Colofon. Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

Transcriptie

1 Mogelijke effecten zondagopenstelling levensmiddelenzaken in Hoorn Gemeente Hoorn April 2013

2 Colofon Uitgave I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel. nr.: Rapportnummer Datum April 2013 Opdrachtgever Gemeente Hoorn Nieuwe Steen HV Hoorn Auteurs Kim Franx, MSc. Tijmen Siermann, MSc. Bestellingen Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgever Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

3 Inhoudsopgave pag. Samenvatting en conclusie I 1. Inleiding Aanleiding Onderzoeksvraag Aanpak 1 2. Eerder onderzoek effecten koopzondagen Achtergrond: de Winkeltijdenwet Landelijke studies naar economische effecten De praktijk in vier gemeenten Samenvatting 8 3. Te verwachten effecten volgens ondernemers Inleiding Huidig gedrag zondagopenstelling Te verwachten effecten zondagopenstelling Inwoners Huidig gedrag Verwachte effecten 17 Bijlage 1. Resultaten naar wijk 23 Bijlage 2. Achtergrondkenmerken ondernemers 26 Bijlage 3. Lijst Ondernemingen 27 Bijlage 4. Vragenlijst Inwoners 28 Bijlage 5. Vragenlijst Ondernemers 31

4 Samenvatting

5 Mogelijke effecten zondagopenstelling levensmiddelenzaken Samenvatting en conclusie Samenvatting en conclusie Achtergrond en doel van het onderzoek De gemeente Hoorn overweegt om de zondagopenstelling te verruimen maar wil zich dan beperken tot de levensmiddelenzaken. De gemeenteraad van Hoorn heeft om tot besluitvorming te kunnen komen, verzocht een onderzoek uit te voeren naar de verwachte effecten van de algehele zondagopenstelling van levensmiddelenzaken. Het onderzoek is in april 2013 uitgevoerd door middel van een online enquête onder leden van het Hoornse stadspanel en een schriftelijke enquête onder levensmiddelenzaken. Daarnaast is een beperkt literatuuronderzoek gedaan om de effecten in andere gemeenten in kaart te brengen. Hieronder worden de belangrijkste resultaten samengevat en een aantal conclusies getrokken. Uitkomsten literatuurstudie Effecten van zondagopenstelling in andere gemeenten In het literatuuronderzoek zijn naast landelijke studies ook praktijkvoorbeelden geanalyseerd van de volgende vier gemeenten: Amsterdam, Deventer, Enschede en Maastricht. Duidelijk wordt dat er uiteenlopende effecten kunnen optreden als gevolg van een zondagopenstelling. In diverse landelijke en lokale onderzoeken zijn onder meer de volgende effecten geconstateerd: - Uit landelijk onderzoek blijkt dat vooral de grotere supermarktketens er voor kiezen om op zondag hun deuren te openen. De grote supermarkten profiteren het meest van een zondagopenstelling en zijn daarom vaker positiever dan de kleinere meer gespecialiseerde levensmiddelenzaken. Kleine zelfstandigen zeggen vaker dan grote ondernemingen dat een zondagopening een negatief effect heeft op de omzet. - In meerdere plaatsen heeft de zondagopenstelling tot meer werkgelegenheid geleid. - Een eventuele omzetstijging kan zich in bepaalde gevallen pas op langere termijn voordoen. Zo is er een voorbeeld waar klanten aan de zondagopenstelling moesten wennen en het gemiddelde bestede bedrag steeg naar mate de periode van zondagopenstelling langer duurde. - Daarnaast is er ook sprake van substitutie. Er worden aankopen gedaan die anders waarschijnlijk op een ander moment in de week hadden plaatsgevonden. Zo komt uit consumentenenquêtes naar voren dat de zondagse aankopen deels vergeten boodschappen zijn. Het effect op de omzet is dan gering, maar er is wel sprake van een hogere bezoekfrequentie en een grotere spreiding van klanten over de week. - In meerdere plaatsen bleek een meerderheid van omwonenden van supermarkten geen overlast te ervaren van de zondagopenstelling. Voor zover er wel sprake was van overlast ging het om parkeeroverlast en geluidshinder. I

6 Mogelijke effecten zondagopenstelling levensmiddelenzaken Samenvatting en conclusie Uitkomsten ondernemersenquête Meerderheid van levensmiddelenzaken doet (wel eens) mee aan koopzondagen Momenteel kent de gemeente Hoorn jaarlijks twaalf koopzondagen. De zogeheten afhaalhoreca zoals snackbars, lunchrooms en eetkramen vallen niet onder deze regeling en mogen elke zondag open zijn. Ongeveer vier op de tien supermarkten en speciaalzaken die levensmiddelen verkopen zoals bakkers, slagers en groentezaken maken af en toe of zelfs iedere keer gebruik van de koopzondag. Dit betekent wel dat het merendeel van supermarkten en/of speciaalzaken met levensmiddelen op de huidige koopzondagen gesloten is. Mogelijke omzetstijging, service naar de klant en concurrentie met andere winkels belangrijkste reden om mee te doen aan koopzondagen Service naar de klant en meer omzet genereren zijn voor de supermarkten de belangrijkste redenen om aan de huidige koopzondagen mee te doen. De speciaalzaken gaan vooral open vanwege meer omzet en de concurrentie van andere winkels. Een belangrijke reden voor ondernemers die een speciaalzaak hebben en op zondag dicht blijven, is dat zij de zondag als rustdag beschouwen. Driekwart van de supermarkten die nu al op de koopzondagen open zijn, behaalt naar eigen zeggen ook daadwerkelijk meer omzet. Zestien procent van de supermarkten constateert niet zozeer een toename maar een verschuiving van de omzet. De speciaalzaken constateren eerder een verschuiving van de omzet (40%) in plaats van een stijging (21%). Geen enkele Hoornse ondernemer die meedoet aan de koopzondagen, meldt nadelige effecten van de zondagopenstelling op de eigen omzet. Bijna zes op de tien supermarkten zetten voor de huidige koopzondagen ook meer personeel in wegens de koopzondagen. Van de speciaalzaken die meedoen aan de huidige koopzondagen zet één op de tien meer personeel in. Een andere oplossing kan zijn dat het personeel meer uren gaat werken in plaats van het aannemen van nieuw personeel. Speciaalzaken met levensmiddelen kiezen vaker voor de laatstgenoemde optie (28%) dan supermarkten (6%). Meerderheid supermarken verwacht gebruik te gaan maken van mogelijke ruimere zondagopenstelling Bijna zes op de tien supermarkten zeggen gebruik te gaan maken van de eventuele mogelijkheid van algehele zondagopenstelling. Dit is meer dan er in de huidige situatie van de koopzondagen gebruik van maken (38%). Van de speciaalzaken verwachten in ieder geval vier op de tien gebruik te maken van de eventuele algehele zondagopenstelling. Een groot aantal ondernemers (27%) heeft hier echter (nog) geen mening over. Een derde van de ondernemers verwacht extra personeel in te zetten bij eventuele zondagopenstelling Ruim acht op de tien supermarken die vaker op zondag open willen, verwacht dan extra personeel in te zetten. Volgens de supermarkten zal personeel geen bezwaar hebben tegen (vaker) werken op zondag. Van de speciaalzaken die frequenter op zondag open willen zijn, verwacht een derde deel hiervoor meer personeel nodig te hebben. Wel verwachten zes op de tien ondernemers van speciaalzaken dat hun medewerkers bezwaren zullen hebben om vaker te werken. II

