Verslag marktconsultatie educatieve dagattractie Afsluitdijk

Transcriptie

1 Verslag marktconsultatie educatieve dagattractie Afsluitdijk Utrecht/Beetsterzwaag, 22 oktober 2013

2 Verantwoording Titel : Verslag marktconsultatie educatieve dagattractie Afsluitdijk Datum : 22 oktober 2013 Auteurs Bertus van der Tuuk - Vandertuuk Revisited Ton Koerselman Podium, communiceren beleven leren Projectbegeleiding : Gertjan Elzinga Tjalling Dijkstra Contact : Projectbureau De Nieuwe Afsluitdijk

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding... 6 Ambitie Vraagstelling Wat is een marktconsultatie? Wat gebeurt er met de resultaten?... 7 Aard van de marktconsultatie Open marktconsultatie Gesloten marktconsultatie Risicodragend participeren? Waar moet de attractie aan voldoen? Conceptuele dragers Commerciële dragers Best professional judgement Horeca Entree Doelgroepen Welke condities? Locaties Conclusies Samen met overheden risicodragend participeren? Kenmerken educatieve dagattractie? Welke voorwaarden? Welke locatie? Lessen uit de praktijk Voorbeelden elders Exploitatiekosten Ontwikkelen van een centrale attractie in een keer Kleinschalige attractie Eindconclusies Wat zegt het consultatiedocument? Randvoorwaarden Advies Authenticiteit van de plek De dijk als attractie Totaalconcept middels saamhorigheid en draagvlak Samenspel ondernemers en overheden Nieuwe initiatiefnemers Vismigratierivier en Wadden experience centre De kracht van de Afsluitdijk Co-creatie en participatiesamenleving Plan van aanpak Bijlage Overzicht publiciteitscampagne... 27

4 Voorwoord Het voorliggende rapport geeft de resultaten weer van een marktconsultatie naar de belangstelling onder marktpartijen om risicodragend te participeren in een educatieve dagattractie op de Afsluitdijk. Onder de naam De Nieuwe Afsluitdijk (DNA) werken regionale overheidspartijen - de provincies Noord-Holland en Fryslân, de gemeenten Hollands Kroon, Sûdwest-Fryslân en Harlingen - samen met het Rijk om een groot aantal ambities te verwezenlijken. Eén van de ambities van DNA is de wens om een breed informatiecentrum op te zetten. Deze marktconsultatie geeft antwoord op de vraag: Op welke locatie en onder welke condities is het voor marktpartijen interessant een educatieve toeristische attractie te exploiteren op één van de vijf knooppunten van de Afsluitdijk? (Den Oever, Monument, Breezanddijk, Kornwerderzand of Zurich)? In overleg met de opdrachtgever is besloten om zowel een open marktconsultatie als een gesloten marktconsultatie te verrichten. In eerste instantie is de markt op een niet vooraf vastgelegde wijze geraadpleegd. Er is een publiciteitscampagne opgezet, partijen konden zich aanmelden om met ons in gesprek te komen (open consultatie). Daarnaast is via face-to-face gesprekken informatie verzameld bij elf vooraf geselecteerde gesprekspartners (gesloten consultatie). Uit de marktconsultatie blijkt dat onder de geconsulteerde marktpartijen op dit moment nauwelijks animo is om zelfstandig risicodragend te participeren in een grote toeristische attractie op de Afsluitdijk. Dit wil niet zeggen dat de Afsluitdijk geen toeristische attractie kan zijn. Ons advies is: neem niet een attractie op de dijk als uitgangspunt, maar gebruik de Afsluitdijk zelf als attractie. Een keten van kleinere attracties die elkaar binnen het decor van de Afsluitdijk versterken, kunnen gezamenlijk een attractie van formaat vormen. Er zijn partijen die iets willen beginnen op Kornwerderzand, in Den Oever of in de toekomst bij de Vismigratierivier. Sommige van deze partijen lopen al langere tijd met hun initiatief diverse loketten af. Wij adviseren om deze ondernemers uit te dagen om binnen bepaalde randvoorwaarden een businessplan in te dienen en ook duidelijk aan te geven wat hun verdienmodel is. Een belangrijke randvoorwaarde is de complementariteit met de andere ondernemers: hoe kunnen nieuwe initiatieven bijdragen aan het versterken van het totaalconcept van de Afsluitdijk als toeristisch-recreatief product? Van de drie locaties op de Afsluitdijk achten we vooral het Monument en Kornwerderzand kansrijk voor educatieve informatieoverdracht. Beide locaties ademen authenticiteit. Het Monument is de authentieke plek om het verhaal van de Afsluitdijk te vertellen. Kornwerderzand is de authentieke plek om het verhaal van de oorlogsgeschiedenis te vertellen. In de nabije toekomst gaan ontwikkelingen plaatsvinden rond de plek van de Vismigratierivier. De Waddenvereniging, It Fryske Gea en de Stichting Het Blauwe Hart hebben de intentie hier een attractie te creëren. Dit kan een bijzondere attractie worden. Voorwaarde is wel dat het een spraakmakende publiekstrekker wordt die de door de Waddenvereniging gewenste look and feel weerspiegelt. Wellicht kunnen hier de thema s Wadden en Zoet & Zout gepresenteerd worden.

5 Een belangrijke rol van de overheden is het onderling verbinden van de marktpartijen die tijdens de marktconsultatie interesse hebben getoond om op of bij de Afsluitdijk iets te beginnen. Ook zijn er volop aanknopingspunten om ideeën uit de gesloten marktconsultatie te verbinden met ideeën en plannen van huidige ondernemers. We pleiten ervoor om - onder deskundige begeleiding draagvlak en saamhorigheid te creëren met de huidige ondernemers en andere stakeholders op en rond de Afsluitdijk. Zo kunnen er concrete afspraken worden gemaakt over een totaalconcept en collectieve marketing van de Afsluitdijk. En kan de Afsluitdijk groeien naar een toeristisch-recreatief totaalproduct. De kracht van de Afsluitdijk zit in de combinatie van onderdelen en in samenwerking tussen ondernemers. Wellicht kan er voor elke locatie op de dijk een scenario opgesteld worden om het kralensnoer van attracties vorm en inhoud te geven. Ondernemers of organisaties die verantwoordelijkheid gaan voelen voor de invulling van de Afsluitdijk als toeristisch-recreatief product kunnen gezamenlijk optrekken. De resultaten van de marktconsultatie zijn in dit rapport anoniem en geaggregeerd weergegeven. Dat wil zeggen dat de antwoorden van de individuele gesprekspartners voor buitenstaanders niet herkenbaar zijn. Wel is aan de contactpersonen van de opdrachtgever een document overhandigd met een strikt vertrouwelijk overzicht van de resultaten van de individuele gesprekken. De uitkomsten zullen van invloed zijn op de verdere besluitvorming over dit project. In het bijzonder zal mede op basis van de uitkomsten beslist worden of samenwerking met marktpartijen mogelijk en wenselijk is. En zo ja, met welk soort marktpartijen en onder welke vorm en voorwaarden. Tijdens de totstandkoming van dit rapport hebben wij een aantal keren feedback gehad van de werkgroep Recreatie en Toerisme van De Nieuwe Afsluitdijk. Deze werkgroep werd in het dagelijks contact vertegenwoordigd door Gertjan Elzinga en Tjalling Dijkstra. Wij danken zowel de begeleidingsgroep als haar vertegenwoordigers voor het kritisch en constructief meedenken tijdens het verloop van deze consultatie. Ton Koerselman Bertus van der Tuuk Podium, communiceren beleven leren Vandertuuk Revisited

