Jubileumbijeenkomst Laren 24 okt Auteur: Peter Korver

Transcriptie

1 Jubileumbijeenkomst Laren 24 okt 2016 Auteur: Peter Korver Het zijn roerige tijden. In dat jaar 1966 is op 10 maart prinses Beatrix in een roerig Amsterdam in het huwelijk getreden met de Duitse Claus von Amtsberg. De oorlog is zo n twintig jaar voorbij. Na jaren van noest werken en sober leven groeit de welvaart explosief. De verzuiling is nog alom. Katholieken, protestanten, socialisten en algemenen hebben hun eigen politieke partij, hun krant, hun omroep, hun scholen. Verkiezingen leveren nooit meer op als kleine verschuivingen. En bijna los van verkiezingsuitslagen maken de oude partijen wel uit wie er met wie gaat regeren. Maar protest en vernieuwing hangen in de lucht. Een jonge generatie wil anders. Provo daagt het establishment uit. De ontkerkelijking en de ontzuiling zet in. Steeds beter opgeleide jonge kiezers eisen meer invloed. Op 30 april 1966 koninginnedag, Nederland heeft een vrije dag komen 13 mensen bijeen in Hotel Krasnapolsky te Amsterdam om met gefronste wenkbrauwen van gedachten te wisselen over het kreupele bestaan van het politieke leven in ons land. Initiatiefnemers: Algemeen Handelsblad-journalisten Hans Gruijters en Hans van Mierlo. Op 15 september presenteren ze zich in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag als het initiatiefcomité D 66 en komen met een langwerpig pamflet met een voorstel voor politieke vernieuwing. Een Appèl, gericht aan iedere Nederlander / die ongerust is / over de ernstige devaluatie / van onze democratie. Kort gezegd: het moet allemaal veel democratischer in Nederland. Welke nieuwe politieke beweging zou zich vandaag de dag nog presenteren op het Binnenhof, symbool van de gevestigde macht die niet wil luisteren? Dit acht pagina s tellende politiek pamflet is te koop voor 1 gulden per stuk bij de boekhandel. De aangehechte adhesiekaart kan tot 15 oktober 1966 worden ingestuurd. Afhankelijk van het aantal adhesiebetuigingen zal het initiatiefcomité besluiten tot het oprichten van een politieke partij. De reacties zijn overweldigend. Ondertussen loopt er een ingrijpende politieke gebeurtenis doorheen. Het kabinet van PvdA en KVP o.l.v. Jo Cals valt. In de Nacht van Schmeltzer, op 14 oktober, haalt de KVP-fractie de eigen premier en de samenwerking met de PvdA onderuit. Op zaterdag 22 oktober 1966, acht dagen na de val van het Kabinet-Cals, besluit het initiatiefcomité tot de oprichting van de Politieke Partij Democraten 66 kortweg: D 66. De datum van 14 oktober is echter zo symbolisch voor de val van de oude politiek en het begin van vernieuwing, dat de oprichtingsdatum van D66 bij de notaris geantidateerd Geschiedenis D66 jubileumbijeenkomst 24 oktober 2016 Pagina 1

2 wordt naar die datum. En er is haast. Want er staan vervroegde verkiezingen voor de deur. Dan komt er een Politiek Program D 66 van 78 pagina s. Staatsrechtelijke vernieuwingen staan voorop: een gekozen minister-president, een gekozen burgemeester, invoering van een districtenstelsel waarbij Nederland verdeeld wordt in 75 of 50 districten die ieder 2 of 3 afgevaardigden voor de 2 e kamer kiezen. Afschaffing van de Eerste Kamer. Van al deze idealen, weten we, is in de afgelopen 50 jaar niets terecht gekomen. In het verkiezingsprogramma staat echter géén passage over het referendum. En belangrijker nog: Hans van Mierlo stemde in 1974 tegen een motie om het referendum in te