7 Mogelijke effecten zondagopenstelling levensmiddelenzaken Samenvatting en conclusie Omzetverwachtingen als gevolg van ruimere zondagopenstelling lopen uiteen Aan alle ondernemers met en zonder interesse in de zondagopenstelling is gevraagd welk effect de uitbreiding van het aantal koopzondagen op de omzet zal hebben. Geen enkele supermarktondernemer verwacht dat de algehele zondagopenstelling een negatief effect zal hebben op de omzet. Ook de meerderheid van de afhaalzaken denkt dat een algehele zondagopenstelling een positief effect zal hebben op de omzet. Dit geldt niet voor de winkeliers met een speciaalzaak. Van alle ondernemers met een speciaalzaak in levensmiddelen met en zonder interesse in de zondagopenstelling verwacht ongeveer één op de zes wel een negatief effect op de omzet indien de levensmiddelenwinkels iedere zondag open mogen. Daarnaast kunnen relatief veel ondernemers met een speciaalzaak zich (nog) niet uitspreken over de mogelijke effecten. Uitkomsten peiling p Hoorns Stadspanel Twee op de drie inwoners doet wel eens boodschappen op zondag Tweederde van de Hoornse inwoners bracht in het afgelopen jaar op zondag een bezoek aan een levensmiddelenwinkel. Zeven procent bezoekt zelfs wekelijks een supermarkt of een ander soort levensmiddelenzaak. Naast Hoorn bezoekt men op zondag vooral Enkhuizen, Amsterdam en Medemblik voor boodschappen. De belangrijkste reden om op zondag boodschappen te doen is wegens een vergeten boodschap of onverwachts bezoek. Tijdgebrek is vooral voor inwoners jonger dan 65 jaar een reden. Voor de meeste inwoners die op zondag een levensmiddelenzaak bezoeken geldt dat het om een extra bezoek gaat. De meest genoemde redenen om geen boodschappen te doen op zondag zijn praktisch van aard. Men zegt geen behoefte te hebben aan winkelen op zondag of geen boodschappen nodig te hebben. Driekwart verwacht gebruik te gaan maken van ruimere zondagopenstelling Als de levensmiddelenwinkels voortaan iedere zondag open mogen dan verwacht driekwart van de inwoners daar (misschien) gebruik van te gaan maken. Van de inwoners die gebruik willen maken van de volledige openstelling van koopzondagen denkt ruim een kwart eraan om dan op zondag de wekelijkse boodschappen in huis te halen. Zes op de tien potentiële zondagsklanten verwachten dat zij andere winkels evenveel zullen bezoeken terwijl een kwart verwacht dat dit zal afnemen. De inwoners die gebruik willen gaan maken van de extra koopzondagen denken aanzienlijk vaker dat de wekelijkse koopzondag positief zal zijn voor de Hoornse economie dan klanten die er misschien of helemaal geen gebruik van willen maken. III

8 Mogelijke effecten zondagopenstelling levensmiddelenzaken Samenvatting en conclusie Conclusies - Net als in andere gemeenten in ons land zullen naar verwachting vooral grotere levensmiddelenwinkels zoals de supermarkten gebruik gaan maken van deze ruimere zondagopenstelling. - Van de gespecialiseerde levensmiddelenwinkels zoals de bakkers, slagers en groentezaken zullen bij een volledige zondagopenstelling naar verwachting minstens vier op de tien ondernemers daar gebruik van maken. Een kwart van deze ondernemers heeft daar nog geen mening over. - Met name de supermarkten en de afhaalzaken in Hoorn verwachten van extra zondagopenstellingen een positief effect op de omzet. Met name kleinere, meer gespecialiseerde ondernemers hebben minder positieve omzetverwachtingen en sommigen vrezen juist een omzetdaling. - Driekwart van de inwoners zegt misschien gebruik te gaan maken van de ruimere zondagopenstelling. De meerderheid van hen verwacht niet dat zij daardoor andere winkels minder vaak zullen bezoeken. Inwoners verwachten op zondag namelijk vooral vergeten boodschappen in huis te halen. IV

9 Hoofdstuk 1 Inleiding

10 Mogelijke effecten zondagopenstelling levensmiddelenzaken Inleiding 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In veel Nederlandse gemeenten staat het thema zondagopenstelling hoog op de politieke agenda. Recentelijk wakkerde het vuur verder aan door de instemming van de Tweede Kamer met de initiatiefwet dat gemeenten voortaan zelf mogen beslissen over zondagopenstelling. Uit een inventarisatie van het AD (16 februari 2013) bleek onlangs dat er al 75 gemeenten zijn die besloten hebben de zondagopenstelling te verruimen en winkeliers de gelegenheid te geven om iedere zondag open te gaan. Ook de gemeente Hoorn overweegt om de zondagopenstelling te verruimen maar wil zich dan beperken tot de levensmiddelenzaken. De gemeenteraad van Hoorn heeft om tot besluitvorming te kunnen komen, verzocht om dit onderzoek uit te voeren. 1.2 Onderzoeksvraag In het onderzoek staat de volgende vraag centraal: Wat zijn de verwachte effecten van de algehele zondagopenstelling van levensmiddelenzaken? 1.3 Aanpak Om de effecten van een zondagopenstelling voor levensmiddelenzaken in andere gemeenten in beeld te brengen is een beperkt literatuuronderzoek gedaan. Daarnaast is een enquête uitgevoerd onder de leden van het stadspanel van de gemeente Hoorn. Naast inwoners hebben ook 113 ondernemers een vragenlijst ontvangen. Literatuuronderzoek Het literatuuronderzoek heeft zich door middel van een internetsearch gericht op beschikbare bronnen waarin effecten staan beschreven van zondagopenstellingen in andere gemeenten. Inwonersenquête Er zijn panelleden per mail uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. De peiling kon tussen 3 en 14 april worden ingevuld. In totaal hebben 692 inwoners hier gehoor aan gegeven; een respons van 44%. Er is een weging toegepast naar leeftijd en geslacht, zodat de uitkomsten representatief zijn voor de gehele bevolking van Hoorn. De vragenlijst is in samenwerking met de gemeente Hoorn opgesteld. Ondernemersenquête Naast een online peiling onder inwoners zijn alle eigenaren van levensmiddelenzaken uitgenodigd om een schriftelijke vragenlijst in te vullen. In bijlage 3 is te zien welke winkels binnen deze afbakening vallen op basis van de achterliggende SBI-codes. Er is gebruik gemaakt van de serve & collect methode. Deze methode houdt in dat de vragenlijst door enquêteurs van I&O Research persoonlijk bij de ondernemers is bezorgd met het verzoek deze in te vullen. De ondernemer kreeg de mogelijkheid om de vragenlijst direct in te vullen of op een later tijdstip. Indien de ondernemer voor het laatste koos is de vragenlijst een paar dagen later op afspraak weer bij de ondernemer opgehaald. In totaal zijn er 113 ondernemers van levensmiddelenbedrijven uitgenodigd om de vragenlijst in te vullen. Zes ondernemers wilden niet meedoen waardoor de vragenlijst uiteindelijk door 107 ondernemers is ingevuld. De respons komt daarmee op 95 procent. In bijlage 2 is te zien wat de achtergrondkenmerken zijn van deze ondernemers. 1