6 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In 2011 heeft het Rijk, in het kader van de waterveiligheid, financiële middelen gereserveerd voor de versterking van de Afsluitdijk, zodat de Afsluitdijk de veiligheid van het gebied achter de dijk kan blijven garanderen. De regionale overheidspartijen hebben de 'Ambitie Agenda Afsluitdijk' opgesteld, om naast de waterveiligheid verschillende ambities uit te werken. Onder de naam De Nieuwe Afsluitdijk (DNA) werken regionale overheidspartijen samen met het Rijk aan deze ambities. De regionale overheidspartijen zijn de provincies Noord-Holland en Fryslân, de gemeenten Hollands Kroon, Sûdwest-Fryslân en Harlingen. Daarnaast spelen onder andere het Rijk, Energy Valley, Programma naar een Rijke Waddenzee, de Kamer van Koophandel en de ANWB een rol bij de ontwikkeling van de diverse ambities. Ook de Waddenvereniging, het Blauwe Hart en It Fryske Gea zijn gezien hun plannen om een Vismigratierivier te realiseren belangrijke regionale partijen. De ambities richten zich op de verduurzaming van de Afsluitdijk, een voorbeeld van innovatieve, duurzame maatregelen op het gebied van natuur, energie, deltatechnologieën en (eco-)toerisme. Deze duurzame ontwikkelingen moeten bijdragen aan de sociaaleconomische versterking van de regio. 1.2 Ambitie Eén van de ambities is de wens om een breed informatiecentrum op te zetten. Het doel van het informatiecentrum is veelzijdig en nog niet limitatief vastgesteld. Zo is het de bedoeling dat het verhaal van de Afsluitdijk verteld wordt, waarbij onder andere informatie over de Afsluitdijk zelf, over de Vismigratierivier, over (de omgeving van) het IJsselmeer maar ook over de 'Energie-dijk' en de Nederlandse Deltatechnologie een plaats krijgt. Bovendien kan het informatiecentrum hét informatiecentrum worden over het UNESCO werelderfgoed Waddenzee. Het informatiecentrum kan vanuit één locatie een koppeling maken met alle initiatieven, bijvoorbeeld door te werken met steunlocaties. Daarnaast is het van belang dat het informatiecentrum (financieel) zelfvoorzienend wordt. De overheden willen gezamenlijk de Afsluitdijk en de beide halters een kwaliteitsimpuls geven en daardoor als geheel aantrekkelijker te maken. De Afsluitdijk en omgeving worden als gevolg hiervan - meer dan nu - een op zichzelf staand reisdoel (attractie) en vormen een waardevolle toevoeging aan het toeristisch product van de regio. Verbetering van het toeristisch product moet niet alleen leiden tot meer bezoek, maar ook een langer verblijf. Langer verblijf leidt veelal tot meer bestedingen, wat de lokale/regionale werkgelegenheid stimuleert. Bij het ontwikkelen van alle ambities, dus ook het informatiecentrum, moet zorgvuldig worden omgegaan met deze unieke locatie. 6

7 Inleiding 1.3 Vraagstelling Deze marktconsultatie heeft als doel antwoord te geven op de vraag: Op welke locatie en onder welke condities is het voor marktpartijen interessant een educatieve toeristische attractie te exploiteren op één van de vijf knooppunten van de Afsluitdijk? (Den Oever, Monument, Breezanddijk, Kornwerderzand of Zurich)? Om deze hoofdvraag te beantwoorden zijn in de marktconsultatie de volgende deelvragen aan de orde gesteld: 1. Bent u geïnteresseerd om, samen met genoemde overheden, risicodragend te participeren in de realisatie en exploitatie van deze educatieve attractie? 2. Waar moet een dergelijke educatieve attractie naar uw mening aan voldoen? En voor welke doelgroep(en) is deze attractie interessant? 3. Onder welke condities bent u geïnteresseerd te participeren in deze educatieve attractie? 4. Welke locatie is volgens u het meest geschikt? 1.4 Wat is een marktconsultatie? Een marktconsultatie is een door een publieke partij georganiseerde informatie-uitwisseling met belanghebbende partijen over een voorgenomen project, mede aan de hand waarvan die publieke partij de haalbaarheid van en de randvoorwaarden voor dat project vaststelt, en waarvan de resultaten openbaar zullen worden gemaakt. Het is een techniek van informatievergaring en -uitwisseling zonder rechtsgevolgen. Dus vrijblijvend of informeel en in principe vormvrij. Een marktconsultatie houdt geen verplichting in om met de geraadpleegde marktpartijen in een bepaalde rechtsverhouding te treden. Bovenal is deze aanpak geen alternatief voor een mogelijke gunningprocedure. Het is niet de bedoeling dat deze marktconsultatie een inventarisatie maakt van al dan niet kant-enklare plannen van marktpartijen. Het gaat erom dat een beeld wordt verkregen van de belangstelling van de markt voor een educatieve attractie op de Afsluitdijk zodat overheden hierop kunnen inspelen. 1.5 Wat gebeurt er met de resultaten? De resultaten van de raadpleging worden anoniem en geaggregeerd aangeleverd aan de opdrachtgever. Dat wil zeggen dat de antwoorden van individuele gesprekspartners voor buitenstaanders niet herkenbaar zijn. Wel wordt een lijst overhandigd met een overzicht van welk soort bedrijven is gesproken. De antwoorden kunnen door de overheden worden gebruikt om te bepalen of (de aanbesteding en bouw van) het informatiecentrum doorgang vindt. 7

