Groen Beleggen JAARVERSLAG 2001

Transcriptie

1 Groen Beleggen JAARVERSLAG 21

2 Aandachtsgebieden Natuur, bos en landschap a t/m d Aanleg van nieuw bos en projecten die gericht zijn op het ontstaan van andere natuur- en landschappelijke waarden. Biologische landbouw e1 en e2 Landbouw volgens de voorschriften van het Landbouwkwaliteitsbesluit biologische productiemethode. Groen Label Kassen e3 Kas met een laag energiegebruik en een lage milieudruk, voor het bedrijfsmatig telen van tuinbouwgewassen. De kas voldoet aan de eisen van de Maatlat Groen Label Kas. Agrificatie f Industriële verwerking van landbouwgrondstoffen tot goederen die niet bedoeld zijn voor menselijke of dierlijke consumptie. Duurzame energie g Projecten die gericht zijn op het opwekken van duurzame energie als alternatief voor fossiele brandstoffen. Duurzame woningbouw en renovatie h De woningen moeten voldoen aan de eisen van de Maatlat duurzame woningbouw of de Maatlat duurzame renovatie. De Regeling groenprojecten biedt per jaar ruimte voor het groen verklaren van 5 nieuwbouw- en 5 renovatiewoningen. Fietspadinfrastructuur i Het aanleggen van vrijliggende of verhoogde fietspaden verhard met asfalt. Vrijwillige bodemsanering j Sanering van verontreinigde (water)bodems. Andere projecten k Projecten die niet in één van de benoemde categorieën vallen maar wel een aantoonbaar hoog milieurendement hebben.

3 Projectcategorieën en aandachtsgebieden In de Regeling groenprojecten zijn elf categorieën benoemd van projecten die in aanmerking komen voor een groenverklaring en groene financiëring, de categorieën a t/m k. Enkele van deze categorieën zijn onderverdeeld in deelcategorieën, bijvoorbeeld d1 t/m d6 of h1 t/m h3. De categorieën corresponderen met aandachtsgebieden. In de meeste gevallen bevat een aandachtsgebied één categorie of (deel)categorie, in enkele gevallen meerdere. De aandachtsgebieden en categorieën die in 21 zijn gehanteerd, zijn als volgt verdeeld: Natuur, bos en landschap a t/m d Duurzame energie g a ontwikkeling en instandhouding van bos en andere houtopstanden g1 het opwekken van energie uit hout en energierijke gewassen b natuur- en landschapsprojecten in gebieden die als beschermd g2 het opwekken van elektrische energie met windturbines natuurmonument, Staatsnatuurmonument of in het Structuurschema g3 het opwekken van elektrische energie met fotovoltaïsche cellen Groene Ruimte als Gebied Waardevol Cultuurlandschap zijn aangewezen g4 het gebruik van thermische zonne-energie door zonnecollectoren c projecten gericht op de ontwikkeling en instandhouding van natuur- en g5 het benutten van aardwarmte landschappelijke waarden van landgoederen in het kader van de g6 het opwekken van elektrische energie uit waterkracht Natuurschoonwet of blijkens een landinrichtingsplan, een plan van g7 het opwaarderen van laagwaardige warmte met warmtepompen voorzieningen of een herinrichtingsplan in vastgestelde gebieden g8 warmte- en koudeopslag in waterhoudende grondlagen d1 projecten die vallen onder de Subsidieregeling natuurbeheer 2 d2 projecten die vallen onder de Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer d3 natuurprojecten beheerd door overheid of natuurbeschermingsorganisaties g9 warmtedistributienetten voor stadsverwarming of verwarming van tuinbouwkassen d4 natuur- en landschapsprojecten die vallen onder de Tijdelijke regeling particulier natuurbeheer d5 projecten in een beheers- of reservaatsgebied waarvoor een beheersovereenkomst is gesloten d6 projecten in een probleemgebied waarvoor een beheersovereenkomst Duurzame woningbouw en renovatie De eisen hebben betrekking op materiaalgebruik, isolatie, binnenklimaat en energie- en waterbesparing. De categorie is als volgt onderverdeeld: h is gesloten. h1 nieuw te bouwen woningen h2 herbestemming van niet-woningen h3 renovatie van woningen Biologische landbouw e1 en e2 e1 plantaardig: het produceren of verwerken van plantaardige landbouwproducten Fietspadinfrastructuur i e2 dierlijk: het produceren of verwerken van dierlijke landbouwproducten Groen Label Kassen e3 De fietspaden moeten woonkernen verbinden en/of knelpunten in het fietsroutenet opheffen waardoor het fietsgebruik gestimuleerd en autoverkeer verminderd wordt. De eisen waaraan een Groen Label Kas moet voldoen, hebben betrekking op: mineralengebruik; bodem- en waterverontreiniging; lichtuitstraling; energieopwekking en -gebruik; gewasbeschermingsmiddelengebruik; waterbesparing. Vrijwillige bodemsanering Voorwaarde is dat er een saneringsplan is opgesteld en goedgekeurd. j Agrificatie f Andere projecten k De producten mogen in Nederland nog niet in productie zijn en ze moeten leiden tot een vermindering van de aantasting van het milieu. Onder deze categorie worden vaak unieke projecten met een sterk innovatief karakter gemeld. Het kunnen ook projecten zijn waarvan de investering over meerdere categorieën verdeeld is.

4

5 Groen Beleggen 1 JAARVERSLAG 21

6 2 Inhoudsopgave Projectcategorieën en aandachtsgebieden omslag en binnenzijde omslag Totaaltabel pagina 38, 39 Voorwoord pagina 3 Kerncijfers pagina 4 Groen Beleggen pagina 9 Ontwikkelingen in de Regeling groenprojecten pagina 11 Toelichting per aandachtsgebied Natuur, bos en landschap pagina 14 Biologische landbouw pagina 16 Groen Label Kassen pagina 18 Agrificatie pagina 2 Duurzame energie pagina 21 Duurzame woningbouw en renovatie pagina 24 Fietspadinfrastructuur pagina 26 Vrijwillige bodemsanering pagina 27 Andere projecten pagina 28 Milieurendement pagina 29 De Nederlandse Antillen en Aruba pagina 31 Buitenland pagina 32 Uitvoering Regeling groenprojecten pagina 33 Aangewezen groene instellingen pagina 35 Betrokken instanties pagina 36

7 Voorwoord 3 Groen Beleggen is een onderdeel van maatschappelijk beleggen en draagt in hoge mate bij aan de duurzame ontwikkeling van Nederland. Door deze vorm van beleggen komen immers gelden beschikbaar voor investeringsprojecten in duurzame energie, natuurbehoud en natuurontwikkeling, biologische landbouw en voor milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. Uit het jaarverslag moge blijken dat 21 een jaar was van verdere groei en bloei van Groen Beleggen. In 21 werden projecten ten bedrage van circa 913 miljoen goedgekeurd. In 2 betrof dit een bedrag van 474 miljoen. De groei was te danken aan een toename van het projectvermogen in de sectoren natuur, bos en landschap (groei 69 %), biologische landbouw (groei 77 %), Groen Label Kassen (groei 18 %) en duurzame energie (groei 98 %). Alleen in het onderdeel duurzame woningbouw en renovatie trad een daling op van het projectvermogen (daling 36 %). Niet alleen vanaf de zijde van de projectbeheerders was er sprake van een groeiende belangstelling. Ook de publieke belangstelling voor het instrument is in belangrijke mate toegenomen. Ultimo 21 participeerden 16. spaarders in Groen Beleggen. Inmiddels zijn er twintig verschillende groenfondsen op de markt. Deze zijn ondergebracht bij acht banken. De projecten die in het jaar 21 werden goedgekeurd hadden onder andere betrekking op een toename van het areaal van biologische landbouw met 3325 ha. Voorts viel onder het toegekende projectvermogen ha natuur. Tevens werd in 21 nog eens voor ongeveer 185 ha natuurgebied aan projectvermogen goedgekeurd waarvan de realisatie over meerdere jaren zal plaatsvinden. Eveneens werden 7 windturbines en 1618 duurzame woningen onder de regeling goedgekeurd. De op energie betrekking hebbende projecten leveren een geraamde jaarlijkse vermindering op van de CO 2 -uitstoot met 161. ton. Groen Beleggen is wat mij betreft een fraai voorbeeld van een publiek private samenwerking en marktconform instrumentarium. Spaarders en beleggers stellen hun financiële middelen beschikbaar. De financiële sector organiseert en beheert groenfondsen en doet de projectverwerving. De projectbeheerders nemen initiatieven voor investeringen in duurzame projecten. De Belastingdienst en Novem en LASER nemen de uitvoering voor hun rekening. De centrale overheid formuleert het kader en de randvoorwaarden en stelt de fiscale prikkel beschikbaar. Een dergelijke brede samenwerking is uniek en blijkt succesvol. Groen Beleggen is bedoeld voor hoogwaardige projecten die van belang zijn voor duurzame ontwikkeling maar waarvan het economische draagvlak nog beperkt is. Dit betekent dat de opsomming van de projecten die onder de regeling vallen periodiek wordt aangepast aan nieuwe technische, economische en andere maatschappelijke ontwikkelingen. Op deze wijze wordt de faciliteit beperkt tot maximaal vijf tot tien procent van de beste projecten in een bepaalde sector. Dit betekent dat de prestatie-eisen voor de toepassing op Groen Label Kassen inmiddels flink zijn aangescherpt. Groen Beleggen heeft in 21 een belangrijke bijdrage geleverd aan een verbeterd milieu en ligt door de genoemde notitie op goede koers voor de toekomst. Ir. J. van der Vlist Directeur-generaal Milieubeheer ministerie van VROM