voeren! In economisch opzicht pleit D66 voor grote omwentelingen en komt met ronduit linkse voorstellen. Zo zou iedere Nederlander recht hebben op een 'welvaartsvast minimumloon.' De regering moest zorgen voor volledige werkgelegenheid, meer inspraak voor werknemers en hogere belastingen op topinkomens. De staat zou dan ook flink moeten groeien. D66 vindt dat de overheidsuitgaven in ieder geval niet 'dogmatisch vastgelegd' mag worden 'op een bepaald percentage.' Voorts: invoering van een nationale omroep vergelijkbaar met de BBC, bevordering dat Groot-Brittannië lid wordt van de EEG. Verder vindt D66, ik citeer, dat bejaarden niet als afzonderlijke groep, maar als gewone mensen moeten worden behandeld. Over duurzaamheid staat er niets, het milieu als thema is nog niet aan de orde. Dat komt pas na het rapport van de Club van Rome in Hoe nieuw was D66 eigenlijk? Eigenlijk mag je haar zien als een voortzetting van de vooroorlogse VDB, een links-liberale partij, die in 1901 werd opgericht en in 1946 opging in de PvdA. De VDB had haar aanhang hoofdzakelijk onder middenstanders, ambtenaren, onderwijzers en intellectuelen. Sinds 1918 haalde de VDB gemiddeld ongeveer acht procent van de stemmen. Zowel in het begin van de 20e eeuw als tijdens de crisisjaren ( ) was de VDB enkele jaren regeringspartij. Dit affiche uit 1922 werd onlangs door Pechtold verworven op een veiling. Het laat zien hoe vrijzinnig-democraten het land veilig koersen tussen het rechts en links extremisme. De VDB ging uit van een democratisch staatsbestel waarin burgers grotere zeggenschap dienden te krijgen. Zij was voorstander van het persoonlijke eigendomsrecht, maar vond dat de overheid zo nodig moest kunnen ingrijpen in het economisch leven. Terug naar D66. Bij de vervroegde Tweede Kamerverkiezingen wint nieuwkomer D 66 maar liefst 7 zetels (4,47 procent van de stemmen). Dat lijkt voor ons nu niet zo heel bijzonder; in 2002 maakte de Lijst Pim Fortuin zijn entree met 26 zetels, maar in die tijd kwam er niet vaak een nieuwe partij in de kamer en de winst- en verliesrekening van partijen was maximaal slechts een zetel of vijf. Twee dagen na de verkiezingen prijkt de stralende lijsttrekker Hans van Mierlo zelfs op de voorpagina van de prestigieuze New York Times onder de kop: Star Rises in Dutch Politics. Om de idealen te verwerkelijken wordt er samenwerking gezocht met andere progressieve partijen en dat worden de PvdA en de PPR, een linkse afsplitsing van de katholieken, later opgegaan in GL. Deze progressieve drie presenteren Geschiedenis D66 jubileumbijeenkomst 24 oktober 2016 Pagina 2

3 het Schaduwkabinet-Den Uyl in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 28 april Dit schaduwkabinet hoe progressief ook, kent slechts één vrouwelijke minister en dat is Anneke Goudsmit voor D66. Tevens wordt ernaar gestreefd dat er een Progressieve Volkspartij zal ontstaan, waar D66 in zal opgaan. Na de verkiezingen in 1972 komt er na een lange formatie het meest progressieve kabinet uit de parlementaire geschiedenis tot stand: het Kabinet- Den Uyl, met daarin de progressieve drie PvdA, D 66 en PPR, en de twee confessionele partijen KVP en ARP. Ondanks dat er nu toegang is tot de regeermacht verkeert de partij in mineur: D 66 verloor immers 5 zetels (van 11 naar 6) bij de verkiezingen van 29 november Tijdens een persconferentie in juni 1973 maakt Hans van Mierlo bekend dat hij aftreedt als fractievoorzitter van D 