8 Inleiding 1.6 Aard van de marktconsultatie Er is verschil tussen een open marktconsultatie en een gesloten marktconsultatie. Bij de open consultatie wordt de markt op een niet vooraf vastgelegde wijze geraadpleegd. Eenieders opinie wordt gevraagd en is welkom. Bij de gesloten variant verzamelt men informatie bij vooraf geselecteerde gesprekspartners. In het geval van de Afsluitdijk is gekozen voor een combinatie van beide vormen Open marktconsultatie De open marktconsultatie was erop gericht om de interesse op de markt te onderzoeken. In algemene of vaktijdschriften, via het eigen netwerk en via de sociale media is een publiciteitscampagne (zie bijlage) opgezet waarin marktpartijen werden uitgedaagd om mee te denken met en creatief te zijn in planvorming, realisatie en exploitatie van een educatieve attractie op de Afsluitdijk. Belangstellende marktpartijen zijn uitgenodigd om zich aan te melden voor een informatiebijeenkomst in Harlingen. Tijdens deze bijeenkomst op 28 augustus 2013 is het consultatiedocument gepresenteerd en nader toegelicht. Er is inzicht gegeven in mogelijke scenario s inzake het concept en de commerciële formule van een breed infocentrum, de beschikbare resultaten van haalbaarheidsstudies, markt- en concurrentieonderzoeken, de commerciële aantrekkelijkheid van de Afsluitdijk en indicaties van mogelijke exploitatieresultaten in termen van rendement op investeringen. De deelname bestond uit zes marktpartijen die op dit moment op of bij de Afsluitdijk actief zijn en drie belangstellenden die geen dagattractie-ondernemer zijn. Alle deelnemers hebben beperkte tot geen investeringskracht Gesloten marktconsultatie Vervolgens zijn we via een gesloten marktconsultatie in dialoog getreden met enkele specifiek voor dit doel geselecteerde marktpartijen. De gesprekken zijn voor een groot deel gewijd aan de vraag in hoeverre de gesprekspartners geïnteresseerd zijn om zich, samen met overheden, risicodragend aan het project te binden. Tijdens de gesprekken is informatie verzameld aan de hand van de volgende vraagstellingen: 1. Bent u geïnteresseerd om, samen met genoemde overheden, risicodragend te participeren in de realisatie en exploitatie van deze educatieve attractie? (hoofdstuk 2) 2. Waar moet een dergelijke educatieve attractie naar uw mening aan voldoen? En voor welke doelgroep(en) is deze attractie interessant? (hoofdstuk 3) 3. Onder welke condities bent u geïnteresseerd te participeren in deze educatieve attractie? (hoofdstuk 4) 4. Welke locatie is volgens u het meest geschikt? (hoofdstuk 5) Tijdens de gesloten marktconsultatie zijn 11 marktpartijen face-to-face geïnterviewd: twee eigenaren van meerdere educatieve dagattracties; twee ontwikkelaars op het gebied van dagattracties; twee ontwikkelaars uit de vastgoedsector; een wegrestaurantketen; een ontwikkelaar en mondiale investeerder in dagattracties; een hotelketen; een succesvolle ondernemer die een switch wil maken naar horeca en educatie op de Afsluitdijk; drie natuurorganisaties; een huidige exploitant op de Afsluitdijk. 8

9 Risicodragend participeren? 2 Risicodragend participeren? Bent u geïnteresseerd om, samen met overheden, risicodragend te participeren in de realisatie en exploitatie van deze educatieve attractie?. In 1.6 geven we een overzicht van de partijen waarmee gesproken is. Geen van deze partijen antwoordt volmondig en vol overtuiging ja op deze vraag. Een aantal gesprekspersonen wil wel meeliften c.q. mede-initiatiefnemer zijn als iemand anders zijn nek uitsteekt, dat wil zeggen als andere partijen de risico s op zich nemen. Voor hen hangt het af van de businesscase die er onder ligt. Als er iets geweldigs gerealiseerd wordt, kan het mogelijk interessant zijn om mede-initiatiefnemer te zijn. Zelf neem ik geen initiatieven op dit moment, de tijd dat wil zeggen het economisch klimaat is er niet naar. Er is één partij met een idee (aquarium) voor de informatievoorziening bij de toekomstige Vismigratierivier, mits overheden de voorbereidingskosten op zich nemen en substantieel willen investeren in de realisatiekosten. Daarnaast wil hij zijn handen vrij hebben ten aanzien van het concept tenzij de overheden ook in de exploitatie willen bijdragen. Een ontwikkelaar in de industrie van dagattracties zegt geen investeerders te kennen die bereid zouden zijn om op commerciële basis risicodragend te participeren in een dergelijk initiatief. Volgens hem is er onvoldoende markt voor het exploiteren van een educatieve dagattractie die een investering vergt van enkele tientallen miljoenen. Hetzelfde geldt voor een combinatie met andere grootschalige accommodaties, zoals een hotel of een groter (weg)restaurant. Overwegingen hierbij zijn het korte seizoen (in het winterseizoen verwacht men geen publiek), de geringe bevolkingsomvang binnen de invloedssfeer van de attractie, de te geringe verkeersdrukte op de Afsluitdijk en de huidige economische crisis. Er is één partij die een kant-en-klaar plan heeft liggen voor een initiatief op Kornwerderzand. Hij wil hier voor eigen rekening en risico een combinatie beginnen van horeca en informatiecentrum. Te beginnen met de horeca, dit is zijn cash cow. Vervolgens wil hij op basis van de gerealiseerde cash flow bezien of nieuwe investeringen mogelijk zijn. Deze redenering vanuit een groeimodel komt ook bij andere partijen naar voren. Zij zijn echter minder ver in de financiering van hun plannen. De plannen en ideeën waar het hier om gaat betreffen een investering van ca à tot maximaal 3 à 5 miljoen. Daarnaast zijn er huidige ondernemers die plannen hebben om hun bedrijf op of aan de Afsluitdijk uit te breiden en/of van een kwaliteitsverbetering te voorzien. Soms gedacht vanuit een groeimodel, een andere ondernemer heeft een omvangrijk plan liggen voor een combinatie horeca en informatievoorziening. De investeringskracht achter dit laatste plan moet bij externe financiers vandaan komen. Op dit moment is duidelijk dat er onvoldoende vertrouwen is in de winstgevendheid van een grootschalige attractie op de Afsluitdijk. De bezoekersaantallen van bij het Monument worden voor kennisgeving aangenomen. Een cruciale vraag is welk percentage van deze bezoekers daadwerkelijk bereid is om te betalen voor een educatieve dagattractie. Een ontwikkelaar van dagattracties verwoordt het als volgt: Wij geloven niet dat er ooit voldoende bezoekers zullen komen om geld te betalen voor een grootschalige educatieve dagattractie. Slechts een fractie van de à bezoekers bij het Monument zal de noodzakelijke entree betalen. De Afsluitdijk is qua gevoel toch wel een paar tandjes minder dan bijvoorbeeld de Niagara Falls. Ook als het Werelderfgoed Wadden erbij wordt betrokken. 9

