is er voor mensen bij wie genezing van ziekte niet meer mogelijk is. Kwaliteit van leven staat bij deze zorg centraal.

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Want God zal hen troosten.

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Want God zal hen troosten. Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Wat is dat voor uitspraak op een dag als vandaag? We herdenken vandaag onze geliefde doden. Mensen

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

Leiderschap is van iedereen

Leiderschap is van iedereen Leiderschap is van iedereen Eddy Karrenbelt Als u het wenkend perspectief leest in het boekje mensenzorg voor de transitie in de Langdurige Zorg. Dan vindt u het streefbeeld gedreven professionals. In

Nadere informatie

Workshop communicatie

Workshop communicatie Workshop communicatie Feedback is collegiale ondersteuning of toch niet? Wat wil de beroepsvereniging betekenen voor Verzorgenden en Verpleegkundigen? Wij willen onze beroepsgroepen in staat stellen hun

Nadere informatie

Module 3. Zorg rondom het levenseinde En dan hoor je dat je dood gaat. De glimlach in de zorgverlening. Module 3 Zorg rondom het levenseinde 2013 1

Module 3. Zorg rondom het levenseinde En dan hoor je dat je dood gaat. De glimlach in de zorgverlening. Module 3 Zorg rondom het levenseinde 2013 1 Module 3 Zorg rondom het levenseinde En dan hoor je dat je dood gaat De glimlach in de zorgverlening Module 3 Zorg rondom het levenseinde 2013 1 Dialogic-care als sleutel tot het geven van integrale zorg

Nadere informatie

1 e Paasdag 2019 Een nieuw begin. Lezing Paasevangelie : Johannes 20 : 1-18

1 e Paasdag 2019 Een nieuw begin. Lezing Paasevangelie : Johannes 20 : 1-18 1 e Paasdag 2019 Een nieuw begin Lezing Paasevangelie : Johannes 20 : 1-18 Afgelopen vrijdag, Goede Vrijdag, hebben we stilgestaan bij de weg die Jezus is gegaan, zijn kruisweg, in 14 afbeeldingen. De

Nadere informatie

Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie)

Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Palliatieve sedatie Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Dr S(iebe)J. Swart, specialist ouderengeneeskunde beslissing rond het levenseinde maar: mogelijke

Nadere informatie

PLICHT EN VERPLICHTING. De weg van oude patronen of

PLICHT EN VERPLICHTING. De weg van oude patronen of PLICHT EN VERPLICHTING De weg van oude patronen of HYPOTHESE Het uitgangspunt van esoterische psychologie/filosofie is dat alles, dus zowel de ziel als de vaste vorm (het fysieke lichaam), energie is.

Nadere informatie

ALS zorg en palliatieve zorg? Een gezamenlijk doel! En dezelfde uitkomstmaten?!

ALS zorg en palliatieve zorg? Een gezamenlijk doel! En dezelfde uitkomstmaten?! Saskia Teunissen Hoogleraar palliatieve zorg en hospicezorg Oncologieverpleegkundige en gezondheidswetenschapper Julius Centrum UMC Utrecht en Associatie Hospicezorg Nederland Directeur/bestuurder academisch

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Wachten en waken

Patiënteninformatie. Wachten en waken Patiënteninformatie Wachten en waken Inhoud Inleiding... 3 Wachten is hard werken... 4 Neem de tijd... 4 Wissel elkaar af... 4 Sfeer... 4 Samen zorgen voor de patiënt... 5 Vertrouwde rituelen... 5 De veranderingen

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie

HET PALLIATIEF ZORGBELEID. Alles wat nog gedaan moet worden als men denkt dat er niets meer kan gedaan worden

HET PALLIATIEF ZORGBELEID. Alles wat nog gedaan moet worden als men denkt dat er niets meer kan gedaan worden HET PALLIATIEF ZORGBELEID Alles wat nog gedaan moet worden als men denkt dat er niets meer kan gedaan worden Palliatieve zorg is totaalzorg De term palliatie is afgeleid van het latijnse woord: pallium

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

UITGEVERIJ DAMON ZORG UITGAVEN

UITGEVERIJ DAMON ZORG UITGAVEN UITGEVERIJ DAMON Z O RG UI T G A V EN SPREKEN IS ZILVER, VRAGEN IS GOUD In dialoog met ouderen Aagje van der Vossen Marja Havermans Isbn 978 94 6036 208 8 Hoe ga je in gesprek met ouderen? Hoe stel je

Nadere informatie

Je bent het allemaal. Maarten Houtman. Tao-zen sessie van april 1990 in Eefde, woensdag. Uitgave: Stichting Zen als leefwijze

Je bent het allemaal. Maarten Houtman. Tao-zen sessie van april 1990 in Eefde, woensdag. Uitgave: Stichting Zen als leefwijze Je bent het allemaal Tao-zen sessie van april 1990 in Eefde, woensdag Maarten Houtman Uitgave: Stichting Zen als leefwijze Inhoudsopgave Eefde, 25 april 1990, woensdagmorgen Het verhaal van het stofje

