ONTWERPEN EVALUATIEFASE

Transcriptie

1 MARC ENGELEN (22/06/2008) ONTWERPEN EVALUATIEFASE Onderzoeksresultaten Het is eind juni en ik heb mijn lessenreeks uitgevoerd. Daarbij heb ik geen problemen ondervonden. De leerlingen van de 5 de klas van het Vossiusgymnasium hebben goed meegewerkt. Inmiddels hebben zij de module over de Verzuiling afgerond. En dus is het tijd om de resultaten van mijn ontwerp op een rijtje te zetten en te evalueren. De bedoeling van mijn ontwerp was om te kijken of de twaalf leerlingen uit de 5 e klas van het Vossius Gymnasium met de leerstijl dromen/observeren, effectief zouden leren aan de hand van een, door mij ontworpen, lessenreeks die past bij hun leerstijl. In feite heb ik drie maatstaven waaraan ik het resultaat van mijn lessenreeks kan afmeten. De toetsresultaten van de leerlingen, de motivatietests die ik ze heb laten doen en tot slot mijn eigen observaties. De laatste zijn natuurlijk subjectief maar gezien het feit dat ik bij de uitvoering van mijn ontwerp intensief contact heb gehad met de leerlingen, toch van waarde voor een eindoordeel. Laat mij beginnen met de toetsresultaten. Ik heb de toetscijfers van de leerlingen die zij voor de module over de Verzuiling hebben gehaald, vergeleken met hun cijfers voor de module over China die daaraan voorafging. Beide modules heb ik met de klas behandeld. Het blok over China werd echter nog in sterke mate gestuurd door Joke Hurkmans, de docent die normaliter lesgeeft aan deze klas. Zij was altijd aanwezig bij de lessen en vertelde mij steeds wat ik moest uitleggen aan de leerlingen. Dit in tegenstelling tot het blok over de Verzuiling waarin ik alle vrijheid kreeg om mijn ontwerp uit te voeren. Het leek mij daarom zinvol om de toetsresultaten van de leerlingen voor beide modules te analyseren. De cijfers zouden mij een indicatie moeten kunnen geven van de effecten van mijn lessenreeks op de leerprestaties van de leerlingen. In eerste instantie stelden de toetsresultaten mij teleur (zie de cijfers op de volgende pagina). De dromers hadden over het algemeen minder mooie cijfers gehaald voor de toets over de Verzuiling dan voor die over China. Om precies te zijn, waren er negen van de twaalf qua cijfer op achteruitgegaan. Maar inmiddels ben ik positiever gestemd over dit resultaat.

2 Als ik namelijk de toetsen met elkaar vergelijk kan ik niet anders dan concluderen dat de toets over China veel eenvoudiger was dan die over de Verzuiling. In deze eerste toets staan namelijk veel meer dan in de toets over de Verzuiling reproductievragen die een leerling die goed heeft opgelet tijdens de les en goed geleerd heeft, gemakkelijk moet kunnen beantwoorden. Daarbij moet ik opmerken dat ik persoonlijk qua leerstijl een denker/theoreticus ben en dat reproductievragen denkers goed liggen. Terugkijkend op de module over China besef ik dat ik daarom zeer frequent ben ingegaan op reproductievragen. En ik ben er van overtuigd dat de dromers, die over het algemeen weinig ophebben met reproductievragen, daarom deze vragen makkelijk konden beantwoorden. In de toets over de Verzuiling stond echter een groter aantal vragen die méér van de leerlingen vergen, die hen uitdagen tot het leggen van verbanden tussen verschillende historische ontwikkelingen en hen ertoe aanzetten om zich in te leven in het verleden. En op deze pittige vragen hebben de leerlingen over het algemeen goede antwoorden gegeven. Antwoorden waaraan ik kan aflezen dat mijn lessenreeks een positieve bijdrage heeft geleverd aan hun leerproces. Maar hierover later meer. Laat mij eerst de toetscijfers van de dromers en enkele van de pittige vragen vermelden. Leerlingen. China Verzuiling met de leerstijl dromen Krista 7,5 7,8 George 5,6 5,8 Eyal 5,7 7,2 Renetta 9,2 7,4 Sonia 8,8 6,2 Annerose 8,7 7 Lotte 7,9 5,6 Yäel 6,2 4,2 Sarah 7,9 5,8 Shira 8,3 7,8 Wouter 8,1 6,6 Anne 9 8,4 Dit zijn de cijfers die de dromers voor de module over China en voor de module over de Verzuiling hebben gehaald. De leerlingen die in het rood staan vermeld zijn er qua cijfer op achteruitgegaan. Dat zijn er negen van de twaalf! Enkele vragen uit de toets over de Verzuiling: - Verklaar waarom de doorbraak in 1945 niet is gelukt, maar waarom de kansen keren tijdens de jaren 60. [Gaat over de doorbraakgedachte, het doorbreken van de zuilen!]

