Groen Beleggen. jaarverslag 2003

Transcriptie

1 Groen Beleggen jaarverslag 23

2

3 Groen Beleggen jaarverslag 23 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Kerncijfers 5 Beschrijving van de Regeling groenprojecten Ontwikkelingen in de Regeling groenprojecten 3 Milieueffecten 4 Innovatieve kracht 8 Groenprojecten 23 2 Overzicht van de projectcategorieën 36 Summary 38 Erkende groene instellingen 4 Betrokken instanties 4 Overzichtstabel

4 2

5 Voorwoord Duurzaam beleggen is inmiddels in verschillende vormen op de markt verschenen. Een prima ontwikkeling! In toenemende mate wordt de belegger voorzien van niet-financiële informatie, die ondermeer betrekking heeft op duurzaamheidsaspecten. Op basis van dergelijke aspecten zijn er inmiddels in binnen- en buitenland vele duurzame beleggingsfondsen verschenen. De markt vraagt daar om en dat zegt iets over het belang dat we in toenemende mate hechten aan zaken zoals duurzaamheid. Groen Beleggen is zo n vorm van duurzaam beleggen, maar mikt daarbij op een aantal specifieke investeringen. Investeringen die vaak innovatief zijn, voorlopers. Investeringen in duurzame energie, bos en natuur, biologische landbouw en innovatieve projecten met buitengewone milieuprestaties. En die nog niet voldoende rendement bieden om in een vrije markt zelfstandig van de grond te komen. Met fiscale steun aan de beleggers en spaarders, en daardoor een lagere rente voor de investeerders, lukt dat beter. Die functie vervult Groen Beleggen, waarvan het Jaarverslag 23 getuigt. Ook in 23 heeft de Regeling groenprojecten een gezonde ontwikkeling laten zien. Het totaal ingelegd bedrag steeg met bijna 2 procent naar ruim mln, opgebracht door 62. spaarders en beleggers. In 23 werden 364 projecten ten bedrage van ruim 628 mln goedgekeurd. Dat is beduidend minder dan in 22. Zonder twijfel zal de algemene economische situatie hier een rol in spelen, wat tot uiting komt in een teruggang in vrijwel alle categorieën in de Regeling groenprojecten. Maar ook enkele specifieke factoren zijn hieraan debet. Zo zijn de technische eisen die de regeling stelt aan de Groen Label Kassen verder aangescherpt, zodat minder kassen kwalificeren. Ook de investeringen in duurzame energie bleven in 23 achter. Deels verklaar ik dat uit het feit dat een aantal investeringen, met het oog op mogelijke aanpassingen van de regeling in 22, naar voren zijn gehaald en deels uit het feit dat in 23 enige tijd onduidelijkheid heeft bestaan over aanvullende ondersteuning van duurzame energie, meer in het bijzonder de MEP-regeling. Voor wie van getallen houdt: de projecten die in 23 zijn goedgekeurd, hebben betrekking op.8 hectare natuur, bos en landschap (in 22 was dat.235 hectare), op.399 hectare biologische landbouw (in 22 was dat 2.227) en 33 windturbines (92 in 22). Voor duurzaam gebouwde woningen is juist voor het eerst sinds jaren een toename in het aantal groenverklaringen te zien van.494 naar De projecten die op duurzame energie betrekking hebben leveren een geraamde jaarlijkse vermindering op van de CO 2 -uitstoot van ruim 2. ton. In totaal verlagen de projecten die in 23 een groenverklaring hebben ontvangen, de CO 2 - uitstoot met 45. ton op jaarbasis. In het eerste kwartaal van 24 is weer duidelijk een opgaande lijn zichtbaar in het aantal projecten. Graag zou ik zien dat Groen Beleggen nog meer dan voorheen de voorhoede van innovatieve projecten weet te bereiken. Projecten die aan het begin van de marktintroductie staan. Een samenspel met andere regelingen zoals de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (VAMIL), de Milieu investeringsaftrek (MIA) en de Energie investeringsaftrek (EIA) is daarbij van belang. Laat de markt er mee komen! Ten slotte wil ik mijn waardering uit spreken voor de Groenfondsen en de Groenbanken, wiens rol voor het succes van Groen Beleggen cruciaal is gebleken. Ir. J. van der Vlist Directeur-Generaal Milieubeheer Ministerie van VROM 3

6 4

7 Kerncijfers Groen Beleggen is een fiscale faciliteit waarmee de overheid sinds 995 milieuvriendelijke initiatieven stimuleert. Binnen Groen Beleggen wordt het begrip milieu in brede zin gehanteerd en omvat eveneens natuur en energie. Door groen belegd vermogen fiscaal vriendelijk te behandelen, kunnen banken tegen een voordelige rente leningen verstrekken aan milieuvriendelijke investeringsprojecten. Denk daarbij aan projecten voor duurzame energie, natuurbehoud en natuurontwikkeling en biologische landbouw. Banken kunnen dat doen omdat spaarders en beleggers geld tegen een lagere rente beschikbaar stellen voor groenprojecten in ruil voor belastingvoordeel. Zo stimuleert de overheid dergelijke duurzame initiatieven. Voldoet het project aan de gestelde criteria dan geeft de overheid een groenverklaring af. Met deze groenverklaring komt de investering in aanmerking voor de groene financiering. Afgegeven groenverklaringen Hieronder is het gebruik van de Regeling groenprojecten weergegeven vanaf Aantal afgegeven groenverklaringen 95/ Totaal toegekend projectvermogen weergegeven [mln. euro s] 95/ Algemene tendensen Globaal gezien neemt het aantal groenprojecten jaarlijks toe. Het jaar 2 vormt hierop een uitzondering, met name door de onzekerheid over de aangekondigde wijzigingen in het fiscale stelsel per januari 2. De stijging zet zich daarna weer door. Echter, een belangrijk deel van de in 22 verstrekte groenverklaringen heeft betrekking op eind 2 ingediende aanvragen. Na de discussie over het voornemen om de heffingskorting te schrappen (juli 22) is het aantal aanvragen in 23 sterk gedaald en daarmee ook het aantal afgegeven groenverklaringen. Als er geen drastische wijzigingen worden aangekondigd is de verwachting dat dit zich weer zal herstellen. 5

