In een informatiebijeenkomst op 25 september jl. zijn de resultaten van de evaluatie van de koopzondagen gepresenteerd.

Transcriptie

1 Publiekshal Het Rond 1, Zeist Postbus 513, 3700 AM Zeist Telefoon Aan de leden van de gemeenteraad Datum 30 september 2014 Ons kenmerk 14uit03795 Burgerservicenummer Uw kenmerk Bijlage(n) Behandeld door mevr. D. Bosse Onderwerp Evaluatie koopzondagen Geachte (buitengewoon) raadsleden, In een informatiebijeenkomst op 25 september jl. zijn de resultaten van de evaluatie van de koopzondagen gepresenteerd. Vandaag is het rapport evaluatie proef zondagopenstelling Zeist beschikbaar gesteld voor degenen die aan de enquête hebben deelgenomen. Hiermee is het rapport openbaar geworden en wij bieden dit u ter informatie aan. Wij hopen u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet, Desirée Bosse, Accountmanager Subsidies, Economie en Recreatie Gemeente Zeist Austerlitz Bosch en Duin Den Dolder Huis ter Heide Zeist

2 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Gemeente Zeist September 2014 Eindrapportage

3 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Gemeente Zeist September 2014 Eindrapportage

4 Colofon Uitgave I&O Research Villawal 19 Postbus 691, 3430 AR Nieuwegein Rapportnummer 2014/072 Datum September 2014 Opdrachtgever Gemeente Zeist Auteurs Thijs Lenderink Tijmen Siermann

5 Samenvatting I 1. Inleiding Aanleiding en vraagstelling Aanpak Leeswijzer Onderzoek naar Zondagopenstelling in Nederland 4 2. Winkels Inleiding Resultaten inventarisatie Conclusie Burgerpanel Zeist Winkelen op zondag Proef zondagopenstelling Zeist Na de proef Conclusie Bezoekers van het centrum Winkelen op zondag Proef zondagopenstelling Zeist Na de proef: zondagopenstelling Na de proef: supermarkten en bouwmarkten Conclusie Winkeliers Inleiding 29

6 5.2 Proef zondagopenstelling Effecten van de proef Na de proef: wel of geen zondagopenstelling? Conclusie 37 Bijlage 1. Vragenlijst burgerpanel (2 e meting) 40 Bijlage 2. Vragenlijst bezoekers centrum 44 Bijlage 3. Vragenlijst winkeliers (3 e meting) 47

7 Samenvatting

8 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Samenvatting Samenvatting Opzet onderzoek In de periode januari t/m augustus 2014 is een evaluatie uitgevoerd naar de effecten van de proef met zondagopenstelling in Gemeente Zeist. Daartoe is het burgerpanel van Zeist twee maal bevraagd en zijn de winkeliers in Zeist drie maal bevraagd. Ook is er een bezoekersenquête in het centrum van Zeist gehouden. Ten slotte is er gedurende vier zondagen geteld hoeveel winkels er in de Zeister winkelgebieden daadwerkelijk open waren op de laatste zondag van de maand. De resultaten van de evaluatie worden in dit rapport beschreven, ook in relatie tot het draagvlakonderzoek naar de zondagopenstelling dat in het voorjaar van 2013 dus voor de proef- heeft plaatsgevonden. Winkelen op zondag toegenomen Landelijk heeft de koopzondag de afgelopen jaren aan populariteit gewonnen. Afgemeten aan het burgerpanel van Zeist winkelen ook inwoners van Zeist nu vaker op zondag dan voorheen. Voor de proef winkelde de helft nooit op zondag, inmiddels is dat een kwart. Bij de vergelijking tussen de bezoekersenquête van 2014 en die van 2013 komt een vergelijkbare trend naar voren. Daarnaast is de frequentie van het winkelbezoek op zondag toegenomen. Steeds meer panelleden winkelen vaker dan één keer per maand. Ook heeft inmiddels bijna negen op de tien panelleden die wel eens op zondag winkelt, dit ook wel eens in Zeist gedaan. De grootste groep winkelt in het centrum, maar ook de supermarkten in winkelcentrum de Clomp trekken publiek. Supermarkten Zeist profiteren van wekelijkse opening Inwoners van Zeist blijven vaker dan voorheen in de eigen gemeente voor dagelijkse boodschappen op zondag. Gedurende de proef stijgt ook het aandeel inwoners dat op zondag dagelijkse boodschappen doet, terwijl het overig winkelbezoek nagenoeg stabiel blijft. Het zijn vooral de supermarkten (en bouwmarkten) die wekelijks open zijn in Zeist. Deze winkeliers zijn vrijwel uitsluitend positief over de zondagopenstelling, vooral door het positieve effect op hun omzet. 30% van de winkels in het centrum is open op de laatste zondag van de maand Het totaal aantal winkels dat daadwerkelijk open is op de laatste zondag van de maand is vrij constant bij de inventarisaties. Een kwart van de winkels in de gemeente Zeist is open. In het centrum is dit dertig procent. In vier straten is het aandeel rondom de vijftig procent (1 e Hogeweg, Emmaplein, Slotlaan, Voorheuvel). Buiten het centrum zijn - behoudens de supermarkten - de meeste winkels dicht. Afgaande op de winkeliersenquête is het aantal geopende winkels op andere zondagen lager. Dit beeld lijkt een goede voorspeller voor de komende periode (september-november), met waarschijnlijk een opleving eind november-december vanwege de feestdagen. Winkeliers wisselend tevreden De ervaringen van winkeliers met de maandelijkse openstelling leveren een wisselend beeld op. De winkeliers die niet deelnemen, vaak vanwege economische redenen of het belang van zondag als rustdag, zien er de meerwaarde niet van in. Eén op de acht winkeliers die niet open is, constateert I

9 Tweede tussenrapportage evaluatie zondagopenstelling Samenvatting omzetverlies. Meer dan de helft van de ketenbedrijven ziet juist een omzetstijging. Een deel van de winkeliers in het centrum die wel deelnemen aan de (maandelijkse) openstelling twijfelt aan de meerwaarde hiervan. Het levert minder omzet op dan vooraf verwacht, terwijl dit voor veel winkeliers de doorslaggevende reden was om deel te nemen. Deze winkeliers vinden het jammer dat inmiddels niet een groter deel van de winkels meedoet, waardoor het centrum van Zeist aantrekkelijker kan worden op zondag. Een ander deel van de winkeliers (met name winkeliers die niet open zijn) denkt dat het relatief rustige straatbeeld op de zondagen, met deels gesloten winkels, het imago van het winkelgebied geen goed doet. Burgerpanel en winkelend publiek positiever Ruim twee op de vijf panelleden ervaart een positief effect van de zondagopenstelling op de beleving van de zondag, terwijl één op de vijf een negatief effect constateert (33% geen effect). Meer dan de helft van de panelleden steunt een vorm van de zondagopenstelling in Dertig procent wil geen openstelling. De bezoekers van het winkelgebied zijn nog grotere voorstanders, waarschijnlijk doordat zij gemiddeld jonger zijn. De voorstanders van de openstelling zijn iets vaker voor een wekelijkse openstelling dan een maandelijkse openstelling. II

10 Hoofdstuk 1 Inleiding 1

11 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Inleiding 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en vraagstelling De gemeenteraad van Zeist besloot eind oktober 2013 om een proef te houden met de zondagopenstelling. Winkels in Zeist mogen in de periode van 1 december 2013 tot 1 januari 2015 iedere zondag open van uur. Voor die tijd kende Zeist zondagopenstelling op vier zondagen per jaar. De raad heeft het besluit tot de proef mede gebaseerd op de resultaten van een draagvlakonderzoek dat de gemeente Zeist voor de zomer van 2013 heeft uitgevoerd 1. De raad heeft ook besloten dat de proef wordt gemonitord en geëvalueerd. Nadat zij kennis heeft genomen van de uitkomsten van de evaluatie, zal de raad eind 2014 een besluit over zondagopenstelling na 1 januari 2015 nemen. Dit rapport beschrijft de opzet en de uitkomsten van de evaluatie van de proef met zondagopenstelling in Zeist. De vraagstelling van de evaluatie is vierledig: Wat is het effect van de proef met zondagopenstelling in Zeist op: 1. Het aantal zondagen dat winkels open gaan en het soort winkels, dat open gaat; 2. Het winkelgedrag op zondag van inwoners van Zeist en hun houding t.o.v. de zondagopenstelling; 3. De beleving van de zondagopenstelling door bezoekers van het centrum; 4. De omzetontwikkeling van de winkels in Zeist en houding van de winkeliers t.o.v. zondagopenstelling. 1 Enquêtes op de website, onder winkelend publiek, het burgerpanel en onder (centrum-)winkeliers. 2