3 - De Nederlandse regering heeft in de jaren 30 een wet ingevoerd die gehuwde vrouwen verbood betaald werk te verrichten. Met welke argumenten zou men dit toentertijd verdedigd hebben? - Verdedig en weerleg de volgende stelling: Het op de markt brengen van de anticonceptiepil heeft de emancipatie van de vrouw bevorderd. - Zie de bron op de volgende pagina. De tekenaar Behrendt heeft de oudere generatie een uitdrukkingsmiddel gegeven dat in die tijd in feite niet bij haar paste. Leg dat uit. Aan de hand van de antwoorden van de leerlingen met de leerstijl dromen op de vragen die zojuist de revue zijn gepasseerd, kan ik concluderen dat mijn lessenreeks een positieve uitwerking heeft gehad op het leerproces van deze leerlingen. De antwoorden van de dromers zijn namelijk over het algemeen juist en getuigen van een goede beheersing van de lesstof. De leerlingen leggen vaak correcte verbanden tussen historische ontwikkelingen en kunnen zich goed inleven in het verleden. Zo konden bijna alle dromers naar aanleiding van de cartoon die hierboven staat weergegeven, uitgebreid uitleg geven over de jaren zestig en de verschillen die er toen bestonden tussen de jeugd en de oudere generatie. Ook hadden ze goed

4 begrepen dat het protesteren met protestborden niet bij de oudere maar juist bij de jongere generatie paste. De gesprekken die we in de klas hadden gevoerd aan de hand van beeld- en tekstfragmenten over de jeugdculturen van de jaren zestig, hadden zij duidelijk goed onthouden. Mijn lessenreeks was erop gericht om de dromers zich de lesstof eigen te laten op een manier die bij hun leerstijl past. Het feit dat er in de toets over de Verzuiling veel moeilijke vragen stonden en deze vragen door de dromers over het algemeen goed zijn beantwoord, is voor mij één van de redenen om te concluderen dat deze leerlingen dankzij mijn lessenreeks effectief hebben geleerd. Daar moet ik echter wel een kanttekening bij plaatsen. Terugkijkend, vind ik namelijk dat het lesontwerp niet altijd goed aansluit bij de leerstijl van de dromers. Dat komt omdat ik op sommige plaatsen mijn eigen leerstijl (denker/theoreticus) niet los heb kunnen laten. Dat blijkt wel uit mijn lesmodellen. De meeste van de leeractiviteiten die ik daarin noem, zijn volgens mij denkers- en géén dromeropdrachten. Hieronder heb ik een aantal van deze activiteiten op een rijtje gezet. Gelukkig sluit de wijze waarop ik deze activiteiten verderop in mijn lesmodellen heb uitgewerkt wél weer aan bij de leerstijl van de dromer. Hierdoor is de schade beperkt gebleven en hebben de leerlingen toch veel dromersopdrachten uitgevoerd. Maar het is opvallend dat ik mijn persoonlijke leerstijl moeilijk kan loslaten en ook in de uitvoering van mijn lessenreeks zal ik daarom ongetwijfeld niet altijd in lijn met de leerstijl van de dromers hebben gehandeld. Had ik dat wél gedaan dan had ik met mijn lesontwerp zeker nog betere resultaten geboekt. Enkele leeractiviteiten uit mijn lesmodellen De leerlingen onderscheiden de verschillende kenmerken van de zuilen en discussiëren hierover met de docent. (Dit is duidelijk meer een denkersopdracht dan een dromersopdracht omdat de leerlingen aan de hand ervan de zuilen gaan analyseren, vervolgens hun conclusies gaan overdenken) De leerlingen proberen de kenmerken van de Verzuiling in de jaren 50 en begin jaren 60 die in de reader worden genoemd, in de film te herkennen. (Dit is meer een denkersopdracht omdat het de leerlingen uitdaagt om na te denken over verbanden tussen hetgeen ze in de reader over de Verzuiling lezen en hetgeen ze er in de film over zien. De leerlingen verkennen aan de hand van tekstfragment 1 uit De eeuw van mijn vader van Geert Mak (1999) welke oorzaken er ten grondslag lagen aan de Ontzuiling. (Ook dit is mijns inziens primair een denkersopdracht omdat de leerlingen een tekst moeten analyseren en moeten nadenken over een verklaring voor een historische ontwikkeling, de Ontzuiling)