11 Hoofdstuk 2 Eerder onderzoek effecten koopzondagen

12 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Eerder onderzoek effecten koopzondagen 2. Eerder onderzoek effecten koopzondagen Door middel van een literatuuronderzoek is gekeken wat bekend is over de effecten van zondagopenstelling van levensmiddelenzaken in andere gemeenten. Eerst gaan we kort in op de achtergrond van dit onderzoek, namelijk de verruimde wetgeving rond de winkeltijden. Daarna wordt ingegaan op de mogelijke economische effecten van zondagopenstelling aan de hand van praktijkvoorbeelden in vier gemeenten. 2.1 Achtergrond: de Winkeltijdenwet In 1996 is de Winkeltijdenwet ingevoerd die een verruiming van de winkeltijden heeft mogelijk gemaakt. De huidige Winkeltijdenwet bepaalt dat winkels doordeweeks en op zaterdag tussen 6.00 en uur open mogen zijn en dat winkels op zondag in principe dicht zijn. Als de gemeenteraad het toestaat, mogen winkels daarnaast op maximaal twaalf zondagen per jaar open zijn. Wil een gemeente méér dan twaalf koopzondagen per jaar open zijn, dan kan de gemeente gebruik maken van de toerismebepaling. Op grond van de toerismebepaling kunnen gemeenten aan winkels meer dan 12 koopzondagen per jaar toestaan indien sprake is van toeristische aantrekkingskracht van de gemeente. 1 De Tweede Kamer stemde op 30 oktober 2012 in met het initiatiefwetsvoorstel Winkeltijdenwet. De Eerste Kamer moet nog wel instemmen met de initiatiefwet. Het wetsvoorstel schrapt de toerismebepaling uit de Winkeltijdenwet en geeft gemeenten de vrijheid over het wel of niet toestaan van koopzondagen Landelijke studies naar economische effecten Er zijn diverse studies beschikbaar waarin onderzoek is gedaan naar het verwachte effect van de zondagopening van detailhandel op de economie. Economische gevolgen meer koopzondagen Meerdere economen hebben in de afgelopen jaren op basis van verschillende modellen uitspraken gedaan over het effect van ruimere winkeltijden op de werkgelegenheid. Deze voorspellingen wijzen op een positief effect op de werkgelegenheid. 3 Wel is de verwachting dat grootwinkelbedrijven meer en kleinere, meer gespecialiseerde winkels minder baat zullen hebben bij de verruiming van winkeltijden. Met name voor kleinere winkels speelt het zogenaamde threshold labor effect. Een winkel heeft altijd een minimum bezetting aan personeel nodig, ook wanneer er geen klanten in de winkel zijn. Voor sommige winkels kunnen langere openingstijden daarom wel zorgen voor meer werkgelegenheid (soms dus noodgedwongen ) maar tegelijkertijd voor minder winst. Kleinere winkels gaan dan ook niet altijd mee in de verruimde openingsmogelijkheden omdat de loonkosten van werknemers op rustige tijdstippen niet opwegen tegen de extra omzet die wordt gemaakt. 1 Bron: 2 Bron. 3 Zie onder meer: Effecten zondagsluiting winkels. Gemeente Amsterdam, Dienst O&S (2009). 3

13 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Eerder onderzoek effecten koopzondagen Ook het onderzoek naar de evaluatie van de Winkeltijdenwet 4 laat zien dat de voorspelde economische groei met name plaats heeft gevonden in de niet-gespecialiseerde branche, zoals warenhuizen en supermarkten. De voedingsspeciaalzaken hebben vooral negatieve effecten van de nieuwe winkeltijdenwet ervaren. Deze uitkomsten zijn vergelijkbaar met de uitkomst van een onderzoek van GFK. Daaruit blijkt dat vooral multibrandketens profiteren van koopzondagen. Voor textielsupers, discounters en speciaalzaken zijn koopzondagen minder gunstig. In deze winkels wordt op zondag juist minder geld besteedt. Op zondag hebben consumenten in 2011 twee procent meer uitgegeven dan op zondagen in Verder blijkt uit de evaluatie van de winkeltijdenwet dat grootwinkelbedrijven vaker aangeven dat de werkgelegenheid en omzet als gevolg van de winkeltijdenwet is toegenomen, dan overige winkeliers. Grotere winkels zijn beter in staat om de mogelijkheden die de winkeltijdenwet biedt, te benutten. Het gevolg is dat in omzettermen de verruiming van de winkeltijden vooral positieve gevolgen heeft voor de grote winkels, en daarmee van invloed is op de concurrentieverhoudingen tussen verschillende type winkels. Supermarkten open op zondag In een groot aantal gemeenten is de zondagsopening van supermarkten een actueel thema. De tendens onder consumenten is dat zij flexibeler boodschappen willen doen. Steeds meer supermarkten willen om die reden op zondag hun deuren openen. De wijze waarop aan supermarkten ontheffingen worden verleend is per gemeente verschillend en in veel gevallen onderwerp van discussie. Zo komt het voor dat ontheffingen zijn verleend aan de eerste aanvragers, en zijn er rouleer- en verlootsystemen. De ervaringen zijn ook veelal wisselend. Uit een uitgevoerde inventarisatie van het Algemeen Dagblad in 2010 bleek dat destijds ongeveer 400 supermarkten in Nederland op zondag geopend waren. In 2009 bedroeg de op zondag behaalde supermarktomzet ongeveer 300 miljoen euro omzet, wat neerkomt op 1 procent van de totale landelijke supermarktomzet. Dat percentage is nog relatief gering, maar is wel stijgende. 6 Economische gevolgen minder koopzondagen Het Centraal Planbureau heeft in 2009 in kaart gebracht wat de economische gevolgen zullen zijn van minder koopzondagen. 7 Dit heeft gevolgen voor de omzet van de detailhandel en verandert de samenstelling van de vraag naar producten. Consumenten die niet meer op zondag kunnen winkelen, zullen hun gedrag veranderen. 4 Evaluatie Winkeltijden wet: Regels, ruimte en rendement. Ministerie van Economische Zaken (2006). 5 Bron: 6 Bron: 7 Economische gevolgen beoogde aanpassing Winkeltijdenwet. CPB (2009). 4