12 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Inleiding 1.2 Aanpak De evaluatie is opgebouwd aan de hand van een viertal onderzoekmodules: 1. Drie veldinventarisaties van het aantal winkels 2 dat daadwerkelijk open is op de laatste zondagen van de maanden februari, mei en augustus 34. Twee veldwerkers bezochten op de betreffende zondagen aan de hand van looplijsten alle winkelgebieden van Zeist (Centrum Zeist, Centrum Den Dolder, De Clomp, Dijnselburgerlaan, Hoog Kanje, Joh. van Oldenbarneveltlaan, Laan van Vollenhove en Vrijheidsplein). Daarnaast zijn ook verspreide winkels in en buiten de bebouwde kom, en winkels op bedrijfsterreinen geïnventariseerd. 2. Twee identieke digitale enquêtes onder het burgerpanel van Zeist eind februari en eind augustus. De enquête is opgenomen in de bijlagen. 3. Een passantenenquête onder het winkelend publiek van Centrum Zeist op de zaterdagen 31 mei en 7 juni. Er is voor de zaterdagen gekozen om de vergelijkbaarheid met de bezoekersenquête uit 2013 (ook eind mei) te optimaliseren en om ook publiek te treffen dat mogelijk niet op zondag winkelt. 4. Een drietal identieke enquêtes onder winkeliers zoals die zijn geregistreerd in het arbeidsplaatsenregister van Provincie Utrecht (PAR). In februari zijn alle winkeliers schriftelijk uitgenodigd en regeerden er 227 van de 460 (49%). In mei en augustus zijn 145 respondenten van de eerste enquête die hun adres hadden opgegeven digitaal benaderd. Hier hebben respectievelijk 77 (mei - 53%) en 73 winkeliers (augustus - 50%) aan deelgenomen. 1.3 Leeswijzer Dit rapport beschrijft de resultaten van de vier onderzoekmodules in de hoofdstukken 2 t/m 5. Waar mogelijk wordt daarbij ook een vergelijking met de resultaten van de draagvlakpeiling uit 2013 gemaakt. In de bijlagen zijn de vragenlijsten van steeds de laatste metingen onder het burgerpanel, bezoekers van het centrum en winkeliers te vinden. In paragraaf 1.4 wordt een beeld geschetst van de uitkomsten van andere evaluaties van zondagopenstelling in Nederland. 2 Winkels zijn in dit onderzoek detailhandelsvestigingen waar je in principe zo kan binnen lopen. Ook kappers en autobedrijven behoren tot deze doelgroep. (Eenmans-)zaken die veelal enkel op afspraak werken (bijv. kappers in woonwijken, of tandartsen) juist weer niet. In februari ging het om 460 winkels (mei 452, augustus 456) februari, 25 mei en 31 augustus De verwachting vooraf was dat in 2014 het merendeel van de supermarkten elke zondag open zou gaan en dat de winkels (vooral die in het centrum van Zeist) open zouden gaan op de laatste zondag van elke maand. Bij een verkennende inventarisatie op zondag 26 januari bleek dat inderdaad het geval te zijn. 3

13 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Inleiding 1.4 Onderzoek naar Zondagopenstelling in Nederland Veel Nederlandse gemeenteraden hebben het afgelopen anderhalf jaar het besluit genomen de winkeltijden op zondag te verruimen 5. In een aantal gemeenten gebeurde dat na een draagvlakpeiling onder de bevolking en winkeliers (en soms ook winkelpersoneel). Meestal betrof het gemeenten met beperkte of nog geen zondagopenstelling. In meerdere andere gemeenten waar de zondagopenstelling (soms als proef, net als in Zeist) mogelijk werd, of werd verruimd, besloot de raad om die verruiming na verloop van tijd te evalueren. Het beeld dat uit draagvlakpeilingen en (tussentijdse) evaluaties naar voren komt, is deels lokaal gekleurd. Bijvoorbeeld omdat een deel van de bevolking principiële bezwaren heeft (en vaak houdt) of juist door de nabijheid van een grote stad, waardoor winkelen op zondag al langere tijd een optie was. Er zijn ook overeenkomsten tussen de verschillende draagvlakpeilingen en evaluaties. Allereerst zijn steeds meer Nederlanders de afgelopen jaren op zondag gaan winkelen en dan vaak ook met een hogere frequentie. Dat ligt voor een groot deel in het verlengde van het vergrote aanbod. Verder blijkt draagvlak en ook het gebruik van de zondagopenstelling relatief sterk samen te hangen met leeftijd. Ouderen hebben duidelijk minder behoefte aan zondagopenstelling dan jongeren en werkenden. Een andere duidelijk resultaat is dat de behoefte aan wekelijks supermarktaanbod op zondag groter is dan de behoefte aan wekelijks (recreatief) winkelaanbod. Openstelling op eerste feestdagen (eerste Kerstdag, eerste Paasdag, eerste pinksterdag) ziet een meerderheid van het publiek nog niet zo zitten. Winkeliers blijken vaak wat meer verdeeld dan het winkelend publiek, behalve de supermarkten, die bijna zonder uitzondering enthousiast zijn over openstelling op zondag (inmiddels geldt dat ook voor de budgetsupers). Ook bouwmarkten en tuincentra (die laatste zeker in het seizoen) willen meestal graag open. Bij de overige winkeliers zijn filiaalbedrijven en franchisebedrijven relatief vaak open. Kleinere winkeliers zijn minder vaak open. Verder is duidelijk dat centrumwinkels vaker open zijn dan meer perifere winkels (uitgezonderd de supermarkten). Winkelpersoneel is langs vergelijkbare lijnen verdeeld: jongeren die een baantje bij een supermarkten hebben zijn enthousiaster dan (ouder) personeel van kleinere zaken. In de praktijk zijn in de gemeenten met zondagsopenstelling dus niet alle winkels elke zondag open. Op meerdere plaatsten is sprake van (zelf-)regulering door centrumondernemers (bijv. de eerste of laatste zondag van de maand open, of twee zondagen in de maand). Het succes daarvan hangt samen met het organiserend vermogen van de winkeliersverenigingen en met heldere communicatie richting winkelend publiek. De verwachting is dat er op termijn sprake is van een natuurlijk evenwicht, in de 5 Na publicatie in het staatsblad van de Wet van 11 juni 2013 tot wijziging van de Winkeltijdenwet in verband met het verruimen van de bevoegdheid van gemeenten om vrijstelling te verlenen van de verboden met betrekking tot de zondag en een aantal feestdagen. 4

14 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Inleiding zin dat elke plaats waar sprake is van zondagopenstelling langzamerhand zal toegroeien naar een balans tussen vraag en aanbod. De economische effecten van zondagopenstelling zijn enigszins diffuus. Nederlanders zijn de afgelopen jaren minder gaan uitgeven aan niet-dagelijkse producten (mode en luxe, vrije tijd, in en om het huis) en iets meer aan dagelijkse producten (voeding en persoonlijke verzorging). Dat laatste is deels in verband te brengen met prijsstijgingen, maar deels ook te verklaren door het aanbod op zondag. Wat de niet dagelijkse-producten betreft lijkt er een verband te zijn met het publiek waar men van afhankelijk is (bijv. jongeren en werkenden) en de trekkracht op winkelend publiek van buiten de gemeente. Met andere woorden: voor sommige winkels loont het om op zondag open te zijn en voor anderen veel minder. Er zijn uiteraard ook winkels die minder omzet draaien doordat ze niet open zijn en hun concurrenten wel. Overigens heeft het succes van de zondagopenstelling ook een keerzijde: op andere dagen en met name ook de koopavond is het in veel gemeenten rustiger geworden in de winkelstraten. De (mogelijke) effecten van verruimde zondagsopenstelling op overlast van omwonenden zijn aanwezig (met name parkeren, laden en lossen is veelal gereguleerd), maar lijken in de praktijk kleiner dan vooraf gevreesd. 5