5 Maar ondanks het feit dat ik de leeractiviteiten in mijn lesmodellen vaak op een manier heb geformuleerd die past bij de denker/theoreticus en niet bij de dromer/observeerder, is de uiteindelijke uitvoering vaak wél passend bij de leerstijl van de dromer. Zo wordt de leerstof bij de tweede van de zojuist genoemde leeractiviteiten (De leerlingen proberen de kenmerken van de Verzuiling in de jaren 50 en begin jaren 60 die in de reader worden genoemd in de film, te herkennen) visueel gepresenteerd, passeren in deze film jongeren de revue met verschillende visies op het leven de revue en krijgen de leerlingen uiteindelijk de tijd de impressies van de film te verwerken. Ik heb echter ook nog andere argumenten om tot de conclusie te komen dat de dromers dankzij mijn lessenreeks effectief hebben geleerd. Een tweede argument is dat de motivatietests die ik de leerlingen heb laten doen, uitwijzen dat de interesse en de wil om zich in te zetten voor het vak geschiedenis bij de dromers is toegenomen. Zie de resultaten van de motivatietests op de volgende pagina! Resultaat motivatietest 1 (afgenomen voor aanvang van mijn lessenreeks): 1 Plezier 25,1 Angst en 2 moeilijkheid 26,9 3 Inzet en interesse 17,2 4 Nut en relevantie 24,6 Plezier Angst en moeilijkheid Inzet en interesse Nut en relevantie

6 Resultaat motivatietest 2 (afgenomen na afloop van mijn lessenreeks): 1 Plezier 25,6 Angst en 2 moeilijkheid 17,1 3 Inzet en interesse 21,3 4 Nut en relevantie 20,4 Plezier Angst en moeilijkheid Inzet en interesse Nut en relevantie De score bij subschaal 1 Plezier is dus min of meer gelijk gebleven, die van subschaal 2 Angst en Moeilijkheid is gedaald, die van subschaal 3 Inzet en interesse is flink gestegen en de score bij subschaal 4 Nut en relevantie is licht afgenomen. Hoe moet ik de uitkomst van de motivatietests nu interpreteren? Ik denk dat ik niet ontevreden mag zijn met dit resultaat. De leerlingen volgden met veel animo de geschiedenislessen en dat is zo gebleven. Ik weet dat hun geschiedenisdocente Joke Hurkmans altijd met veel Amsterdamse humor lesgeeft en dat de leerlingen flink gelachen hebben bij bepaalde onderdelen van mijn lessenreeks (daarover later meer), en ik denk dat dit in niet onbelangrijke mate de hoge score bij deze eerste subschaal heeft bepaald. Dat de score bij subschaal 2 Angst en moeilijkheid is gedaald, heeft mij verrast en vind ik jammer. Ik denk dat het thema van de laatste module de belangrijkste verklaring hiervoor is. De leerlingen hebben meerdere malen te kennen gegeven de Verzuiling een veel moeilijker thema te vinden dan China. In retrospect denk ik dat ik in mijn lessenreeks meer rekening had kunnen houden met dit aspect van motivatie. Dat geldt overigens ook voor subschaal 4 Nut en relevantie. De score hierbij is een beetje afgenomen en ik denk dat ik in mijn lessen ook meer in had kunnen gaan op het nut van het behandelen van het thema Verzuiling.