8 4 Kerncijfers Dit Jaarverslag Groen Beleggen 21 geeft de ontwikkeling weer in het gebruik van de Regeling groenprojecten in het afgelopen jaar. Groen Beleggen is een fiscale faciliteit waarmee de overheid sinds 1995 milieuvriendelijke initiatieven stimuleert. Projecten die voldoen aan de criteria van de Regeling groenprojecten kunnen een groenverklaring krijgen en komen daarmee in aanmerking voor financiering met een lager rentetarief dan gebruikelijk. Onderstaand is het gebruik van de Regeling groenprojecten vanaf 1995 weergegeven. Aantal afgegeven groenverklaringen Totaal projectvermogen in mln euro s / / De lijn in de jaarcijfers Groen Beleggen toont een fluctuerend verloop. Na een dip in 2 ten gevolge van wijzigingen in het fiscale stelsel is in 21 een sterke stijging te zien. Er werd bijna twee keer zoveel projectvermogen groen verklaard als in 2: 913 miljoen tegenover 474 miljoen vorig jaar. Aan 539 projecten werd in 21 een groenverklaring verstrekt. Afgegeven groenverklaringen in Projecten Projectvermogen in euro s Gemiddeld projectvermogen naar aandachtsgebied Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Agrificatie Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie Fietspadinfrastructuur Vrijwillige bodemsanering Andere projecten TOTAAL Het grootste aantal verklaringen in 21 is afgegeven voor het aandachtsgebied Groen Label Kassen. Anticiperend op veranderingen in de regeling is in dit aandachtsgebied een groot aantal aanvragen ingediend. Het gemiddelde projectvermogen was het hoogst bij Natuur, bos en landschap. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van een groot project van 75 miljoen. Het ging hier om aankoop van grond voor natuurontwikkeling in het kader van de ecologische hoofdstructuur.

9 Kerncijfers 5 Verdonkergroening De Regeling groenprojecten richt zich op vernieuwende voorhoedeprojecten. Medio 21 zonden de minister van VROM en de staatssecretaris van Financiën hun zogenoemde Verdonkergroeningsnotitie naar de Tweede Kamer. In deze notitie geven de bewindslieden de lijn aan waarlangs de regeling zich in 22 zal ontwikkelen in donkergroene richting. Hoewel de Regeling groenprojecten geldt voor nieuwe projecten, konden in de praktijk projecten die reeds bestonden, toch een groenverklaring aanvragen. In de regeling 22 wordt hieraan een eind gemaakt door de begrippen nieuw en bestaand scherper te definiëren. Ten aanzien van de stimulering van de Groen Label Kas is besloten twee ambitieniveaus in te voeren, waarvan alleen het hoogste niveau in aanmerking komt voor groene financiering. Een andere wijziging is de onbeperkte continuering van duurzame woningbouw in de Regeling groenprojecten, waar in het verleden opname van duurzame woningbouw als categorie in de regeling telkens gold voor de duur van één jaar. Voor 22 is een integrale heroverweging van het totale instrumentarium voor duurzame energieprojecten aangekondigd. Aangevraagde groenverklaringen De in 21 doorgevoerde en aangekondigde wijzigingen hebben opvallende gevolgen gehad voor de aanvragen voor groenverklaringen die dit jaar ontvangen zijn. Dat geldt zowel voor het aantal aanvragen als voor bepaalde categorieën waarin laat in het jaar nog veel aanvragen werden gedaan. In 21 zijn in totaal 91 aanvragen ontvangen voor groenverklaringen, er zijn 539 groenverklaringen afgegeven. Een groenverklaring wordt niet altijd in het jaar van aanvraag afgegeven. Dit verklaart het verschil tussen het aantal binnengekomen aanvragen en het aantal afgegeven groenverklaringen in een jaar. In 21 was het verschil relatief groot doordat er anticiperend op de aangekondigde veranderingen erg veel aanvragen ingediend zijn in december. Een belangrijk deel van deze aanvragen kon niet meer in 21 gehonoreerd worden. Aangevraagde groenverklaringen Aangevraagd projectvermogen in euro s Aangevraagde groenverklaringen en aangevraagd projectvermogen Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Agrificatie Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie Fietspadinfrastructuur Vrijwillige bodemsanering Andere projecten TOTAAL

10 6 Kerncijfers In 21 werden 3,5 keer zo veel groenverklaringen aangevraagd als in 2. Het totale aangevraagde vermogen in 21 was ook 3,5 keer zo groot als in 2. De stijging is deels veroorzaakt door een inhaalslag die heeft plaatsgevonden na het terughoudende jaar 2. Deels ligt de oorzaak in het grote aantal aanvragen dat in de aandachtsgebieden Groen Label Kassen en Duurzame energie is ingediend met het oog op de verwachte veranderingen in de regeling. Opvallend is dat het aandachtsgebied Duurzaam bouwen achterblijft ten opzichte van de grote stijging bij de andere categorieën. Afgegeven groenverklaringen Afgegeven groenverklaringen en toegekend projectvermogen Afgegeven groenverklaringen Toegekend projectvermogen in euro s Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Agrificatie Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie Fietspadinfrastructuur Vrijwillige bodemsanering Andere projecten TOTAAL In het aandachtsgebied Natuur, bos en landschap zijn 17 projecten groen verklaard, bijna zes keer zoveel als vorig jaar. Het projectvermogen is verdubbeld ten opzichte van vorig jaar. Het grootste deel van de aanvragen komt uit de nieuwe deelcategorieën d1 en d2 voor (agrarisch) natuurbeheer en één project betreft een grote grondaankoop ten behoeve van de ecologische hoofdstructuur. Het grote aantal projecten in het aandachtsgebied Biologische landbouw heeft zich in 21 voortgezet, waarbij in de provincie Flevoland weer de meeste groenprojecten gestart zijn, 3 in totaal. In 21 is een recordaantal aanvragen voor een groenverklaring voor Groen Label Kassen ingediend. Het gemiddelde geïnvesteerde vermogen per project is lager dan vorig jaar, evenals de oppervlakte: deze is gedaald van 3,3 ha naar 2,1 ha per project. Voor Agrificatie is in 21 één project groen verklaard, het betreft de winning van kleurstof uit meekrap. In het aandachtsgebied Duurzame energie is het aantal groenverklaringen ongeveer gelijk gebleven, het grootste aandeel bestaat uit 37 windturbineprojecten. Het projectvermogen in dit aandachtsgebied is bijna verdubbeld, de verklaring ligt in enkele zeer omvangrijke projecten. Voor Duurzame woningbouw en renovatie heeft de stijgende lijn in groenprojecten zich dit jaar niet voortgezet. Verschillende beperkende factoren worden hiervoor als medeoorzaak aangegeven. In de categorieën Fietspadinfrastructuur en Vrijwillige bodemsanering zijn in 21 geen groenverklaringen afgegeven, hoewel er in de eerste categorie wel een aanvraag was. De projecten in het aandachtsgebied Andere projecten zijn zeer divers van karakter. Het aantal afgegeven groenverklaringen vertoont een grillige lijn, dit jaar is het aantal lager dan vorig jaar.