15 Hoofdstuk 2 Winkels

16 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkels 2. Winkels 2.1 Inleiding Ten behoeve van de evaluatie is geïnventariseerd hoeveel winkels in de gemeente geopend waren op de laatste zondag van de maand. Op deze manier wordt duidelijk in hoeverre de winkeliers in de gemeente Zeist daadwerkelijk gebruik maken van de mogelijkheid om op zondag open te gaan. In dit hoofdstuk worden de resultaten van de inventarisatie gepresenteerd. Bij de presentatie van de resultaten wordt onderscheid gemaakt naar type winkelgebied, branche en komen ook zaken als sfeer en drukte op straat aan de orde. 2.2 Resultaten inventarisatie Ontwikkeling aantal winkels met zondagopenstelling Het aantal winkeliers dat in de gemeente Zeist gebruik maakt van de zondagopenstelling op de laatste zondag van de maand, is opmerkelijk constant over de verschillende meetpunten (zie figuur 1.1). Eind februari openden 112 winkeliers op zondag hun deuren, eind mei waren dat er 117 en bij de laatste meting eind augustus waren er 105 detailhandelsvestigingen geopend. Het percentage winkels dat gebruik maakt van de mogelijkheid voor zondagopenstelling, lag bij iedere meting rond de 25 procent. Het is mogelijk dat de score in augustus iets lager was vanwege de vakantieperiode. Figuur 1.1 Aantal geopende winkels op koopzondag in gemeente Zeist per meting Februari Mei open dicht leeg, onvindbaar etc. Augustus Winkels met zondagopenstelling naar winkelgebied Het aandeel geopende winkels op koopzondag is het grootst in het centrum van Zeist (zie figuur 1.2). Tijdens de drie metingen schommelde het percentage geopende winkels in het centrum van Zeist steeds rond de dertig procent. Bij de laatste meting eind augustus was het percentage geopende winkels in het centrum van Zeist iets lager dan voorgaande keren. Mogelijk hangt dit samen met de vakantieperiode. 7

17 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkels In buurtwinkelcentrum Vrijheidsplein was er bij alle metingen geen enkele winkel geopend. Ook de detailhandelsvestigingen buiten de bebouwde kom maken geen gebruik van de mogelijkheid om op zondag de deuren te openen. In de overige onderscheiden gebieden, bleken bij de inventarisaties steeds één of twee winkels open te zijn. Figuur 1.2 Aandeel geopende winkels op koopzondag (eind van de maand) in gemeente Zeist naar winkelgebied Bebouwde kom (feb) Bebouwde kom (mei) Bebouwde kom (aug) Bedrijfsterrein (feb) Bedrijfsterrein (mei) Bedrijfsterrein (aug) Buiten bebouwde kom (feb) Buiten bebouwde kom (mei) Buiten bebouwde kom (aug) Centrum Den Dolder (feb) Centrum Den Dolder (mei) Centrum Den Dolder (aug) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Centrum Zeist (feb) Centrum Zeist (mei) Centrum Zeist (aug) De Clomp (feb) De Clomp (mei) De Clomp (aug) open dicht leeg, onvindbaar etc. Dijnselburgerlaan (feb) Dijnselburgerlaan (mei) Dijnselburgerlaan (aug) Hoog Kanje (feb) Hoog Kanje (mei) Hoog Kanje (aug) J. v. Oldenbarneveltln (feb) J. v. Oldenbarneveltln (mei) J. v. Oldenbarneveltln (aug) Laan van Vollenhove (feb) Laan van Vollenhove (mei) Laan van Vollenhove (aug) Vrijheidsplein (feb) Vrijheidsplein (mei) Vrijheidsplein (aug) Wanneer wordt gemeten in absolute aantallen geopende winkels, blijkt dat hoofdzakelijk winkeliers in het centrum gebruik maken van de mogelijkheid om op zondag open te zijn. Tijdens alle metingen is 8

18 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkels duidelijk gebleken, dat er buiten het centrum van Zeist maar een handvol winkels geopend is tijdens de koopzondag. De winkels buiten de winkelcentra en winkelstrips, maar wel in de bebouwde kom, waren nagenoeg allemaal gesloten op zondag tijdens de inventarisaties. Uitzonderingen waren een tuincentrum en een autowasstraat. Ook op de bedrijventerreinen waren alle detailhandelsvestigingen zoals autodealers, caravanhandels en handels in auto-onderdelen allemaal gesloten. Alleen bouwmarkten Praxis en Gamma waren bij alle inventarisaties geopend. Voor de buurtwinkelcentra geldt behoudens enkele uitzonderingen, dat de supermarkten geopend zijn en alle overige winkels gesloten. Alleen in Hoog Kanje en Laan van Vollenhove was er bij latere inventarisaties een enkele andere winkel geopend naast de supermarkt. Winkels met zondagopenstelling in het centrum van Zeist Uit de inventarisaties komt naar voren dat vooral aan de 1 e Hogeweg, het Emmaplein, de Slotlaan en de Voorheuvel de winkels zijn geopend op zondag. Bij alle inventarisaties was de Slotlaan koploper in absolute aantallen geopende winkels (respectievelijk 58, 57 en 52). Daarnaast viel op dat bij iedere meting het Emmaplein het hoogste percentage winkels had, dat meedeed aan de zondagopenstelling (meer dan 50%). Verder is het aantal winkels dat op zondag geopend is, vrij stabiel in deze straten. Naast de vier eerder genoemde straten, zijn er nog twee andere straten in het centrum waar tijdens alle metingen tenminste één winkel geopend was: de Korte Steynlaan en de Steynlaan. De geopende winkel aan de Korte Steynlaan betreft overigens een supermarkt die bij iedere meting geopend was. In de andere straten is het beeld wisselend. Aan de Bergweg is tijdens de inventarisatie eind augustus een nieuwe winkel aangetroffen die tevens op zondag open was. Aan de Oude Arnhemseweg was er in mei een winkel die eenmalig van de koopzondag gebruik heeft gemaakt. Aan de Meester de Klerkstraat, Waterigeweg, Weeshuislaan en Woudenbergseweg waren bij voorgaande inventarisaties wel enkele winkels geopend, maar bij de laatste inventarisatie eind augustus was er geen enkele winkel meer geopend. Tot slot was er in de volgende straten in het centrum van Zeist tijdens geen enkele inventarisatie een winkel geopend: 1 e Dorpsstraat, 2 e Dorpsstraat, 2 e Hogeweg, Antonlaan, Het Rond, Jagerlaan, Jufferstraat, Middellaan, Montaubanstraat, Nooitgedacht, Rozenstraat, Torenlaan en de Van Reenenweg. Sfeer en drukte op straat tijdens de zondagopenstelling Centrum Zeist Zoals reeds in voorgaande paragraaf naar voren kwam, zijn er in het centrum op de laatste zondag van de maand voornamelijk winkels geopend langs de 1e Hogeweg, Emmaplein, Slotlaan en de Voorheuvel. Ondanks de geopende winkels was het bij geen van de inventarisaties erg druk op straat wat winkelend publiek betreft in het centrum van Zeist. 9

19 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkels Van de vier hierboven genoemde straten waren er op het Emmaplein en in de Slotlaan relatief gezien het meeste winkelend publiek te bespeuren tijdens de inventarisaties. Bij de Slotlaan was er overigens voornamelijk winkelend publiek in het gedeelte waar de winkels geopend waren: tussen de 1e Hogeweg en de Verlengde Slotlaan. Op het Emmaplein was het bij de inventarisaties relatief levendig op straat, mede dankzij diverse promotieactiviteiten van stichting Centrummanagement Zeist en een kunstmarkt in mei. Langs de 1e Hogeweg zijn onder andere warenhuis V&D en de biologische supermarkt geopend, maar desondanks was het bij alle inventarisaties erg rustig op straat wat winkelend publiek betreft. Op de Voorheuvel was het bij alle inventarisaties ook erg rustig op straat. Alleen rondom het stuk waar de Kruidvat gevestigd is, was er winkelend publiek zichtbaar. Sfeer en drukte op straat tijdens de zondagopenstelling buiten het centrum van Zeist Buiten het centrum van Zeist is er enkel winkelend publiek zichtbaar in de directe nabijheid van de geopende winkels. Op de bedrijventerreinen is het winkelend publiek dus hoofdzakelijk zichtbaar in de directe nabijheid van de bouwmarkten en in de buurtwinkelcentra in de directe nabijheid van de supermarkten. De belangstelling lijkt wel behoorlijk te variëren tussen de verschillende supermarkten en bouwmarkten. Bij bijvoorbeeld de Nettorama in De Clomp was het erg rustig tijdens de laatste inventarisatie, maar bij de Albert Heijn in Den Dolder en de Gamma in Zeist waren juist veel bezoekers. In alle buurtwinkelcentra en op de bedrijventerreinen is het vrij rustig op koopzondag, maar er zijn wel enige onderlinge verschillen. Winkelcentrum Hoog Kanje maakt op zondag bijvoorbeeld een meer verlaten indruk dan winkelcentrum De Clomp of het centrum van Den Dolder. In winkelcentrum Hoog Kanje was bij de laatste twee inventarisaties tevens een drankenhandel geopend, maar de belangstelling van het winkelend publiek leek minimaal. Bij de op zondag geopende autowasserij was echter wel een aantal klanten zichtbaar. Over het geheel genomen lijkt het erop dat het aantal bezoekers bij de supermarkten en de bouwmarkten op koopzondag is toegenomen tussen januari en augustus. Ook hier geldt weer dat er wel enige verschillen zijn tussen de verschillende supermarkten en bouwmarkten. Vooral bij de Gamma lijkt het tussen januari en augustus drukker te zijn geworden, maar ook bij de Albert Heijn in Den Dolder en in winkelcentrum De Clomp. Bij de Nettorama lijkt de belangstelling van het publiek echter juist afgenomen te zijn. 2.3 Conclusie Het aantal winkeliers dat in de gemeente Zeist gebruik maakt van de zondagopenstelling is vrij constant over de verschillende meetpunten. Eind februari openden 112 winkeliers op zondag hun deuren, eind mei waren dat er 117 en bij de laatste meting eind augustus waren er 105 detailhandelsvestigingen geopend: dit komt neer op een kwart van de winkels. 10