10 Risicodragend participeren? Een laatste punt is dat de marktpartijen wat terughoudend zijn geworden vanwege het voortijdig beeindigen van de participatieve verkenning. Hier is veel tijd en geld in gestoken door marktpartijen. In 2007 is deze verkenning eenzijdig afgeblazen door het toenmalige Ministerie van V&W. De partijen met grootschalige plannen moeten nog investeerders zoeken of zeggen te beschikken over een netwerk aan investeerders. Deze grootschalige plannen variëren van miljoen tot miljoen. In deze laatste situatie komt het erop neer dat men van de overheid verwacht dat die het overgrote deel van de investeringen op zich neemt (Waddenfonds, NUON gelden etc.) en/of leningen verstrekt tegen een lage rente. Als laatste moet opgemerkt worden dat externe partijen zich afvragen wat hun mogelijkheden zijn bij het Monument gezien het feit dat hier net een nieuwe ondernemer zit met een langjarig contract. Op dit moment is er nauwelijks interesse bij de geconsulteerde marktpartijen om, samen met overheden, substantieel te participeren in omvangrijke risicodragende investeringen in een educatieve dagattractie op de Afsluitdijk. Er is hier volgens hen onvoldoende markt voor. Wel zijn er ideeën en plannen, soms heel vergaande plannen, die grote investeringen vergen, variërend van miljoen tot miljoen. Waar de financiering voor deze plannen vandaan moet komen is onduidelijk, behalve dat men een groot en soms volledig beroep op de overheid wil doen. Eigen investeringskracht is onduidelijk of niet aanwezig. Een voorbeeld is het plan tot upgrading van het Monument en zijn omgeving. Voor kleinere, meer overzienbare investeringen in informatievoorziening is wel belangstelling, voornamelijk bij huidige ondernemers in het kader van uitbreiding en/of kwaliteitsverbetering. Voor Kornwerderzand ligt er een dergelijk kant-en-klaar plan, dat vanuit een groeimodel min of meer financieringsklaar is. Een ander plan bij Kornwerderzand sluit aan bij de Vismigratierivier. Hier wil een ondernemer onder voorwaarden (substantiële bijdrage overheden) risicodragend in participeren. 10

11 Waar moet de attractie aan voldoen? 3 Waar moet de attractie aan voldoen? Waar moet een educatieve attractie naar uw mening aan voldoen? En voor welke doelgroep(en) is deze attractie interessant? Deze vraag gaat over het concept van een mogelijke attractie. Belangrijke overwegingen zijn: De inhoud van het gebodene (conceptuele dragers) De verdienmogelijkheden (commerciële dragers) Doelgroepen (aantal, verblijfsduur, kenmerken) 3.1 Conceptuele dragers In elk vraaggesprek kwam het onderscheid tussen conceptuele dragers en commerciële dragers aan de orde. Soms expliciet, soms meer impliciet. Commerciële dragers zijn de elementen waarmee geld verdiend wordt, conceptuele dragers zijn de elementen die het gezicht c.q. het profiel van de attractie bepalen en uit dien hoofde wervingskracht naar de bezoekers in zich hebben. Bij een meerderheid van de gesprekspersonen is twijfel over de mate waarin het UNESCO Waddengebied past op de Afsluitdijk. Een uitzondering is de Waddenvereniging die in combinatie met de Vismigratierivier een Waddenbeleefcentrum wil realiseren. De andere partijen zijn van mening dat de Waddenbeleving op de Afsluitdijk zelf ver te zoeken is, wel zouden er mogelijkheden zijn op de halters en in Kornwerderzand. Over het algemeen is de opinie overheersend dat een educatieve dagattractie sterk gerelateerd moet zijn aan het gedachtengoed van de Afsluitdijk (strijd tegen het water, Hansje Brinker, Deltawerken, nieuwe kennis over dijkversterkingen, watertechnologie). Inhoudelijk noemt een aantal partijen een filmzaal (vgl. Normandië, Hardangervidda in Noorwegen) of een iets meer innovatieve en spectaculaire variant hierop. Er is een partij die geïnteresseerd is om een initiatief elders te koppelen aan de Afsluitdijk. Het gaat om een initiatief dat past bij de short stop doelgroep van het Monument. Wij denken aan een experience van ca. 15 minuten, bezoekers. Enkele partijen denken groter. Zij denken aan een drijvende attractie met parkeergelegenheid onder water, een soort aquarium of een integrale vernieuwing bij het Monument. De meest bescheiden partij in deze categorie denkt aan ca bezoekers. 11

12 Waar moet de attractie aan voldoen? 3.2 Commerciële dragers Best professional judgement Uit de probleemstellingen blijkt dat het in deze marktconsultatie niet ging om het inventariseren van doorwrochte plannen van ondernemers. Op conceptueel niveau zijn er wel plannen uitgewerkt, geen van de partijen beschikt op dit moment over een uitgewerkte business case die hun plannen financieel en markttechnisch onderbouwt. De navolgende opmerkingen zijn dan ook vooral gebaseerd op een eerste indruk die ondernemers hebben van het project en het gebied. Geen enkele gesprekspartner heeft een kant-en-klare businesscase liggen. Noem het maar best professional judgement. Wel valt op dat het project De Nieuwe Afsluitdijk nog nauwelijks bekend is in de markt. Twee partijen hebben echt grote investeringen voor ogen, in beide gevallen bij het Monument. Deze investeringen variëren van een totale upgrading van het Monument tot een drijvende attractie die iconisch en duurzaam is. Hier gaat het om plannen van miljoen, min of meer volledig te financieren door overheden. Een businesscase moet nog opgesteld worden. Ook zijn er marktpartijen die denken aan een beperktere eerste initiële investering van ca tot Deze partijen willen zo snel mogelijk geld verdienen om uit de gegenereerde cash flow de volgende fasen te kunnen financieren Horeca Vooral de horeca wordt genoemd als commerciële drager. In een aantal gevallen komen er zaken bij als excursies, tochten op het wad etc. Een eventuele entree varieert van gratis, ca. 5,- tot 12,50, meestal afhankelijk van de ambities en het beoogde investeringsniveau. Eén partij is helder in zijn uitspraken: Gratis entree, het moet een aandachttrekker zijn, het moet een zichtlocatie zijn die uitkijkt over zowel IJsselmeer als Waddenzee, behapbare afmetingen, met groeimogelijkheden, commerciële drager is de horeca met terras. De vraag die vaak aan de orde kwam luidt: ziet u het als een attractie met horeca erbij of een horeca met een attractie erbij? Ook hier verschillen de meningen. Voor een wegrestaurant is er te weinig verkeer op de Afsluitdijk: er is uitsluitend een rendabele exploitatie van een restaurant mogelijk als een te ontwikkelen attractie voldoende publiek trekt. Hetzelfde wordt gezegd over hotelkamers: Als er iets geweldigs gerealiseerd wordt, kan het mogelijk interessant zijn om mede-initiatiefnemer te zijn. Het economisch klimaat is er niet naar om op dit moment initiatief te nemen voor een hotel. Ook over het realiseren van mogelijkheden voor vergaderingen, bijeenkomsten, congressen etc. is men bijzonder sceptisch. Er zijn wel partijen die mogelijkheden zien, zowel bij Den Oever (filmzaal + horeca) als bij Kornwerderzand (soort paviljoen). In deze gevallen gaat het om horeca-initiatieven met een informatievoorziening als mogelijkheid om extra traffic te realiseren: horeca met een attractie erbij dus of een horeca die al een attractie op zich is. Deze gesprekspersonen hebben een groeimodel voor ogen met relatief bescheiden investeringen in de aanvangsfase. Een groeibriljant, die na gebleken succes verder uitgebouwd kan worden ( ) Er moet zo snel mogelijk geld verdiend worden. Uit de gegenereerde cash flow kunnen de volgende fasen (mede) gefinancierd worden. 12