11 Kerncijfers 7 Verdeling toegekend projectvermogen De procentuele verdeling van het projectvermogen over de aandachtsgebieden is onderstaand weergegeven. 1 % 11,4 % 8,5 % 13, % 9,3 % Verdeling projectvermogen van afgegeven verklaringen over de aandachtsgebieden 48,1 % 33, % Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen,1 % 2, % Agrificatie % 2,6 % 6, % 5,3 % ,3 %,3 % 6,1 % Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie Vrijwillige bodemsanering Andere projecten Het grootste aandeel groen verklaard vermogen was in 21 voor het aandachtsgebied Groen Label Kassen. Er vond veel nieuwbouw van kassen plaats op een hoogwaardig niveau. Verder valt op dat het aandeel Duurzaam bouwen tot eenderde is gedaald ten opzichte van het aandeel duurzaam bouwen in 2. Na het verhogen van de stichtingskostengrens was een kleine stijging verwacht. Belastingherziening Per 1 januari 21 trad de Regeling groenprojecten 21 in werking, deze haakt in op de nieuwe Wet inkomstenbelasting 21. Tot die datum waren rente- en dividendopbrengsten uit beleggingen in groene projecten onbeperkt vrijgesteld voor de heffing van inkomstenbelasting. Per 1 januari 21 is die vrijstelling aangepast. Beleggingen in groenfondsen zijn vrijgesteld voor de vermogensrendementsheffing (box 3) tot ,- per belastingplichtige en er bestaat recht op een heffingskorting van 1,3% van het vrijgestelde bedrag (box 1). Er is een overgangsregeling tot stand gebracht die inhoudt dat groene beleggingen die zijn afgesloten voor 1 januari 21 gedurende tien jaar voor het gehele belegde bedrag vrijgesteld zijn. Spaarders en beleggers In het jaar 21 hebben 35. nieuwe spaarders en beleggers in groenprojecten geïnvesteerd. Zij hebben gemiddeld voor 8.657,- ingelegd. Het is waarschijnlijk dus vooral de kleine spaarder en belegger geweest die geld heeft ingelegd in groene fondsen. Totaal ingelegd Spaarders/beleggers Gemiddelde inleg Ingelegd vermogen en aantallen in mln euro s in euro s spaarders en beleggers (cumulatief) ultimo ultimo Het aantal beleggers en spaarders dat in groenfondsen deelneemt, is hiermee gestegen naar 16., een toename van bijna 3%. Het totale ingelegde vermogen nam dit jaar toe met 14%. Het steeg van miljoen naar miljoen.

12 8 Kerncijfers De groene instellingen hadden per 31 december 21 voor miljoen geleend aan of belegd in groenprojecten, terwijl er miljoen groen vermogen beschikbaar was. Dit is gemiddeld ongeveer 8%. De groene instellingen zijn verplicht minimaal 7% van hun groene geld te beleggen in groene projecten, aan deze norm werd ruimschoots voldaan. Het totale projectvermogen waar ultimo 21 een groenverklaring voor is afgegeven, bedraagt miljoen (zie totaaltabel op pagina 38 en 39), terwijl de banken miljoen groen gefinancierd hebben. Niet alle groenverklaringen worden daadwerkelijk aangewend voor het verkrijgen van groene financiering. Daar zijn diverse oorzaken voor aan te wijzen. Het project kan bijvoorbeeld niet doorgaan. Daarnaast neemt de groene financiering per project in de tijd af als er wordt afgeschreven op de investering. Delft, Die Delfgaauwse Weije

13 Groen Beleggen 9 De overheid stimuleert milieuvriendelijke initiatieven. Eén van de middelen die zij daarvoor gebruikt is groene financiering of groen beleggen. Met groene financiering kan een windturbine, duurzaam gebouwde woning, biologisch landbouwbedrijf of natuurproject tegen een lager rentetarief dan gebruikelijk gefinancierd worden. De financiële instellingen kunnen dit lagere tarief hanteren doordat spaarders en beleggers door de overheid gecompenseerd worden voor lagere opbrengsten uit groene beleggingen en spaarregelingen. De compensatie houdt in dat beleggingen in groenfondsen tot ,- per belastingplichtige een fiscaal voordeel kunnen opleveren van in totaal 2,5% van het groen belegde vermogen. Voor fiscale partners geldt een gezamenlijk bedrag van maximaal ,-. Voor het jaar 22 geldt een vrijstelling van ,- per belastingplichtige, voor fiscale partners van ,-. Groen Beleggen is een fiscale faciliteit die is opgenomen in de Wet inkomstenbelasting 21 en wordt uitgevoerd door middel van twee uitvoeringsregelingen: de Regeling groenfondsen en de Regeling groenprojecten. De Regeling groenfondsen De Regeling groenfondsen regelt de aanwijzing van krediet- en beleggingsinstellingen tot groene instellingen en stelt eisen met betrekking tot hun functioneren. De groene instellingen staan onder toezicht van De Nederlandsche Bank. Daarnaast voert de Belastingdienst controles uit. Dit toezicht is van belang als waarborg voor de particuliere spaarder of belegger. De belangrijkste Nederlandse banken hebben een groenfonds of groenbank. Een overzicht is te vinden achterin dit jaarverslag. Om bewegingsvrijheid te hebben bij het vullen en onderhouden van de beleggingsportefeuille is in de Regeling groenfondsen opgenomen dat de groene instelling haar vermogen niet volledig in groene projecten hoeft te beleggen, maar voor minimaal 7%. Ook wordt hiermee de mogelijkheid geboden op beperkte schaal het financieren van nauwelijks rendabele projecten te compenseren met bijvoorbeeld staatsobligaties. De Regeling groenprojecten In de Regeling groenprojecten wordt aangegeven welke categorieën van projecten in aanmerking komen voor de status van groenproject. Voldoet een project aan de gestelde criteria, dan wordt door de minister van VROM een zogeheten groenverklaring afgegeven. Met deze groenverklaring kan het project tegen de lagere groene rente worden gefinancierd door een bank met een groenfonds. De Regeling groenprojecten geldt voor projecten in Nederland die het milieu beschermen of natuurbelang hebben. De projecten kunnen ingedeeld worden in de volgende aandachtsgebieden: Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Agrificatie Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie Vrijwillige bodemsanering Fietspadinfrastructuur Andere projecten die een aanzienlijke en directe milieuwinst opleveren

14 1 Groen Beleggen Een nadere toelichting op de aandachtsgebieden, project- en deelcategorieën vindt u op de binnenzijde van de vooromslag. Voorwaarde voor het verkrijgen van een groenverklaring is dat het project nieuw is en het projectvermogen minimaal ,- bedraagt. Tevens moet het project zelf enig financieel rendement opleveren, dat echter lager ligt dan normaal gesproken interessant is voor spaarders en beleggers. Het project moet op termijn zelfstandig commercieel te exploiteren zijn. Groenprojecten buiten Nederland Naast de Regeling groenprojecten voor projecten in Nederland bestaat er een soortgelijke Regeling groenprojecten Nederlandse Antillen en Aruba en een Besluit groenprojecten buitenland. Dit laatste heeft betrekking op overeenkomstige groenprojecten in ontwikkelingslanden en jointimplementationprojecten in Centraal en Oost-Europa. Windenergie en teelt van wilgen voor duurzame energie (elektriciteit en warmte)

15 Ontwikkelingen Regeling groenprojecten 11 Groen Beleggen past in de vergroening van het fiscale stelsel. Deze vergroening wordt enerzijds bewerkstelligd door een verlegging van de belasting op arbeid naar belasting op bestedingen, waarbij bestedingen die nadelig zijn voor het milieu zwaarder belast worden. Tegelijkertijd geeft de fiscale wetgeving positieve prikkels om milieu- en energie-investeringen te stimuleren. Voorbeelden van dergelijke groene fiscale prikkels zijn de VAMIL-regeling (Regeling willekeurige afschrijving milieu-investeringen), de energie-investeringsaftrek (EIA) en de milieuinvesteringsaftrek (MIA). Dit zijn regelingen die ondernemers stimuleren om te investeren in energiezuinige en milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. De Regeling groenprojecten is in december 1994 tot stand gebracht. Inmiddels is de regeling een belangrijk stimuleringsinstrument geworden voor projecten op het gebied van bos, natuur, milieuvriendelijke landbouw, duurzame energie, duurzame woningbouw en milieubescherming. Wijzigingen sinds 1995 De Regeling groenprojecten vertoont een sterke dynamiek door aanpassingen aan de technische en economische ontwikkelingen en politieke prioriteiten. Het werkingsgebied van de regeling is in de jaren van haar bestaan systematisch uitgebreid. Regelmatig wordt de bestaande regeling op onderdelen geëvalueerd en wordt onderzoek uitgevoerd naar de wenselijkheid en mogelijkheden om haar verder uit te breiden en aan te scherpen. De Regeling groenprojecten trad in werking in Na uitbreiding met duurzame woningbouw in 1996 volgden twee jaar later uitbreidingen met fietspadinfrastructuur, vrijwillige bodemsanering en Groen Label Kassen. In 1998 zijn er vergelijkbare regelingen gekomen voor projecten in ontwikkelingslanden en Centraal en Oost-Europa, en op de Nederlandse Antillen en Aruba. De regeling is in 1999 verder verbreed met particulier natuurbeheer en duurzame renovatie van woningen. In 2 is de regeling uitgebreid met beheerslandbouw: agrariërs kunnen een vergoeding ontvangen voor natuur- en milieuvriendelijk beheer van hun grond. Belastingherziening De belangrijkste ontwikkeling in 21 betrof de invoering van het nieuwe belastingstelsel. Tot 1 januari 21 waren rente- en dividendopbrengsten uit beleggingen in groene projecten onbeperkt vrijgesteld voor de heffing van de inkomstenbelasting. Na die datum zijn beleggingen in groenprojecten tot een bedrag van ,- per belastingplichtige vrijgesteld voor de vermogensrendementsheffing van 1,2% (3% over het forfaitaire rendement van 4% geeft 1,2%). Dit plafond wordt jaarlijks geïndexeerd. Daarnaast ontvangt de spaarder of belegger een extra belastingkorting van 1,3% van de waarde van de vrijgestelde belegging. Voor bestaande spaarders en beleggers is er een overgangsregeling die inhoudt dat groene beleggingen die zijn afgesloten voor 1 januari 21 gedurende tien jaar voor het gehele bedrag vrijgesteld zijn van de vermogensrendementsheffing. Deze overgangsregeling geldt naast de reguliere vrijstelling. Daarnaast ontvangt de spaarder of belegger over eveneens het gehele bedrag de extra heffingskorting van 1,3%. De nieuwe Regeling groenprojecten trad per 1 januari 21 in werking en haakt in op de nieuwe Wet inkomstenbelasting 21.