20 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkels In het centrum van Zeist ligt dit percentage enkele procentpunten boven het gemiddelde. Vooral winkels aan de 1 e Hogeweg, het Emmaplein, de Slotlaan en de Voorheuvel openen op de laatste zondag van de maand de deuren. Dit leidde niet direct tot een druk straatbeeld. Op het Emmaplein en de Slotlaan was het relatief gezien het drukst, mede dankzij diverse activiteiten op het Emmaplein. In de overige gebieden, bleken bij de inventarisaties steeds één of twee winkels open te zijn. Vaak gaat het hierbij om supermarkten of bouwmarkten. Buiten het centrum van Zeist is er enkel winkelend publiek zichtbaar in de directe nabijheid van de geopende winkels. Op de bedrijventerreinen is het winkelend publiek dus hoofdzakelijk zichtbaar in de directe nabijheid van de bouwmarkten en in de buurtwinkelcentra in de directe nabijheid van de supermarkten. 11

21 Hoofdstuk 3 Burgerpanel Zeist

22 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Zeist 3. Burgerpanel Zeist Via het burgerpanel van de gemeente hebben 340 inwoners van Zeist (een respons van 43%) in augustus vragen beantwoord over het thema zondagopenstelling. De vragen gingen over huidig winkelgedrag op zondag, motieven om wel of niet op zondag te winkelen en de voorkeur voor wel of geen permanente zondagopenstelling in de gemeente Zeist. Deze vragen zijn ook in februari voorgelegd aan hetzelfde panel. Toen respondeerden 400 panelleden. In 2013 voor de proef met de zondagopenstelling is het thema ook al voorgelegd aan het panel. Hierbij was de vraagstelling afwijkend van de latere metingen. Waar mogelijk zal in dit hoofdstuk worden vergeleken met de gegevens uit Het burgerpanel is geen volledig representatieve weergave van de bevolking van Zeist. De groep onder de 35 jaar is ondervertegenwoordigd. De 65-plussers zitten wel naar rato in de respons. Dat betekent dat vooral 35- tot 65-jarigen oververtegenwoordigd zijn. 3.1 Winkelen op zondag Van het burgerpanel winkelt 23 procent nooit op een zondag. Dit is minder dan ten tijde van de eerste meting in het voorjaar van Ook het percentage dat ongeveer één keer per jaar gaat neemt af (29% naar 21%). Het maandelijkse bezoek is stabiel, maar steeds meer panelleden geven aan meer dan één keer per maand te winkelen op zondag. Figuur 3.1 Hoe vaak heeft u in het afgelopen jaar ergens in Nederland op zondag een winkel bezocht en/of boodschappen gedaan? Deze uitkomsten zijn (deels) te vergelijken met die van het burgerpanel van vorig jaar. Toen maakte 47% van het burgerpanel geen gebruik van een koopzondag. 13

23 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Zeist Wanneer men winkelt op zondag, de niet-dagelijkse aankopen, doet men dat net als in het voorjaar het liefst in Utrecht (44%) en Zeist (44%). Ook winkelen panelleden graag in Amsterdam (20%) en Amersfoort (13%). Voor dagelijkse boodschappen op zondag is Zeist en de directe omgeving uiteraard populair; 85 procent van de panelleden gaat naar Zeist als ze op zondag boodschappen doen. Dit is meer dan in maart (77%). Ook Utrecht (27%) en Bunnik (18%) worden bezocht op zondag voor de dagelijkse boodschappen, maar hier is juist een afname in bezoek zichtbaar. Uit figuur 3.2 valt op te maken dat, van degenen die (wel eens) winkelen op zondag, de meeste panelleden (55%) gerichte aankopen doen. Bijna de helft (45%) doet wel eens boodschappen op zondag, een lichte toename ten opzichte van de meting in maart. Ruim een kwart gaat wel eens recreatief winkelen (funshoppen) op zondag; dit is een fractie minder dan dit voorjaar. Figuur 3.2 Doet u op zondag meestal dagelijkse boodschappen of gaat u dan juist (recreatief of gericht) winkelen? (meerdere antwoorden mogelijk) De reden die het meest genoemd is om (wel eens) te winkelen op zondag, is dat men op andere dagen te weinig tijd heeft (figuur 3.3). Ook winkelbehoefte (bijvoorbeeld bij onverwacht bezoek) en behoefte aan gezelligheid door recreatief winkelen worden vaak als redenen genoemd om op zondag te winkelen. Beide redenen worden door 43 procent van de panelleden genoemd. In beide gevallen is dit een toename ten opzichte van de meting in maart. De gezelligheid wordt door een klein kwart als reden aangedragen. Dit is minder dan bij de meting dit voorjaar. Andere redenen (17%) zijn onder andere dat men toevallig in de buurt is en dat men vaak de vergeten boodschappen van zaterdag op zondag nog in huis haalt. 14

24 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Zeist Figuur 3.3 Wat zijn de belangrijkste redenen dat u (wel eens) op zondag winkelt en/of boodschappen doet? In 2013 is bij een burgerpeiling gevraagd waarom men géén gebruik maakt van koopzondagen. Hieruit kwam naar voren dat bij bijna één op de vijf geloofsovertuiging meespeelde. Daarnaast ging het meestal om gebrek aan behoefte aan een koopzondag. 3.2 Proef zondagopenstelling Zeist Vervolgens zijn enkele vragen gesteld over de proef zondagopenstelling in Zeist, vanaf december In totaal heeft 88 procent van de panelleden die (wel eens) gewinkeld hebben op een zondag gebruik gemaakt van de zondagopenstelling in Zeist tijdens de proef. In maart was dit nog 77 procent. Het bezoek aan supermarkten is niet sterk toegenomen sinds dit voorjaar (van 40 naar 42%), de andere winkels zijn door 46 procent van de panelleden bezocht op de zondag. Dit was bij de vorige meting nog 37 procent. 15

25 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Zeist Figuur 3.4 Heeft u wel eens gebruik gemaakt van de zondagopenstelling in Zeist tijdens de proef? Bijna de helft van de panelleden die (wel eens) op een zondagopenstelling in Zeist heeft gewinkeld, heeft dit in het centrum van Zeist gedaan (figuur 3.5); 23 procent winkelde in winkelcentrum De Clomp. Elf procent ging naar de Laan van Vollenhove. De andere winkelgebieden werden in augustus door minder dan tien procent bezocht. Figuur 3.5 Waar heeft u binnen de gemeente Zeist doorgaans het meest op zondag een winkel bezocht en/of boodschappen gedaan? Gevraagd is welk effect de proef met zondagopenstelling heeft gehad op de beleving van de zondag (figuur 3.6). In totaal geeft 42 procent aan dat de proef een (enigszins) positief effect heeft gehad op hun zondagsbeleving. Dit is nagenoeg identiek aan het beeld uit de vorige meting. Ook de groep die vindt dat de zondagopenstelling een (enigszins) negatief effect heeft gehad op hun zondagsbeleving blijft vrijwel gelijk (20%). Eén op de drie geeft aan dat de proef geen effect heeft gehad op de beleving van hun zondag. 16

26 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Zeist Figuur 3.6 Welk effect heeft de proef met zondagsopenstelling in Zeist op uw beleving van de zondag gehad? Een belangrijk gegeven bij het al dan niet instellen van een permanente zondagopenstelling in een gemeente, is de mogelijke overlast voor panelleden die een zondagopenstelling kan veroorzaken. In Zeist geeft negen procent van de panelleden aan dat ze overlast ervaren tijdens de zondagopenstelling. In maart was dit vergelijkbaar (10%). Men ervaart vooral parkeer- en verkeersoverlast in de straat waar men woont, mede door het laden en lossen van winkels in de buurt. Opvallend is dat de groep die overlast ervaart zelf veel minder vaak gebruik maakt van de koopzondag. Zeventig procent winkelt zelf niet op zondag. 3.3 Na de proef Tot slot zijn de panelleden van Zeist gevraagd vooruit te kijken: wil men na de proef (1 januari 2015) wel of niet een permanente zondagopenstelling van de winkels, en zo ja, hoeveel zondagen per jaar, welke winkelgebieden in de gemeente en welke branches hebben de voorkeur? Figuur 3.7 geeft de voorkeur van de respondenten weer. Net als in maart zegt drie op de tien dat alle winkels dicht mogen, zonder uitzonderingen. Ook de groep die de voorkeur heeft voor alle winkels open in de hele gemeente Zeist blijft gelijk (25%). Toch is er sprake van een trend: de animo voor het openblijven van supermarkten en bouwmarkten is toegenomen van 15 naar 23 procent, terwijl steeds minder mensen hun voorkeur uitspreken voor een openstelling van enkel de winkels in het centrum van Zeist (5% ten opzichte van 11% in het voorjaar). Ongeveer één op de vijf heeft geen voorkeur. 17