13 Waar moet de attractie aan voldoen? Entree Over het vragen van entree voor een attractie zijn de meningen sterk verdeeld. De partijen die de horeca centraal zetten, gaan uit van gratis entree. Het is hen te doen om zoveel mogelijk traffic te genereren. Bij de andere partijen is de entree afhankelijk van het beoogde investeringsniveau, variërend van 5,- tot 12,50 (incl. BTW). Een ervaren exploitant van dagattracties benadrukt om met beide benen op de grond te blijven: Een educatieve attractie moet bescheiden zijn van opzet, niet meer dan 5,- entree, inclusief een kop Koffie. Er zijn ook marktpartijen die denken aan bezoekers, een entree van 4 á 5, totale inkomsten uit kaartverkoop van ca en een totale investering die niet boven de 3-5 miljoen uit mag komen. 3.3 Doelgroepen Regelmatig duikt het getal op van bezoeken aan het Monument. Dit getal dook voor het eerst op in het rapport Een dijk van een attractie (ANWB, Vandertuuk, 2006), op basis van een mondelinge mededeling van de voormalige uitbater van het restaurant. Sindsdien is dit aantal min of meer een eigen leven gaan leiden. Ook de huidige exploitant bevestigt dit aantal overigens. Veel gesprekspartners zetten vraagtekens bij dit aantal (gemiddeld 800 bezoekers per dag). Een kwart van deze bezoekers komt in het restaurant en/of de souvenirshop. Ook is er weinig duidelijkheid over het aantal bussen dat al dan niet opgenomen in de programma s van inkomende touroperators een bezoek aan het Monument brengt. Enkele gesprekspersonen zijn van mening dat een attractie op de Afsluitdijk aan moet sluiten bij het short stop karakter van het bezoek aan het Monument. Men denkt dan aan een voorziening met een verblijfsduur van minuten. Een niet te lange verblijfsduur, maximaal drie kwartier, met een filmzaal. Mensen moeten ook iets te doen hebben, iets interactiefs. De potentiële initiatiefnemers op Kornwerderzand en Den Oever hebben een bredere doelgroep voor ogen: toeristen, recreanten, omwonenden, forenzen, mensen op doorreis, fietsers, wandelaars, vissers, georganiseerde busreizigers (touroperators), werkers aan de Afsluitdijk en kite- en wind surfers. De MICE doelgroep (meetings, incentives, conferencing, exhibitions) wordt over het algemeen niet interessant gevonden, deels vanwege de economische crisis (congres- en vergadercentra hebben het moeilijk), deels vanwege de vrij perifere ligging van de Afsluitdijk. Een aantal gesprekspersonen acht ca betalende bezoekers haalbaar, maar dan moet er wel iets heel bijzonders staan. Op de vraag naar de kenmerken van een educatieve attractie op de Afsluitdijk komt een brede range van antwoorden: Er zijn grote ideeën die nog verder op realiteitsgehalte getoetst moeten worden. De middelgrote ideeën sluiten meestal aan bij het gedachtengoed van de Afsluitdijk en soms ook bij de Vismigratierivier. De meer bescheiden ideeën houden rekening met het short stop karakter van de huidige bezoekers bij het Monument, haken aan bij uitbreidingsplannen van huidige ondernemers of gaan uit van een groeimodel. Het is absoluut onduidelijk hoeveel bezoekers de Afsluitdijk nu echt trekt, welk percentage van deze bezoekers de beurs trekt voor een besteding en hoeveel bezoekers bereid zouden zijn om te betalen voor een educatieve attractie van enige omvang. De meeste marktpartijen zijn hier nogal sceptisch over. 13

14 Welke condities? 4 Welke condities? Onder welke condities bent u geïnteresseerd te participeren in deze educatieve attractie? In dit hoofdstuk gaan we in op de voorwaarden die door de marktpartijen genoemd zijn om mogelijk risicodragend te participeren in de realisatie en exploitatie van een educatieve dagattractie. De genoemde voorwaarden verwijzen naar de instrumenten die de overheden in handen hebben om een marktgericht beleid vorm te geven. Zoals het bedrijfsleven producten vermarkt op basis van een mix van product, promotie, prijs en distributie, heeft ook de overheid een eigen marketingmix: promotionele maatregelen, ruimtelijke maatregelen, organisatorische maatregelen en financiële maatregelen (PROF). Puntsgewijs geven we hieronder de voorwaarden weer die genoemd zijn. Promotionele voorwaarden Commerciële voorlichting bij het Monument mogelijk maken (RWS) Ruimtelijke voorwaarden Het moet een zichtlocatie zijn, niet verstopt onderaan de dijk Planologisch regelen, obstakelvrij maken Goede bereikbaarheid Voldoende parkeerplaatsen Organisatorische voorwaarden Niet wachten op de dijkverhogingswerkzaamheden, maar eerder beginnen Creëren van een vast aanspreekpunt bij zowel overheden als Rijkswaterstaat Duidelijkheid geven of fasering mogelijk is (groeimodel) Snelle vergunningen procedures Fryslân en Noord-Holland moeten één lijn trekken Financiële vooraarden Overheden meefinancieren Onrendabele top financieren, variërend van 60-70% tot 100% Lening sluiten bij Bank Nederlandse gemeenten Voorbereidingskosten voor rekening van de overheid Waddenvereniging participeert mee Als de overheid mede bepalend wil zijn in het inhoudelijke concept, dan ook bijdragen in de exploitatie 14

15 Welke condities? In een aantal gesprekken kwam aan de orde dat de overheden omzichtig moeten zijn met het verlenen van horecavergunningen. Er moet voorkomen worden dat twee vergelijkbare voorzieningen elkaar kapot concurreren. Als er nieuwe voorzieningen bij komen, dan zouden zij een nieuwe doelgroep moeten bedienen. Enkele partijen geven aan dat ze de beste ervaringen hebben met lokale exploitanten, mensen uit de regio met gevoel voor de Afsluitdijk. Alle partijen zijn van mening dat de overheden in belangrijke mate zullen moeten meefinancieren, variërend van onrendabele top wegwerken tot het op zich nemen van de totale investering. Zaken die veel genoemd zijn: snelheid maken, zorgen voor goede bereikbaarheid, een vast aanspreekpunt, voorbereidingskosten voor rekening van de overheid en substantieel meefinancieren in de investeringen (in aantal gevallen tot 100%) en een goede afstemming tussen de provincies Fryslân en Noord-Holland. 15