16 12 Ontwikkelingen Regeling groenprojecten Wijzigingen in 21 In 21 is de toepassing voor natuurbeheer uitgebreid met de deelcategorieën d1 en d2. Een agrariër of natuurbeheerder komt in aanmerking voor groene financiering van natuurvriendelijk beheer van zijn land op basis van de Subsidieregeling natuurbeheer 2 of de Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer. Verder moeten windturbines voldoen aan de eisen zoals opgenomen in de nieuwe norm NVN Om het gebruik van de regeling voor duurzame woningbouw te stimuleren, is de grens van de maximaal toelaatbare stichtingskosten aangepast aan de marktontwikkelingen. Dat betekent een verhoging van ,- naar ,-. Ook zijn zoals elk jaar de Maatlatten voor duurzame woningbouw en renovatie geactualiseerd en in lijn gebracht met het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. Verdonkergroening Medio 21 zonden de minister van VROM en de staatssecretaris van Financiën de reeds in 2 aangekondigde Verdonkergroeningsnotitie naar de Tweede Kamer. Kern van deze notitie is dat de Regeling groenprojecten zich richt op vernieuwende voorhoedeprojecten. Vanwege de technische vooruitgang verandert deze voorhoede en de mate van vernieuwing doorlopend. Om die reden wordt de regeling vrijwel jaarlijks geactualiseerd. Deze periodieke aanpassingen zorgen ervoor dat de Regeling groenprojecten continu groen blijft. In de notitie geven de bewindslieden de lijn aan waarlangs de regeling zich in 22 zal ontwikkelen om het groene karakter ook in de toekomst te waarborgen. Aangekondigde wijzigingen voor 22 De Regeling groenprojecten geldt voor nieuwe projecten; bestaande projecten komen niet voor een groenverklaring in aanmerking. Elk project waarvan de realisatie was aangevangen na 14 juli 1994, werd in deze definitie als nieuw beschouwd. In de praktijk kon hierdoor voor projecten die reeds bestonden, toch een groenverklaring aangevraagd worden om voor herfinanciering met groen geld in aanmerking te komen. In de regeling 22 wordt hieraan een eind gemaakt door de begrippen nieuw en bestaand scherper te definiëren. Een project wordt als bestaand beschouwd als het al in gebruik is genomen een half jaar vóór de groenverklaring wordt aangevraagd. Dit is in lijn met het karakter van de regeling: het stimuleren van nieuwe projecten. Bovenstaande geldt niet voor projecten uit de biologische landbouw: de overheid is van mening dat pioniers in de biologische landbouw open moeten kunnen concurreren met projecten van latere datum. Zij komen bij herfinanciering van bestaande projecten wèl in aanmerking voor een groenverklaring. Een groenverklaring wordt afgegeven ongeacht de budgettaire situatie van de groenfondsen van dat moment. Hierdoor kan de beschikbaarheid van leningen met een lage rente voor andere projecten in gevaar komen. Daarom is de regeling per 1 januari 22 aangepast. De minister van VROM kan om budgettaire redenen besluiten dat projecten van meer dan ,- voor ten hoogste dit bedrag in aanmerking komen voor groene financiering. Het aandachtsgebied Groen Label Kassen wordt door meerdere regelingen gestimuleerd (o.a. VAMIL en MIA). Inmiddels wordt deze kas op grote schaal gebouwd. Om het hoogwaardige vernieuwende karakter van GLK een impuls te geven, worden in 22 twee ambitieniveaus ingevoerd. Niveau 1 Groen Label Kas komt ongeveer overeen met de bestaande Maatlat. Een kas op Niveau 1 komt wel in aanmerking voor VAMIL en MIA, maar niet voor groene financiering.

17 Ontwikkelingen Regeling groenprojecten 13 Wil men in aanmerking komen voor groene financiering, dan moet de kas voldoen aan de eisen van Niveau 2 Groen Label Kas. De score op de Maatlat GLK moet hiervoor aanmerkelijk hoger zijn dan bij Niveau 1. Een belangrijke wijziging is de onbeperkte continuering van duurzame woningbouw in de Regeling groenprojecten, waar in het verleden opname van duurzame woningbouw in de regeling telkens gold voor de duur van één jaar. Gezien de lange planningsperiode in de woningbouw biedt deze wijziging zicht op een meer structurele toepassing. In het Besluit groenprojecten Buitenland zal het maximale projectvermogen worden verhoogd van ,- naar ,-. Heroverweging duurzame energie Voor 22 is naast de reeds aangekondigde wijzigingen een integrale heroverweging van het totale instrumentarium voor duurzame energieprojecten aangekondigd. Door de grote milieuverdiensten van duurzame energie zijn er sinds de start van de Regeling groenprojecten meerdere stimuleringsmaatregelen bijgekomen. Hierdoor wordt de economische situatie van deze projecten over het geheel genomen steeds meer verbeterd. Overwogen wordt of voor alle categorieën ondersteuning door de Regeling groenprojecten nog op zijn plaats is. Transportleidingen voor een warmtedistributienet

18 14 Toelichting Natuur, bos en landschap (categorie a t/m d) Vlinders zijn een goede indicatie voor de kwaliteit van natuur, bos en landschap. Ze geven vaak als eerste aan of het goed of slecht gaat met de natuur. Veel vlindersoorten zijn afhankelijk van een bepaalde plant waar hun rupsen zich vol mee knagen. Als de variatie aan planten achteruitgaat, fladderen er ook minder vlindersoorten rond. Krijgt de natuur weer meer ruimte, dan zijn er meestal ook weer snel meer vlinders te zien. Het aantal groenprojecten in het aandachtsgebied Natuur, bos en landschap heeft zich sinds de start van de regeling als volgt ontwikkeld: Afgegeven groenverklaringen Natuur, bos en landschap / In het jaar 21 zijn in de categorieën a t/m d 17 projecten groen verklaard, bijna zes keer zoveel als vorig jaar. Eén project betrof een grote aankoop in het kader van de ecologische hoofdstructuur. Het grootste deel van de aanvragen in 21 komt uit de nieuwe deelcategorieën voor (agrarisch) natuurbeheer d1 en d2. Een agrariër of natuurbeheerder komt daarbij in aanmerking voor groene financiering van natuurvriendelijk beheer op basis van de Subsidieregeling natuurbeheer 2 of de Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer. Omdat het benodigde projectvermogen bij dit soort projecten lager is dan bij de grote grondaankopen, is het aantal potentiële aanvragen veel groter.

19 Natuur, bos en landschap 15 De uitbreiding van de regeling in 2 met particulier natuurbeheer en beheerslandbouw schiep meer mogelijkheden, maar leidde niet tot een toename van het aantal aanvragen voor groenverklaringen. De nieuwe deelcategorieën d1 en d2 doen dat duidelijk wel. De omzetting van agrarische gronden in natuurgebieden is economisch onaantrekkelijk en gebeurt slechts in beperkte mate. Het totaal van geboden faciliteiten voor natuur en bos is in relatie tot de kosten zodanig dat de omzetting beperkt blijft. In 21 was de omzetting relatief groot. De komende jaren zullen moeten uitwijzen of deze verandering structureel is en de trend doorzet. Aantal projecten Projectvermogen in euro s Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Natuur, Natuur, bos en landschap bos en landschap Het projectvermogen voor Natuur, bos en landschap is in 21 bijna verdubbeld ten opzichte van 2. Wanneer in beide jaren het grote project voor de aankoop van grond ten behoeve van de ecologische hoofdstructuur buiten beschouwing wordt gelaten, is ook het gemiddelde projectvermogen ruim verdubbeld: van 88.65,- in 2 tot ,- in 21. Het aantal projecten in Natuur, bos en landschap was tot nu toe beperkt. De uitschieter in 1997 werd veroorzaakt door grondaankoop ten behoeve van de ecologische hoofdstructuur. Dit jaar is bijna 14 miljoen groen verklaard, waarvan weer ruim 75 miljoen voor de aankoop van grond voor de ecologische hoofdstructuur. Aandeel projectvermogen Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie 2,6% 5,3 % 6, % 11,4 % 8,5 % Groen Label Kassen Agrificatie Andere projecten,1 % 48,1 %

