Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur
|
|
- Juliana van den Brink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Hoewel kinderen die leren praten geen moeite lijken te doen om de regels van hun moedertaal te ontdekken, maken ze na verloop van tijd toch grammaticale zinnen. Ze leren de regels blijkbaar zonder ernaar te zoeken. Gelukkig maar, want de meeste volwassenen zijn ook niet in staat om ze te uit te leggen hoe een goede zin gevormd wordt. Het leren van regelmatigheden zonder dit van plan te zijn en zonder zich volledig bewust te worden van wat men leert, wordt impliciet leren genoemd. Het proces is in principe geschikt voor allerlei patronen: van motorische vaardigheden tot sociale omgangsregels. In het psychologisch laboratorium wordt impliciet leren sinds de jaren 60 bestudeerd. In een veelgebruikte onderzoeksopzet, die ook in dit proefschrift is toegepast, krijgen proefpersonen zinnen van betekenisloze elementen te zien, die gemaakt zijn volgens een kunstmatige grammatica. Meestal krijgen ze de opdracht om de zinnen te onthouden voor een latere geheugentest. In de testfase krijgen ze echter alleen maar nieuwe zinnen. Ze worden geïnformeerd dat de eerder vertoonde zinnen gegenereerd waren door een kunstmatige grammatica. Vervolgens moeten ze voor elke nieuwe zin zeggen of die grammaticaal is of niet. Over het algemeen wordt 60 à 70% van de zinnen correct beoordeeld. Aangezien dit meer is dan je zou verwachten als de proefpersonen zouden gokken, moeten ze iets over de grammatica geleerd hebben. Wat ze precies geleerd hebben - abstracte regels of veel voorkomende groepjes van zinselementen - is een belangrijke vraag in het onderzoek naar impliciet leren. Andere controversiële kwesties zijn in hoeverre de opgedane kennis inderdaad onbewust is en wat voor proces er aan impliciet leren ten grondslag ligt. Dit proefschrift heeft vooral betrekking op die laatste vraag. Er zijn in de literatuur twee visies op het proces van impliciet leren. In de eerste visie is impliciet leren een proces dat automatisch verloopt. Als mensen een aantal voorbeelden van een patroon waarnemen, dan zullen ze onvermijdelijk het onderliggende patroon oppikken (Reber, 1989). In tegenstelling tot doelbewust (expliciet) leren, is het impliciete leerproces niet selectief: alle regelmatigheden in de omgeving worden geregistreerd (Hayes & Broadbent, 1988). Bovendien is impliciet 133
2 leren robuuster. Het is een zeer basaal proces dat niet afhangt van iemands leeftijd of intelligentie (Reber, 1992). In de tweede visie is impliciet leren een verschijnsel dat zich voordoet wanneer voorbeelden van een patroon (in een test situatie) opnieuw op dezelfde manier verwerkt worden als in een eerdere (leer) situatie. Hoe de voorbeelden in elke situatie verwerkt worden, is afhankelijk van waar men precies aandacht aan besteedt (Wright & Whittlesea, 1998). Als een bepaalde regelmatigheid niet verwerkt wordt, dan wordt die ook niet geleerd. Impliciet leren is in deze visie dus selectief en toevallig, aangezien in elke situatie talloze aspecten de aandacht kunnen trekken. De selectiviteit en de voorspelbaarheid van impliciet leren worden in dit proefschrift onderzocht. In Hoofdstuk 2 wordt onderzocht hoe impliciet en expliciet leren beïnvloed worden door de complexiteit van het te leren patroon. De visie dat bij impliciet leren alle regelmatigheden in de omgeving automatisch geregistreerd worden, voorspelt dat deze vorm van leren niet gehinderd wordt door toegenomen complexiteit. Expliciet leren daarentegen zou steeds minder effectief zijn naarmate de patronen complexer worden. Om deze voorspelling te testen werden tien kunstmatige grammatica s van uiteenlopende complexiteit gebruikt. Elke proefpersoon kreeg zinnen van een van deze grammatica s te zien. Sommigen kregen de opdracht om ze te onthouden, anderen moesten uitzoeken aan welke regels ze voldeden. Over het algemeen waren proefpersonen die de zinnen moesten onthouden beter in staat om nieuwe grammaticale zinnen van ongrammaticale te onderscheiden dan proefpersonen die naar de regels gezocht hadden. Ze maakten echter steeds meer fouten naarmate de grammatica s complexer werden. Impliciet leren wordt dus gehinderd door toegenomen complexiteit, hetgeen in strijd is met de visie dat het een automatisch en