7 Desalniettemin ben ik tevreden over de uitkomst van de motivatietest. De score bij subschaal 3 Inzet en interesse is namelijk aanzienlijk gestegen en het je willen inzetten voor en geïnteresseerd zijn in de lesstof, leidt tot effectief leren. Wanneer de inzet en interesse van de leerlingen voor het vak groot is en zij dus het vak niet volgen omdat het moet maar omdat zij dat zelf willen (zelfwerkzaamheid), zullen zij de lesstof beter verwerken. De eisen van de docent komen dan namelijk overeen met de wensen van de leerlingen. Net als de docent willen zij met de lesstof aan de gang gaan. 1 Overigens is de score bij de tweede subschaal Angst en moeilijkheid volgens mij niet alleen sterk gedaald omdat het thema Verzuiling door de leerlingen moeilijker werd gevonden dan het thema China. Ook het feit dat Joke en ik op verschillende manieren les hebben gegeven moet hierop van invloed zijn geweest. Joke geeft voornamelijk op een klassieke manier les; de leerlingen hebben het boek of de reader voor zich en Joke legt uit. Bij de module over China heb ik nog op dezelfde wijze lesgegeven maar mijn lessen over de Verzuiling waren anders. Aan de hand van mijn lessenreeks hebben de leerlingen op uiteenlopende manieren geleerd en ik denk dat ook dit tot de daling van de score voor angst en moeilijkheid heeft geleid. Bij Joke wisten de leerlingen wat zij konden verwachten en bij mij niet. Maar de conclusie dat de leerlingen zich tijdens de uitvoering van mijn lessenreeks in toenemende mate wilden inzetten voor en geïnteresseerd waren in het thema Verzuiling en daardoor effectief hebben geleerd, is niet alleen voortgekomen uit de motivatietests. Ook mijn eigen observaties liggen hieraan ten grondslag. Ik heb namelijk gemerkt dat heel enthousiast en geïnteresseerd werd gereageerd op de activiteiten en op het materiaal uit mijn lessenreeks. Het mooiste voorbeeld hiervan was de reactie van de leerlingen op het fragment dat ik had gekozen uit de film Mensen van morgen van Kees Brusse uit 1964 en de daarbij behorende vragenlijst. Ze vonden de jongeren uit de film zo grappig en apart dat zij vanaf het moment dat zij het fragment hadden bekeken, heel veel interessante en relevante vragen gingen stellen over de historische context waarin deze jongeren leefden. Aan de module over China hebben ze ook met veel interesse en enthousiasme meegedaan (vooral omdat ze dit thema zo actueel vonden) maar nooit waren ze uit zichzelf veel vragen gaan stellen en op eigen initiatief meer over dit thema gaan uitzoeken. Nu deden ze dat dus wel. Maar niet alleen bij het fragment uit de film van Kees Brusse, ook op andere momenten reageerden de leerlingen erg geïnteresseerd. Ondanks het feit dat mijn lessenreeks op sommige momenten niet geheel 1 Boekaerts, M. (2005) Motivatie om te leren. (vert) Educational Practices Series, 10