8 Afgegeven groenverklaringen en toegekend projectvermogen Kerncijfers Afgegeven groenverklaringen Toegekend projectvermogen [euro s] Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Agrificatie 8.7. Duurzame energie Duurzame woningbouw Fietspadinfrastructuur Vrijwillige bodemsanering 6.7 Andere projecten Totaal Aantallen per categorie In de categorie Natuur, bos en landschap zijn in projecten groen verklaard. Dit is een zeer sterke stijging ten opzichte van 22. Het projectvermogen volgt die trend echter maar gedeeltelijk. Dit komt vooral doordat de subcategorieën waarvoor de meeste aanvragen zijn ingediend relatief lage projectvermogens kennen. Hoewel het aantal groenverklaringen meer dan verdubbeld is, is er toch minder oppervlakte natuurontwikkeling gerealiseerd dan in 22; namelijk.8 ha. De animo in de categorie Biologische landbouw is nog verder teruggelopen. Een verklaring hiervoor is dat er momenteel weinig belangstelling is voor het omschakelen naar biologische landbouw, door de lage verkoopprijzen en de geringe vraag. Uit ervaring is bekend dat vrijwel alle biologische landbouwers van Groen Beleggen gebruik maken als ze overschakelen. De gegevens tonen een duidelijk ongewenste ontwikkeling. De aanscherping van de regeling in 22 heeft volgens verwachting geleid tot substantieel minder afgegeven verklaringen in de categorie Groen Label Kassen. Voor Agrificatie, het verwerken van grondstoffen uit de landbouw, is geen project groen verklaard. Net als in de categorie Groen Label Kassen is het aantal groenverklaringen in de categorie Duurzame energie sterk gedaald. Dit komt voornamelijk doordat in 22 door eenmalige effecten extra veel groenverklaringen zijn afgegeven. Door de geplande wijzigingen in 22 zijn eind 2 op de valreep nog veel aanvragen ingediend. Deze zijn veelal pas in 22 afgehandeld. Onder de projecten van 23 zijn 84 windenergieprojecten. Deze projecten maken deel uit van de voortgaande sterke ontwikkeling van windenergie die zich sinds 22 aftekent. Bij Duurzame woningbouw is een afname te zien van 39 groenverklaringen in 22 naar 28 in 23. Het aantal groen verklaarde woningen steeg daarentegen sterk, namelijk van.495 naar In de categorie Vrijwillige bodemsanering is geen groenverklaring afgegeven. Ook in de categorie Fietspadinfrastructuur zijn in 23 geen verklaringen afgegeven. De projecten in de categorie Andere projecten zijn zeer divers van karakter. Daaronder vallen dit jaar onder meer de gecombineerde toepassing van duurzame energietechnieken, de productie van brandstofpellets uit hardhout, een milieuservicepunt, herstel van natuurwaarden van een historische buitenplaats en de instandhouding van hoogstamfruitboomgaarden. Het aantal af te geven verklaringen is door de aard van de categorie moeilijk voorspelbaar. Dit jaar is er in deze categorie sprake van een daling van het aantal afgegeven verklaringen vergeleken met 22. 6

9 Kerncijfers Aangevraagde groenverklaringen Aantal aangevraagde groenverklaringen / Projectvermogen weergegeven [mln. euro s] / Het aantal aanvragen in 23 is vergelijkbaar met 22. Wel is het projectvermogen gedaald. Het hoge aantal aanvragen in 2 heeft onder andere te maken met de aangekondigde aanscherping van de eisen voor projecten en van de indieningsvoorwaarden per januari 22. Daarom zijn in december 2 relatief veel aanvragen ingediend. 7

10 Aangevraagde groenverklaringen en aangevraagd projectvermogen Kerncijfers Aangevraagde groenverklaringen Aangevraagd projectvermogen [euro s] Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Agrificatie 8.7. Duurzame energie Duurzame woningbouw Fietspadinfrastructuur 5. Vrijwillige bodemsanering 6.7 Andere projecten Totaal Het aantal aanvragen voor Groen Label Kassen is in 23 weer behoorlijk gestegen, maar deze stijging moet worden gezien in relatie met het enorme aantal aanvragen eind 2 en het zeer lage aantal aanvragen als gevolg daarvan in 22. Het aantal aanvragen voor Duurzame energie vertoont een tamelijke grote afname in vergelijking tot 22 onder andere vanwege onzekerheden rond de MEP-regeling gedurende de eerste maanden van 23. Het projectvermogen daalde nog sterker. Dit laatste houdt verband met één aanvraag in 22 voor een off-shore windpark; wordt dit buiten beschouwing gelaten, dan is de daling van het projectvermogen niet opmerkelijk. Spaarders en beleggers Ondanks de commotie die rond de voorgenomen afschaffing van de heffingskorting is ontstaan, is het aantal spaarders en beleggers in 23 weer licht gestegen. Het totale ingelegde vermogen nam dit jaar toe met 583 miljoen naar miljoen. De regeling lijkt zijn aantrekkingskracht onder spaarders en beleggers te herwinnen. Ingelegd vermogen en aantallen spaarders en beleggers (cumulatief) Totaal ingelegd [mln. euro s] Spaarders/Beleggers Gemiddelde inleg [euro s] Ultimo Ultimo Groene financieringen De groene instellingen hadden per 3 december 23 voor 2.96 miljoen geleend aan of belegd in groenprojecten, terwijl er miljoen groen vermogen beschikbaar was. Dit komt neer op gemiddeld 82% van het totale vermogen. De groene instellingen hebben daarmee gemiddeld genomen voldaan aan de norm: die schrijft minimaal 7% voor. Het totale projectvermogen waarvoor ultimo 23 een groenverklaring is afgegeven, bedraagt 5.48 miljoen terwijl de banken 2.96 miljoen groen gefinancierd hebben. Niet het gehele bedrag waarvoor groenverklaringen zijn afgegeven wordt blijvend groen gefinancierd. Daarvoor zijn diverse oorzaken aan te wijzen. Een ondernemer dient vaak ook eigen vermogen in te brengen in het project. Bovendien kan een voorgenomen project bijvoorbeeld niet doorgaan: Groen Beleggen richt zich immers op economisch relatief marginale projecten. Daarnaast neemt de groene financiering per project in de tijd af als er wordt afgeschreven op de investering en men vervolgens de lening moet aflossen. 8