aselectief proces is. Na deze eerste aanwijzing dat impliciet leren selectief is, wordt in Hoofdstuk 3 nader bekeken waar de selectie van regelmatigheden op gebaseerd is. De resultaten van onderzoek met een ander soort taak suggereren dat die regelmatigheden geleerd worden die mensen het meest tot nut zijn bij hun bezigheden van dat moment (Endo & Takeda, 2004). De reikwijdte van deze suggestie wordt verkend in twee experimenten, die moeten uitwijzen of selectie van de meest nuttige regelmatigheden ook optreedt bij impliciet leren van kunstmatige grammatica s. In Experiment 1 kregen de proefpersonen zinnen van twee kunstmatige grammatica s te zien. De zinnen van de ene grammatica verschenen links op het 134
3 computerscherm en de zinnen van de andere grammatica verschenen rechts. Hun taak was om steeds zowel de zin te onthouden als de kant van het scherm waar die verscheen. De taak werd vergemakkelijkt doordat de linker en de rechter grammatica verschillende volgordes voor de elementen in de zin voorschreven. Sommige proefpersonen konden daarnaast gebruik maken van een simpel en zeer nuttig kenmerk: de zinnen van één grammatica begonnen altijd met hetzelfde element. De resultaten lieten zien dat deze proefpersonen alleen het nuttige kenmerk leerden, al waren zij zich hier niet volledig van bewust. Zij leerden niets over de minder nuttige volgordes van de elementen, in tegenstelling tot proefpersonen die geen nuttiger kenmerk tot hun beschikking hadden. Experiment 2 liet zien dat het kenmerk geselecteerd werd omdat het nuttig was en niet omdat het opvallend was. De resultaten waren namelijk vergelijkbaar wanneer het tweede (in plaats van het eerste) element constant gehouden werd. Deze studie suggereert dat selectie voor impliciet leren in het algemeen gebaseerd is op het nut van de regelmatigheden voor de taak waar mensen mee bezig zijn. In Hoofdstuk 4 wordt dezelfde onderzoeksopzet gebruikt om te onderzoeken waarom mensen die de opdracht krijgen om naar regels van de grammatica te zoeken meestal niet meer leren dan mensen die niet eens weten dat de zinnen aan regels voldoen. Sommige proefpersonen moesten dezelfde taak uitvoeren als in Hoofdstuk 3. Andere proefpersonen kregen de opdracht om de regels voor de linker zinnen en de regels voor de rechter zinnen te ontdekken. Een derde groep proefpersonen kreeg de opdracht om naar specifieke regels te zoeken. Zij moesten ontdekken welke elementen elkaar in de linker zinnen mogen volgen en welke in de rechter. Deze laatste groep bleek beter in staat om nieuwe zinnen van de twee grammatica s van elkaar te onderscheiden dan de andere twee groepen. Dit wijst erop dat de standaard instructie om naar regels te zoeken te vaag is. In tegenstelling tot eerder onderzoek toont dit experiment aan dat het de moeite waard kan zijn om naar regels te zoeken, maar alleen als je weet wat voor regelmatigheden je kunt verwachten. In Hoofdstuk 5 wordt een mogelijke implicatie van de resultaten van Hoofdstuk 3 verder onderzocht. Als mensen alleen die regelmatigheden impliciet leren die het meest nuttig zijn voor de taak die ze vervullen, dan zou het nut van de regelmatigheden ook kunnen bepalen of het proces van impliciet leren al dan niet optreedt. In Experiment 1 werd een taak waarbij de regelmatigheden van een kunstmatige grammatica nuttig zijn vergeleken met twee taken waarbij de 135
4 regelmatigheden niet nuttig zijn. Alle proefpersonen moesten zinnen van nietbestaande woorden oplezen, die gepresenteerd werden als beschrijvingen van ijsjes. Daarbij moest één groep aangeven hoe lekker ze dachten dat het beschreven ijsje was. Voor een andere groep vertegenwoordigde elk nonwoord een bepaalde waarde. Zij moesten de prijs van het ijsje berekenen door deze waarden op te tellen. De regelmatigheden waren niet nuttig voor deze taken. De laatste groep kreeg de opdracht om de zinnen te onthouden, waarbij de grammaticale structuur wel nuttig is. Impliciet leren bleek alleen op te treden tijdens deze taak. Proefpersonen in Experiment 2 kregen bij elke zin drie ijsjes te zien en moesten raden welk van de drie de zin beschreef. Voor sommige proefpersonen stonden de nonwoorden voor ijsbolletjes van verschillende kleuren. De woordvolgorde was niet van belang om het juiste ijsje te kiezen. Voor andere proefpersonen stond één nonwoord voor