14 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Eerder onderzoek effecten koopzondagen Zij kunnen dan kiezen uit alternatieven in de volgende drie dimensies: tijd: consumenten kopen bij dezelfde winkel op een andere dag dan de koopzondag of kopen bij dezelfde winkel op een koopzondag die niet vervallen is; bedrijfstak: consumenten kopen product niet afkomstig uit detailhandel (op vervallen koopzondag); afstand: consumenten kopen bij een zelfde type winkel, maar in een gemeente met koopzondag of niet ingezetene van gemeente (of land) koopt voortaan in eigen gemeente. 2.3 De praktijk in vier gemeenten Meerdere gemeenten hebben de effecten van koopzondagen gemonitord. Dit geldt bijvoorbeeld voor gemeente Enschede, Deventer, Amsterdam en Maastricht. De belangrijkste resultaten van deze onderzoeken worden hieronder kort samengevat. Gemeente Enschede (koopzondag supermarkten) In 2011 is de Winkeltijdenverordening Enschede aangepast. Het toerismeregime is hierin onderbouwd en de raad heeft besloten om het toerismeregime te laten gelden voor alle winkels in levensmiddelen. In Enschede gaat het hierbij om 55 winkels (supermarkten, discounters, buurtsupers/toko s). I&O Research heeft in 2011 twee maanden na het invoeren van de maatregel een evaluatie uitgevoerd om de eerste effecten in beeld te brengen. 8 De belangrijkste uitkomsten in dit onderzoek worden hieronder puntsgewijs samengevat: van de 55 supermarkten zijn er 23 op zondag geopend. Dit zijn bijna allemaal vestigingen die behoren tot de grote supermarktketens; de ondernemers die op zondag open zijn, zijn overwegend tevreden en positief. In een aantal gevallen is sprake van een omzettoename of wordt er een verschuiving van omzet gesignaleerd; de openstelling heeft er in de korte periode toegeleid dat het aantal arbeidsuren bij een deel van het personeel is toegenomen; onder de kleine zelfstandigen in levensmiddelen is de mening van de openstelling van supermarkten op zondag uitgesproken negatief. Ook afhaalhorecaondernemers zijn in meerderheid negatief; 13 van de 24 kleine zelfstandigen geven aan dat de zondagopenstelling van supermarkten hen omzet kost; voor 85 procent van de Enschedese bevolking geldt dat de openstelling van supermarkten geen gevolgen heeft gehad voor het winkelgedrag. Vijf procent zegt minder te kopen bij horecazaken of andere speciaalzaken. 8 I&O Research, Open op zondag: voor of tegen?; Evaluatie zondagopenstelling supermarkten Enschede, i.o.v. gemeente Enschede (maart 2011). 5

15 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Eerder onderzoek effecten koopzondagen Gemeente Deventer (koopzondag supermarkten) In 2009 hebben vier supermarkten en de gemeente Deventer bij experiment een ontheffing gekregen voor een avondopenstelling van winkels op zon- en feestdagen. In de praktijk betekende dit dat vier supermarkten elke zondag open mochten van tot 19.00/20.00 uur. Het experiment heeft 1 jaar geduurd. Na een jaar vond er een evaluatie plaats. De belangrijkste uitkomsten van deze evaluatie waren: bijna de helft van de inwoners is positief over de zondagopenstelling van supermarkten. Een derde is negatief; ruim twee op de vijf inwoners hebben minstens 1 keer gebruik gemaakt van de zondagopenstelling. Veertig procent bezocht de supermarkt minstens eens per 2 weken; de voornaamste reden om op zondag een supermarkt te bezoeken was voor een vergeten boodschap. Twaalf procent van de Deventerse bevolking deed op zondag de wekelijkse boodschappen; voor tweederde van de bezoekers was het supermarkt bezoek een extra bezoekmoment. Een extra bezoekmoment leidt niet direct bij elke klant tot meer uitgaven. Vijftien procent gaf aan meer te besteden bij supermarkten omdat die op zondag open waren. Een bijna vergelijkbaar aandeel (12 procent) gaf aan zelfs minder te besteden; aan omwonenden is gevraagd of zij overlast ervaren van de openstelling van supermarkten op zondag. Het merendeel (70 procent) van de omwonenden ondervindt geen hinder; belangrijkste reden voor ondernemers om op zondag open te gaan zijn: inspelen op consumentenwens, goede ervaringen elders in Nederland, vanuit concurrentieoogpunt en vanuit ondernemerschap; ondernemers hebben gemerkt dat de omzet op de zondag blijft toenemen waarschijnlijk als gevolg van een grotere bekendheid. Daarnaast is het bedrag wat mensen uitgeven ook stijgend. Dit kan komen doordat de zondag meer en meer gebruikt wordt voor het doen van wekelijkse boodschappen; belangrijkste voordelen van ondernemers zijn: toename van de omzet, toename aantal klanten, inspelen op wensen consument, serviceniveau vergroten en zorgen voor betere spreiding van klantenaantallen over de week. Ondernemers noemen als nadelen dat het met de latere openingstijden lastiger is om in te spelen op de klantvraag en de grote bezoekersstromen vragen soms voor betere handhaving; als gevolg van de zondagopenstelling is de omzet toegenomen. De omzetgroei gaat niet ten koste van de omzet op andere weekdagen; de werving van personeel is geen probleem en ondernemers horen van werknemers dat het werken op zondag niet als nadeel wordt gezien. Inmiddels is in Deventer besloten dat alle supermarkten, bakkers, slagers en groentezaken voortaan op zondag open mogen. 6

16 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Eerder onderzoek effecten koopzondagen Gemeente Amsterdam (koopzondag gehele detailhandel) De gemeente Amsterdam heeft in 2011, een jaar na invoering van de maatregel om in heel Amsterdam onbeperkt koopzondagen mogelijk te maken, een evaluatie uitgevoerd. 9 De belangrijkste uitkomsten in dit onderzoek worden hieronder puntsgewijs samengevat: winkels die op zondag open zijn, zijn vooral open omdat het rendabel is en omdat concurrenten ook open zijn. Winkeliers die op zondag gesloten zijn doen dit vooral omdat zondag voor hen een rustdag is; grote winkels die op zondag open zijn zeggen meer omzet en winst te behalen en ook hebben zij vaker meer personeel in dienst genomen; de winkels die op zondag gesloten zijn en last hebben van een omzetdaling zien vooral de kredietcrisis als oorzaak; zaterdag is de dag waarop het meest wordt verkocht. Winkels die op zondag open zijn halen op zondag ongeveer evenveel omzet als op een gemiddelde werkdag; klanten kopen op zondag vooral dingen die men eerder vergeten was te kopen. Daarnaast doen consumenten die op zondag boodschappen doen vaak boodschappen voor de zondag zelf; acht procent van de respondenten ervaart wel eens overlast van de koopzondag. Mensen die in of rond winkelgebieden wonen, ervaren meer overlast vanwege toegenomen parkeerdruk. Verder ervaren mensen die in het winkelgebied wonen naast parkeerdruk ook meer geluidsoverlast en overlast van zwerfvuil. Gemeente Maastricht (koopzondag gehele detailhandel) In 2009 heeft de gemeente Maastricht een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de koopzondagen. In Maastricht werd op dat moment het zogenaamde Maastrichtse model gehanteerd. Deze formule hield in dat winkels op de eerste zondag van de maand en iedere zondag in november en december open mochten gaan. De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek waren: van de ondernemers in de detailhandel geeft 84 procent aan dat de omzet op een koopzondag lager is dan op een gemiddelde zaterdag. Een kanttekening is dat winkels op zaterdag gemiddeld 7 uur open zijn en op een zondag gemiddeld genomen 5 uur; voor 50 procent van de detailhandelaren draagt de omzet van de koopzondag zo n 10 tot 20 procent bij aan de totale weekomzet; voor de helft van de ondernemers is de omzet op een koopzondag daadwerkelijk hoger of gelijk aan de kosten. Voor drie op de tien ondernemers zijn de kosten op koopzondag wel hoger. 10 Inmiddels heeft de gemeente Maastricht besloten dat op zondagen en de meeste feestdagen de winkels in heel Maastricht geopend mogen zijn. 9 Monitor Koopzondag (2011). Gemeente Amsterdam. Uitgevoerd door afdeling Onderzoek en Statistiek. 10 Evaluatierapport koopzondag Gemeente Maastricht. 7