20 16 Toelichting Biologische landbouw (categorie e1 en e2) De grutto jubelt voor biologische landbouw. Doordat onze weilanden steeds intensiever gebruikt worden, is er minder plek voor weidevogels. In het buitenland is de situatie niet veel beter. Daardoor is Nederland, ondanks de achteruitgang, nog belangrijker geworden voor weidevogels. Zo broedt bijvoorbeeld bijna de hele gruttopopulatie van Noord-West Europa in ons land. Dat geeft een behoorlijke verantwoordelijkheid om onze weilanden voor hen beschikbaar te houden. Dat kan prima, als er op biologische wijze geboerd wordt. Biologische landbouw is sinds de start in de regeling opgenomen. Het aantal groenprojecten heeft zich als volgt ontwikkeld: Afgegeven groenverklaringen Biologische landbouw / De biologische landbouw vormt een onderdeel van de regeling dat steeds een hoog niveau vertoond heeft en dat heeft zich ook in 21 voortgezet. In 1997 was er een uitschieter in positieve zin, doordat in dat jaar veel bedrijven gebruik maakten van de mogelijkheid de bestaande financiering om te zetten in een groene lening. Ook nu nog wordt een deel van de groenverklaringen afgegeven in het kader van groene herfinanciering. Naast biologische productiebedrijven vallen ook verwerkende bedrijven onder het aandachtsgebied Biologische landbouw. Stimulering van deze bedrijven beoogt een verbreding van het biologische productassortiment. Bovendien levert de verwerking producten op met een hogere toegevoegde waarde.

21 Biologische landbouw 17 De producerende bedrijven zijn tezamen met de verwerkende bedrijven verdeeld naar plantaardig, dierlijk en gemengd: Aantal projecten Projectvermogen in euro s Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Biologische Biologische Landbouw landbouw Plantaardig (e1) Dierlijk (e2) Gemengd (e1/2) TOTAAL In de deelcategorie Gemengd is het projectvermogen relatief veel toegenomen. In 21 is voor enkele projecten met vrij grote projectvermogens een groenverklaring afgegeven. Deze bedrijven zijn nieuw en ook relatief groot van omvang. In onderstaande figuur wordt de regionale spreiding van projecten in de biologische landbouw weergegeven. Regionale spreiding van groen TOTAAL Limburg Noord-Brabant Zeeland Zuid-Holland Noord-Holland Utrecht Flevoland Gelderland Overijssel Drenthe Friesland Groningen verklaarde projecten in de biologische landbouw Flevoland is nog altijd de provincie waar de meeste groenprojecten in de biologische landbouw gestart worden. In alle provincies is het aantal groenverklaringen in 21 ongeveer verdubbeld ten opzichte van vorig jaar, met enkele uitzonderingen. Opvallend is het lage aantal biologische bedrijven in Zeeland. De grote regionale verschillen die optreden bij het aantal biologische bedrijven is geen eenmalig verschijnsel, ze zijn jaarlijks terug te zien. Aandeel projectvermogen Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie 2,6% 6, % 5,3 % 11,4 % 8,5 % Groen Label Kassen Agrificatie Andere projecten,1 % 48,1 %

22 18 Toelichting Groen Label Kassen (categorie e3) Bijen investeren in een goed klimaat in hun broedkast. Ze zorgen ervoor dat de omstandigheden in hun nest optimaal zijn. In de winter houden de werksters de korf warm door flink te bewegen. In de zomer houden ze het juist koel door met hun vleugels te wapperen. Soms laten ze daarbij ook aangevoerd water verdampen, zodat ze als een echte airconditioning werken. Ook maken de werksters hun korf goed wind- en waterdicht en reinigen ze de woning geregeld met een middeltje dat schimmels en bacteriën doodt. De Groen Label Kas is een tuinbouwkas met sterk verbeterde milieu- en energie-eigenschappen. Het aantal groenprojecten in dit aandachtsgebied heeft zich sinds de opname in de regeling als volgt ontwikkeld: Afgegeven groenverklaringen Groen Label Kassen De tuinbouwsector heeft - mede gesteund door andere instrumenten - de Groen Label Kas snel opgenomen. Het concept is zeer succesvol gebleken en heeft tot snelle verschuivingen binnen de sector geleid. De regeling is daarom per 1 januari 22 aangescherpt. Anticiperend op de veranderingen in de regeling is in 21 een groot aantal aanvragen ingediend. De verwachting is dat in 22 het aantal aanvragen voor Groen Label Kassen sterk zal terugvallen. Aantal groen verklaarde projecten en vermogen voor Groen Label Kassen Aantal projecten Projectvermogen in euro s Groen Label Kassen

23 Groen Label Kassen 19 In 21 werden 25 projecten met Groen Label Kassen onder de Regeling groenprojecten gebracht. De in 21 groen verklaarde projecten vertegenwoordigen een gezamenlijke oppervlakte van 521 ha, ruim twee keer zoveel als in 2, toen was het 212 ha. Het gemiddelde projectvermogen bedraagt 1,75 miljoen (in 2 2,45 miljoen), de gemiddelde oppervlakte 2,1 ha per project (in 2 3,3 ha). De Groen Label Kassen zijn in 21 wel in aantal toegenomen, maar het geïnvesteerd vermogen per project is aanzienlijk lager dan vorig jaar. De kleinere gemiddelde oppervlakte is hiervan de belangrijkste oorzaak. 8 % 2 % 2 % Verdeling areaal kassen Verdeling areaal Groen Label Kassen naar teelt. De percentages hebben betrekking op de oppervlakte. 263 ha Groente / 15 projecten 37 % 51 % 194 ha Bloemen / 13 projecten 4 ha Potplanten / 24 projecten 11 ha Kwekerij / 7 projecten 13 ha Gemengd / 7 projecten Aandeel projectvermogen 6, % 5,3 % 11,4 % 8,5 % Natuur, bos en landschap Duurzame energie 2,6% Biologische landbouw Groen Label Kassen Duurzame woningbouw en renovatie Andere projecten,1 % Agrificatie 48,1 %

24 2 Toelichting Agrificatie (categorie f) De spin spint al miljoenen jaren garen van onovertroffen kwaliteit. Van de producten die dieren maken kunnen wij nog heel wat leren. Spinnen maken schijnbaar moeiteloos een draadje, dat veel sterker en veerkrachtiger is dan de vezels die mensen in de modernste laboratoria fabriceren. Naarstig wordt geprobeerd om het geheim van de spin te ontrafelen om daarna veel sterkere kabels of ijzersterke vezels voor bijvoorbeeld parachuten of kogelvrije vesten te kunnen maken van spinrag. Het aantal afgegeven groenverklaringen voor agrificatie heeft zich sinds de start van de regeling als volgt ontwikkeld: 1 Afgegeven groenverklaringen Agrificatie / In 21 is er in deze categorie één groenverklaring afgegeven. Dit project betreft een proef voor de winning van kleurstof uit meekrap, een inheemse plant. In Nederland komen agrificatieprojecten zeer moeilijk van de grond. Eerder is er in 1997 een project aangemeld, waarbij met kunststof vergelijkbare producten worden vervaardigd uit zetmeel. Aantal groenverklaarde projecten en projectvermogen voor Agrificatie Aantal projecten Projectvermogen in euro s Agrificatie , % 5,3 % 11,4 % 8,5 % Aandeel projectvermogen Natuur, bos en landschap Duurzame energie 2,6% Biologische landbouw Duurzame woningbouw en renovatie,1 % 48,1 % Groen Label Kassen Agrificatie Andere projecten

25 Toelichting Duurzame energie 21 (categorie g) De hagedissen investeren in zonneenergie. Ze liggen uren met gevaar voor eigen leven te zonnebaden op een stukje zand of asfaltweg. Als ze niet gestoord worden loopt hun lichaamstemperatuur flink op waardoor ze sneller achter een prooi kunnen gaan. Het aandachtsgebied Duurzame energie maakt sinds de start deel uit van de Regeling groenprojecten. Het aantal groenprojecten heeft zich sindsdien als volgt ontwikkeld: / Afgegeven groenverklaringen Duurzame energie Het niveau van het aantal groenverklaringen in het aandachtsgebied Duurzame energie is steeds ongeveer gelijk gebleven. Bij aanvang van de regeling was het aantal groenverklaringen relatief hoog doordat er achterstand in de financiering was. Het grootste aandeel in dit aandachtsgebied bestaat uit windturbines. Net als vorig jaar zijn er 37 windturbineprojecten groen verklaard. Het gaat om 7 windturbines met een gezamenlijk vermogen van ruim 62 MW.