extra groot en een ander voor met spikkels. Deze proefpersonen moesten uit de woordvolgorde afleiden welk bolletje extra groot was en welk bolletje spikkels had. Voor hen waren regelmatigheden in de woordvolgorde wel nuttig. Impliciet leren trad opnieuw alleen op wanneer de grammatica nuttig was voor de opdracht die de proefpersonen moesten uitvoeren. Experiment 3 toonde aan dat proefpersonen in de nuttige conditie van Experiment 2 kennis opdeden die deels onbewust was. In Hoofdstuk 6 werden de resultaten van Experiment 2 van het vorige hoofdstuk gerepliceerd bij volwassenen en kinderen van 10 en 11 jaar. De kinderen leerden echter wel minder dan de volwassenen. Ze hadden met name moeite om schendingen van subtiele regelmatigheden (tweede orde afhankelijkheden) te herkennen. Het verschil zou verklaard kunnen worden door de ontwikkeling van aandachts- en geheugenprocessen waar impliciet leren van afhankelijk is. Het valt echter niet uit te sluiten dat volwassenen extra kennis opdeden door impliciet leren te combineren met expliciet leren. Impliciet leren zou dan leeftijdsonafhankelijk zijn, maar wel beperkt tot simpele regelmatigheden. In Hoofdstuk 7 wordt onderzocht of het nadelige effect van complexiteit op impliciet leren van kunstmatige grammatica s teniet gedaan kan worden door de zinnen een betekenis te geven in een referentieveld. Voor sommige proefpersonen verwezen de zinnen van twee kunstmatige grammatica s naar treintjes. Elk wagonnetje werd beschreven door een groepje van twee of drie elementen, die voor kleuren en vormen stonden. Deze proefpersonen leerden meer regelmatigheden dan 136
5 proefpersonen die de zinnen moesten onthouden. Hun kennis was echter expliciet in plaats van impliciet. Bovendien waren proefpersonen die met de complexe grammatica werkten in beide groepen evenveel slechter in het onderscheiden van grammaticale en ongrammaticale zinnen dan proefpersonen die met de simpele grammatica werkten. Het toevoegen van een referentieveld leidt er dus niet toe dat impliciet leren niet meer gehinderd wordt door complexiteit. De bevindingen die in dit proefschrift gerapporteerd worden, zijn in strijd met de visie dat impliciet leren een aselectief en automatisch proces is. De resultaten van Hoofdstuk 2 en 4 impliceren dat niet alle regelmatigheden die in de omgeving aanwezig zijn impliciet geleerd worden. In Hoofdstuk 3 wordt direct aangetoond dat impliciet leren selectief is. De selectie was gebaseerd op het nut van de regelmatigheden voor de opdracht die de proefpersonen moesten uitvoeren. De resultaten van Hoofdstuk 5 en 6 laten zien dat impliciet leren niet automatisch optreedt wanneer mensen voorbeelden van een patroon waarnemen. De resultaten ondersteunen de visie dat een patroon alleen impliciet geleerd wordt als mensen er aandacht aan besteden. In dit proefschrift wordt echter geopperd dat het verschijnsel daardoor niet onvoorspelbaar wordt. De resultaten wijzen er namelijk op dat regelmatigheden vanzelf de aandacht trekken, wanneer ze nuttig zijn voor de taak die mensen uitvoeren op het moment dat ze voorbeelden van het patroon waarnemen. Voor deze laatste suggestie is nog meer bewijs nodig. Zo zou in toekomstige experimenten vooraf aangetoond moeten worden dat de regelmatigheden nuttig zijn voor de opdracht die de proefpersonen krijgen, bijvoorbeeld door te laten zien dat de taak makkelijker is met regelmatig materiaal dan met onregelmatig materiaal. Ook zou de algemene geldigheid van de huidige bevindingen getoetst moeten worden met andere methoden dan het leren van kunstmatige grammatica s. Een van de belangrijkste theoretische vragen voor toekomstig onderzoek is of impliciet leren beschouwd moet worden als een apart proces of als een bepaald samenspel van aandachts- en geheugenprocessen. Met de suggestie dat mensen impliciet leren om hun aandacht te richten op regelmatigheden die nuttig zijn voor hun huidige taak, en dat extra aandacht ertoe leidt dat deze regelmatigheden geleerd worden, biedt dit proefschrift een interessante hypothese voor dergelijk onderzoek. 137
6 138
hoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste
Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31633 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kant, Anne Marie van der Title: Neural correlates of vocal learning in songbirds