11 De geschiedenis van leerlooierij Koninklijke Hulshof's Verenigde Fabrieken begint in 847. De betovergrootvader van de huidige directeur-eigenaar Herman Hulshof, startte in dat jaar zijn slachterij om die een kleine dertig jaar later te zien overgaan in de leerlooierij van zijn zoon. Een bedrijf met geschiedenis dus, én met oog voor de toekomst. Koninklijk bedrijf toont toekomstvisie Zuiveren met slimme combinatie Wij volgen de lijn van de duurzaamheid, stelt Herman Hulshof. Dat heeft enerzijds te maken met de steeds stringentere milieueisen die aan productiemethoden gesteld worden. Anderzijds zit er ook een economisch motief aan; de heffingen op het storten van restproducten worden steeds duurder. Bovendien geloof ik dat we met onze strikte methoden uiteindelijk winnen van de concurrentie in landen waar men het niet zo nauw neemt met het milieu. Dat Hulshof de daad bij het woord voegt bewijst het feit dat zijn bedrijf binnen de EU een voorbeeldfunctie heeft op het gebied van BAT-niveaus (Best Available Technology). En in het verslagjaar verhuisde de afvalwaterzuivering van het dorp Lichtenvoorde naast de fabriek naar een locatie buiten het dorp. De verhuizing had niet alleen te maken met schaalvergroting, maar ook met de bouw en ingebruikname van een nieuwe afvalwaterzuiveringsinstallatie waarmee aanzienlijke milieuvoordelen te behalen zijn. Hulshof kon voor de installatie een beroep doen op een groene financiering. Compacte installatie Voor de exploitatie van de nieuwe afvalwaterzuivering zocht Hulshof contact met het gespecialiseerde bedrijf Waterstromen, de commerciële dochter van het Waterschap Rijn en IJssel. Adjunct-directeur Eef Leeuw: Bij de standaard fysisch-chemische zuiveringsmethode die gehanteerd werd, worden alleen de zware metalen en de organische stoffen uit het afvalwater gehaald. Daarna wordt het afvalwater gezuiverd in de rioolwaterzuiveringsinstallatie van het Waterschap, waarna het in de nabijgelegen beek wordt geloosd. Bij deze methode blijf je zitten met een hele hoop reststoffen in de vorm van chroomhoudend slib dat weer gestort moet worden. Bovendien kent deze zuiveringsmethode een hoog energieverbruik en moeten er veel chemicaliën worden ingezet. Wat er nu staat is een compacte installatie die in feite bestaat uit een slimme combinatie van bestaande en innovatieve reactoren. De diverse reactoren halen elk hun eigen reststof uit het afvalwater. Niet alleen zware metalen en organische stoffen, maar ook zwavel en stikstof. De grote winst zie je op meerdere fronten: er zijn veel minder chemicaliën nodig voor de zuivering (-2 procent), het energieverbruik is met de helft afgenomen en de hoeveelheid slib is zelfs met 7 procent geslonken. Hulshof ten slotte: De totale investering in verhuizing en vernieuwing van de installatie bedraagt 5 miljoen euro waarvan eenderde in het milieu is gestopt. Ik verwacht dat het wel twintig jaar kan duren voordat we die investering eruit hebben. Maar nogmaals, ik geloof in duurzaamheid en kwaliteit; daar win je het uiteindelijk mee. En op de korte termijn is iedereen blij met de nieuwe afvalwaterzuivering; onze eigen mensen, de klanten, de dorpsbewoners en zelfs de vissen in de beek! 9

12 Beschrijving van de Regeling groenprojecten De overheid stimuleert duurzame initiatieven. Dit doet zij onder meer door het aantrekkelijk maken van de financiering van groenprojecten. Doordat de overheid een belastingvoordeel geeft aan groene spaarders en beleggers kan de bank leningen met een lager rentetarief verstrekken voor bijvoorbeeld een duurzaam gebouwde woning, een windturbinepark of een biologisch landbouwbedrijf. Groen Beleggen past in de vergroening van het fiscale stelsel. Deze vergroening omvat enerzijds een verschuiving van belasting op arbeid naar belasting op bestedingen, grondstofgebruik of emissies, waarbij activiteiten die nadelig zijn voor het milieu zwaarder belast worden. Anderzijds geeft de fiscale wetgeving positieve prikkels aan milieuvriendelijke en energiezuinige investeringen. Voorbeelden van deze fiscale stimulansen zijn de Regeling Willekeurige afschrijving milieuinvesteringen (VAMIL), de Energie-investeringsaftrek (EIA), de Milieu-investeringsaftrek (MIA) en Groen Beleggen. Groen Beleggen is een fiscale faciliteit die is opgenomen in de Wet inkomstenbelasting 2. De uitvoering gebeurt door middel van twee regelingen: de Regeling groenfondsen en de Regeling groenprojecten. De Regeling groenfondsen De Regeling groenfondsen regelt de aanwijzing van krediet- en beleggingsinstellingen tot groene instellingen en stelt eisen met betrekking tot hun functioneren. De groene instellingen staan onder toezicht van De Nederlandsche Bank. Daarnaast voert de Belastingdienst controles uit. Dit toezicht is van belang als waarborg voor de particuliere spaarder of belegger. De meeste Nederlandse banken hebben een groenfonds of een groenbank. Een overzicht daarvan is te vinden achterin dit jaarverslag. In de Regeling groenfondsen is opgenomen dat de groene instelling haar vermogen niet volledig in groene projecten hoeft te beleggen. Door hantering van een minimum grens van 7% heeft de instelling bewegingsvrijheid bij het vullen en onderhouden van de beleggingsportefeuille. Ook biedt dit de mogelijkheid om het financieren van nauwelijks rendabele projecten op beperkte schaal te compenseren met bijvoorbeeld staatsobligaties. De Regeling groenprojecten De Regeling groenprojecten geeft aan welke projectcategorieën in aanmerking komen voor de status van groenproject. Een overzicht van de projectcategorieën staat op paginas 36 en 37. Voldoet een project aan de gestelde criteria, dan geven Novem en LASER namens de minister van VROM een groenverklaring af. Met deze groenverklaring is het mogelijk om het project tegen de lagere groene rente te laten financieren door een bank met een groenfonds. Rendement in drievoud Rendement voor spaarders en beleggers. De Regeling groenprojecten maakt in combinatie met de Wet inkomstenbelasting 2 groene financiering mogelijk. Particulieren kopen aandelen in een groenfonds en spaarders leggen geld in bij de groenbank. Zij betalen normaliter,2% vermogensrendementsheffing over het gespaarde of belegde bedrag (3% over het forfaitaire rendement van 4% geeft,2%). Deelnemers in groenfondsen zijn hiervan vrijgesteld tot een maximaal vermogen van 5.85 per persoon (23). Voor (fiscale) partners zoals samenwonenden of echtparen is dit dus samen.37. Dit plafond wordt jaarlijks

13 Beschrijving van de Regeling groenprojecten geïndexeerd. Daarnaast krijgen zij tot hetzelfde maximum een heffingskorting van,3% van de gemiddelde waarde van de groene beleggingen. Ten opzichte van gewoon sparen of beleggen is dat dus een fiscaal voordeel van in totaal 2,5%. Spaarders en beleggers nemen daarom genoegen met een lagere vergoeding van de bank voor hun belegging of spaargeld. Rendement voor investeerders. Vanuit het groenfonds verstrekt de bank of instelling vervolgens een lening aan een investeerder in een groenproject. Omdat spaarders en beleggers genoegen nemen met een lagere vergoeding kunnen groenfondsen leningen met een lager rentetarief aanbieden. Hoe groot het voordeel van groene financiering voor een investeerder is, hangt af van een aantal specifieke omstandigheden, zoals de gekozen leenvorm, de stand van de rente en ontwikkelingen op de financiële markten. Rendement voor het milieu. Zo ontstaat de kracht van Groen Beleggen: het groene project profiteert van de goedkopere lening, de particuliere belegger of spaarder maakt het project mogelijk en ontvangt in ruil hiervoor een redelijk rendement én het milieu plukt de groene vruchten van het initiatief. Beoordelende instanties Alleen een groenfonds kan een aanvraag voor een groenverklaring indienen. In de praktijk is dit veelal een onderdeel van een bank. De bank dient de aanvraag in bij de beoordelende instantie. Voor projecten op het gebied van natuur, bos, landschap en landbouw is dat LASER. Voor projecten op het gebied van energie, duurzaam bouwen en andere milieuprojecten is Novem de beoordelende instantie. LASER en Novem hebben voor de meeste projecten het mandaat om namens de minister van VROM de beschikking (de reeds genoemde groenverklaring) af te geven.