27 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Zeist Figuur 3.7 Wat heeft uw voorkeur wat betreft zondagopenstelling in de gemeente Zeist na de proef? De panelleden die voorkeur hebben voor (een deel van) de winkels in Zeist open op zondag, hebben aangegeven hoe vaak zij zondagopenstelling zouden willen (figuur 3.8). Bijna de helft (49%) heeft voorkeur voor een wekelijkse zondagopenstelling. Een kwart spreekt zich uit voor een maandelijkse zondagopenstelling in Zeist. Vijftien procent zou alleen rond de feestdagen zondagopenstelling willen. Dit is vrijwel identiek aan de resultaten van de meting in het voorjaar. In 2013 is gevraagd welk type winkel men het liefst op elke zondag open zou willen. Ruim veertig procent van de groep die op zondag winkelde zag een wekelijkse opening van supermarkten op zondag zitten; bij bouwmarkten was dit ruim een kwart. Het centrum van Zeist kwam uit op 24 procent. Buurtwinkels (18%) en de autoboulevard (15%) hadden het minst draagvlak voor een wekelijkse zondagopenstelling. 18

28 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Figuur 3.8 Wat heeft uw voorkeur wat betreft de zondagopenstelling in de gemeente Zeist na de proef? Wat betreft openingstijden van winkels op zondag hebben de meeste panelleden voorkeur voor dezelfde tijden als tijdens de proef: van tot uur. Bij de supermarkten en bouwmarkten is dit 83 procent (7% heeft geen voorkeur), bij de overige winkels 67 procent (21% heeft geen voorkeur). Hierbij is geen ontwikkeling zichtbaar wanneer de metingen van maart en augustus worden vergeleken. In 2013 is specifiek gevraagd naar de voorkeur voor opening op feestdagen. Vooral 2 e Pinksterdag, 2 e Paasdag en Hemelvaartsdag waren populair onder de panelleden. Meer dan de helft wilde op deze dagen kunnen winkelen. De animo voor 2 e Kerstdag (36%) en Nieuwjaarsdag (26%) lag beduidend lager. 3.4 Conclusie De houding tegenover de zondagopenstelling is nauwelijks aan verandering onderhevig. Ruim twee op de vijf ervaart een positief effect, terwijl één op de vijf een negatief effect bemerkt op hun zondagsbeleving. De groep die (verkeers)overlast ervaart is met één op de tien eveneens stabiel. Dit zijn vooral panelleden die zelf geen gebruik maken van de koopzondag. Ondanks dat er geen verschil in houding is, winkelen steeds meer inwoners van Zeist op zondag. Voor de proef winkelde 47 procent nooit op zondag; inmiddels is deze groep geslonken tot 23 procent. Daarnaast is de intensiviteit van het winkelbezoek op zondag toegenomen. Steeds meer panelleden winkelen meer dan één keer per maand. Hoewel de landelijke trend waarbij winkelen op zondag populairder wordt hierbij ook een rol zal spelen, is de proefopenstelling eveneens van invloed. Het deel van de bevolking dat gebruik heeft gemaakt van de zondagopenstelling is in de afgelopen maanden verder toegenomen; bijna negen op de tien panelleden die wel eens op zondag winkelt, doet dit ook wel eens in Zeist. De helft van deze groep heeft het centrum van Zeist bezocht; een kwart heeft gewinkeld in De Clomp. 19

29 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Burgerpanel Vooral de dagelijkse boodschappen lijken vaker op zondag te worden aangeschaft. Zeist is als bestemming voor dagelijkse boodschappen in populariteit aan het toenemen ten koste van de belangrijkste concurrenten Utrecht en Bunnik. Het feit dat geen tijd op andere dagen en iets nodig op zondag steeds vaker als reden worden aangedragen lijkt dit beeld te ondersteunen. Het recreatief winkelen lijkt per saldo wat af te nemen. Gezelligheid wordt ook minder vaak als reden aangedragen om op zondag te winkelen. Daarnaast wordt dit funshoppen vaker buiten de eigen gemeente gedaan. De situatie blijft stabiel ten opzichte van concurrenten als Utrecht, Amersfoort en Amsterdam. In de toekomst wil drie op de tien alle winkels dicht op zondag. Een kwart wil volledige openstelling. Nog eens een kwart is voor het openblijven van supermarkten en bouwmarkten; deze groep is in omvang toegenomen. Een openstelling alléén voor de winkels in het centrum van Zeist is juist minder populair geworden en wordt door vijf procent gesteund. 20

30 Hoofdstuk 4 Centrumbezoekers

31 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Centrumbezoekers 4. Bezoekers van het centrum Op de zaterdagen 31 mei en 7 juni hebben in totaal 198 bezoekers van het centrum van Zeist vragen beantwoord over het thema zondagopenstelling. De vragen gingen over huidig winkelgedrag op zondag, motieven om wel of niet op zondag te winkelen en de voorkeur voor wel of geen permanente zondagopenstelling in de gemeente Zeist. Waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met het passantenenquête onder 271 bezoekers die in op in juni 2013 is gehouden, waar deels dezelfde vragen zijn gesteld. In beide onderzoeken waren de vrouwelijke bezoekers (67 procent) sterker vertegenwoordigd dan de mannelijke bezoekers (33 procent). In de meting van 2013 waren bezoekers onder de 45 jaar sterker vertegenwoordigd dan in de meting van In 2014 waren er iets meer bezoekers van 65 jaar of ouder. 4.1 Winkelen op zondag Van de bezoekers aan het centrum van Zeist dat is ondervraagd winkelt 36 procent nooit op een zondag (figuur 4.1). Ruim de helft winkelt wel eens op zondag in Zeist, 24 procent doet dit (ook) elders. Als men buiten Zeist op zondag winkelt, doet men dit vooral in Utrecht (drie op de vier bezoeken). Ook Amersfoort, Driebergen en Amsterdam worden hier genoemd. Figuur 4.1 Maakt u wel eens gebruik van koopzondagen? (meerdere antwoorden mogelijk) (n=198) Ook in 2013 is deze vraag in een enquête voorgelegd aan de bezoekers. Toen winkelde 23 procent wel eens op zondag in Zeist en dertig procent elders. Meer dan de helft winkelde nooit op zondag. De belangrijkste reden van de ondervraagde bezoekers om (wel eens) gebruik te maken van koopzondagen in het algemeen, is om gezellig, recreatief te winkelen (43%). De twee volgende redenen zijn praktisch van aard: men heeft geen of minder tijd op andere dagen (36%) of men heeft winkelbehoefte op zondag (29%). Andere redenen om op zondag winkels te bezoeken zijn het gemak ervan, of als men iets vergeten is te kopen op zaterdag. 22

32 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Centrumbezoekers Figuur 4.2 Wat zijn de belangrijkste redenen dat u (wel eens) gebruik maakt van koopzondagen? (n=125) Aan de bezoekers die geen gebruik maken van koopzondagen in het algemeen, is gevraagd wat hier de reden van is (figuur 4.3). De meeste mensen geven aan geen behoefte te hebben aan winkelen op zondag (46%), 24 procent geeft aan dit niet te doen uit geloofsovertuiging. Andere redenen om geen gebruik te maken van koopzondagen zijn dat men uit principe vindt dat zondag een rustdag is, of dat iedereen een rustdag verdient. Ook hebben enkele bezoekers andere bezigheden op zondag (sociaal, familiebezoek, werk). Figuur 4.3 Wat zijn de belangrijkste redenen dat u geen gebruik maakt van koopzondagen? (n=72) In 2013 is deze vraag eveneens gesteld. Toen gaf 47 procent van de bezoekers die niet op zondag winkelden aan geen behoefte te hebben aan winkelen op zondag. Tien procent noemde geloofsovertuiging als reden. 23