16 5 Locaties Welke locatie is volgens u het meest geschikt? De volgende locaties worden in de marktconsultatie genoemd als voorkeurslocatie (enkele partijen noemen meer dan één voorkeurslocatie): Den Oever Monument Breezanddijk Kornwerderzand Zurich 3 x 5 x 2 x 4 x 0 x Het Monument wordt het vaakst genoemd om de reden dat hier nu al de meeste traffic plaatsvindt, dat hier de Afsluitdijk-beleving het meest aanwezig is en dat deze locatie zich bewezen heeft als een plek waar mensen graag even stoppen. Vooral de partijen die groot- of middelschalige initiatieven voor ogen hebben, fixeren zich op deze locatie. Den Oever en Kornwerderzand worden genoemd door partijen die een informatievoorziening willen koppelen aan andere activiteiten. De redenen hiervoor zijn dat hier nog ruimte wordt gesignaleerd, dat men zich aan kan sluiten bij andere activiteiten, dat men de locatie goed kent en een goed gevoel bij deze locatie heeft en dat deze locatie een poortfunctie kan vervullen (één keer genoemd inzake Kornwerderzand). Daarnaast kiest de Waddenvereniging met haar Waddenbeleefcentrum eveneens voor Kornwerderzand, omdat dit de beste locatie is om de vismigratieverbinding tussen Waddenzee en IJsselmeer te realiseren. Breezanddijk wordt over het algemeen als te sfeerloos gezien (tankstation, verouderde camping en de toekomstige Blue Energy centrale). Eén partij noemt Breezanddijk, omdat hij een voorziening wil realiseren met een capaciteit voor twee bussen tegelijkertijd. Bussen kunnen hier keren. Het Monument wordt het meest genoemd als meest aantrekkelijke locatie. Zeker door commerciële partijen die redeneren vanuit de vraag. Kornwerderzand en Den Oever worden daarna het meest genoemd omdat daar al reuring is. Zurich is tijdens deze marktconsultatie niet genoemd (onbekend maakt onbemind?) en Breezanddijk heeft niet de beoogde look and feel. 16

17 Conclusies 6 Conclusies In de voorgaande hoofdstukken zijn de resultaten beschreven van een marktconsultatie die is uitgevoerd om te inventariseren of er onder diverse marktpartijen animo is voor een educatieve attractie op de Afsluitdijk en zo ja, aan welke randvoorwaarden en eisen deze moet voldoen. In dit hoofdstuk zetten we de conclusies uit de vorige hoofdstukken nog even op een rij. 6.1 Samen met overheden risicodragend participeren? Op dit moment is er nauwelijks interesse bij de geconsulteerde marktpartijen om, samen met overheden, substantieel te participeren in omvangrijke risicodragende investeringen in een educatieve dagattractie op de Afsluitdijk. De reden van dit geringe animo ligt minder bij de economische crisis dan bij de marktmogelijkheden. De gesprekspartners zien domweg geen rendement ontstaan uit grote investeringen in een educatieve dagattractie op de Afsluitdijk. Naar hun oordeel zijn de bevolkingsaantallen te dun, is het seizoen te kort, is de Afsluitdijk op dit moment te weinig aansprekend, de relatie met Werelderfgoed de Wadden moeilijk te leggen en is de omvang van het wegverkeer te gering. Tevens is men nogal sceptisch over de bezoekersaantallen. Het is onduidelijk of de cijfers over de bezoekersaantallen realistisch zijn. Wil men ondernemers overtuigen dat de Afsluitdijk potentie heeft op toeristisch-recreatief gebied, dan zullen er eerst betrouwbare, op onderzoek gebaseerde bezoekcijfers moeten komen. Wel zijn er ideeën en plannen, soms heel vergaande plannen, die grote investeringen vergen variërend van miljoen tot miljoen. Waar de financiering voor deze plannen vandaan moet komen is onduidelijk, behalve dat men een groot en soms volledig beroep op de overheid wil doen. Eigen investeringskracht is onduidelijk of niet aanwezig. Een voorbeeld is het plan tot upgrading van het Monument en zijn omgeving. Voor kleinere, meer overzienbare investeringen in informatievoorziening is wel belangstelling, voornamelijk bij huidige ondernemers in het kader van uitbreiding en/of kwaliteitsverbetering. Voor Kornwerderzand ligt er zo n kant-en-klaar plan dat vanuit een groeimodel min of meer financieringsklaar is. Een ander plan bij Kornwerderzand sluit aan bij de Vismigratierivier. Hier wil een ondernemer, onder voorwaarden (substantiële bijdrage overheden), risicodragend in participeren. Er zijn ook partijen met grootschalige plannen. Deze partijen zijn in te delen in twee categorieën: óf ze moeten nog financiers zoeken óf het is onduidelijk of hun investeringskracht matcht met hun grootschalige ideeën. 17

18 Conclusies 6.2 Kenmerken educatieve dagattractie? Op de vraag naar de kenmerken van een educatieve attractie op de Afsluitdijk komt een brede range van antwoorden: Er zijn grote ideeën die nog verder op realiteitsgehalte getoetst moeten worden. De middelgrote ideeën sluiten meestal aan bij het gedachtengoed van de Afsluitdijk en soms ook bij de Vismigratierivier. De meer bescheiden ideeën houden rekening met het short stop karakter van de huidige bezoekers bij het Monument, haken aan bij uitbreidingsplannen van huidige ondernemers of gaan uit van een groeimodel. Op conceptueel niveau zijn er wel plannen uitgewerkt, geen van de partijen beschikt op dit moment over een uitgewerkte business case die hun plannen financieel en markttechnisch onderbouwt. Het is absoluut onduidelijk hoeveel bezoekers de Afsluitdijk nu echt trekt, welk percentage van deze bezoekers de beurs trekt voor een besteding en hoeveel bezoekers bereid zouden zijn om te betalen voor een educatieve attractie van enige omvang. De meeste marktpartijen zijn hier nogal sceptisch over. 6.3 Welke voorwaarden? Alle partijen zijn van mening dat de overheden in belangrijke mate zullen moeten meefinancieren, variërend van onrendabele top wegwerken tot het op zich nemen van de totale investering. Zaken die veel genoemd zijn: snelheid maken, zorgen voor goede bereikbaarheid, een vast aanspreekpunt, voorbereidingskosten voor rekening van de overheid en substantieel meefinancieren in de investeringen (in aantal gevallen tot 100%) en een goede afstemming tussen de provincies Fryslân en Noord-Holland. 6.4 Welke locatie? Monument Het Monument is van nature de plek waar de geschiedenis van de dijk en het waterstaatkundige verhaal verteld kunnen worden. Hier kan informatie worden gegeven over het verleden, heden en toekomst van de Afsluitdijk. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze locatie het vaakst genoemd wordt als meest aantrekkelijke locatie, zeker door commerciële partijen die redeneren vanuit de vraag. De horeca in het Monument wordt gepacht door een nieuwe exploitant met een langlopend huurcontract. Een voorziening die ingaat op het ontstaan van heden, verleden en toekomst van de Afsluitdijk past heel goed bij het Monument. Er zijn partijen die een commerciële informatievoorziening aan de accommodatie kunnen toevoegen. Wellicht kan de expositie op de dijk hier ook nog een rol gaan vervullen. 18