14 In 95 startte de vader van Ruud Heesterbeek in Rotterdam met De Katjang. Jaren later begon de zoon z n eigen chocoladefabriek onder dezelfde naam. Toen nog een gewone fabriek, tegenwoordig is De Katjang befaamd om z n biologische lekkernijen. Vijfentwintig jaar geleden werd Heesterbeek benaderd door een distributeur die producten leverde aan biologische winkels. Alternatieve mensen, compleet met tulband zoals je dat toen veelal zag. Ze waren op zoek naar paaseitjes en chocoladeletters zonder cacao; dat is een grondstof die zij uit overtuiging niet gebruiken. Ik ben ermee aan de slag gegaan en dat resulteerde in eitjes en letters op basis van carob (de peulvrucht van de johannesbroodboom) en soja. Het succes van de biologische chocola was zo groot, dat het assortiment van De Katjang groeide en groeide. Candybars, tabletten, repen, rijstwafels. In feite de normale handel, maar dan biologisch. Dit segment zit in de lift. Heesterbeek heeft inmiddels een flink netwerk opgebouwd van leveranciers van biologische grondstoffen en distributeurs van de eindproducten. Het was ook een distributeur die hem voor de financiering van zijn nieuwe bedrijfspand op de mogelijkheid van groene financiering wees. Toegevoegde waarde De vraag naar biologische luxeproducten is allang niet meer voorbehouden aan alternatievelingen. De consument is bewuster gaan eten en is bereid te betalen voor de toegevoegde waarde van biologische producten. De grondstofprijzen voor biologische producten zijn namelijk hoog en de verkoopprijzen navenant. Heesterbeek: Wij maken kleine partijen van een bepaald product en maken dat helemaal op maat voor een distributeur, die dat onder een private label wegzet. Daarin zit onze toegevoegde waarde. Wil je een product lactosevrij, of op basis van gerstemout, dan maken wij dat. Voor een grote producent is zo n relatief kleine partij niet interessant, dus daar zit ons marktaandeel. Naast de maatproducten voor kleine distributeurs verovert De Katjang nu ook het Europese supermarktkanaal. En Heesterbeek heeft samen met een partner een aparte verkooporganisatie opgericht, Bonvita, waarbinnen ook producten worden ontwikkeld en verkocht. Voor de productontwikkeling is hij zelf verantwoordelijk. Daarbij zoek ik steeds naar eindproducten die binnen mijn marge blijven: een biologisch product van ons mag tien tot twintig procent duurder zijn dan een vergelijkbaar niet-biologisch product. Dan valt er dus weleens een idee af; puur op basis van grondstofprijzen. Maar dat houdt het wel spannend. Ik heb veel contacten met biologische leveranciers, ga vakbeurzen af en zo probeer je om kwalitatieve natuurproducten te maken tegen een redelijke prijs. Biologisch produceren Chocola op maat 2

15 Ontwikkelingen in de Regeling groenprojecten In de loop der jaren is de Regeling groenprojecten aangepast conform technische en economische ontwikkelingen en politieke prioriteiten. Deze aanpassingen kwamen neer op een verruiming van de mogelijkheden van de regeling en deels aanscherping van criteria. Nog steeds wordt de regeling geregeld op onderdelen geëvalueerd en wordt er gekeken naar de wenselijkheid en mogelijkheden om deze verder uit te breiden of aan te scherpen. Geen wijziging in de voorwaarden in 23 In tegenstelling tot andere jaren zijn in 23 geen wijzigingen in de voorwaarden van de Regeling groenprojecten doorgevoerd. De achterliggende gedachte was om de markt enige rust te geven na de commotie die eind 22 rond de Groenregeling had gespeeld. Bovendien werd de uiteindelijke beslissing om de Groenregeling onverkort te handhaven pas zo laat in 22 genomen dat wijziging per januari 23 niet meer uitvoerbaar was. Inmiddels is wel een aantal aanpassingen geformuleerd die naar verwachting in 24 van kracht zullen worden. Toegenomen onzekerheid Hoewel er in materiële zin, na de discussies in het kader van de Belastingherziening (eind 2) en het Strategisch Akkoord (najaar 22), geen wijzigingen in de fiscale behandeling van groene beleggingen zijn doorgevoerd, hebben beide zaken wel gevolgen gehad voor het vertrouwen van investeerders en financiële instellingen. In een aantal gevallen heeft dat geleid tot een terughoudende opstelling van banken met betrekking tot het aantrekken van middelen. Daarnaast wordt door financiële instellingen geconstateerd dat sommige investeerders op dit moment een zekere, iets hogere rente prefereren in plaats van de goedkope maar onzekere groene financiering. 3

16 Milieueffecten De Regeling groenprojecten is in het leven geroepen om projecten te stimuleren die een positief effect op het milieu hebben, maar die vanwege een economisch relatief laag rendement een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Een andere doelstelling is de burger meer te betrekken bij de zorg voor het milieu. Resultaten van de regeling zijn uit te drukken in het aantal groenprojecten, in het projectvermogen en in het aantal beleggers en spaarders, zoals hiervoor uitgebreid is weergegeven. Zo is al gemeld dat via de groenfondsen eind groene spaarders en beleggers, met een ingelegd vermogen van ruim 3,6 miljard, betrokken waren bij de Groenregeling en dus bij het realiseren van milieu- en natuurprojecten. Minstens even belangrijke resultaten zijn de effecten van deze groenprojecten op natuur en milieu, bijvoorbeeld uitgedrukt in tonnen vermeden CO 2 -uitstoot of het aantal hectares natuurontwikkeling. Kwantificering Het kwantificeren van het effect op het milieu is complex. Bij groenprojecten is altijd sprake van een ingewikkelde samenhang tussen verschillende factoren. Dit maakt het moeilijk om het effect van een enkele regeling nauwkeurig te meten. Voor de Regeling groenprojecten komt daar nog bij dat bepaalde projecten op diverse milieuterreinen effect sorteren, doordat zij juist een verbetering van de integrale milieukwaliteit beogen. Het op biologische wijze houden van dieren en het verbouwen van biologische gewassen vermindert milieuschade door chemische gewasbeschermingsmiddelen en heeft een vermindering van emissies van schadelijke stoffen tot gevolg. Ook draagt het bij aan de biodiversiteit. Dit alles is echter moeilijk te kwantificeren, te meer daar dergelijke parameters herleid zouden moeten worden tot de hoeveelheid geproduceerd product. Ondersteuning van projecten in de biologische veehouderij draagt ook bij aan het dierenwelzijn. Ook deze bijdrage is vooralsnog niet te kwantificeren, maar heeft wel zichtbare resultaten zoals een soortspecifieke huisvesting, minimaal geneesmiddelengebruik en vermijding van fysieke ingrepen. Duurzaam bouwen heeft gevolgen voor zowel energie- en watergebruik als voor materiaalgebruik en binnenmilieu. Ook duurzame glastuinbouw (Groen Label Kas) heeft positieve effecten op de integrale milieukwaliteit; door energiebesparing, minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, beperking van nutriënten, lagere bodem- en luchtemissies en waterbesparing. 4