8 aansloot bij de leerstijl van de dromers, omdat er bijvoorbeeld een denkers- en geen dromersopdracht in zat, mag ik de reeks wel een succes noemen. Ik heb meerdere keren het gevoel gehad dat ik inderdaad een gevoelige snaar raakte bij de dromers en ik ze daardoor goed aan het werk kreeg. Daarom denk ik dat de leerlingen met de leerstijl dromen uit de 5 de klas van het Vossius Gymnasium aan de hand van mijn lessenreeks effectief hebben geleerd. Conclusie Volgens mij is mijn ontwerp dus goed maar zou het duidelijk nog beter kunnen. Laat mij beginnen met de goede kanten van mijn lesontwerp. Doordat de lessenreeks op veel momenten aansluit bij de leerstijl van de dromer/observeerder, raken de leerlingen met deze leerstijl geïnteresseerd in het vak geschiedenis, wordt hun zelfwerkzaamheid groter en gaan zij vooral daardoor effectief leren. Als ik terugkijk op de afgelopen modules over China en over de Verzuiling dan zie ik dat de leerlingen bij de eerste passiever waren. Meestal legde ik de leerlingen uit wat zij moesten weten, zij maakten ondertussen aantekeningen en leerden de stof vervolgens uit hun hoofd. Op die manier waren zelfs de vragen uit de toets over China waarbij de leerlingen verbanden moesten leggen of zich moesten inleven, reproductievragen. Ik had het ze immers allemaal precies aangegeven. Dat was bij de Verzuiling anders. Doordat de leerlingen aan de hand van beeldfragmenten met vragenlijsten, van tekstfragmenten of van een opdracht vaak zelf onderzoek deden naar de Verzuiling, zijn zij extra actief geworden en hebben zij zich de lesstof beter eigen gemaakt. Bij dit alles moet ik echter wel een paar kanttekeningen plaatsen. Zo ben ik er bij het ontwerpen van mijn lessenreeks niet geheel in geslaagd mijn eigen leerstijl (denker/theoreticus) los te laten. Er zitten in mijn lessen enkele denkersopdrachten en dat was niet de bedoeling. Ik denk daarom dat ik nog meer uit mijn lessenreeks had kunnen halen. Dat wanneer ik in een eerder stadium had gezien dat sommige opdrachten niet goed aansloten bij de leerstijl van de dromer en ik deze zou hebben aangepast, de dromers nog effectiever zouden hebben geleerd. Tevens vind ik dat mijn lessen teveel inlevingsopdrachten bevatten. Een dromer wil graag uitgedaagd worden om zich in te leven maar dat is zeker niet het enige. Wat ik vooral mis in mijn lessenreeks zijn mogelijkheden voor de dromer om gedachten uit te wisselen en geconfronteerd te worden met verschillende visies op historische ontwikkelingen. Ook dit

9 past bij zijn leerstijl en wanneer ik dit meer in de lessen zou hebben verwerkt, waren de scores van subschaal 2 Angst en moeilijkheid en 4 Nut en relevantie van de motivatietests wellicht beter uitgevallen. Dan waren de leerlingen nog gemotiveerder geweest en hadden zij zich met nog meer enthousiasme gebogen over de lesstof. Maar ondanks dat vind dat ik al redelijk veel heb bereikt. De dromers hebben, doordat veel lesactiviteiten toch goed aansloten bij hun leerstijl, actief deelgenomen aan de lessen en effectief geleerd. Het heeft geleid tot goede antwoorden op moeilijke vragen uit een toets die over het algemeen goed is gemaakt. Een andere en laatste reden om tevreden te zijn over mijn lessenreeks is dat het voor mij persoonlijk een goede oefening is geweest om lesactiviteiten te bedenken die aansluiten bij de leerstijlen van de leerlingen. Bovendien heb ik zo zelf kunnen ervaren of het nut heeft om rekening te houden met deze leerstijlen. Voorheen leek het mij erg moeilijk om de lessen uitdagend te maken voor bijvoorbeeld de dromer/observeerder en was ik enigszins sceptisch over het nut hiervan. Nu begrijp ik beter hoe je dit kunt aanpakken en ben ik ervan overtuigd dat het een positief effect kan hebben op de leerprestaties van leerlingen.