19 Conclusies Kornwerderzand Na het Monument wordt Kornwerderzand het vaakst genoemd als interessante locatie. Hier heeft het Kazemattenmuseum een eigen plek op de dijk. Het Kazemattenmuseum is een succesvolle organisatie met een heldere propositie en betrokken vrijwilligers. Indien er een goede gezamenlijke marketing over de Afsluitdijk gevoerd wordt, kan het museum meer bezoekers trekken. Voor Kornwerderzand ligt een kant-en-klaar plan dat vanuit een groeimodel min of meer financieringsklaar is. Een ander plan bij Kornwerderzand sluit aan bij de Vismigratierivier. Hier wil een ondernemer onder voorwaarden (bijdrage overheden) risicodragend in participeren. Den Oever Net als Kornwerderzand is Den Oever een geheel eigen plek met een eigen uitstraling. Ook hier zijn partijen met concrete plannen voor de bunker en de carpoolplaats, deze plannen zijn nog niet verder uitgewerkt. Breezanddijk Breezanddijk is het hart van de Afsluitdijk. Op dit moment maakt het een wat onherbergzame indruk (camping, haven, benzinestation, bouwactiviteiten etc.). Geen van de partijen met investeringskracht noemt Breezanddijk als favoriete plek. Wellicht dient zich in de toekomst, als het economisch klimaat beter is, een investeerder aan met grootschalige plannen met (inter-)nationale allure. Op de korte termijn biedt Breezanddijk ruimte om festivals en evenementen te organiseren, zoals het evenement Leeghwater in Zurich Zurich is tijdens deze marktconsultatie niet genoemd. 19

20 Lessen uit de praktijk 7 Lessen uit de praktijk 7.1 Voorbeelden elders Om een goed advies te geven over een mogelijke attractie op de Afsluitdijk, is het goed om te kijken naar een aantal vergelijkbare voorbeelden uit de praktijk. Er zijn de laatste jaren verschillende attracties ontwikkeld. Sommige groeiden uit tot succesverhalen, maar andere initiatieven mislukten. Een aantal voorbeelden: Tabel 7.1. Positieve en minder geslaagde ontwikkelingen elders. Positieve ontwikkelingen Entree c.a. Niet geslaagde ontwikkelingen Entree c.a. Watersnoodmuseum op de plek waar het laatste dijkgat in 1953 gesloten is Aantal bezoekers per jaar: Gletsjer museum naast gletsjer in Noorwegen Aantal bezoekers per jaar: Bezoekerscentrum stoomgemaal Woudagemaal Aantal bezoekers per jaar: Experience op de plek van de landingen in Normandië Aantal bezoekers per jaar: Heineken Experience in oude brouwerij Aantal bezoekers per jaar: ,50 Een voetbal experience in Middelburg 15,- Haven experience midden in de stad Rotterdam. 8,- Ajax experience op het Rembrandtplein 8,- 16,- 17,50 17,50 17,50 Wat kunnen we uit bovenstaand overzicht leren? De succesvolle voorbeelden zijn opgenomen in de toeristische infrastructuur van de omgeving en maken hier inmiddels een logisch onderdeel van uit. Wat deze attracties gemeen hebben, is verbondenheid met de locatie en authenticiteit. Een Watersnoodmuseum op de plek waar de ramp zich daadwerkelijk heeft afgespeeld maakt indruk. Helemaal als de bezoeker midden in een caisson staat dat gebruikt is voor het sluiten van het laatste dijkgat. Hetzelfde geldt voor een gletsjermuseum pal naast een gletsjer en een Heineken Experience op de plek waar het bier oorspronkelijk werd gebrouwen. Deze attracties trekken voldoende bezoekers per jaar om rendabel te zijn. De Heineken Experience trekt voor 90% buitenlandse bezoekers. De niet geslaagde voorbeelden zijn alle mislukt en opgeheven. De exploitatie was gebaseerd op +/ bezoekers per jaar bij een gemiddelde toegangsprijs van 17,-. In de praktijk bleek dat het aantal bezoekers niet gehaald werd en de exploitatie niet sluitend te krijgen was. In alle gevallen waren enkele miljoenen gemoeid met de bouw van de attracties. 20

21 Lessen uit de praktijk Hoe is dit te verklaren? Een bezoeker ervaart heel snel of iets echt of nep is. De attracties die mislukten misten authenticiteit. Een voetbalexperience in Middelburg klopt niet met de verwachtingen van de bezoeker: er is geen aansprekende voetbalclub in Middelburg en het is geen stad die voetbalcultuur ademt. Een educatieve attractie gaat pas werken als deze direct gelinkt is aan de locatie waar het zich afspeelt: in dit geval een voetbalstadion. Een succesvol voorbeeld is het stadion van FC Barcelona. Bezoekers van het informatiecentrum bij dit stadion ervaren de magische locatie waar daadwerkelijk wedstrijden worden gespeeld en wanen zich één van de spelers als zij uit de catacomben het veld op stappen. Kortom, een succesvolle attractie heeft een duidelijk herkenbaar profiel en voldoet daardoor aan de verwachting van de bezoeker. Als we deze ervaringen van attracties elders projecteren op de Afsluitdijk kunnen we de volgende tussentijdse conclusie trekken: 1. Van de drie locaties op de Afsluitdijk worden met name het Monument en Kornwerderzand kansrijk geacht. Kornwerderzand en het Monument zijn allebei een authentieke plek. 2. Het Monument is de authentieke plek om het verhaal van de Afsluitdijk te vertellen. 3. Kornwerderzand is de authentieke plek om het verhaal van de oorlogsgeschiedenis te vertellen. 4. Nabij de Vismigratierivier zal in de toekomst een aantrekkelijke plek ontstaan om een attractie rondom het thema Wadden op te zetten. Uit voorbeelden elders in het land blijkt dat een informatiecentrum en/of educatieve attractie met het thema verleden, heden en toekomst van de Afsluitdijk op een authentieke locatie tussen de tot bezoekers zal trekken. Een thematische attractie nabij de Vismigratierivier heeft de potentie een bezoekersstroom te trekken van tot bezoekers. 7.2 Exploitatiekosten Hier maken we inzichtelijk wat globaal de exploitatiekosten zijn van een attractie op de Afsluitdijk. Deze overzichten zijn gebaseerd op jarenlange ervaring met het opzetten, inrichten en exploiteren van bezoekerscentra. Er zijn twee cases uitgewerkt: één case betreft het concentreren van activiteiten binnen één grotere, centrale attractie, de andere case betreft het toevoegen van een kleinere attractie aan de keten van attracties die nu al op de Afsluitdijk gevestigd zijn Ontwikkelen van een centrale attractie Een attractie op de Afsluitdijk kan volgens een aantal marktpartijen rekenen op ca tot maximaal bezoekers per jaar. Bij dit aantal bezoekers komen de exploitatiekosten op +/ ,- per jaar (excl. de afschrijving op investering). In onderstaand overzicht zijn onze ervaringen bij de Maeslantkering als uitgangspunt genomen. De betalende bezoeker krijgt altijd een rondleiding onder leiding van een gids. Het aantal bezoekers wat daar per jaar komt is van deze orde. Bij de Maeslantkering waren de kosten van het gebouw circa ,- (= m² BVO) en de kosten van de content ,-. Het is reëel om voor het gebouw (semipermanente bouw) een afschrijvingstermijn van 25 jaar aan te houden en voor de content een afschrijvingstermijn van 10 jaar. Op basis van deze uitgangspunten zou een toegangskaartje ongeveer 8,- gaan kosten indien de investeringen niet terugverdiend behoeven te worden en ongeveer 15,40 indien de initiële investeringen wel terugverdiend dienen te worden. In onderstaande tabel volgt een schatting van de toegangsprijs die geheven moet worden om een rendabele exploitatie mogelijk te maken. 21