17 Milieueffecten Milieueffecten 23 In totaal werd in 23 een oppervlakte van. hectare toegevoegd aan het areaal dat natuurlijk of natuurvriendelijk wordt beheerd. De toename van groen beheerde oppervlakte in de categorie Biologische landbouw is.399 hectare. In kwalitatief opzicht heeft deze landbouw ook effect op de reductie van ammoniakemissie, gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen, stimulering van biodiversiteit en verbetering van dierenwelzijn. In 23 zijn 92 Groen Label Kassen gehonoreerd met een totale oppervlakte van 37 hectare. Naast een positief effect op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen levert het een jaarlijkse energiebesparing van 23 miljoen m 3 aardgas, wat overeen komt met 4.25 ton vermeden CO 2 -uitstoot. In 23 zijn in totaal 33 windturbines groen verklaard, met een gezamenlijk vermogen van ruim 54 MW. De turbines produceren jaarlijks gemiddeld 38 miljoen kwh, wat overeenkomt met het elektriciteitsverbruik van ongeveer 3. huishoudens. Hierdoor wordt de uitstoot van CO 2 met 8.57 ton verlaagd. Daarnaast zijn ruim 2. woningen en 437. m 2 kantoren aangesloten op een warmtedistributienet, waarmee de uitstoot van CO 2 met ton wordt verlaagd. De totale verlaging van CO 2 -uitstoot in de categorie Duurzame energie bedroeg ton. Duurzame bouw of renovatie van 2.36 woningen was goed voor bijna 62. m 3 aardgasbesparing per jaar, wat overeenkomt met.758 ton minder CO 2 -uitstoot. Binnen de categorie Andere projecten is voor diverse projecten een groenverklaring afgegeven met een gezamenlijke besparing op CO 2 -uitstoot van 98.9 ton. In totaal verlagen de projecten die in 23 een groenverklaring hebben ontvangen, de CO 2 -uitstoot met ton op jaarbasis. Daarnaast wordt 37 ton gewasbeschermingsmiddelen per jaar uitgespaard en is de emissie van ammoniak 28 ton lager. e3 Groen Label Kassen g2 Windturbines g3 Zonnecellen (PV) 7 34 g4 Zonnecollectoren g7 Warmtepompen g8 Warmte- en koudeopslag g9 Warmtedistributienetten h Duurzame woningbouw k Andere projecten Totaal x Effecten per jaar op klimaatverandering en op ruimte van de groenprojecten uit 23 CO 2 [ton/a] NO x [kg/a] 5

18 Milieueffecten Ten slotte is er ook rendement op maatschappelijk terrein: de burger voelt zich betrokken bij groene projecten, de Groenregeling stimuleert de ondernemer tot het doen van duurzame investeringen en de regeling prikkelt financiële instellingen ook tot duurzaam ondernemen. Dit bewustwordingsproces valt onder de noemer maatschappelijke winst. Effecten per jaar op klimaatverandering en op ruimte van de groenprojecten uit Biologische landbouw [ha] c d Landgoederen volgens Subsidieregeling Natuurschoonwet 928 natuurbeheer 2 3 d2 k Subsidieregeling Andere projecten agrarisch natuurbeheer Totaal Effecten per jaar op klimaatverandering en op ruimte van de groenprojecten uit Biologische landbouw [ha],4 dichloor benzeen equivalenten [ton/a] 9 8 NH 3 [ton/a] e Biologische sector plantaardig e2 Biologische sector dierlijk e/2 Biologische sector gemengd Totaal

19 Vrieshuis Lagemaat houdt zich op vier vestigingen bezig met opslag en invriezen van producten zoals vlees en aardappelproducten op circa 2 graden onder nul. In de vestiging Woudenberg gebeurt dat met een geheel nieuwe vriesmethode. Bij de traditionele vriesmethode wordt gebruik gemaakt van synthetische koudemiddelen als freon. Dergelijke koudemiddelen hebben als groot nadeel dat ze CFK s bevatten, dus een nadelig effect hebben op de ozonlaag (broeikaseffect). Een natuurlijk koudemiddel dat dit nadeel niet kent, is ammoniak. Maar ammoniak is weer uiterst giftig voor mens en omgeving, aldus Hendrik van Winkoop, hoofd Technische Dienst van Lagemaat. Daarom hebben we gezocht naar een alternatieve vriesmethode. Die ziet er als volgt uit. Voor het koelen van de producten gebruiken we het natuurlijke koudemiddel CO 2 ; dat is niet giftig en het is reukloos. Voor het invriezen gebruiken we nog steeds ammoniak, maar in veel mindere mate ongeveer een tiende dan in de traditionele installatie. Bovendien blijft het ammoniakgebruik beperkt tot de machinekamer: in het hele traject daarbuiten komt geen ammoniak meer voor. Dat levert uiteraard een enorm veiligheidsvoordeel op. Het denkwerk voor een installatie op basis van ammoniak en CO 2 is in 22 begonnen, samen met bouwer Grenco die verantwoordelijk is voor de nodige aanpassingen die het gebruik van CO 2 van een installatie nu eenmaal vergt. In het verslagjaar 23 is de installatie gaan draaien. Deze is bijzonder innovatief te noemen. Van Winkoop: Nederland is echt koploper in de wereld op dit gebied. Niet alleen behalen we hiermee een veiligheidsvoordeel en een milieuvoordeel, we besparen ook nog eens flink op energie met zo n 2492 MWh op jaarbasis. Voor de financiering van de installatie is groene financiering aangevraagd. Innovatieve vriesmethoden Veiliger voor mens en milieu 7