Nadere informatieHet belangrijkste doel van de studie in hoofdstuk 3 was om onafhankelijke effecten van visuele preview en spellinguitspraak op het leren spellen van
Samenvatting Het is niet eenvoudig om te leren spellen. Om een woord te kunnen spellen moet een ingewikkeld proces worden doorlopen. Als een kind een bepaald woord nooit eerder gelezen of gespeld heeft,
Nadere informatieSamenvatting. Synchronisatie met fractal ritmes: Complexiteit matching bij statistische structuur
Samenvatting Synchronisatie met fractal ritmes: Complexiteit matching bij statistische structuur De uitvoering van dagelijkse fysieke activiteiten is sterk variabel. Deze variabiliteit kan worden beschreven
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieSamenvatting. Audiovisuele aandacht in de ruimte
Samenvatting Audiovisuele aandacht in de ruimte Theoretisch kader Tijdens het uitvoeren van een visuele taak, zoals het lezen van een boek, kan onze aandacht getrokken worden naar de locatie van een onverwacht
Nadere informatieSamenvatting. Waarom bewegen we op de manier waarop we bewegen?
amenvatting 112 Dit proefschrift gaat over bewegingen en de manier waarop deze gecodeerd zijn in het brein. De bewegingen die we bekeken hebben zijn natuurlijke armbewegingen naar specifieke doelen. Ondanks
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht
Nederlandse samenvatting Verschillende vormen van het visuele korte termijn geheugen en de interactie met aandacht 222 Elke keer dat je naar iets of iemand op zoek bent, bijvoorbeeld wanneer je op een
Nadere informatieSAMENVATTING Het doel van dit proefschrift is drieledig. Ten eerste wordt inzicht verschaft in het gebruik van directe-rede-constructies (bijvoorbeeld Marie zei: Kom, we gaan! ) door sprekers met afasie.
Nadere informatieHow to present online information to older cancer patients N. Bol
How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve
Nadere informatieSamenvatting Proefschrift Fostering Monitoring and Regulation of Learning Mariëtte H. van Loon, Universiteit Maastricht
Samenvatting Proefschrift Fostering Monitoring and Regulation of Learning Mariëtte H. van Loon, Universiteit Maastricht Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar metacognitieve vaardigheden van leerlingen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/44267 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Spierings, M.J. Title: The music of language : exploring grammar, prosody and
Nadere informatieVisuele informatie voor perceptie in bewegingshandelingen
Visuele informatie voor perceptie in bewegingshandelingen Het algemene doel van het in dit proefschrift gepresenteerde onderzoek was om verder inzicht te krijgen in de rol van visuele informatie in bewegingscontrole
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/42365
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20554 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lai, Jun Title: The learnability of center-embedded recursion : experimental studies
Nadere informatiehoofdstuk 4 & 7 hoofdstuk 3 & 6 hoofdstuk 2 hoofdstuk 5 Hoofdstuk 2 tot en met 5 hoofdstuk 6 en 7 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 hoofdstuk
Samenvatting De Lokomat is een apparaat dat bestaat uit een tredmolen, een harnas voor lichaamsgewichtondersteuning en twee robot armen die de benen van neurologische patiënten kunnen begeleiden tijdens
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in dutch)
Samenvatting (Summary in dutch) 74 Samenvatting Soms kom je van die stelletjes tegen die alleen nog maar oog hebben voor elkaar. Ze bestellen hetzelfde ijsje, maken elkaars zinnen af en spiegelen elkaar
Nadere informatienederlandse samenvatting Dutch summary
Dutch summary 211 dutch summary De onderzoeken beschreven in dit proefschrift zijn onderdeel van een grootschalig onderzoek naar individuele verschillen in algemene cognitieve vaardigheden. Algemene cognitieve
Nadere informatieDynamics, Models, and Mechanisms of the Cognitive Flexibility of Preschoolers B.M.C.W. van Bers
Dynamics, Models, and Mechanisms of the Cognitive Flexibility of Preschoolers B.M.C.W. van Bers Introductie Flexibiliteit is een belangrijke eigenschap in de huidige snel veranderende maatschappij. In
Nadere informatieEen speelvriendje op batterijen: hoe gaan kinderen om met robots?