33 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Centrumbezoekers 4.2 Proef zondagopenstelling Zeist Vervolgens zijn enkele vragen gesteld over de proef zondagopenstelling in Zeist. Allereerst is gevraagd welk effect de proef heeft (gehad) op de beleving van de zondag van de bezoekers (figuur 4.4). Bijna de helft van de bezoekers geeft aan dat hun zondagsbeleving niet is veranderd sinds de proef (48%). In totaal geeft 37 procent aan dat de proef een (enigszins) positief effect heeft op hun zondagsbeleving, dertien procent zegt een negatief effect te ervaren. Figuur 4.4 Welk effect heeft de proef met zondagsopenstelling op uw beleving van de zondag gehad? (n=197) De toelichting van de bezoekers die een positief effect op de zondag ervaren: Gezelligheid, recreatief winkelen Gemak Uitje, even er tussenuit Meer vrijheid, kan zelf bepalen wanneer ik winkel/ boodschappen doe De stad is levendiger De toelichting van bezoekers die een negatieve ervaring hebben met de proef: De zondag is nu geen rustdag meer Iedereen heeft recht op een vrije dag Meer drukte in het centrum op zondag Betaald parkeren 4.3 Na de proef: zondagopenstelling Tot slot is de bezoekers aan het centrum van Zeist gevraagd vooruit te kijken: wil men na de proef (1 januari 2015) wel of geen zondagopenstelling van de winkels, en zo ja, hoeveel zondagen per jaar, welke winkelgebieden in de gemeente en welke branches hebben de voorkeur? 24

34 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Centrumbezoekers Figuur 4.5 Wat heeft uw voorkeur wat betreft zondagopenstelling in de gemeente Zeist na de proef? (n=197) Figuur 4.5 geeft de voorkeur van de respondenten weer. Bijna de helft (48%) heeft voorkeur voor alle winkels in de hele gemeente Zeist open. Een kwart van de bezoekers heeft juist de voorkeur voor alle winkels dicht. Twee kleinere groepen hebben hun voorkeur uitgesproken voor tussenopties: zeven procent heeft voorkeur voor alleen de winkels in het centrum van Zeist open en zes procent zou willen dat alleen de supermarkten en bouwmarkten open zijn. Figuur 4.6 Wat heeft uw voorkeur wat betreft de zondagopenstelling in de gemeente Zeist na de proef? (n=129) 25

35 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Centrumbezoekers De bezoekers die voorkeur hebben voor (een deel van) de winkels in Zeist open op zondag, hebben aangegeven hoe vaak zij zondagopenstelling zouden willen (figuur 4.6). De meeste bezoekers (44%) hebben voorkeur voor een wekelijkse zondagopenstelling. Daarnaast spreekt 37 procent zich uit voor een maandelijkse zondagopenstelling in Zeist. Twee procent zou alleen rond de feestdagen zondagopenstelling willen. De bezoekers die een andere optie hebben aangegeven, zouden graag zien dat de winkels twee keer per maand open zijn, elke week maar zonder de feestdagen of men heeft geen voorkeur. Wat betreft openingstijden van winkels op zondag hebben de meeste bezoekers voorkeur voor dezelfde tijden als tijdens de proef: van tot uur (81%). De overige bezoekers zien de winkels graag een uur eerder sluiten (5%) of eerder open gaan (vanaf 9.00 of uur). 4.4 Na de proef: supermarkten en bouwmarkten Er is apart gevraagd naar de wens van de frequentie en de openingstijden van zondagopenstelling voor supermarkten en bouwmarkten. Bijna driekwart (73%) geeft voor deze branches aan dat ze wekelijks open zouden mogen wat hen betreft. Elf procent zegt maandelijks, vier procent alleen rond de feestdagen. Andere opties die genoemd zijn (9%) komen overeen met bovenstaande; twee keer per maand open, wekelijks maar niet tijdens de feestdagen, of men heeft geen voorkeur. Figuur 4.7 Wat heeft uw voorkeur wat betreft de hoeveelheid koopzondagen voor supermarkten en bouwmarkten in de gemeente Zeist na de proef? (n=143) Wat betreft openingstijden van supermarkten en bouwmarkten op zondag hebben ook hier de meeste bezoekers voorkeur voor dezelfde tijden als tijdens de proef: van tot uur (84%). De overigen liever van tot uur (3%) of eerder open (vanaf 9.00 of uur). 26

36 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Centrumbezoekers 4.5 Conclusie Van de ondervraagde bezoekers aan het centrum van Zeist winkelt 36 procent nooit op een zondag. Dit was in 2013 meer dan de helft. Toen winkelde dertig procent op zondag elders, waarbij Utrecht de grootste trekker was. Dit is nu afgenomen tot een klein kwart. Onder de passanten is gezelligheid de belangrijkste reden om gebruik te maken van koopzondagen. Daarna volgen meer praktische redenen; tijdsgebrek en winkelbehoefte. De reden om géén gebruik te maken van de koopzondag is voor de helft een gebrek aan winkelbehoefte. Geloofsovertuiging is bij een kwart de belangrijkste factor. De proef met de zondagopenstelling in Zeist wordt vaker positief dan negatief ontvangen (37 om 13%). Een grote groep bemerkt geen verschil van de zondagsbeleving. Er is flink wat draagvlak voor de openstelling na afloop van de proef. Meer dan zes op de tien is voor de zondagopenstelling; bijna de helft wil zelfs alle winkels open hebben. Een kwart is tegen en wil alle winkels dicht. Ruim één op de drie is voorstander van een maandelijkse opening op zondag. Ruim vier op de tien van de voorstanders pleit voor een wekelijkse openstelling. Als specifiek wordt gevraagd naar supermarkten en bouwmarkten stijgt dit naar driekwart van de bezoekers. 27

37 Hoofdstuk 5 Winkeliers 28

38 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers 5. Winkeliers 5.1 Inleiding In totaal hebben na rappel 227 van de ruim 460 winkeliers (49%) meegedaan met de eerste peiling (februari). De winkeliers is daarbij gevraagd of zij aan vervolgmetingen wilden deelnemen. Onder deze groep zijn de tweede en de derde meting uitgezet, respectievelijk in mei en augustus. In totaal hebben 79 winkeliers meegedaan met de tweede peiling. Bij de derde peiling deden 73 winkeliers mee. De opbouw van de respons verschilt licht per peiling. Ten opzichte van de eerste peiling zijn in de daaropvolgende peilingen de zelfstandigen een fractie zwaarder vertegenwoordigd. Dit geldt vooral voor de derde peiling. De vragen in de vervolgemetingen kwamen grotendeels overeen met de eerste peiling en gingen over zondagopenstelling tijdens de proef, motieven om wel of niet open te gaan, effecten die de proef teweeg brengt en vragen over toekomstig gedrag van de winkeliers na de proef. 5.2 Proef zondagopenstelling Allereerst is gevraagd naar zondagopenstelling tijdens de afgelopen zondagen in de proef. Bij de eerste meting is 65 procent geen enkele zondag open gegaan. Tijdens de tweede meting was dit 53 procent. Bij de derde en laatste meting gaat dit om 62 procent. Zoals verwacht, zijn de winkeliers vooral op de laatste zondag van de maand open gegaan. Op deze zondagen zijn circa 35 procent van de bevraagde winkeliers open. Op de overige zondagen gaat tussen de elf en veertien procent van de winkeliers open. In de eerste fase van de proef lag dit percentage lager (rond de 4%). Bij de tweede meting waren tussen de elf en zeventien procent van de bevraagde winkeliers op zondag open. Hoofdzakelijk ketenwinkels zijn open gegaan (vooral de laatste zondag van de maand). Vooral winkels in het centrum van Zeist zijn open gegaan: op de Slotlaan (50%), 1 e Hogeweg (75%) en het Emmaplein (100%) is de meerderheid (van de respondenten) open gegaan, op de Voorheuvel in mindere mate (20%). Op De Clomp zijn twee van de drie bevraagde winkeliers wel op zondag open gegaan. De redenen van zondagopenstelling zijn weergegeven in figuur 5.1. Omzetverhoging is de vaakst genoemde reden om open te gaan op zondag. Ook is service voor de klant een belangrijke reden voor veel winkeliers om open te zijn. Deze twee zaken waren ook in de eerste fase van de proef de belangrijkste redenen op open te gaan. Beide redenen zijn in belang toegenomen. Daarnaast wordt door een kwart aangedragen dat klanten anders naar concurrenten uit andere gemeenten gaan, waar wel sprake is van een zondagopenstelling. Men maakt zich minder zorgen om klanten die naar concurrenten binnen de eigen gemeente uitwijken. Andere redenen (11%) die zijn genoemd om open te gaan zijn om navolging te geven aan de zondagsopening van de V&D (Prijzencircus), collegialiteit met andere winkeliers en om te kijken welk effect dit zou hebben. 29