20 Innovatiekracht Op Europees vlak is er een sterke toename van het besef dat innovatie economisch van vitaal belang is. Dit bewustzijn is uitgemond in de zogenoemde Lissabonstrategie die als doel heeft om van de EU het meest innovatieve economische blok te maken. Op milieugebied zien we het belang van innovatie tot uitdrukking komen in het ETAP (Environment Technology Action Progamme). Ook op nationaal vlak groeit de aandacht voor innovatie. Bij (milieu)innovaties kunnen we verschillende fasen onderscheiden. Naast de researchfase en de ontwikkelingsfase hebben we de marktintroductiefase. In toenemende mate groeit het inzicht dat voor (milieu)technologie de toepassingsintroductie voor veel bedrijven moeilijk is. De kapitaalslasten voor full-scale toepassing zijn in de praktijk vaak een belemmering. Een van de aanbevelingen uit het ETAP is dan ook om meer financieel/economische instrumentele inzet te plegen op die fase van de innovatietrajecten. Zoals is aangegeven is Groen Beleggen bedoeld om beleggingen en investeringen te bevorderen, die in het belang zijn van de bescherming van natuur en milieu. Deze faciliteit vormt daarmee een stimulans om projecten te realiseren waarvan het financieel rendement voor investeerders lager ligt dan het marktrendement. De regeling concentreert zich derhalve op de zogeheten voorhoedeprojecten. Voorhoedeprojecten zijn projecten die in de fase van ontwikkeling en marktintroductie stimulering nodig hebben. Daarnaast is de regeling ook van toepassing op projecten die de ontwikkelingsfase voorbij zijn, maar die vanuit maatschappelijk oogpunt gewenst zijn, zoals biologische landbouw. De Groenregeling staat niet op zich, maar kent een nauw samenspel met regelingen als de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (VAMIL), de Milieu investeringsaftrek (MIA) en de Energie investeringsaftrek (EIA). De Groenregeling is zoals gezegd met name bedoeld voor projecten die zich nog in de eerste fase van hun technologische ontwikkeling en in de marktintroductiefase bevinden. In de zogenoemde verbredings- en verzadigingsfase zijn vooral de stimuleringsregelingen VAMIL, MIA en EIA van toepassing. De Verdonkergroeningsnotitie van de minister van VROM en de staatssecretaris van Financiën verklaart dat om in aanmerking te komen voor de Groenregeling de toepassing van de technologie of van de handelwijze van het project innovatief moet zijn dan wel een lage marktpenetratie (5 tot %) moet hebben. Na de toepassingsintroductie kunnen VAMIL (minder dan 3% marktpenetratie), EIA en MIA ondersteunen, tot het moment dat de markt deze projecten draagt. Model technologische ontwikkeling Groen Beleggen VAMIL EIA en MIA Ontwikkeling Introductie Verbreding Verzadiging 8

21 Innovatiekracht De Groenregeling streeft dus niet per definitie naar kosteneffectiviteit van het geïnvesteerde belastinggeld, maar vooral naar technologische vernieuwing en marktintroductie van nieuwe technologieën. Het is ook om deze reden dat gedurende de looptijd van de Groenregeling voor verschillende projectcategorieën, zoals de Groen Label Kassen en Duurzaam Bouwen, de criteria verder zijn aangescherpt. Op deze manier kon het vernieuwende karakter van de Groenregeling worden behouden. Groen Beleggen heeft een soort aanjaagfunctie, gericht op steun aan vooral innovatieve projecten. Zodra deze innovatie gemeengoed is geworden verdwijnt deze uit de regeling of wordt de lat hoger gelegd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Duurzaam Bouwen. Hierbij zijn de Maatlat duurzame woningbouw en de Maatlat duurzame renovatie steeds verder aangescherpt, terwijl ook voor reguliere woningen steeds strengere normen gelden via het Bouwbesluit. De woningen die gebouwd worden onder de groenfinanciering behoren daardoor steeds tot de koplopers. Op deze manier worden innovatie en duurzaamheid stukje bij beetje integraal geïncorporeerd in de standaard bouwpraktijk. In dit jaarverslag worden zeven projecten in interviews gepresenteerd waarvoor een groenverklaring is afgegeven. Voor elk van de projecten wordt aangegeven wat de innovatie is die met het project wordt bereikt. 9

22 Het Gelderse rivierengebied is befaamd om z n hoogstamboomgaarden en de daarbij behorende oude fruitrassen. Op initiatief van de stichting Milieu en Ondernemen hebben verschillende perceeleigenaren de handen ineengeslagen en is het landschapsbedrijf Hoogstamfruit Rivierenland opgericht. 2 Hoogstamfruit Rivierenland Innovatie steunt traditie Binnen het landschapsproject Hoogstamfruit Rivierenland komen drie zaken samen: natuurontwikkeling, landschapsontwikkeling en landbouw. Het karakteristieke gezicht van dit eeuwenoude gebied is door kap en verwaarlozing de laatste decennia enorm veranderd. Bovendien gaat met het verdwijnen van de boomgaarden veel kennis van fruitrassen verloren. In dit project zoeken we door intensieve samenwerking van fruittelers een nieuwe samenhang tussen landschap en natuur niet alleen de fruitrassen zelf, maar ook de flora en fauna in de boomgaarden en de vermarkting van fruit en fruitsappen, aldus initiatiefnemer Karel Beckers. Ons doel is het behoud van dit cultuurhistorische landschap en de motivatie daarachter is van ecologische én economische aard. We willen dit deel van Gelderland (tussen Nijmegen en Gorinchem) ecologisch, landschappelijk, educatief en toeristisch aantrekkelijk maken, wat de plaatselijke economie ten goede komt. Bovendien kunnen de honderden hectares boomgaarden die het betreft in een redelijke kosten-batenverhouding geëxploiteerd worden. Er is immers een bewezen vraag naar biologisch geproduceerde sapproducten en zeker naar bijzondere producten zoals de onze. Innovatieve methode Een belangrijke bedrijvenactiviteit binnen het project is de sapperserij. Voor een complete revisie voor het bedrijf is groenfinanciering aangevraagd en toegekend. Er moest een nieuwe ruimte komen die uiteraard aan bepaalde eisen moet voldoen en het machinepark moest in de revisie. We werken met een innovatieve methode op basis van een speciale warmtewisselaar. Daarmee is het mogelijk om sappen rauw te persen, zodat ze hun eigen structuur en smaak optimaal behouden. Bovendien zijn geen toevoegingen nodig en kan het sap toch twee jaar bewaard blijven. Ook is het met deze methode mogelijk om nieuwe smaakcombinaties te maken. De financiering is daarnaast aangewend om een geautomatiseerde database op te zetten. We praten binnen dit project over zo n dertig percelen, met diverse soorten bomen. Wil je iets kunnen zeggen over bijvoorbeeld kwaliteit dan moet je jaar na jaar de karakteristieken van elk perceel in kaart brengen; dan heb je het over grondonderzoeken, werkwijzen, rasgegevens enzovoort. Met de hand is dat niet te doen, waardoor er een hoop kennis verloren zou gaan. Nu hebben we daar dus een geautomatiseerd systeem voor. Daarmee raak je ook meteen de kern van dit project: oud en nieuw worden met elkaar verbonden, het traditionele wordt in stand gehouden met behulp van innovatie. En er is een unieke samenwerking in dit gebied ontstaan.