Behavioural Science Institute Afdeling Sociale en Cultuurpsychologie Een speelvriendje op batterijen: hoe gaan kinderen om met robots? Terugkoppeling onderzoeksresultaten mei-juni 2016 Sari Nijssen, promovenda
Nadere informatieSamenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting
Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting
Nadere informatieHow Do Children Read Words? A Focus on Reading Processes M. van den Boer
How Do Children Read Words? A Focus on Reading Processes M. van den Boer Samenvatting Leesvaardigheid is van groot belang in onze geletterde maatschappij. In veel wetenschappelijke studies zijn dan ook
Nadere informatieOriëntatie Kunstmatige Intelligentie. Taalverwerving
Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie Taalverwerving Taalverwervingsparadox Het leren van een taal: Makkelijk voor kinderen Maar moeilijk voor volwassenen en computers Hoe leren kinderen hun moedertaal?
Nadere informatieSamenvatting. Exploratieve bewegingen in haptische waarneming. Deel I: de precisie van haptische waarneming
Exploratieve bewegingen in haptische waarneming Haptische waarneming is de vorm van actieve tastwaarneming waarbij de waarnemer de eigenschappen van een object waarneemt door het object met zijn of haar
Nadere informatieGrowing into a different brain
221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25829 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nunspeet, Félice van Title: Neural correlates of the motivation to be moral Issue
Nadere informatieChapter. Samenvatting
Chapter 9 9 Samenvatting Samenvatting Patiënten met chronische pijn die veel catastroferende gedachten (d.w.z. rampdenken) hebben over pijn ervaren een verminderd fysiek en psychologisch welbevinden. Het
Nadere informatieWorkshop voorbereiden Authentieke instructiemodel
Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft
Nadere informatieControle van rompbewegingen bij verstoringen tijdens het duwen van karren
Het mechanisch verstoren van de romp wordt gezien als een risicofactor voor lage rugklachten. Dergelijke verstoringen kunnen zorgen voor ongecontroleerde bewegingen van de romp waarbij een inadequate reactie
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) Omgaan met Informatie over Complexe Onderwerpen: De Rol van Bronpercepties In het dagelijkse leven hebben mensen een enorme hoeveelheid informatie tot hun beschikking (bijv. via het
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) Impulsieve keuzes voor aantrekkelijke opties zijn doorgaans geen verstandige keuzes op de lange termijn (Hofmann, Friese, & Wiers, 2008; Metcalfe & Mischel, 1999). Wanneer mensen zich
Nadere informatieWhy So Fast? An Investigation of the Cognitive and Affective Processes Underlying Succesful and Failing Development of Reading Fluency. M.H.T.
Why So Fast? An Investigation of the Cognitive and Affective Processes Underlying Succesful and Failing Development of Reading Fluency. M.H.T. Zeguers Het menselijke brein is waarschijnlijk niet uitgerust
Nadere informatieHAPTE CHAP SAMENVATTING
HAPTE CHAP Wanneer voortplanting tussen individuen van verschillende soorten, maar ook van verschillende populaties wordt voorkómen, noemen we dit reproductieve isolatie. Reproductieve isolatie speelt
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/26944 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/26944 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Verschoor, Stephan Alexander Title: Learning about goals : development of action
Nadere informatieSamenvatting. Over het gebruik van visuele informatie in het reiken bij baby s
Samenvatting Over het gebruik van visuele informatie in het reiken bij baby s 166 Het doel van dit proefschrift was inzicht te krijgen in de vroege ontwikkeling van het gebruik van visuele informatie voor
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatieSummary in Dutch. Samenvatting
Samenvatting In de theorie van het menselijk kapitaal zijn kennis en gezondheid uitkomsten van bewuste investeringsbeslissingen. Veel van de keuzes hieromtrent lijken in de praktijk echter niet weldoordacht.