22 Lessen uit de praktijk Tabel 7.2 Berekening toegangsprijs bij een grotere, centrale attractie op grond van te verwachten jaarlijkse kosten. bezoekers toegangsprijs toegangsprijs aantallen aantal FTE jaarlijkse kosten initiële investering excl initiële investering incl. initiële investering , , ,0000 8,75 15, , , ,0000 6,13 9, , , ,0000 4,53 6,39 Hierbij moet opgemerkt worden dat ervaren ondernemers het niet realistisch vinden uit te gaan van dit soort hoge bezoekersaantallen. Mensen zijn uitsluitend bereid deze bedragen te betalen als de attractie ook werkelijk iets te bieden heeft. Dit kan bereikt worden door verbondenheid met de locatie, een authentieke boodschap, het creeren van een niet te missen gevoel bij bezoekers. Daarbij verwachten bezoekers service, uitgebreide informatie, een mix van middelen (tekst, video, beeld) en kwaliteit. De kosten kunnen gedrukt worden door met vrijwilligers te werken. Een voorwaarde hiervoor is wel dat het bezoekerscentrum uit zichzelf aantrekkingskracht heeft op mogelijke vrijwilligers. Bijvoorbeeld omdat vrijwilligers persoonlijke geïnteresseerd zijn in het onderwerp of de werklocatie aantrekt. Het voorgaande bevestigt het gevoel van de marktpartijen dat een centrale attractie op de Afsluitdijk een groot financieel risico met zich meebrengt. Het is zogezegd alles of niets. Er is een grote investering nodig om de attractie te realiseren. Als het aantal bezoekers per jaar niet wordt gehaald of de toegangsprijs blijkt te hoog, wordt er verlies gedraaid Toevoegen van een kleinschalige attractie Een alternatief is om aan de huidige attracties een kleinere, onbemande of licht bemande attractie toe te voegen die rendabel is vanaf bezoekers per jaar. De kosten komen dan rond de ,- per jaar. Deze zijn eventueel op te brengen door een horecagelegenheid die de exploitatie erbij doet. De toegangsprijs ligt dan rond de 3,50. Een voorbeeld hiervan is een filmzaal met een exporuimte. De film start bijvoorbeeld elk half uur, kaartjes worden verkocht in een winkel of de horeca.. Tabel 7.3 Berekening toegangsprijs bij een kleinere attractie op grond van te verwachten jaarlijkse kosten. bezoekers toegangsprijs toegangsprijs aantallen aantal FTE jaarlijkse kosten initiële investering excl initiële investering incl. initiële investering , ,44 3,63 Een kleinschaligere attractie brengt een minder groot financieel risico met zich mee. Er is minder investering voor nodig en heeft minder bezoekers nodig om rendabel te zijn. 22

23 Eindconclusies 8 Eindconclusies 8.1 Wat zegt het consultatiedocument? Het is aan de overheden om de reacties op de marktconsultatie te analyseren. De uitkomsten zijn van invloed op de verdere besluitvorming over het project. In het bijzonder zal mede op basis van de uitkomsten beslist worden of het project zich leent voor een samenwerking met marktpartijen. En zo ja, met welk soort marktpartijen en onder welke vorm en voorwaarden. Indien een toekomstige samenwerking haalbaar lijkt, zullen de overheden een samenwerkingsstructuur uitwerken. Daarbij wordt aangeven welke functies ingevuld dienen te worden door de private partner, welke functionele eisen en randvoorwaarden gelden en welke bijdrage de opdrachtgever verwacht van de partner. Mochten de overheden voor deze formule kiezen, dan zullen zij daarna de partner kiezen. Deze keuze zal verlopen via een selectieprocedure die de beginselen van behoorlijk bestuur en de reglementering overheidsopdrachten respecteert. 8.2 Randvoorwaarden Het is van belang dat rekening wordt gehouden met andere initiatieven en projecten op of bij de Afsluitdijk. Het geheel moet elkaar versterken en de regio ten goede komen. De toekomstige attractie moet de onderlinge samenhang tussen de diverse activiteiten versterken. Op die manier vormt de Afsluitdijk een parelsnoer van toeristische voorzieningen in samenhang met de dorpen en steden rond het IJsselmeer. Een parelsnoer dat het bezoeken waard is. De onderlinge samenhang vergroot de aantrekkelijkheid van het totale aanbod. Op dit moment wordt er gewerkt aan een tijdelijke informatievoorziening. Op Kornwerderzand staat een goed bruikbare, maar verouderde tentoonstelling over de ontstaansgeschiedenis van de Afsluitdijk. Dit centrum voldoet niet aan de wensen voor het nieuwe informatiecentrum. Met de opening van een nieuwe educatieve toeristische attractie wordt het tijdelijke informatiecentrum beëindigd. 8.3 Advies Authenticiteit van de plek Een succesvolle attractie heeft een duidelijk herkenbaar profiel dat voldoet aan de verwachting van de bezoeker. Bovendien gaat een educatieve attractie pas werken als deze direct gelinkt is aan de locatie waar het zich afspeelt. Hoe meer een attractie te bieden heeft - door verbondenheid met de locatie, een authentieke boodschap, het creëren van een niet te missen gevoel bij bezoekers des te meer bezoekers bereid zijn om er voor te betalen. Hoe meer bezoekers betalen, des te hoger de verwachtingen omtrent service, uitgebreide informatie, een mix van middelen (tekst, video, beeld) en kwaliteit. 23