23 Groenprojecten 23 in detail Natuur, bos en landschap pagina 22 Biologische landbouw pagina 24 Groen Label Kassen pagina 26 Agrificatie pagina 27 Duurzame energie pagina 28 Duurzame woningbouw pagina 3 Fietspadinfrastructuur pagina 32 Vrijwillige bodemsanering pagina 32 Andere projecten pagina 34 Een overzicht van de categorieën met deelcategorieën staat op pagina 36 en 37. Natuur, bos en landschap 3,8% Biologische landbouw 5,8% Aandeel projectvermogen 2,3%,6% 3,8% 5,8% Groen Label Kassen 45,9% Agrificatie,% Duurzame energie 3,6% Duurzame woningbouw 2,3% 3,6% 45,9% Fietspadinfrastructuur,% Vrijwillige bodemsanering,% Andere projecten,6% 2

24 Natuur, bos en landschap categorie a t/m d Bij Natuur, bos en landschap gaat het om de aanleg van nieuw bos en om projecten die gericht zijn op het ontstaan en het instandhouden van andere natuur- en landschappelijke waarden. Het aantal groenprojecten in deze categorieën is sinds 2 flink gestegen ten opzichte van de voorgaande jaren. Vooral 23 springt eruit met meer dan 2,5 maal meer groenverklaringen dan het jaar ervoor. Afgegeven groenverklaringen Natuur, bos en landschap / Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Natuur, bos en landschap Natuur, bos en landschap Aantal projecten Projectvermogen [euro s] Bos en andere houtopstanden (a) Landgoederen volgens Natuurschoonwet 928 (c) Natuurontwikkeling: Subsidieregeling natuurbeheer 2 (d) Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer (d2) Overheid (d3) Tijdelijke regeling particulier natuurbeheer (d4) Regeling beheersovereenkomsten en natuurontwikkeling (d5 en d6) Totaal Het grootste deel van de aanvragen komt net als in 22 uit de deelcategorieën voor (agrarisch) natuurbeheer. Agrariërs of natuurbeheerders komen in aanmerking voor groene financiering van natuurvriendelijk beheer op basis van de aanwijzing in het kader van de Subsidieregeling natuurbeheer 2 of de Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer. Vergeleken met 22 is het aantal projecten sterk gestegen. Desondanks is de oppervlakte verder afgenomen: van.235 hectare in 22 naar.8 hectare in 23. Het is economisch onaantrekkelijk om agrarische gronden om te zetten in natuurgebieden; dit gebeurt daarom slechts in beperkte mate. Het totaal van geboden faciliteiten voor natuur en bos is in relatie tot de kosten zodanig dat de omzetting beperkt blijft. Er is één aanvraag in de categorie NSW-landgoederen behandeld. Landgoederen blijken sinds de aanpassing van de omschrijving bestaand project moeilijk in de regeling te passen. Het streven is om dit probleem bij de eerstvolgende wijziging van de regeling op te lossen. 22

25 Het totale projectvermogen in 23 is met ongeveer 5% gestegen ten opzichte van 22. Het gemiddelde projectvermogen per groenverklaring is evenwel gedaald, doordat het kleinere projecten betreft dan in het verleden. Dit is te verklaren doordat er minder aanvragen dan voorheen zijn ingediend door agrarische natuurverenigingen, die over het algemeen veel hectares vertegenwoordigen. Nieuw areaal [ha] Toename areaal natuurontwikkeling Bos en andere houtopstanden (a) Landgoederen volgens Natuurschoonwet 928 (c) Natuurontwikkeling: Subsidieregeling natuurbeheer 2 (d) Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer (d2) Overheid (d3) Tijdelijke regeling particulier natuurbeheer (d4) Regeling beheersovereenkomsten en natuurontwikkeling (d5 en d6) Totaal Natuur, bos en landschap 3,8% Biologische landbouw 5,8% Aandeel Natuur, bos en landschap 2,3%,6% 3,8% 5,8% Groen Label Kassen 45,9% Agrificatie,% Duurzame energie 3,6% Duurzame woningbouw 2,3% 3,6% 45,9% Fietspadinfrastructuur,% Vrijwillige bodemsanering,% Andere projecten,6% 23

26 Biologische landbouw categorie e en e2 Biologische landbouw omvat de productie of verwerking van landbouwproducten volgens de voorschriften van het Landbouwkwaliteitsbesluit biologische productiemethode. Deze categorie is sinds de start in de regeling opgenomen. In de categorie Biologische landbouw kunnen in tegenstelling tot de andere categorieën ook aanvragen worden ingediend voor bestaande projecten. Het aantal toegekende groenprojecten wisselt per jaar sterk. In 23 is het aantal afgegeven groenverklaringen verder gedaald. Afgegeven groenverklaringen / Aantal hectares Biologische landbouw / Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Biologische landbouw Biologische landbouw Aantal projecten Projectvermogen [euro s] Plantaardig (e) Dierlijk (e2) Gemengd (e/2) Totaal Het aantal aanvragen in de categorie Biologische landbouw loopt al enkele jaren terug. De sector heeft te maken met lage prijzen en een stagnerende afzet. Er is momenteel weinig belangstelling voor het omschakelen naar biologische landbouw. En hoewel er het afgelopen jaar niet veel groenverklaringen zijn ingetrokken, bestaat het vermoeden dat boeren die al omgeschakeld zijn gaan stoppen of overwegen dit te doen. 24