66. Kernfysicus Jan Terlouw volgt hem op. Bij verkiezingen voor de provinciale staten en de gemeenteraden in 1974 wordt D66 vervolgens vrijwel weggevaagd. Op het najaarscongres in Amsterdam staat er maar één onderwerp op de agenda: de toekomst van D 66. Een motie wordt ingediend om de partij maar op te heffen. De motie wordt aangenomen, met 242 stemmen vóór en 188 stemmen tégen. Maar daarmee wordt de statutair benodigde tweederde meerderheid niet gehaald en moet de partij blijven voortbestaan. Wat nu? Wil D 66-fractievoorzitter Jan Terlouw lijsttrekker worden in 1977? Een weinig benijdenswaardige rol. Hij doet dan een ludieke oproep aan het congres. Terlouw zegt zich alleen verkiesbaar te willen stellen als er binnen drie maanden handtekeningen en 1666 nieuwe leden binnen zouden komen. Uiteindelijk worden er drie maanden na Terlouws oproep maar liefst handtekeningen en nieuwe leden geteld. De campagne levert daarna 8 kamerzetels op. Vanaf nu is D66 een blijvertje; geen wilde beweging meer, maar een goed georganiseerde en gevestigde partij. Het verkiezingsresultaat is in 1981 verbluffend: D 66 wint onder leiding van Jan Terlouw maar liefst 9 zetels, en gaat van 8 naar 17 zetels. Bij alle polarisatie tussen links en rechts heeft D66 een aansprekende slogan gekozen: Het redelijk alternatief. Maar het jojo effect is eigen aan D66, de resultaten gaan op en neer. Deelname aan kabinetten zijn nooit gunstig voor D66. Een plekje in het midden tussen PvdA en CDA of VVD maakt D66 bleek en onopvallend. We weten: regeren is halveren. Hans van Mierlo wordt 13 jaar na zijn terugtreden weer van stal gehaald om de club te redden en dat lukt ook. Vanuit constructieve oppositie wordt steeds electoraal succes geboekt. D66 als het redelijk alternatief. D66 kent in haar geschiedenis als andere fractievoorzitters: Jan Terlouw, Lauren Jan Brinkhorst, Maarten Engwirda, Gerrit Jan Wolffensperger, Boris Ditrich, Lousewies van der Laan, Alexander Pechtold en, natuurlijk, Thom de Graaf ( ). Op 3 mei 1994 haalt D66 haar grootste verkiezingswinst ooit: 24 zetels in de Tweede Kamer. Niemand kan meer om D66 heen. Van Mierlo wil eindelijk eens een coalitie zonder het CDA een zogenoemd paars kabinet. Kan dat, links en Geschiedenis D66 jubileumbijeenkomst 24 oktober 2016 Pagina 3

4 rechts, die tegenpolen, in één kabinet, met D66 als bemiddelaar? Met Wim Kok en Frits Bolkestein komt het er uiteindelijk. Paars mag een oud ideaal van D66 zijn, het doet ons echter niet veel goed. We worden onherkenbaar voor de kiezer. Vanaf nu zakt de partij electoraal steeds verder weg. Binnen D66 presenteert zich in 1998 De interne vernieuwingsbeweging Opschudding. De opschudders willen een duidelijker signatuur en dienen een motie in voor invoering van de ondertitel sociaal-liberaal. En die wordt aangenomen. De successen van D66. Met actieve medewerking werd een geregistreerd partnerschap voor mensen van hetzelfde geslacht mogelijk in 1998 en in 2001 ook het huwelijk. Weer een belangrijk stuk emancipatie gerealiseerd. Succes is er als op 1 april 2002 de Euthanasiewet ( Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding ) in werking treedt: euthanasie is niet langer strafbaar indien aan een aantal zorgvuldigheidseisen is voldaan. De legalisering van euthanasie is een lang gekoesterde wens van D66. Al in 1984 diende D66-Tweede Kamerlid Elida Wessel-Tuinstra een initiatiefwetsvoorstel in om euthanasie wettelijk te regelen zonder