17 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Eerder onderzoek effecten koopzondagen 2.4 Samenvatting Uit eerder onderzoek naar de effecten van koopzondagen van supermarkten en de gehele detailhandel wordt duidelijk dat er verschillende effecten kunnen optreden, namelijk effecten op: omzet, werkgelegenheid, samenstelling klantengroep, spreiding van bezoekersstromen en overlast. Hoe zijn deze effecten terug te zien in de praktijk? In de praktijkvoorbeelden worden vooral de economische effecten in beeld gebracht. In Enschede en Amsterdam kozen vooral de grotere supermarktketens er voor om op zondag hun deuren te openen. De ondernemers van grote winkelketens zijn overwegend positief. Ondernemers in Amsterdam halen vaker meer omzet en ook in Enschede wordt vaker een omzettoename dan omzetverschuiving geconstateerd. Ook in Deventer, waar 4 supermarkten een ontheffing kregen, hadden ondernemers een omzetstijging welke gaande het jaar steeds meer toenam. Kleine zelfstandigen in Enschede stonden overwegend negatief tegenover de openstelling op zondag. De helft van de kleine zelfstandigen in Enschede zegt dat de zondagopening hun omzet kost. In Amsterdam zien de ondernemers die niet op zondag open gaan en te maken hebben met omzetverlies vooral de kredietcrisis als oorzaak van hun dalende omzet. Desalniettemin komt ook uit landelijk onderzoek naar voren dat grootwinkelbedrijven meer en kleine gespecialiseerde winkels minder baat zullen hebben bij verruiming van de winkeltijden. In zowel Amsterdam als in Enschede hebben de koopzondagen tot meer werkgelegenheid geleid. De werving van personeel komt niet als probleem naar voren. Als het om consumentengedrag gaat blijkt dat klanten in zowel Amsterdam als Deventer vooral vergeten boodschappen op zondag in de supermarkt kopen. De meerderheid van de omwonenden van de supermarkten in Deventer en Amsterdam ervaren geen overlast van de zondagopenstelling. De omwonenden die wel overlast ervaren hebben vooral last van parkeeroverlast en geluidshinder. Of boven beschreven effecten zich ook in Hoorn voor zullen gaan doen wordt in de volgende hoofdstukken beschreven. 8

18 Hoofdstuk 3 Te verwachten effecten volgens ondernemers

19 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Te verwachten effecten volgens ondernemers 3. Te verwachten effecten volgens ondernemers In dit hoofdstuk staat de mening over de te verwachten effecten van Hoornse ondernemers over de zondagopenstelling van levensmiddelenwinkels centraal. Aan de ondernemers is gevraagd hoe vaak zij nu op zondag open zijn, hoe vaak ze bij een volledige openstelling op zondag open zouden gaan en welke effecten zij daarvan verwachten. Deze vragen komen in dit hoofdstuk aan de orde. 3.1 Inleiding Bij de ondernemers enquête wordt onderscheid gemaakt in de volgende drie groepen: 1. supermarkten in Hoorn; 2. speciaalzaken levensmiddelenwinkels in Hoorn. Dit zijn ondernemers die zich richten op een bepaald segment van levensmiddelen zoals: bakkers, slagers, groentezaken, slijterijen en tabakszaken; 3. afhaalzaken in Hoorn. Dit zijn de snackbars, lunchrooms en eetkramen 11. Omdat afhaalzaken in de huidige situatie iedere zondag open mogen en dit in de nieuwe situatie ook zullen blijven doen, wordt de mening van afhaalzaken verder in dit hoofdstuk alleen meegenomen daar waar het over de gevolgen gaat voor de omzet bij een algehele zondagopenstelling. 3.2 Huidig gedrag zondagopenstelling Ongeveer zes op de tien supermarken en overige levensmiddelenzaken nu niet open op koopzondag Momenteel mogen de winkels in Hoorn twaalf keer per jaar op zondag geopend zijn. Aan de ondernemers van de levensmiddelenbranche is gevraagd hoe vaak zij op deze dag open zijn. Ongeveer vier op de tien supermarkten en speciaalzaken met levensmiddelen zoals bakkers, slagers en groenteboeren doen hier met enige regelmaat aan mee. Dit betekent dat circa zes op de tien ondernemers in de levensmiddelenbranche op koopzondag dicht is. Tabel 3.1 Hoe vaak bent u open op koopzondag? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen nooit 62% 56% elke koopzondag 24% 23% wisselend 14% 21% Levensmiddelenzaken gaan vooral op zondag open om meer omzet te creëren Supermarkten openen hun deuren op koopzondag vooral omdat zij service naar de klant willen bieden en hun omzet willen verhogen. De reden dat andere winkels ook open zijn, wordt door supermarkten niet als reden gezien om aan koopzondagen mee te doen. Voor de overige ondernemers met een speciaalzaak in levensmiddelen is de openstelling van andere winkels juist wel een belangrijk motief. 11 In dit hoofdstuk worden de resultaten gesplitst naar type winkel. In bijlage 1 zijn de uitkomsten in tabellen weergegeven naar wijk (binnenstad versus overige wijken). 10