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De onderzoeken beschreven in dit proefschrift zijn onderdeel van een grootschalig onderzoek naar individuele verschillen in algemene cognitieve vaardigheden. Algemene cognitieve
Nadere informatieSAMENVATTING (Summary in Dutch)
SAMENVATTING (Summary in Dutch) Taal speelt een belangrijke rol in ons dagelijks leven. Het is een van de meest centrale aspecten bij de interactie tussen mensen. Ons taalgebruik wordt beïnvloed door onze
Nadere informatieENERGETISCHE KOSTEN VAN BALANSCONTROLE BIJ VALIDE PERSONEN
SAMENVATTING Lopen, het lijkt zo simpel, maar het kan als gevolg van een pathologie zoals een beenamputatie of een Cerebro-Vasculair Accident (CVA) een zeer uitdagende taak worden. Opnieuw leren lopen
Nadere informatie73 SAMENVATTING In dit proefschrift wordt een empirische toetsing van de machtafstandstheorie (Mulder, 1972, 1977) beschreven. In grote lijnen stelt deze theorie dat mensen macht prettig vinden, en dat
Nadere informatiehet laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Nadere informatieConnector Big Five Personality
Connector Big Five Personality Frequently Asked Questions P E O P L E I M P R O V E P E R F O R M A N C E Computerweg 1, 3542 DP Utrecht Postbus 1087, 3600 BB Maarssen tel. 0346-55 90 10 fax 0346-55 90
Nadere informatienederlandse samenvatting
Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Hartfalen is een syndroom, waarbij de pompfunctie van het hart achteruitgaat en dat onder andere gepaard kan gaan met klachten van kortademigheid
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch Summary)
(Dutch Summary) 9 (Dutch Summary) Slechtziendheid en blindheid (visuele beperking) vormt in onze vergrijzende samenleving een steeds groter probleem in het leven van veel ouderen. Dit uit zich niet alleen
Nadere informatieIn: Vroeg, vakblad vroegtijdige onderkenning en integrale vroeghulp bij ontwikkelingsstoornissen. Jaargang 29 maart 2012, p.12-14.
Praten met Gebaren In: Vroeg, vakblad vroegtijdige onderkenning en integrale vroeghulp bij ontwikkelingsstoornissen. Jaargang 29 maart 2012, p.12-14. Trude Schermer Nederlandse Gebarentaal en Nederlands
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,
Nadere informatieSamenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen
Samenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen Onderzoek naar het gebruik van metaforen door kinderen werd populair in
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Agrammatische Broca-afasie wordt meestal veroorzaakt door een hersenbeschadiging in (de omgeving) van het gebied van Broca (Brodmann s areas 44 en 45). Hierdoor krijgt de patiënt
Nadere informatieSpeaking of Reading. The Role of Basic Auditory and Speech Processing in the Manifestation of Dyslexia in Children at Familial Risk B.E.
Speaking of Reading. The Role of Basic Auditory and Speech Processing in the Manifestation of Dyslexia in Children at Familial Risk B.E. Hakvoort Samenvatting Dyslexie komt voor bij ongeveer 3 tot 10%
Nadere informatieHet effect van doelstellingen
Het effect van doelstellingen Inleiding Goalsetting of het stellen van doelen is een van de meest populaire motivatietechnieken om de prestatie te bevorderen. In eerste instantie werd er vooral onderzoek
Nadere informatieSamenvatting. Dutch Summary
Samenvatting Dutch Summary 159 Samenvatting PIJN Pijn is meestal een waarschuwingssignaal dat er ergens in het lichaam een daadwerkelijke of potentiële beschadiging optreedt. Pijn is daarom moeilijk te
Nadere informatieVideofeedback bij Techniektraining. Trainer / instructeur 3
Videofeedback bij Techniektraining Trainer / instructeur 3 1 KNZB 2007 Opleiding Trainer / Instructeur 3 2 Colofon Deze reader is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Zwembond Wattbaan 31 49, 3439
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
SAMENVATTING Introductie Dit proefschrift geeft het theoretische en experimentele werk weer rondom de auditieve en cognitieve mechanismen van het top-down herstel van gedegradeerde spraak. In het dagelijks
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Tot voor kort werd de relatie tussen bloemplanten en hun bestuivers vooral gezien als gespecialiseerd en wederzijds sterk aangepast. Specialisatie betekent in dit geval dat één
Nadere informatieCoöperatie en communicatie:
Nederlandse Samenvatting (summary in Dutch) 135 Coöperatie en communicatie: Veranderlijke doelen en sociale rollen Waarom werken mensen samen? Op het eerste gezicht lijkt het antwoord op deze vraag vrij
Nadere informatieLeren bedrijfseconomische problemen op te lossen door het maken van vakspecifieke schema s
Leren bedrijfseconomische problemen op te lossen door het maken van vakspecifieke schema s Bert Slof, Gijsbert Erkens & Paul A. Kirschner Als docenten zien wij graag dat leerlingen zich niet alleen de
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Personen met een beperking van de loopvaardigheid, bijvoorbeeld veroorzaakt door een onderbeenamputatie of een cerebrovasculair accident (CVA) hebben een verhoogd risico
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) 142 In dit proefschrift is de rol van de gezinscontext bij probleemgedrag in de adolescentie onderzocht. We hebben hierbij expliciet gefocust op het samenspel met andere factoren uit
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20932 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20932 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haar, Sita Minke ter Title: Birds and babies : a comparison of the early development
Nadere informatieExperience-Based Authority Argumentation in Direct-to-Consumer Medical Advertisements R.M. Wierda
Experience-Based Authority Argumentation in Direct-to-Consumer Medical Advertisements R.M. Wierda Samenvatting In medische advertenties proberen adverteerders consumenten ervan te overtuigen een bepaald
Nadere informatieSAMENVATTING. Het onderzoek binnen deze thesis bespreekt twee onderwerpen. Het eerste onderwerp, dat
SAMENVATTING Het onderzoek binnen deze thesis bespreekt twee onderwerpen. Het eerste onderwerp, dat beschreven wordt in de hoofdstukken 2 tot en met 6, heeft betrekking op de prestaties van leerlingen
Nadere informatieSamenvatting De belangrijkste onderzoeksvraag waarop het werk in dit proefschrift een antwoord probeert te vinden, is welke typen taalkundige informatie het nuttigst zijn voor de lexicale desambiguatie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele
Nadere informatieSamenvatting Docentenhandleiding
Samenvatting Docentenhandleiding Cursus Selecteren zonder vooroordelen: Voor de beste match! Module 1 Discriminatie in relatie tot stereotypen Dit opleidingsaanbod is tot stand gekomen met financiële steun
Nadere informatieInleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
Nadere informatieDe sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid
Kees van den Bos De sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid In deze bijdrage wordt sociaal-psychologisch onderzoek naar sociale rechtvaardigheid besproken. Sociaal-psychologen
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Module 9
Samenvatting Nederlands Module 9 Samenvatting door een scholier 1519 woorden 26 juni 2004 7,5 55 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Kiliaan Module 9: A3 Tekstsoorten A4 Structuur van de boodschap C4
Nadere informatieHersenonderzoek en intelligentie
45 Hersenonderzoek en intelligentie U werkt als psycholoog-onderzoeker aan de universiteit. Binnenkort bezoekt u samen met een collega het symposium Hersenen en intelligentie. U hebt afgesproken dat ieder
Nadere informatieOmdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals
Gedragsproblemen komen veel voor onder kinderen en adolescenten. Als deze problemen ernstig zijn en zich herhaaldelijk voordoen, kunnen ze een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren van
Nadere informatie3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?
Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat
Nadere informatieNederlandse samenvatting 1. gevoelig is voor interventies. Uit dit onderzoek is gebleken dat genetische verschillen, en met name
Nederlandse samenvatting 1 Een opmerkelijke bevinding in recent orthopedagogisch onderzoek is dat niet ieder kind even gevoelig is voor interventies. Uit dit onderzoek is gebleken dat genetische verschillen,
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieDe wijde wereld in wandelen
127 De wijde wereld in wandelen Valrisico schatten door het meten van lopen in het dagelijks leven Om een stap verder te komen in het schatten van valrisico heb ik het lopen in het dagelijks leven bestudeerd.