succes. D66-minister van Volksgezondheid Els Borst loodst het wetsvoorstel door de Tweede en Eerste Kamer. Nederland is hiermee het eerste land ter wereld waar euthanasie wettelijk geregeld is. Het jaar 2002 zal niet in de eerste plaats herinnerd worden vanwege deze mijlpaal. Het is het jaar van de moord op Pim Fortuyn, negen dagen voor de kamerverkiezingen van 15 mei. De paarse partijen worden keihard afgestraft door de kiezer. De LPF krijgt in één klap 26 zetels, D66 halveert, van 14 naar 7. Een kabinet van VVD, CDA en LPF, Balkenende I valt al na 86 dagen en zo worden na ruim een half jaar opnieuw verkiezingen gehouden. Juist nù werd een Nu even niet D66 mag nóg een zetel inleveren. Minder succes is er in 2005 voor D66-minister Thom de Graaf (Bestuurlijke vernieuwing en Koninkrijkrelaties) als in de Eerste Kamer het voorstel voor de gekozen burgemeester een van de kroonjuwelen van D66 wordt weggestemd. De tegenstem van oppositiepartij PvdA geeft de doorslag; het wetsvoorstel wordt verworpen. De Graaf treedt de volgende dag af. D66 heeft initiatiefwetsvoorstellen ingediend om het raadgevend en correctief referendum mogelijk te maken. Beide wetsvoorstellen zijn door de Tweede en Eerste Kamer aangenomen. Het raadgevend, niet bindend, referendum is op 1 juli 2015 in werking getreden, waarna het al een keer zijn zegenrijk effect heeft mogen hebben. Nu populistisch rechts de rechtstreekse invloed van de kiezers heeft gekaapt van het weldenkende deel der natie, is het enthousiasme voor dit instrument kleiner geworden. Thom de Graaf stelde onlangs in een ingezonden stuk in de NRC dat rechtstreekse invloed nooit of te nimmer de vertegenwoordigende democratie kan vervangen. Geschiedenis D66 jubileumbijeenkomst 24 oktober 2016 Pagina 4

5 We komen aan bij de laatste tien jaar. In 2006 zakt D66 weg naar een nooit eerder bereikt dieptepunt. Met de nieuwe lijsttrekker Alexander Pechtold worden slechts drie zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen binnengehaald. Anders als in 1974 wordt er niet over opheffen gesproken. Daarna wordt de klim naar boven ingezet en wordt alleen maar winst bij verkiezing behaald. De groei gaat van 3 naar 6 en van 6 naar 10 en van 10 naar 12 zetels nu en de peilingen geven er nu 17. In 2009 behaalt D66 3 zetels bij de Europese verkiezingen en boekt bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2010 een enorme winst. De laatste landelijke verkiezingen zijn die voor de gemeenteraden in 2014, waren reden voor feest. Twaalf van de twintig grootste gemeenten in Nederland kleuren groen: naast Amsterdam, Utrecht en Den Haag is D66 ook de grootste in bijvoorbeeld Hilversum, wat zij overigens vier jaar eerder ook al was. En bij de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2015 boekte D66 in álle provincies een winst en als gevolg daarvan een verdubbeling in de Eerste Kamer. Thom de Graaf is voorzitter van de fractie die uit 10 leden bestaat, groter dan ooit tevoren. En zo lijkt 50 jaar geschiedenis van onze partij uit te lopen op de gast van vanavond: Thom de Graaf! Hij was lid van de gemeenteraad van Nijmegen en Leiden, lid van de Tweede Kamerfractie en fractievoorzitter van , vice-mp van 2003 tot 2005, burgemeester van Nijmegen, lid van de 1 e kamer, sinds 9 juni vorig jaar fractievoorzitter daar, een 10-koppige fractie zelfs, groter is D66 nooit geweest in de senaat. Geschiedenis D66 jubileumbijeenkomst 24 oktober 2016 Pagina 5