39 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Figuur 5.1 Redenen om (wel eens) open te gaan op zondag tijdens de proef (nmin=28) De belangrijkste redenen om niet open te gaan op de zondag tijdens de proef zijn weergegeven in figuur 5.2. Economische redenen zijn het meest genoemd door de winkeliers die niet zijn open gegaan op de zondagopenstelling. Inmiddels wordt het belang van de zondag als vaste rustdag even vaak genoemd (40%). Bij de start van de metingen werd dit nog minder als reden aangedragen. Ook persoonlijke redenen zijn in belang toegenomen. Naast geloofsovertuiging kan dit ook een principiële kwestie zijn. Andere aangedragen redenen, zoals de beschikbaarheid van personeel of het beleid vanuit de hoofdorganisatie, zijn zeer stabiel. Zij worden niet vaker of minder vaak aangedragen dan in eerdere metingen. Figuur 5.2 Redenen om niet open te gaan op zondag tijdens de proef (nmin=42) 30

40 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers De winkeliers is gevraagd naar hun algemene ervaring met de zondagsopenstelling tijdens de proef. Figuur 5.3 laat zien dat de ervaringen verdeeld zijn; 43 procent heeft overwegend negatieve ervaringen met de proef. Dit is het hoogste percentage sinds de start van de metingen (36%). Ruim één op de drie heeft voornamelijk positieve ervaringen. Dit percentage is een fractie lager dan de start van de metingen. Figuur 5.3 Wat is uw algemene ervaring met de zondagsopenstelling van uw winkel tijdens de proef? (nmin=28) Als toelichting hierop worden diverse zaken genoemd. Winkeliers met positieve ervaringen noemen onder meer de omzetstijging, enthousiasme onder klanten en personeel en een toegenomen werkgelegenheid. Er wordt geconstateerd dat vooral klanten die vroeger naar Bunnik, Soesterberg en de Driebergen gingen, nu in Zeist blijven: De koopzondagen worden steeds beter bezocht, betere omzetten dan de koopavond. Er is een kleine omzetstijging op zondag. De zondagopening is niet meer weg te denken. Dit heeft een stabiele omzetverhoging gegeven en extra werkgelegenheid. Extra werkgelegenheid voor de medewerkers en heel veel positieve reacties van klanten. Klanten stellen het zeer op prijs dat ze even wat kunnen halen als ze lekker bezig zijn en wat te kort komen of gewoon lekker meer tijd hebben om te shoppen. Klanten vinden het prettig dat de openingstijden verruimd zijn. Het heeft ons de mogelijkheid gegeven om ons werknemers bestand te vergroten. Klanten en medewerkers zijn enthousiast! Veel enthousiaste klanten, omzet stijging en neer werkgelegenheid. Veel klanten die in het verleden op zondag naar Bunnik, Soesterberg en de Driebergen gingen blijven nu in Zeist. De zondag is overigens de enige dag in de week die in omzet steeds blijft groeien, dit gaan nauwelijks nog ten koste van de andere dagen. Winkeliers met negatieve ervaringen hadden tegenoverstelde ervaringen. Zij vinden de koopzondagen slecht bezocht en dus blijven de omzetten achter bij de verwachtingen. Zij wijten dit deels aan het beperkte aantal winkels dat open gaat op zondag, zodat de klanten uitwijken naar Utrecht en 31

41 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Amersfoort waar het aanbod groter is. Ook de beperkte bekendheid van de zondagopenstelling op de laatste zondag van de maand speelt hierin mee, denken deze winkeliers: De koopzondagen zijn erg rustig. De omzetten zijn veel lager dan verwacht. Er komt geen klant in het centrum van Zeist, omdat Utrecht ook open is Er zijn veel winkels dicht. Zodat het winkelend publiek niet meer komt. Het is erg rustig, er zijn veel winkels of waren open maar gaan niet meer de laatste zondag van de maand open. Dus minder aanbod, minder klanten, minder omzet voor de winkels die wel open zijn. Mensen wijken uit naar Amersfoort of Utrecht omdat daar meer aanbod is aan winkels Ongeveer de helft van de winkels in Zeist is open. Dat betekent dat, als iemand al de moeite neemt naar de koopzondag in Zeist te komen, hij teleurgesteld zal zijn na zijn bezoek en daarna gewoon weer naar Utrecht zal gaan, waar het wel levendig is. Is overigens geen verwijt; het is voor Zeist gewoon te hoog gegrepen. Nog relatief weinig loop, maar het is duidelijk dat er steeds meer bekendheid komt dat de winkels de laatste zondag van de maand open zijn. Veel klanten zijn niet op de hoogte van de zondagsopening. De klanten die komen zijn vaak door ons zelf op de hoogte gesteld en erg druk is het niet. Als op de branches wordt ingezoomd, valt op dat supermarkten en bouwmarkten vooral positieve ervaringen hebben met de zondagopenstelling tot nu toe. Kleding- en schoenenwinkels zijn verdeeld, maar overwegend negatief. Onder de negatief gestemde winkeliers zitten uitsluitend winkels uit het centrum (Slotlaan, 1 e Hogeweg). Positief gestemde winkeliers zijn verspreid over de hele gemeente, waarbij locaties buiten het centrum oververtegenwoordigd zijn. Naast de eigen ervaringen van de winkeliers is ook gevraagd naar de ervaringen van het winkelpersoneel met de proef (aan de winkeliers die wel eens open zijn gegaan op zondag). Figuur 5.4 laat hiervan de resultaten zien. De grootste groep geeft aan dat het personeel positieve ervaringen heeft met de zondagsopenstelling (43%). Dit percentage is gedurende de verschillende metingen nauwelijks veranderd. De groep die negatieve ervaringen heeft neemt licht af. 32

42 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Figuur 5.4 Wat zijn de algemene ervaringen van uw personeel met de zondagsopenstelling van uw winkel tijdens de proef? (nmin=28) De toelichting hierbij van de winkeliers met positieve ervaringen van het personeel. Zij zijn doorgaans blij met de extra inkomsten: Een aantal nieuwe medewerkers kunnen aannemen en veel studenten zijn zeer tevreden met de beloning van 200%. Een deel van ons medewerkersbestand wil graag op zondag werken. Niet in de laatste plaats vanwege de toeslag op het loon. Er is een wachtlijst voor het werken op zondag, alleen mensen die zelf willen werken op deze dag. Het is rustig, maar niemand heeft er problemen mee. Medewerkers krijgen 100% extra betaald of vrije tijd voor de uren welke op zondag worden gewerkt. Men is vrij in de keus. Ze weten gewoon dat ze op zondag moeten werken, geen probleem en sfeer is bepalend onder personeel dus er is een positieve insteek. Ze zijn blij met een extra/mogelijkheid om te werken. Een aantal toelichtingen laat een wisselend beeld zien, zoals: Het team is verdeeld; er zijn mensen speciaal hiervoor aangenomen. Geen bezwaar tegen maximaal 1 zondag in de maand. Bij meer zondagen wel negatief. Winkeliers met negatieve ervaringen geven aan dat men simpelweg niet op zondag wil werken: De meeste medewerkers willen liever niet op zondag werken. Zondag is rustdag voor de meesten. Het is dat het moet. 33

43 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Tot slot is gevraagd naar toekomstige zondagopening tijdens de proef. Bijna de helft (47%) geeft aan niet open te gaan de rest van de proef. Dit is vergelijkbaar met de meting in mei. Een klein kwart zal maandelijks, de laatste zondag van de maand, open gaan. De animo voor deze openstelling is licht afgenomen ten opzichte van de meting in mei. Slechts een klein aandeel zal wekelijks open gaan (12%) en nog eens twaalf procent kiest ervoor om alleen rond de feestdagen open te gaan. Deze laatste groep is beduidend groter dan bij de start van de proef. Figuur 5.5 Bent u van plan de rest van de proef open te gaan op zondag? (nmin=73) 5.3 Effecten van de proef De volgende vragen gaan over de effecten die proef heeft (gehad). Figuur 5.6 laat zien hoe de winkeliers denken over de invloed van de proef op hun omzet. De helft van de winkeliers geeft aan dat de proef geen invloed heeft (gehad) op de omzet van het bedrijf. Ongeveer een kwart geeft aan dat er meer omzet is gecreëerd met de zondagopenstelling; één op de tien heeft een teruggang in de omzet geconstateerd. Hiermee is men positiever dan bij de start van de meting in februari, maar iets minder positief ten opzichte van de meting in mei. Figuur 5.6 Denkt u dat uw omzet door de proef met de zondagsopenstelling is beïnvloed? (nmin=73) 34