Nadere informatie

Het levende in het sterven

Het levende in het sterven Het levende in het sterven Het levende in het sterven Paulus Rijntjes Schrijver: Paulus Rijntjes Voor informatie over ons werk of over andere publicaties: www.hesychia.net ISBN: 4400006618 Paulus Rijntjes

Nadere informatie

Maandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014

Maandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014 Maandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014 Groepsfoto van de Nederlandse Jaarvergadering op zondag 18 mei 14 Kees Nieuwerth vertelt

Nadere informatie

Omgaan met emoties als opvoeder/begeleider vanuit EFT. Naar meer handelingsbekwaamheid Carl Adams Social Practice lab, AP Hogeschool 27 november 2018

Omgaan met emoties als opvoeder/begeleider vanuit EFT. Naar meer handelingsbekwaamheid Carl Adams Social Practice lab, AP Hogeschool 27 november 2018 Omgaan met emoties als opvoeder/begeleider vanuit EFT Naar meer handelingsbekwaamheid Carl Adams Social Practice lab, AP Hogeschool 27 november 2018 Wat is centraal als we naar menselijk functioneren

Nadere informatie

Wonderen, Werk & Geld

Wonderen, Werk & Geld Wonderen, Werk & Geld Marianne WilliaMson UitGeverij de Zaak oorspronkelijke titel: the law of divine Compensation, On Work, Money and Miracles Copyright 2012 Marianne Williamson Published by arrangement

Nadere informatie

Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst

Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,

Nadere informatie

Pietá, Michelangelo DRAAGBAAR

Pietá, Michelangelo DRAAGBAAR Pietá, Michelangelo DRAAGBAAR In de Sint Pieterskerk in Rome staat het beeld Piëta van Michelangelo: een kleine zittende vrouw over wier schoot een slappe, volwassen man ligt. Ze kan hem nauwelijks dragen,

Nadere informatie

De Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit Johan Muijtjens M.Sc. 1

De Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit Johan Muijtjens M.Sc. 1 De Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit De Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit Johan Muijtjens M.Sc. 1 Twee-Eenheid In de dans van twee personen ontwikkelt zich een twee-eenheid eenheid: er zijn

Nadere informatie

Uitbreiding: ingaan op een actueel conflict (uit de kleine of de grote wereld).

Uitbreiding: ingaan op een actueel conflict (uit de kleine of de grote wereld). Bi-ba-Bijbel-oe 8+ LEERPLANDOELEN Kaïn en Abel 5.2.2.1 Vergeving en verzoening, p. 138 kinderen ontdekken wat vergeving en verzoening in de Bijbel inhouden. zich inleven in andere verhalen over vergeving

Nadere informatie

Eric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING. Hebben en zijn

Eric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING. Hebben en zijn Hebben en zijn Eric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING Hebben en zijn Den Haag, 2016 Eerste druk, februari 2016 Vormgeving: Ron Goos Omslagontwerp: Ron Goos Eindredactie: Frank Janse Copyright 2016 Eric

Nadere informatie

Aan: Richtlijncommissie Oncologische revalidatie. Betreft: reactie in de commentaarronde namens de VGVZ. Geachte richtlijncommissie,

Aan: Richtlijncommissie Oncologische revalidatie. Betreft: reactie in de commentaarronde namens de VGVZ. Geachte richtlijncommissie, Aan: Richtlijncommissie Oncologische revalidatie Betreft: reactie in de commentaarronde namens de VGVZ Geachte richtlijncommissie, Met interesse hebben wij, geestelijk verzorgers namens de beroepsvereniging

Nadere informatie

Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten. Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede

Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten. Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede Wat is spiritualiteit? Het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe

Nadere informatie

Een Bekrachtigende Tijd van Ziele-Overgang voor Iedereen

Een Bekrachtigende Tijd van Ziele-Overgang voor Iedereen Een Bekrachtigende Tijd van Ziele-Overgang voor Iedereen Geschreven door auteur Geen Reacties Gepubliceerd: december 28th, 2013 Natalie Glasson Aartsengel Metatron, met Natalie Glasson Binnenin jouw wezen

Nadere informatie

In gesprek over levensvragen: goede zorg rond het levenseinde. Prof dr Carlo Leget

In gesprek over levensvragen: goede zorg rond het levenseinde. Prof dr Carlo Leget In gesprek over levensvragen: goede zorg rond het levenseinde Prof dr Carlo Leget Een casus Een 85-jarige vrouw die altijd erg actief is geweest (vrijwilligerswerk, vriendinnen, buurtcomité), is meer en

Nadere informatie

Omgaan met faalangst en weerstanden! Trainer: Gijs Visser

Omgaan met faalangst en weerstanden! Trainer: Gijs Visser Omgaan met faalangst en weerstanden! Trainer: Gijs Visser Hoe ga jij om met gevoelens van falen of een verlieservaring?? Iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken Er rust een taboe op dit onderwerp

Nadere informatie

Inspectie RK Godsdienst Griet Liebens 0486/724946 griet.liebens@telenet.be

Inspectie RK Godsdienst Griet Liebens 0486/724946 griet.liebens@telenet.be 1 inspectie-begeleiding RK godsdienst basisonderwijs Tulpinstraat 75 3500 Kiewit-Hasselt 011 264408 godsdienstbao@dodhasselt.be Collegiale consultatie Godsdienst Lager onderwijs Rijkhoven Kleine Spouwen

Nadere informatie

Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?

Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,

Nadere informatie

Onze Veertien Lichamen

Onze Veertien Lichamen Onze Veertien Lichamen We bestaan uit de volgende 14 lichamen: 11: Cel Lichaam 10: DNA Lichaam 9: Universeel Lichaam 8: Sterre Lichaam 7: Kosmisch Lichaam 6: Spiritueel Lichaam 5: Gezamenlijk Lichaam 4:

Nadere informatie

De kracht van de ontmoeting Spreken in waarheid Positieve Heroriëntering

De kracht van de ontmoeting Spreken in waarheid Positieve Heroriëntering COLUMBUS De kracht van de ontmoeting Spreken in waarheid Positieve Heroriëntering 1. Visie en missie Instroom in BJZ verminderen Mogelijk antwoord op verontrusting / MANO Kijken en handelen vanuit menselijk-existentieel

Nadere informatie

Wijsheid (343, 369,374, 395, 400, 446) 343. Het Licht in de mens

Wijsheid (343, 369,374, 395, 400, 446) 343. Het Licht in de mens Wijsheid (343, 369,374, 395, 400, 446) 343. Het Licht in de mens 16-02-2014 Het thema van vandaag is Wijsheid Hoe we wijs kunnen handelen heb ik verstopt in de volgende preek Elk mens heeft een Licht in

Nadere informatie

Bewustwording dag 1 Ik aanvaard mezelf zoals ik nu ben.

Bewustwording dag 1 Ik aanvaard mezelf zoals ik nu ben. Het meditatieprogramma duurt veertig dagen en bestaat uit tien affirmaties. Het is fijn om gedurende dit programma een dagboek bij te houden om je bewustwordingen en ervaring op schrijven. Elke dag spreek

Nadere informatie

Het Internationaal Theosofisch Centrum in Naarden

Het Internationaal Theosofisch Centrum in Naarden Het Internationaal Theosofisch Centrum in Naarden - Arend Heijbroek Deel 2 Nu en in de toekomst Arend Heijbroek was voorzitter van de TVN en van de P.C. Meuleman stichting, tussen 1987 en 1993 van het

Nadere informatie

Pedagogisch contact. Verbondenheid door aanraken. De lichamelijkheid van pedagogisch contact. Simone Mark

Pedagogisch contact. Verbondenheid door aanraken. De lichamelijkheid van pedagogisch contact. Simone Mark Pedagogisch contact Verbondenheid door aanraken Simone Mark Mag je een kleuter nog op schoot nemen? Hoe haal je vechtende kinderen uit elkaar? Mag je een verdrietige puber een troostende arm bieden? De

Nadere informatie

De paradox van de burger als uitgangspunt

De paradox van de burger als uitgangspunt GEMEENTE WINTERSWIJK De paradox van de burger als uitgangspunt De dialoog als methodiek Rhea M. Vincent 1-11-2013 In het nieuwe zorgstelsel staat de vraag van de burger centraal. De professional en de

Nadere informatie

Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april Prof dr Carlo Leget

Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april Prof dr Carlo Leget Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april 2018 Prof dr Carlo Leget Stilte (Sander de Hosson) ( ) Als ik de verpleegkundige vraag om de familie te bellen om een gesprek dezelfde dag te plannen, krijg

Nadere informatie

Belangrijke woorden Herstel Centraal

Belangrijke woorden Herstel Centraal Belangrijke woorden Herstel Centraal Herstel Gezondheid Hoop Spreken we dezelfde taal? Talenten Dromen Zingeving Empowerment Herstelondersteuning Samen keuzes maken Eigen regie Ontwikkeling Netwerk Vrije

Nadere informatie

Bijeenkomst Geestelijk Verzorgers Sint Maartenskliniek, Nijmegen

Bijeenkomst Geestelijk Verzorgers Sint Maartenskliniek, Nijmegen Bijeenkomst Geestelijk Verzorgers Sint Maartenskliniek, Nijmegen Religieuze coping in relatie tot het revalidatieresultaat 25 september 2013 Frans van Oosten Geestelijk verzorger 1 Waar gaat het eigenlijk

Nadere informatie

Toos Nowacki Geestelijk Verzorger VieCuri

Toos Nowacki Geestelijk Verzorger VieCuri Toos Nowacki Geestelijk Verzorger VieCuri In de zorg ben je altijd met mensen onderweg Door ziekte en afhankelijkheid zijn mensen in de zorg op menselijke zorg aangewezen Bij goede zorg hoort aandacht

Nadere informatie