20 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Te verwachten effecten volgens ondernemers Tabel 3.2 Wat is de belangrijkste reden dat u (wel eens) op koopzondag open bent? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen omzetverhoging 25% 38% service naar klant 50% 19% andere winkels ook open 0% 38% landelijk beleid 13% 0% anders 13% 6% Voor supermarkten is het beleid vanuit de hoofdorganisatie de belangrijkste reden om niet mee te doen aan koopzondagen. Voor de ondernemers met een speciaalzaak die niet meedoen, geldt vooral dat zondag een rustdag is. Huidige koopzondagen leveren voor supermarkten vaakst omzetverhoging op Aan winkeliers die wel eens gebruik maken van de koopzondag is gevraagd welke gevolgen de huidige zondagopenstelling heeft voor de omzet. De omzetvermeerdering geldt het meest voor supermarkten. Van de speciaalzaken met levensmiddelen zeggen twee op de tien dat meedoen aan koopzondagen tot een omzetverhoging leidt. Vier op de tien zeggen dat deelname aan koopzondagen voor een omzetverschuiving zorgt. Verder leiden de huidige zondagopenstellingen bij de supermarkten en speciaalzaken in de levensmiddelenbranche niet tot omzetverlies. Tabel 3.3 Levert een zondagopenstelling voor uw onderneming meer omzet op of is er sprake van een verschuiving van de omzet? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen meer omzet 74% 21% verschuiving van de omzet 16% 40% minder omzet 0% 0% neutraal 5% 3% weet niet 5% 37% Huidige koopzondagen zorgen vooral bij supermarkten voor inzet van meer personeel Iets meer dan de helft van de supermarkten die gebruik maken van de huidige koopzondagen heeft meer personeel nodig. Van de overige ondernemers in de detailhandelsbranche die weleens op koopzondag open zijn heeft 11 procent meer personeel aan moeten nemen. Daarnaast hebben bijna drie op de tien medewerkers die bij een speciaalzaak in de levensmiddelenbranche werken meer arbeidsuren gekregen als gevolg van de koopzondag. 11

21 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Te verwachten effecten volgens ondernemers Tabel 3.4 Heeft de huidige zondagopenstelling gevolgen voor uw personele inzet? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen meer personeel 56% 11% personeel moet meer uren werken 6% 28% geen 28% 33% weet niet 11% 28% 3.3 Te verwachten effecten zondagopenstelling Helft supermarkten wil gebruik maken van onbeperkte zondagopenstelling De gemeente Hoorn overweegt om de levensmiddelenwinkels de mogelijkheid te geven om iedere zondag open te gaan. Wanneer levensmiddelenzaken alle zondagen open mogen zijn, zal naar verwachting ongeveer de helft van de supermarkten iedere zondag open gaan. Ongeveer twee op de tien supermarkten verwachten niet aan de openstelling op zondag mee te doen en eveneens een kwart heeft hierover (nog) geen mening. Het deelname percentage bij de speciaalzaken ligt iets lager. Bijna vier op de tien ondernemers verwachten altijd of op wisselende zondagen open te gaan. Een even groot aantal zegt niet mee te doen met de eventuele volledige zondagopenstelling. De overige ondernemers weten (nog) niet of zij van een volledige zondagopenstelling gebruik zullen maken. Tabel 3.5 Als de levensmiddelenzaken op elke zondag open mogen dan ga ik? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen elke keer dat het kan open op zondag 52% 13% wisselend open op zondag 5% 26% nooit open op zondag 19% 39% weet niet 24% 23% Levensmiddelen zaken gaan vooral op zondag open om meer omzet te kunnen behalen Supermarkten die bij een volledige zondagopenstelling vaker hun deuren op zondag willen openen, doen dit dan vooral omdat zij service naar de klant willen bieden en hun omzet willen verhogen. Naast deze twee redenen noemen de ondernemers met een speciaalzaak in de levensmiddelenbranche ook de afvloeiing van klanten naar concurrenten als reden om bij een volledige zondagopenstelling op zondag open te gaan. Vooral supermarkten verwachten extra personeel nodig te hebben indien zij wisselend open zouden gaan Acht op de tien supermarkten die belangstelling hebben voor zondagopenstelling, denken dat zij daarvoor extra personeel moeten aannemen. Van de overige ondernemers met een speciaalzaak heeft een derde dezelfde verwachting en evenveel ondernemers verwachten dat het huidige personeel meer uren zal maken. 12

22 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Te verwachten effecten volgens ondernemers Tabel 3.6 Verwacht u gevolgen voor uw personeel als u vaker open gaat op zondag? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen ik verwacht geen gevolgen 8% 7% ik verwacht meer personeel nodig te hebben 83% 33% huidig personeel maakt meer uren 8% 33% weet niet 0% 27% Helft winkeliers verwacht geen bezwaar van personeel Supermarkten die belangstelling hebben voor zondagopenstelling verwachten dat hun personeel helemaal geen bezwaar zal hebben tegen (vaker) werken op zondag. Dit geldt niet voor speciaalzaken. De meerderheid van de ondernemers met een speciaalzaak in levensmiddelen vermoedt wel enig bezwaar onder personeel. Tabel 3.7 Verwacht u dat uw personeel bezwaar heeft tegen (vaker) werken op zondag? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen geen bezwaar 100% 20% matig bezwaar 0% 40% veel bezwaar 0% 20% weet niet 0% 20% Meer ondernemers positief dan negatief over het verwachte effect op omzet Aan alle ondernemers is gevraagd welk effect de uitbreiding van het aantal koopzondagen op de omzet zal hebben. Geen enkele supermarktondernemer verwacht dat de uitbreiding van koopzondagen tot een negatief effect op de omzet zal leiden. Een relatief groot aantal ondernemers van de speciaalzaken heeft hier geen uitgesproken mening over. Wel verwacht 16% van hen dat een uitbreiding van de koopzondag een negatief effect heeft op de omzet. Bij de afhaalzaken verwachten aanzienlijk meer ondernemers een positief effect in plaats van een negatief effect. Tabel 3.8 Welk effect denkt u dat uitbreiding van het aantal koopzondagen heeft op de omzet van uw onderneming? supermarkt speciaalzaken levensmiddelen afhaalzaken (zeer) positief 70% 13% 69% neutraal 10% 36% 14% (zeer) negatief 0% 16% 3% weet niet/geen mening 20% 36% 14% 13