26 22 Duurzame energie 31 Flevoland 9 11 Groningen Friesland 12 Noord-Holland 3 Drenthe 2 Zuid-Holland Overijssel 3 Utrecht Gelderland Zeeland 2 Noord-Brabant Limburg Provincies zonder groen verklaarde windturbines Regionale spreiding van groen verklaarde windturbines in 21 Provincies met minder dan vijf groen verklaarde windturbines Provincies met meer dan vijf groen verklaarde windturbines Het vinden van geschikte locaties en het verkrijgen van een bouwvergunning is al enige tijd een bepalende factor voor het plaatsen van windturbines. Sinds provincies en lagere overheden hierover afspraken hebben gemaakt in het zogeheten BLOW-convenant, hebben diverse gemeentes bouwvergunningen afgegeven. De spreiding van windturbines wordt daarnaast bepaald door het verwachte rendement. De provincies waar het het meest waait - de kustprovincies en het vlakke Flevoland - zijn daardoor het sterkst vertegenwoordigd.

27 Duurzame energie 23 Aantal projecten Projectvermogen in euro s Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Duurzame Duurzame energie energie Hout en energierijke gewassen Windturbines Zonnecellen Zonnecollectoren Aardwarmte Waterkracht Waterkrachtpompen Warmte- en koudeopslag Warmtedistributienetten TOTAAL Hoewel het aantal projecten in het aandachtsgebied Duurzame energie in 21 nagenoeg gelijk is aan dat in 2, is het projectvermogen dat ermee gemoeid is, bijna verdubbeld. De grote verschillen zijn veroorzaakt door enkele zeer omvangrijke projecten. In de deelcategorie Hout en energierijke gewassen is een groenverklaring afgeven voor een nieuwe bioenergiecentrale (houtverbranding). In de deelcategorie Zonnecellen is het projectvermogen bijna vertienvoudigd door een zeer groot project voor een zon-pv-installatie. Er zijn twee groenverklaringen afgegeven voor warmte- en koudeopslagprojecten met een projectvermogen van ruim 1 miljoen. Ook hier zorgde één groot project voor de relatief grote toename van het projectvermogen. Het project maakt deel uit van de verwarming en koeling van een aantal universiteitsgebouwen, het gaat hierbij om bestaande bouw. Ook het projectvermogen voor Warmtedistributienetten is dit jaar relatief veel groter dan het voorgaande jaar. In de voorgaande jaren zijn groenverklaringen afgegeven voor uitbreiding van bestaande stadsverwarmingsnetten. In 21 is er een groenverklaring afgegeven voor de aanleg van een geheel nieuw stadsverwarmingsnet voor de stedelijke uitbreiding van Nijmegen in De Waalsprong. Aandeel projectvermogen 6, % 5,3 % 11,4 % Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie 2,6% 8,5 % Groen Label Kassen Andere projecten Agrificatie,1 % 48,1 %

28 24 Toelichting Duurzame woningbouw (categorie h) en renovatie Dassen zijn de koningen van het duurzaam bouwen. Meestal verblijven ze hun hele leven in de burcht die ze als jong dier betrokken. Aangezien een dassenburcht meerdere generaties meegaat, kan een dassenwoning bijzonder lang blijven bestaan. In Duitsland (Mecklenburg) zijn dassenburchten bekend van meer dan 5 jaar oud. Een dergelijk bouwwerk is tientallen meters groot en heeft vaak meer dan vijftig in- en uitgangen. Het aantal groenprojecten in het aandachtsgebied Duurzame woningbouw en renovatie heeft zich sinds de opname in de regeling als volgt ontwikkeld: Afgegeven groenverklaringen Duurzame woningbouw Aantal woningen per jaar waarvoor een groenverklaring is afgegeven

29 Duurzame woningbouw en renovatie 25 Het aantal groen verklaarde projecten Duurzame woningbouw en renovatie vertoont globaal genomen een stijgende lijn, evenals het aantal duurzaam gebouwde woningen. De lijn heeft zich in 21 echter niet voortgezet. De verklaring wordt mede gezocht in de relatief lage stichtingskostengrens van ,- waardoor woningen met hogere stichtingskosten niet onder de Regeling groenprojecten gebracht kunnen worden. Al langer speelt hierover een discussie. Sinds de opname in de regeling is deze grens niet aangepast, terwijl de werkelijke stichtingskosten intussen wel flink gestegen zijn. Medio 21 werd bekend dat de grens met terugwerkende kracht per 1 januari 21 verhoogd werd naar ,- zodat meer woningen voor een groenverklaring in aanmerking komen. Dit heeft in 21 nog geen zichtbaar effect opgeleverd in het aantal aanvragen voor groenverklaringen. Voor Duurzame renovatie zijn dit jaar wel iets meer projecten groen verklaard, maar dit aantal blijft nog achter bij de verwachtingen. Waarschijnlijk is dit te wijten aan de betrekkelijke onbekendheid met de regeling op dit punt. Aan deze achterstand zal op korte termijn aandacht besteed worden in samenwerking met Aedes, de koepelorganisatie voor woningstichtingen. Aantal projecten Projectvermogen in euro s Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Duurzame Duurzame woningbouw en renovatie woningbouw en renovatie Nieuwbouw (h1) Herbestemming (h2) Renovatie (h3) TOTAAL Een andere beperkende factor bij het aanvragen van groenverklaringen voor Duurzame woningbouw is dat voor deze deelcategorie jaarlijks opnieuw wordt bezien of opname in de regeling gecontinueerd wordt. Aangezien al op de tekentafel rekening gehouden moet worden met de duurzaamheidseisen, betekent dit dat partijen steeds in onzekerheid verkeren of dit onderdeel nog bestaat op het moment dat het voor hen van belang is, dit gezien de lange doorloop- en ontwikkeltijd van bouwprojecten. Met ingang van 22 wordt om die reden opname in de regeling onbeperkt gecontinueerd. Aandeel projectvermogen 6, % 5,3 % 11,4 % Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Duurzame energie Duurzame woningbouw en renovatie 2,6% 8,5 % Groen Label Kassen Agrificatie Andere projecten,1 % 48,1 %

30 26 Toelichting Fietspadinfrastructuur (categorie i) De meeste dieren bewegen zich niet willekeurig door een bepaald gebied, maar gebruiken een netwerk van paadjes en wissels, dat zij precies kennen. Deze volgen ze bij voorkeur omdat ze er sneller over kunnen vluchten als ze verrast worden. Heel bijzonder wissels zijn de smalle kanalen die bevers, vanuit meren, in laagliggende moerassige gebieden aanleggen. Ze transporteren afgeknaagde stukken hout naar hun hutten en dammen. In het aandachtsgebied Fietspadinfrastructuur zijn sinds de opname in de regeling in 1998 nog geen groenverklaringen afgegeven. In 21 is wel een aanvraag ontvangen, maar deze is helaas negatief beschikt omdat het project niet aan de eisen voldeed.

31 Toelichting Vrijwillige bodemsanering 27 (categorie j) Zo simpel kan bodemsanering zijn. Een regenworm is de hele dag bezig met zandhappen. De grond gaat door zijn lange lijf en komt er dan van achteren weer uit als een hoopje aarde. Zijn darmen hebben ondertussen alle eetbare deeltjes uit de grond gehaald en de bodem dus eigenlijk gereinigd. Op nog kleinere schaal doen allerlei bacteriën hetzelfde in de aarde als regenwormen. Zij kunnen tevens allerlei gifstoffen uit de grond halen. Daardoor zijn bacteriën bijzonder goed in te zetten bij echte bodemsaneringen. Het aantal groenprojecten voor Vrijwillige bodemsanering heeft zich sinds de opname in de regeling als volgt ontwikkeld: Afgegeven groenverklaringen Vrijwillige bodemsanering Aantal projecten Projectvermogen in euro s Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Vrijwillige bodemsanering Vrijwillige bodemsanering Behalve één project vorig jaar, zijn in het aandachtsgebied Vrijwillige bodemsanering geen groenverklaringen afgegeven. In 21 zijn er geen aanvragen geweest.