27 Vooral de plantaardige sector laat het afweten. In 23 hebben slechts 4 bedrijven een groenverklaring ontvangen. In wezen is er een halvering van het aangevraagde projectvermogen indien we dit vergelijken met 22. Van de aanvragen in de categorie dierlijk heeft ruim 75% betrekking op grootvee: runderen en varkens. In feite is alleen binnen de melkveehouderij nog sprake van een noemenswaardige omschakeling maar ook daar is de terugval zeer duidelijk. Er is één groenverklaring afgegeven aan een bedrijf dat biologische producten verwerkt. Het betreft hier een chocoladefabriek. Nieuw areaal [ha] Nieuw areaal Biologische landbouw Akkerbouw Fruit Gemengd Glasgroenten Tuinbouw Grootvee Kleinvee Totaal In 23 is het areaal biologische landbouwgrond gestegen met.399 ha. Dit is de oppervlakte die de in 23 groenverklaarde bedrijven extra hebben toegevoegd. Hierbij is geen rekening gehouden met de oppervlakte grond die uit de regeling is verdwenen, door bijvoorbeeld gestopte bedrijven. Of de oppervlakte biologische landbouwgrond in Nederland daadwerkelijk is uitgebreid in 23 is uit deze gegevens dan ook niet af te leiden. Ter vergelijking: in 2 werd nog 3325 hectare biologische landbouwgrond toegevoegd. Natuur, bos en landschap 3,8% Biologische landbouw 5,8% Aandeel Biologische landbouw 3,8% 2,3%,6% 5,8% Groen Label Kassen 45,9% Agrificatie,% Duurzame energie 3,6% Duurzame woningbouw 2,3% 3,6% 45,9% Fietspadinfrastructuur,% Vrijwillige bodemsanering,% Andere projecten,6% 25

28 Groen Label Kassen categorie e3 De Groen Label Kas is een tuinbouwkas met een laag energiegebruik en een lage milieudruk door minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen. Groen Label Kassen vormden in de afgelopen drie jaar een belangrijk deel van het totaal aantal groenverklaringen binnen de regeling. Afgegeven groenverklaringen Groen Label Kassen / Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Groen Label Kassen Aantal projecten Projectvermogen [euro s] Groen Label Kassen ,6% Aandeel Groen Label Kassen 2,3%,6% 3,8% 5,8% 45.9% De tuinbouwsector heeft mede gesteund door andere instrumenten de Groen Label Kas (GLK) snel opgenomen. Het concept is zeer succesvol gebleken en heeft tot snelle verschuivingen binnen de sector geleid. Om technologische innovatie te blijven stimuleren zijn de eisen per januari 22 aangescherpt. Tot het jaar 22 was er sprake van één niveau. Vanaf 22 gelden twee niveaus: niveau I dat een lichte verhoging van de eisen ten opzichte van 2 betekent, en niveau II dat een sterke verhoging van de eisen ten opzichte van 2 betekent (de zogenaamde donkergroene kassen). Alleen deze donkergroene kassen komen voor een groenverklaring in aanmerking. Momenteel wordt bekeken of en hoe de eisen voor een GLK verder moeten worden aangescherpt, omdat de sector de eisen zeer snel oppikt. In 23 zijn 92 aanvragen voor Groen Label Kassen gehonoreerd. Deze aanvragen vertegenwoordigen een totaal oppervlak van 37 hectare. Het aantal afgegeven groenverklaringen lag hiermee fors lager dan het jaar ervoor: zo n 7% minder. Dit komt door het grote aantal aanvragen uit 2 dat begin 22 is afgehandeld. In 23 zijn zeven voorlopige groenverklaringen ingetrokken die eind 2 en begin 22 zijn afgegeven. Dit is relatief weinig gezien de verwachting dat een aanzienlijk aantal van de eind 2 ingediende aanvragen voor een GLK niet zou doorgaan. Het projectvermogen is niet in gelijke mate gedaald. Dit betekent dat de kassen gemiddeld duurder zijn geworden. Het gemiddelde projectvermogen is gestegen naar 3, miljoen ( 2, miljoen in 22), bij een gemiddelde oppervlakte van 3,3 ha (2,36 ha in 22). De hogere gemiddelde oppervlakte komt vooral door een aantal grote kassencomplexen in de subcategorie groenten. De andere subcategorieën laten geen stijging zien. Op basis van het totaal aantal verleende groenverklaringen voor deze kassen wordt het milieueffect geraamd op een jaarlijkse besparing van 23 miljoen m 3 aardgas en daarmee vermijding van 4.25 ton CO 2 emissie.

29 Agrificatie categorie f Agrificatie is gericht op de industriële verwerking van landbouwgrondstoffen tot goederen die niet bedoeld zijn voor menselijke of dierlijke consumptie. Tot nu toe is er niet meer dan project per jaar ingediend. Dat weerspiegelt de huidige situatie waarin agrificatieprojecten zeer moeilijk van de grond komen. Afgegeven groenverklaringen Agrificatie 95/ Aantal projecten Projectvermogen [euro s] Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Agrificatie Agrificatie 8.7. Er zijn in 23 geen aanvragen ingediend in de categorie Agrificatie. Natuur, bos en landschap 3,8% Biologische landbouw 5,8% Aandeel Agrificatie 2,3%,6% 3,8% 5,8% Groen Label Kassen 45,9% Agrificatie,% Duurzame energie 3,6% Duurzame woningbouw 2,3% Fietspadinfrastructuur,% 3,6% % 45,9% Vrijwillige bodemsanering,% Andere projecten,6% 27

30 Duurzame energie categorie g Opwekking van duurzame energie, als alternatief voor fossiele brandstoffen, is al sinds de start onderdeel van de Regeling groenprojecten. Bij aanvang van de regeling was het aantal groenverklaringen relatief hoog doordat er achterstand in de financiering was. Het aantal groenprojecten heeft zich daarna op een niveau van omstreeks 6 gestabiliseerd, met een uitschieter in 22 door anticiperend gedrag op aangekondigde wijzigingen in de regeling. In 23 hebben 97 duurzame energieprojecten een groenverklaring ontvangen. Afgegeven groenverklaringen Duurzame energie / Aantal groen verklaarde projecten en projectvermogen voor Duurzame energie Duurzame energie Aantal projecten Projectvermogen [euro s] Hout en energierijke gewassen (g) Windturbines (g2) Zonnecellen (g3) Zonnecollectoren (g4) Aardwarmte (g5) Waterkracht (g6) Warmtepompen (g7) Warmte- en koudeopslag (g8) Warmtedistributienetten (g9) Aandeel Duurzame energie 3,8% 2,3%,6% 5,8% Totaal Windturbines hebben ook in 23 veruit het grootste aandeel in de duurzame energieprojecten. Wel is 3,6% 45,9% het aantal groen verklaarde windturbineprojecten gedaald van 9 in 22 naar 84 in 23. Deze daling was verwacht, omdat in 22 veel vergunningen voor de plaatsing van windturbines zijn afgegeven. Het wordt steeds lastiger om goede windrijke locaties op land te vinden. De gemeenten met de grootste windenergieproductie bevinden zich in windrijke gebieden, zoals de Flevopolder en Noord-Holland. In totaal zijn in windturbines groen verklaard met een gezamenlijk vermogen van ruim 54 MW (in 22 ging het hier om 235 MW). De turbines produceren jaarlijks gemiddeld 38 miljoen kwh, wat overeenkomt met het elektriciteitsverbruik van ongeveer 3. huishoudens. Deze elektriciteitsopbrengst voorkomt jaarlijks een uitstoot van circa 8.57 ton CO 2. 28