23 Hoofdstuk 4 Inwoners

24 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners 4. Inwoners Aan de leden van het Stadspanel Hoorn zijn vragen voorgelegd over het huidige bezoek aan levensmiddelenwinkels op zondag en het verwachte gebruik van extra zondagopenstellingen in Hoorn. In dit hoofdstuk worden deze uitkomsten besproken. De uitkomsten zijn gewogen, zodat er representatieve uitspraken kunnen worden gedaan over de Hoornse bevolking Huidig gedrag Vooral jongeren gaan naar levensmiddelenwinkel op zondag Tweederde van de Hoornse inwoners bezochten in de afgelopen twaalf maanden minstens één keer een levensmiddelenwinkel op zondag. Dit zijn voornamelijk jongeren van jaar. Ook relatief veel huishoudens met kinderen maken gebruik van deze mogelijkheid. De meeste inwoners die op zondag naar een levensmiddelenwinkel gaan, doen dat in Hoorn. Locatie (laatste) bezoek: Hoorn (44%) Enkhuizen (13%) Amsterdam (10%) Medemblik (10%) Purmerend (5%) Overig (18%) Weet niet (4%) Tabel 4.1 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 12 maanden op zondag een levensmiddelenwinkel bezocht in Nederland? jaar jaar jaar 65 jaar e.o totaal wekelijks 11% 4% 7% 8% 7% 2-3 keer per maand 7% 10% 9% 3% 8% 1 keer per maand 24% 17% 7% 9% 15% 1-2 keer per kwartaal 24% 25% 17% 6% 19% (ongeveer) 1 keer per jaar 15% 18% 19% 20% 18% nooit 18% 27% 41% 54% 33% Met name op zondag naar winkel omdat men iets dringend nodig heeft De voornaamste reden voor het winkelbezoek op zondag is dat men (onverwachts) iets nodig heeft of eerder is vergeten te halen. Bij verhoudingsgewijs veel vrouwen is dit het geval. Door tijdgebrek op andere dagen gaan vooral inwoners jonger dan 65 jaar op zondag naar een levensmiddelenwinkel. Voor de gezelligheid winkelen en de drukte op andere dagen vermijden wordt minder vaak genoemd. 12 In dit hoofdstuk worden de resultaten gesplitst naar leeftijd. In bijlage 1 zijn de uitkomsten in tabellen weergegeven naar woonwijk (binnenstad versus overige wijken). 15

25 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners Tabel 4.2 Wat is de belangrijkste reden dat u (wel eens) op zondag een levensmiddelenwinkel bezoekt? jaar jaar jaar 65 jaar e.o totaal winkelbehoefte 37% 51% 46% 54% 46% geen/minder tijd op andere dagen 37% 38% 30% 4% 31% gezelligheid/recreatief winkelen 20% 5% 12% 21% 14% minder druk dan op andere dagen 4% 3% 4% 0% 3% tijdens/na vakantie 0% 1% 3% 9% 2% gemak/ winkel is toch open 0% 1% 4% 7% 2% anders 13 2% 1% 3% 5% 2% Met name op zondag naar winkel omdat men iets dringend nodig heeft Voor de meeste zondagsbezoekers betekent het een extra bezoek aan de levensmiddelenwinkel. Dit geldt met name voor degenen die iets specifieks nodig hebben of recreatief winkelen en in mindere mate voor de bezoekers die vanwege de eigen drukke planning op zondag boodschappen doen. Drie op de tien gaan door het bezoek op zondag, op een ander moment van de week niet meer (op zaterdag of op een doordeweekse dag); deze groep wisselt dus echt van dag. Figuur 4.1 Wanneer u op zondag levensmiddelenwinkels bezoekt, gaat u dan een keer extra winkelen of doet u dit dan in plaats van winkelbezoek op een andere dag? keer extra winkelen in plaats van doordeweekse dag in plaats van zaterdag weet niet 16% 14% 10% 59% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Geen boodschappen nodig op zondag Een derde van de Hoornse inwoners heeft in de afgelopen twaalf maanden geen levensmiddelenwinkel op zondag bezocht. Bij een groot deel van deze groep bestaat geen winkelbehoefte op zondag, men doet de boodschappen op een ander moment. Vijftien procent geeft aan dat er in de (woon)buurt geen winkels open zijn op zondag. 13 Onder anders wordt genoemd: Op zondag partner thuis voor kinderen, omdat ik een begeleider nodig heb vanwege mijn rolstoel/scootmobiel en partner werkt door de weeks. 16

26 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners Figuur 4.2 Wat is de belangrijkste reden dat u nooit een levensmiddelenwinkel op zondag bezoekt? geen winkelbehoefte winkeliers verdienen vaste vrije dag winkels niet open principieel/geloof weet niet geen tijd op zondag anders 17% 15% 7% 3% 1% 1% 58% 0% 20% 40% 60% 80% 100 % 4.2 Verwachte effecten Ruime meerderheid maakt naar verwachting gebruik van extra openstelling Driekwart van de inwoners gaat naar eigen zeggen (misschien) gebruik maken van een eventuele openstelling van levensmiddelenwinkels op zondag. Verhoudingsgewijs zijn dit relatief veel inwoners jonger dan 50 jaar en tweepersoonshuishoudens met thuiswonende kinderen. Tabel 4.3 Als de levensmiddelenwinkels in Hoorn voortaan alle zondagen open mogen, gaat u hier daar dan gebruik van maken? jaar jaar jaar 65 jaar e.o totaal zou er zeker gebruik van maken 72% 64% 41% 27% 53% misschien gebruik van maken 15% 21% 27% 30% 23% zou er geen gebruik van maken 13% 14% 32% 43% 24% Inwoners die geen gebruik maken van koopzondagen vinden dat momenteel de winkels zulke ruime openingstijden hebben, dat het voor iedereen mogelijk is om boodschappen te doen, zo blijkt uit de gegeven toelichtingen. Het is volgens hen niet zozeer dat het noodzakelijk is, maar dat de vraag gecreëerd wordt door het aanbod. Ook de zondagsrust voor inwoners, winkeliers en personeel wordt genoemd als argument. - Nu deze winkels op zondag niet open zijn, mis ik het niet. Ik zorg dat ik mijn boodschappen gedaan heb. - Het leven is al onrustig genoeg. Zie het nut van iedere zondag open niet in. - Gun mensen die een winkel hebben ook een dag dat ze met hun familie kunnen optrekken en zich dan ook kunnen ontspannen. 17

27 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners Ook maken sommige inwoners zich zorgen over de kleine ondernemer. Voor hen is wekelijks een koopzondag financieel niet te doen. Een enkeling vindt dat er daarom een maximum gesteld moet worden aan het aantal uur dat een winkel open mag zijn op zondag. - Laat ze in godesnaam een maximum stellen aan het aantal openstellingsdagen, gemaximeerd op 60 uur. Dan mag iedereen het voor zich uitzoeken, maar dan krijg je ook geen benadeling van zelfstandige ondernemers. - Kleine middenstanders zullen dan helemaal het loodje leggen en daardoor verschraalt het winkelaanbod enorm + enorme gevolgen voor de werkgelegenheid& leefbaarheid. - Ik zou het niet goed vinden als de winkels meer dan één zondag per maand open mogen. Voor de kleinere winkels, waar de eigenaar(s) een groot deel van de openingstijden zelf in de winkel staat(n) is het een ramp. Geen zondag meer vrij of hoge personeelskosten ( 200% uitbetalen op zondag) en ik heb niet het idee dat consumenten méér gaan kopen. Niet alle winkels hoeven volgens iedereen tegelijkertijd open te zijn, zo blijkt uit de reacties. Eén supermarkt aanwijzen of per wijk rouleren zijn meerdere malen genoemde opties. - Niet alle winkels hoeven open. De Albert Heyn bij het station is voldoende. Heeft alles in huis en is voor veel personen bereikbaar. - Misschien goed als de supermarkten om de beurt open zijn. Dan is er ieder weekend toch een supermarkt dichtbij open, voor als je wat vergeten bent. - Al is er maar één open op zondag, in de buurt van de binnenstad of haven, is het al voldoende denk ik. Voor de meesten is zondagswinkelbezoek een extra bezoek Van de inwoners die zeker gebruik zouden willen maken van de volledige openstelling, verwacht 56% dit 2 keer per maand of vaker te gaan doen. Men denkt dan vooral boodschappen te halen die men op andere dagen vergeten is. Ruim een kwart denkt boodschappen voor de hele week te gaan doen en 20 procent alleen voor de betreffende zondag. Voor zes op de tien betekent dit een extra bezoek; andere winkels die niet op zondag open zijn zullen evenveel bezocht worden. Dit geldt vooral voor de inwoners die komen voor de vergeten boodschappen en boodschappen voor zondag. Onder degenen die op zondag de weekboodschappen doen, denkt 37% ook de andere winkels evenveel te blijven bezoeken. Bijna een kwart geeft te kennen minder naar de andere winkels toe te gaan, dit zijn relatief veel mannen en jongeren. Ongeveer twee op de tien weet (nog) niet of de extra openstelling effect zal hebben op het winkelgedrag. 18