32 28 Toelichting Andere projecten (categorie k) Sinds de start van de regeling heeft het aantal groenprojecten in het aandachtsgebied Andere projecten zich als volgt ontwikkeld: Afgegeven groenverklaringen Andere projecten % Het aantal projecten waarvoor een groenverklaring is afgegeven vertoont een enigszins grillige lijn. Dit heeft te maken met het zeer diverse karakter van het aandachtsgebied Andere projecten, dat projecten omvat die niet in een van de andere categorieën kunnen worden benoemd, maar wel een aantoonbaar hoog milieurendement hebben. Het kunnen ook projecten zijn waarvan de investering onder meerdere (deel)categorieën valt, bijvoorbeeld zonne-energie en een warmtepomp in één project. Aantal projecten Projectvermogen in euro s Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor het aandachtsgebied Andere projecten Andere projecten De projecten die in 21 in dit aandachtsgebied zijn groen verklaard betreffen o.a. natuurgeïntegreerde drinkwaterwinning, een huisvuilvergistingsinstallatie, een materiaalscheiding- en recycleproject en een vernattingsproject. Twee bijzondere voorbeelden zijn een vriesinstallatie met CO 2 -koeling in de visverwerkende industrie en een productiebedrijf van schelpkalkcement ten behoeve van restauratieprojecten. 5,3 % 6, % 11,4 % 8,5 % Aandeel projectvermogen Natuur, bos en landschap Duurzame energie 2,6% Biologische landbouw Duurzame woningbouw en renovatie,1 % 48,1 % Groen Label Kassen Agrificatie Andere projecten

33 Milieurendement 29 De Regeling groenprojecten is in het leven geroepen om projecten te stimuleren die een positief effect op het milieu hebben. Een andere doelstelling is de burger meer te betrekken bij de zorg voor het milieu. Resultaten van de regeling zijn enerzijds uit te drukken in het aantal groenprojecten, in het projectvermogen en in het aantal beleggers en spaarders. Anderzijds moet het rendement uiteindelijk weer te geven zijn in de effecten die deze groenprojecten hebben op natuur en milieu. In dit jaarverslag wordt uitgebreid ingegaan op de aantallen en categorieën groenprojecten en het projectvermogen dat hiermee gemoeid is. Via de groenfondsen is eenduidig vast te stellen dat eind 21 aan de inlegkant 16. groene spaarders en beleggers betrokken waren bij de groenregeling en dus bij het bevorderen van de realisatie van milieu- en natuurprojecten. Het kwantificeren van het effect op het milieu is complexer. De onderhavige projecten worden beïnvloed door een stelsel van wetten en regelingen. Dit maakt het moeilijk de invloed van één regeling nauwkeurig te meten. Voor de Regeling groenprojecten komt daar nog bij dat bepaalde projecten tot doel hebben de integrale milieukwaliteit te verbeteren. Het op biologische wijze houden van dieren en verbouwen van biologische gewassen vermindert milieuschade door gewasbeschermingsmiddelen, en heeft een vermindering van emissies van schadelijke stoffen tot gevolg. Ook draagt het bij aan de biodiversiteit. Dit is echter moeilijk te kwantificeren, te meer daar dergelijke parameters herleid zouden moeten worden op de hoeveelheid geproduceerd product. Duurzaam bouwen heeft gevolgen voor zowel energie- en watergebruik als voor materiaalgebruik en binnenmilieu. Ook duurzame glastuinbouw (Groen Label Kas) heeft positieve effecten op de integrale milieukwaliteit door energiebeparing, minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, beperking van nutriënten, lagere bodem- en luchtemissies en waterbesparing. Milieukentallen De overheid streeft ernaar haar beleid te beoordelen op de bereikte effecten. Daarom is in 21 een aanvang gemaakt met het opstellen van een methode waarmee energie- en milieueffecten berekend kunnen worden. Het gaat dan met name om de effecten van de milieubeleidsinstrumenten MIA, EIA en VAMIL en de Regeling groenprojecten. Doel is te komen tot milieukentallen die gelijkluidend, eenvoudig vast te stellen en goed communiceerbaar zijn. De methode wordt uitgewerkt door het ministerie van VROM in samenwerking met Senter (een agentschap van het ministerie van Economische Zaken), LASER en Novem. Milieueffecten 21 Bovengenoemde methode is bij het verschijnen van dit jaarverslag nog niet uitontwikkeld. Voor 21 is daarom geput uit informatie die bij beide uitvoeringsorganisaties LASER en Novem beschikbaar was om de milieueffecten aan te geven.

34 3 Milieurendement Natuur, bos en landschap Op het gebied van natuurontwikkeling zijn 17 projecten groen verklaard. Met deze projecten is een oppervlakte van 9462 ha gemoeid, exclusief de aankoop van circa 185 ha grond ten behoeve van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Biologische landbouw Er zijn 162 projecten op het gebied van biologische landbouw onder de werkingssfeer van de regeling gebracht. Hierbij waren acht bedrijven die biologische producten verwerken. De toename van de groen verklaarde oppervlakte bedraagt in totaal 3325 ha grond. De bijdragen komen van grootveebedrijven (ruim 1473 ha) en akkerbouw (957 ha), gemengd (529 ha) maar ook klein vee (227 ha), fruit (7 ha), tuinbouw (54 ha) en glasgroenten (1 ha). Vijf hectare betreft een biologische kwekerij van bomen en struiken. Groen Label Kassen In 21 zijn 25 Groen Label Kassen gehonoreerd met een oppervlak van 521 ha. Naast een positief effect op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen wordt een jaarlijkse energiebesparing gerealiseerd van circa 4 miljoen m 3 aardgas met als effect een vermindering van 7. ton CO 2 -uitstoot. De kassen voor teelt van groente en bloemen nemen hiervan het leeuwendeel voor hun rekening, respectievelijk 51% en 37%. Duurzame energie De 7 windturbines die in 21 groen verklaard zijn, hebben een gezamenlijk vermogen van ruim 62 MW en produceren jaarlijks 125 miljoen kwh. Dat komt overeen met het elektriciteitsverbruik van 4. huishoudens. Deze elektriciteitsopbrengst voorkomt jaarlijks een uitstoot van 76. ton CO 2. De andere duurzame energieprojecten (o.a. energiewinning uit hout, zonnepanelen, warmtepompen en warmtedistributie) zijn goed voor een CO 2 -reductie van jaarlijks ruim 9. ton. Daarvan komt 67. ton voor rekening van een bio-energiecentrale, die jaarlijks 15 miljoen kwh aan groene stroom levert. Een zon-pv-installatie van 23. m 2 - ruim drie voetbalvelden, de grootste van Europa - met een vermogen van 2,3 MW, is goed voor een jaarlijkse CO 2 -reductie van 75 ton. Duurzame woningbouw en renovatie In 21 zijn 1618 duurzame woningen onder de werkingssfeer van de Regeling groenprojecten gebracht. De woningen voldoen aan een relatief hoog niveau van duurzaamheid. De woningen scoren qua duurzaamheid op materiaalgebruik, binnenmilieu, waterbesparing, afval en vooral op energie-efficiency. De woningen besparen jaarlijks ruim 63. m 3 aardgas, hetgeen overeenkomt met een reductie van zo n 11 ton CO 2. Andere projecten In de categorie Andere projecten zijn projecten van uiteenlopende aard groen verklaard. Drie projecten waren energiegerelateerd (jaarlijks circa 12 ton CO 2 -reductie). Drie natuurontwikkelingsprojecten hebben gezamenlijk een positieve invloed op natuurontwikkeling ter grootte van 187 ha.

35 De Nederlandse Antillen en Aruba 31 Naast de regeling voor projecten in Nederland bestaat er sinds 1998 een soortgelijke Regeling groenprojecten Nederlandse Antillen en Aruba. Het aantal projecten dat onder deze regeling een groenverklaring ontvangen heeft, is onderstaand weergegeven: Afgegeven groenverklaringen Nederlandse Antillen en Aruba De regeling is inhoudelijk in grote lijnen gelijk aan die voor projecten in Nederland. De projectenlijst wijkt echter op een aantal onderdelen af, vanwege klimatologische verschillen tussen Europa en het Caribisch gebied. De overheden van de Nederlandse Antillen en Aruba geven mede advies over de projecten die in het kader van de regeling worden ingediend. Tot nu toe is alleen in 1999 gebruik gemaakt van de regeling voor de Nederlandse Antillen en Aruba. In 21 zijn geen verzoeken tot afgifte van groenverklaringen voor projecten op de Nederlandse Antillen en Aruba ontvangen.

36 32 Buitenland In 1998 is het initiatief genomen de toepassing van Groen Beleggen te verbreden naar projecten in ontwikkelingslanden - gebieden die gekenmerkt worden door een beperkte economische draagkracht - en naar joint-implementationprojecten in Centraal en Oost- Europa. Het aantal groenprojecten dat onder het Besluit groenprojecten buitenland valt, heeft zich als volgt ontwikkeld: 5 5 Afgegeven groenverklaringen Buitenland De projecten worden afzonderlijk op hun merites beoordeeld. De grote verschillen in klimaat, de regionale en lokale natuur en het milieu, en de mate van ontwikkeling maken maatwerk noodzakelijk. Voorwaarde voor groenverklaring is dat het project nieuw is, d.w.z. van na 1 januari De projecten moeten van hoge kwaliteit zijn en kunnen o.a. liggen op het gebied van milieu, energie, natuurbescherming en -ontwikkeling, biologische landbouw en duurzaam bosbeheer. Verder is in het besluit aangegeven dat niet alleen economische en natuur- en milieuaspecten een rol spelen bij de beoordeling. Ook sociale criteria, armoede, participatie- en genderaspecten tellen mee. Hierdoor is er niet alleen sprake van groen beleggen maar meer van integraal ethisch beleggen. Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor de categorie Buitenland Aantal projecten Projectvermogen in euro s Buitenland In 21 zijn in de categorie Buitenland geen aanvragen gedaan. De financiële risico s van beleggingen in het buitenland en het relatief lage plafond (maximum projectbedrag) verklaren de beperkte omvang van de Groen Beleggen activiteiten in het buitenland. Het maximale bedrag waarvoor een verklaring wordt afgegeven, is gesteld op ,-. Voor de praktijk blijkt het lage bedrag een drempel te zijn. Inmiddels zijn in een notitie aan de Tweede Kamer enkele voorstellen tot wijziging van de regeling aangeboden en geëffectueerd. Zo is per 1 januari 22 het maximale projectvermogen verhoogd tot ,-. Door deze wijzigingen kan de belangstelling voor de regeling bij buitenlandse projecten toenemen.