44 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Deze resultaten verschillen uiteraard bij de groep winkeliers die wel en die niet zijn open geweest bij de proef. Bijna twee op de drie van de winkeliers die wel (eens) open is geweest geeft aan dat er meer omzet is gemaakt (64%), 32 procent dat er geen verschil is in omzet en vier procent zegt minder omzet te hebben. Van de winkeliers die niet open zijn gegaan tijdens de tweede fase van de proef is vier procent van mening dat er meer omzet is, 62 procent zegt dat er geen verschil is. 22 procent van de winkeliers die niet open zijn gegaan weet niet of er verschil is in omzet en dertien procent zegt minder omzet te maken. Opgesplitst naar branche valt op dat de groep die aangeeft dat er meer omzet is gemaakt hoofdzakelijk uit ketenbedrijven bestaat, waarbij supermarkten en doe het zelf/bouwmarkten de boventoon voeren. Verder zijn er weinig andere winkels met een omzetstijging het gaat hier bijvoorbeeld om enkele modewinkels. Het centrum is ondervertegenwoordigd in de lijst van winkels met een positieve omzetontwikkeling. Winkeliers die hun omzet hebben zien dalen zijn vooral lokale winkeliers, maar ook enkele grote ketenbedrijven in uiteenlopende branches (kleding, elektro, luxeproducten, vrijetijd). De dalende omzetten zijn voornamelijk, maar niet uitsluitend, in het centrum te vinden. Ook is gevraagd naar de invloed van de zondagopenstelling op de werkgelegenheid van het bedrijf. De meerderheid (56%) geeft hierover aan dat er geen effect op de werkgelegenheid heeft plaatsgevonden. Een klein aandeel (11%) geeft aan dat er meer personeel is aangenomen voor de zondagopenstelling. Bij een eerdere meting was dit nog 7%. Een enkeling heeft juist minder personeel. Tien procent weet niet of er een effect is en 22 procent geeft aan dat het niet van toepassing is. Hiermee is er nauwelijks verschuiving zichtbaar sinds de eerste meting. Toen merkte zestig procent geen enkel effect en was er bij zeven procent extra personeel in dienst. In figuur 5.7 is te zien wat de belangrijkste effecten zijn van de zondagopenstelling tot nu toe, volgens de winkeliers. Een effect waar de grootste groep het over eens is (41%), is dat zondagopenstelling meer service voor de klant betekent. Dit percentage is over alle metingen nagenoeg gelijk gebleven. Ook de omzetverhoging wordt ongeveer even vaak genoemd (circa 20%). Omzetverlaging wordt wel vaker genoemd (van 4 naar 8%). Opvallend is dat aan het begin van de metingen de winkeliers nog vaker vonden dat de zondagopenstelling een positieve bijdrage leverde aan het imago van Zeist (23%) dan dat er een negatief effect voor het imago werd verwacht (15%). Bij de laatste meting is dit andersom. De zondagopenstelling wordt vaker gezien als een slechte invloed op het imago (21%) dan dat het een positief effect zou hebben (15%). De winkeliers die een negatief imago vrezen zijn zelf vrijwel allemaal gesloten op de zondag. Andere effecten die worden genoemd zijn verschuiving/spreiding van de omzet (vooral van de zaterdag naar de zondag) of men merkt geen enkel effect. Een ondernemer aan het woord: Ik heb zelf het idee dat ik in de weekenden wanneer er opening op zondag is op zaterdag minder omzet draai. 35

45 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Figuur 5.7 Wat zijn de belangrijkste effecten van de proef met de zondagsopenstelling in 2014 volgens u tot nu toe voor Zeist geweest? (nmin=73, maximaal 2 antwoorden) 5.4 Na de proef: wel of geen zondagopenstelling? Het laatste deel van de vragen focust op de toekomst; willen de winkeliers een permanente zondagopenstelling of in ieder geval de mogelijkheid om open te gaan- en zo ja met welke frequentie wil men open en met welke openingstijden? Uit figuur 5.8 blijkt dat de helft van winkeliers aangeeft na de proef niet open te willen gaan op zondag. Dit is vergelijkbaar met de situatie bij de start van de metingen in februari. Van de groep die wel (eens) open wil gaan op zondag, kiezen steeds meer winkeliers voor een openstelling rond de feestdagen. De maandelijkse openstelling is steeds minder in trek. In februari dacht één op de vijf maandelijks open te gaan na de proef, nu zijn dit er nog één op de tien. Daarentegen is de interesse in een wekelijkse zondagopenstelling toegenomen van vijf naar elf procent. 36

46 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Figuur 5.8 Hoe vaak wilt u, na de proef, op zondag open gaan? (nmin=73) Van de winkeliers die wel (eens) open wil gaan op een zondag, geeft ruim een kwart aan het liefst van 12 uur tot 18 uur open te willen, dezelfde tijden als van de proef. Dit wijkt nauwelijks af van eerdere metingen in februari en mei (respectievelijk 29 en 24%). De andere voorkeuren voor openingstijden verschillen vaak maar marginaal van de openingstijden van de proef, bijvoorbeeld één uur eerder dicht (12 uur tot 17 uur) of pas om 13 uur openen. De groep winkeliers die niet open wil gaan op zondag (na de proef), bestaat voor het overgrote deel uit lokale winkeliers. Ruim zestig procent van de zelfstandige winkels wil niet op zondag open. Van de winkels die een wekelijkse of maandelijkse zondagopenstelling ambiëren, is meer dan driekwart een landelijk ketenbedrijf. Vooral supermarkten en bouwmarkten willen wekelijks open. Bij de maandelijkse openstelling zijn veel mode-, elektro- en vrije tijdwinkels uit het centrum te vinden. Deze winkels zijn allemaal al open tijdens de proef. Er zijn echter ook veel winkels in het centrum die dicht zijn; deze willen vrijwel allemaal dicht blijven. Enkele winkels die niet deelnemen aan de huidige zondagopenstelling zijn wel van plan tijdens de feestdagen op zondag open te gaan. 5.5 Conclusie Aanvankelijk nam het aantal winkels dat deelnam aan de zondagopenstelling licht toe, maar dit is in de afgelopen maanden weer gezakt naar het niveau van de start van de proef. Mogelijk is dit het effect van de zomervakantie. Vooral supermarkten en bouwmarkten openen wekelijks op zondag. Voor de rest van de proef wordt een zelfde beeld verwacht: een vast (klein) deel wil wekelijks open; een iets grotere groep wil maandelijks open. Daarnaast overweegt een deel van de winkeliers om rond de feestdagen op zondag open te gaan. In de laatste maand is het daarom mogelijk dat circa de helft van de bevraagde winkels open zal zijn op zondag. 37

47 Evaluatie proef zondagopenstelling Zeist Winkeliers Ook na de proef wil de helft van winkeliers niet open op zondag. Dit zijn dezelfde (voornamelijk kleine, zelfstandige) winkeliers die nu gesloten zijn op zondagen. De groep die open wil gaan op zondag blijft nagenoeg gelijk, maar de openstelling rond de feestdagen en de wekelijke openstellingen zijn bij de laatste meting meer in trek dan bij de start van de metingen. Omzetverhoging en service voor de klant zijn de meest genoemde redenen voor zondagopenstelling en nemen gedurende de proef in belang toe. De belangrijkste reden om niet open te gaan op de zondag tijdens de proef blijft economisch. Het belang van de vaste rustdag is steeds vaker genoemd en staat nu op gelijke hoogte. Ook persoonlijke redenen (geloof, principe) worden vaker genoemd. De algemene ervaring van winkeliers over de proefopenstelling is wisselend. Ruim vier op de tien heeft overwegend negatieve ervaringen met de proef; een lichte toename ten opzichte van de start van de metingen. Dit zijn vooral winkeliers die zelf niet deelnemen aan de proef. Zij vinden de koopzondagen slecht bezocht. Steeds vaker denken zij dat de koopzondag een negatief effect heeft op het imago van Zeist als winkelgebied. Voor sommige winkels in het centrum die op zondag open gaan, blijven omzetten achter bij de verwachtingen. Zij wijten dit deels aan het beperkte aantal winkels meedoet met de openstelling, zodat de klanten uitwijken naar Utrecht en Amersfoort waar het aanbod groter is. Ook de beperkte bekendheid van de zondagopenstelling op de laatste zondag van de maand speelt hierin mee. Eén op de tien winkels heeft last van een daling van de omzet. Onder winkels die gesloten blijven op zondag is dit dertien procent. Ruim één op de drie heeft voornamelijk positieve ervaringen; een fractie lager dan bij de eerste meting. Zij noemen onder meer de omzetstijging (geconstateerd door twee op de drie winkels die zondag open zijn), enthousiasme onder klanten en personeel en een toegenomen werkgelegenheid. Er wordt geconstateerd dat vooral klanten die vroeger naar Bunnik, Soesterberg en de Driebergen gingen, nu in Zeist blijven. Vooral de supermarkten zijn hierdoor positief. 38

48 bijlagen 39