Nadere informatieTaxanomie van Bloom en de kunst van het vragen stellen. Anouk Mulder verschil in talent
Onthouden Kunnen ophalen van specifieke informatie, variërend van feiten tot complete theorieën Opslaan en ophalen van informatie (herkennen) Kennis van data, gebeurtenissen, plaatsen Kennis van belangrijkste
Nadere informatieRapportage. Vertrouwelijk. De volgende tests zijn afgenomen: Motivatie en Leerstijlenvragenlijst (MLV-H) D Demo. Naam. 5 januari 2014
Rapportage De volgende tests zijn afgenomen: Test Motivatie en Leerstijlenvragenlijst (MLV-H) Status Voltooid Vertrouwelijk Naam Datum onderzoek Emailadres D Demo 5 januari 2014 D@Demo.com Inleiding Motivatie
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieHet voorspellen van de kans op vallen de hoeveelheid en kwaliteit van het alledaags lopen als risicofactoren
amenvatting 123 amenvatting 125 Het voorspellen van de kans op vallen de hoeveelheid en kwaliteit van het alledaags lopen als risicofactoren Vallen is één van de meest belangrijke oorzaken van letsel
Nadere informatieRed cheeks, sweaty palms, and coy-smiles: The role of emotional and sociocognitive disturbances in child social anxiety M. Nikolić
Red cheeks, sweaty palms, and coy-smiles: The role of emotional and sociocognitive disturbances in child social anxiety M. Nikolić Rode wangen, zweethanden en coy-smiles: De rol van emotionele en socio-cognitieve
Nadere informatiete onderscheiden valt van FSHD (FSHD2). Omdat deze patiënten echter meer dan 10 D4Z4 repeats hebben kon eerder de diagnose van FSHD in een DNA test
SAMENVATTING Facioscapulohumerale spierdystrofie (FSHD) is een erfelijke spierziekte die wordt gekenmerkt door verzwakking van de aangezichtspieren (facio), de spieren rond de schouderbladen (scapulo)
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieSniffing out Parkinson s disease. Samenvatting
Samenvatting 139 Samenvatting De eerste beschrijving van een reukstoornis bij de ziekte van Parkinson (ZvP) dateert uit 1975. Sindsdien is het duidelijk geworden dat Parkinson-patiënten reukstoornissen
Nadere informatiePersistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer
Persistent Grammatical Difficulties in Specific Language Impairment I. Duinmeijer Samenvatting Persistente grammaticale problemen bij kinderen met specifieke taalontwikkelingsstoornissen (SLI). Een gebrek
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Samenvatting De mogelijkheid om genen op een specifieke wijze te reguleren creëert diverse manieren om genfunctie te kunnen bestuderen of moduleren. Artificiële transcriptiefactoren
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Docenten in het hoger onderwijs zijn experts in wát zij doceren, maar niet noodzakelijk in hóe zij dit zouden moeten doen. Dit komt omdat zij vaak weinig tot geen training hebben gehad in het lesgeven.
Nadere informatieMuiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak.
Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieSamenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose.
1 Samenvatting Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose. Zowel arteriële trombose (trombose
Nadere informatieHOOFDSTUK 2 Intermanuele transfereffecten in volwassenen
Samenvatting 166 HOOFDSTUK 1 Introductie Na een armamputatie wordt vaak, om functionaliteit te behouden, een prothese voorgeschreven. Echter, 30% van de voorgeschreven protheses wordt niet gebruikt. 1-4
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het is een uitdaging om ouderen te identificeren die baat kunnen hebben bij een interventie gericht op de preventie van beperkingen in het dagelijks leven op het moment dat dergelijke
Nadere informatieSamenvatting. Dutch Summary.
Samenvatting Dutch Summary. 125 126 Dutch Summary Nederlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Door de aanwezigheid van omstanders helpen mensen elkaar minder snel en minder vaak. Dit geldt voor zowel noodsituaties,
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER X 188 INLEIDING Wereldwijd neemt het aantal mensen met overgewicht steeds verder toe. In Nederland heeft ruim de helft van de huidige bevolking overgewicht, en 14% heeft
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary
NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary 119 Nederlandse samenvatting Nederlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Hoe succesvol mensen zijn op allerlei gebieden in het leven, wordt voor een groot deel bepaald
Nadere informatieClinical Patterns in Parkinson s disease
Clinical Patterns in Parkinson s disease Op 28 november 2012 promoveerde Stephanie van Rooden aan de Universiteit van Leiden op haar proefschrift Clinical Patterns in Parkinson s disease. Haar promotor
Nadere informatieSamenvatting / Dutch summary
Samenvatting / Dutch summary De verantwoordelijkheid die mensen al dan niet nemen voor hun eigen leven is een centraal thema op dit moment, zowel binnen de politieke als de publieke discussie: we gaan
Nadere informatie