37 Uitvoering Regeling groenprojecten 33 De Regeling groenprojecten is een gezamenlijke activiteit van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, het ministerie van Financiën en het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Het ministerie van VROM is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Regeling groenprojecten. De Regeling groenprojecten wordt uitgevoerd door de uitvoeringsinstanties LASER en Novem, die van het ministerie van VROM mandaat hebben om de groenverklaringen namens de minister af te geven. De aanvragen voor een groenverklaring in de categorieën a t/m f worden door LASER beoordeeld. Novem beoordeelt de aanvragen in de projectcategorieën g t/m k en voor de Nederlandse Antillen en Aruba. Voor de categorieën i, j en k, de Nederlandse Antillen en Aruba en ingeval van negatieve beschikkingen vindt vooraf overleg plaats met het ministerie van VROM. Voor de Nederlandse Antillen en Aruba wordt ook het advies van de lokale overheid gevraagd. Groenverklaringen voor projecten in het buitenland worden door het ministerie van VROM afgegeven met procesondersteuning door Novem. Aanvragen van een groenverklaring Een projectbeheerder die gebruik wil maken van groene financiering, moet voor het project een groenverklaring aanvragen. Hij dient daarvoor bij een bank met een groenfonds een aanvraag in. Bij de aanvraag voegt de projectbeheerder een projectplan met een beschrijving van het project, de verwachte milieuverdienste, de benodigde financiering, het verwachte rendement en de eventuele risico s. De benodigde informatie voor het verkrijgen van een groenverklaring is voor elke categorie beschreven in de Handleiding projectplan bij de Regeling groenprojecten. Het groene fonds van de bank vraagt - namens de initiatiefnemer of projectbeheerder - de groenverklaring aan bij de uitvoeringsinstantie LASER of Novem. Na beoordeling geeft LASER of Novem de groenverklaring af. De groenverklaring blijft voor de meeste projecten maximaal tien jaar geldig, voor natuurprojecten maximaal dertig jaar. Na afgifte van de groenverklaring en goedkeuring van de bank voor financiering kan de groene lening verstrekt worden. Uit een jaarlijks accountantsrapport van het project dient de groene status te blijken. Verandert de uitvoering van het project, dan is de projectbeheerder verplicht dit te melden aan de bank. De bank meldt dit vervolgens aan de uitvoeringsinstantie.

38 34 Uitvoering Regeling groenprojecten LASER LASER is een agentschap van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. LASER is de vaste uitvoeringsinstelling van LNV en werkt daarnaast ook voor andere departementen en lagere overheden. LASER is gespecialiseerd in de implementatie en uitvoering van regelingen op het gebied van primaire landbouw, visserij, bosbouw, recreatie en beheer van natuur en landschap. Het regelingenpakket dat LASER uitvoert, bestaat uit regelingen in het kader van het Gemeenschappelijke Europese Landbouwbeleid, subsidie- en stimuleringsregelingen en nationale en internationale ontheffingen en vergunningen. In opdracht van de Europese Unie geeft LASER tevens uitvoering aan interventietaken (o.a. opkoopregelingen voor landbouwoverschotten). Novem Novem (Nederlandse onderneming voor energie en milieu) voert het management van tal van programma s gericht op duurzame energiebesparing en milieuverbetering bij vele doelgroepen. Novem stimuleert de ontwikkeling en toepassing van energiezuinige en milieuvriendelijke technieken, technologieën en instrumenten. Daarbij wordt intensief samengewerkt met het bedrijfsleven (industrie, handel, transport, land- en tuinbouw), onderzoeksinstellingen, overheden en de energiesector. Novem is een intermediaire organisatie die overheidsbeleid en marktontwikkelingen samenbrengt en de kloof tussen theoretische kennis en praktische toepassing overbrugt. De activiteiten van Novem worden samengevat in verschillende thema s. De beoordeling van aanvragen voor een groenverklaring valt onder het thema Duurzaam Produceren. Adressen van de banken met een groenfonds en genoemde instanties vindt u op pagina 35 en 36. Elektriciteit en warmte uit hout

39 Aangewezen groene instellingen 35 De onderstaande banken en instellingen zijn door de overheid aangewezen als groene instelling, in de regeling omschreven als (een bank met) een groenfonds. Tenminste 7% van het vermogen van een groenfonds dient in erkende groene projecten belegd te worden. De groene instellingen bieden verschillende financiële producten aan: in een groen aandelenfonds kan een particuliere belegger risicodragend beleggen; op een groene spaarrekening kan de particulier sparen tegen een afgesproken rente; groen krediet biedt de ondernemer de mogelijkheid zijn groene project tegen een lager rentetarief dan gebruikelijk te financieren. De bank met een groenfonds verzorgt de aanvraag van de groenverklaring bij de uitvoeringsinstantie. Hoewel onderstaande lijst met zorg is samengesteld kan geen aanspraak worden gemaakt op juistheid en volledigheid. Voor aanpassingen of aanvullingen kunt u contact opnemen met het ministerie van VROM, afdeling Economie en Technologie, telefoon (7) ABN AMRO ABN AMRO Groen Fonds Ir. K.A. Berkhout Postbus EA Amsterdam Telefoon (2) ABN AMRO ABN AMRO Groenbank Th.J. Riper Postbus CJ Rotterdam Telefoon (1) Algemene Spaarbank voor Nederland ASN Groenprojectenfonds R.J. de Graaf Postbus GM Den Haag Telefoon (7) Fortis Groenbank BV Drs. T. van den Berg Postbus AS Rotterdam Telefoon (1) Frieslandbank Friesland Groen Fund H.J. Kooistra Postbus BD Leeuwarden Telefoon (58) ING / Postbank Postbank Groen NV Milieudesk HF 2.1 Drs. R.P.H. Paardenkooper Postbus 18 1 BV Amsterdam Telefoon (2) Rabobank Nederland Rabo Groen Bank BV Drs. L. Hans Postbus HG Utrecht Telefoon (3) Stichting Nationaal Groenfonds Nationaal Groen Beleggingsfonds Drs. H.R. Balk Postbus DA Hoevelaken Telefoon (33) Triodos Bank Triodos Groenfonds NV Drs. S. Holvast Postbus AB Zeist Telefoon (3)

40 36 Betrokken instanties Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Directoraat-Generaal Milieubeheer / Directie Strategie en Bestuur Postbus GX Den Haag Internet Ministerie van Financiën Belastingdienst / Centrum voor Proces- en Productontwikkeling Postbus EE Den Haag Internet Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij Stafbureau Algemene Leiding Postbus EK Den Haag Internet LASER - Dordrecht Postbus BD Dordrecht Telefoon (78) / (8) Internet Novem Postbus RE Utrecht Telefoon (3) Internet

41 Colofon 37 Productie en coördinatie Novem Teksten Ria de Jong Tekstproducties Fotografie Hans Pattist Buro Kloeg natuur- en milieuvoorlichting Eindredactie, vormgeving en realisatie Buro Kloeg natuur- en milieuvoorlichting Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. De officiële tekst van de Regeling groenprojecten is gepubliceerd in de Staatscourant. Novem publicatienummer: 3GB

42 38 Groen Beleggen / Aandachtsgebied Cat. Aantal Project- Aantal Project- Aantal Project- projecten vermogen projecten vermogen projecten vermogen Natuur, bos en landschap a t/m d Biologische landbouw e1/e Groen Label Kassen e Agrificatie f Duurzame energie g Duurzame woningbouw en renovatie h Fietspadinfrastructuur i Vrijwillige bodemsanering j Andere projecten k TOTAAL NB. De aandachtsgebieden Groen Label Kas, Fietspadinfrastructuur en Vrijwilige bodemsanering waren in 1995 / 1996 en 1997 nog niet in de regeling opgenomen.

43 Aantal projecten Projectvermogen Aantal projecten Projectvermogen Aantal projecten Projectvermogen Aantal projecten Totaal Projectvermogen 39