28 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners Tabel 4.4 Hoe vaak denkt u gebruik te gaan maken van de zondagopenstelling van levensmiddelenwinkels? 14 Verwacht bezoek frequentie Soort boodschappen Elke week 16% vergeten boodschappen 42% Twee of drie keer per maand 40% boodschappen hele week 27% Eén keer per maand 17% boodschappen voor zondag 20% Minder dan één keer per maand 14% deel weekboodschappen 3% Weet niet 13% wat nodig is/zin in 2% anders 2% Verwacht bezoek frequentie weet niet 4% Andere winkels minder bezoeken 23% Andere winkels evenveel bezoeken 58% Weet niet 19% Bijna drie op de tien verwacht positief effect op de economie Of de zondagopenstelling een positief effect heeft op de economie van de gemeente Hoorn is voor de inwoners nog de vraag. Ruim een kwart denkt van wel, dit zijn vooral inwoners die op zondag de levensmiddelenwinkels zullen bezoeken. Een grote groep inwoners die misschien of geen gebruik zal maken van de extra openstelling, verwacht dat dit positieve effect niet optreedt. Ook relatief veel inwoners van 65 jaar en ouder delen deze mening. Figuur 4.3 Kunt u aangeven in hoeverre u het eens bent met de volgende stelling: De wekelijkse koopzondag voor levensmiddelenzaken is goed voor de economie van Hoorn Gebruik van maken 40% 44% 17% Misschien gebruik 35% 63% Geen gebruik 31% 68% Totaal 28% 41% 32% 0% 20% 40% 60% 80% 100% (zeer) mee eens neutraal (zeer) mee oneens 14 Deze vraag is voorgelegd aan de inwoners die zeker gebruik zeggen te gaan maken van de zondagopenstelling. 19

29 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners Inwoners die nu naar andere gemeenten gaan voor levensmiddelenwinkels zien twee positieve effecten. Ten eerste wordt het geld in Hoorn uitgegeven in plaats van in een andere gemeente. En ten tweede trekt het ook bezoekers vanuit andere gemeenten aan. - Ik vind dat Hoorn gelijkgesteld moet worden met bijv. Enkhuizen en Medemblik, waar Deen en AH wel elke zondag open mogen zijn. Ik vind dit toch een soort oneerlijke concurrentie in de regio. - Het feit dat ik helemaal naar Enkhuizen of Medemblik moet om op zondag boodschappen te kunnen doen vind ik al heel lang absurd. Ik werk wisselende tijden en heb die zondag om rustig boodschappen te kunnen doen best nodig. - De zondagse openstelling voor de levensmiddelenwinkels in Hoorn is in mijn optiek een vereiste voor Hoorn. Om als centrumgemeente te kunnen worden gezien moet de stad Hoorn kunnen voorzien in de behoeftes van niet alleen de inwoners van Hoorn zelf, maar ook die van de omliggende dorpen en steden. Sommige inwoners lichten toe waarom zij geen positieve invloed verwachten van de zondagopenstelling. Naast de financiële druk voor de kleine ondernemers, denken zij dat er een verschuiving van het aankoopmoment zal zijn, waardoor de omzet niet zal toenemen. - Het leidt mijns inziens tot minder omzet op andere dagen en kost extra (personeel). Geld voor boodschappen wordt maar 1x uitgegeven. Men gaat niet ineens meer eten. - Mensen geven niet meer uit aan levensmiddelen, alleen spreid men het over de hele week. Maar supermarkten moeten wel meer kosten maken. De helft verwacht effect op zondagsbeleving, dit zal voor meesten positief uitpakken Iets meer dan de helft van de Hoornse inwoners verwacht dat de zondagopenstelling effect heeft op de eigen zondagsbeleving. Dit geldt voornamelijk voor jongeren en vrouwen. Ook degenen die zeker gebruik zeggen te gaan maken van de openstelling, verwachten een effect op de eigen zondagsbeleving en hierover oordeelt men ook positiever dan degenen die er geen gebruik van gaan maken. Tabel 4.5 Verwacht u dat de openstelling van de levensmiddelenwinkels in Hoorn effect heeft op uw zondagsbeleving? zeker gebruik misschien gebruik geen gebruik totaal zeker positief effect 33% 2% 0% 18% misschien positief effect 26% 12% 3% 17% zeker negatief effect 1% 7% 16% 6% misschien negatief effect 1% 7% 19% 7% geen effect 36% 67% 58% 49% weet niet 3% 5% 4% 4% 20

30 Mogelijke effecten van koopzondagen levensmiddelenzaken Inwoners Voor de meesten komt er geen overlast door openstelling De ruime meerderheid denkt dat de extra zondagopenstelling geen overlast zou veroorzaken in de directe woonomgeving. Vijftien procent denkt dat dit wel zal gebeuren. Deze overlast zal volgens hen vooral ontstaan door verkeersdrukte en parkeerproblemen. Met name degenen die geen gebruik gaan maken van de openstelling, verwachten een toename van hinder. Tabel 4.6 Verwacht u overlast in uw directe woonomgeving als levensmiddelenwinkels in Hoorn op zondag open mogen? (meerdere antwoorden mogelijk) zeker gebruik misschien gebruik geen gebruik totaal geen overlast 92% 78% 69% 83% verkeersdrukte 5% 11% 22% 10% parkeerproblemen 4% 9% 10% 7% geluidsoverlast 1% 2% 9% 3% onveiligheidsgevoel/ sociale overlast 1% 1% 3% 1% andere vorm van overlast 0% 2% 3% 1% weet niet 1% 5% 2% 2% 21

31 bijlagen

32 Bijlage 1. Resultaten naar wijk 1. Ondernemersenquête enquête Tabel 1.1 Hoe vaak bent u open op koopzondag? binnenstad overige wijken nooit 24% 54% elke koopzondag 60% 33% wisselend 16% 13% Tabel 1.2 Wat is de belangrijkste reden dat u (wel eens) op koopzondag open bent? binnenstad overige wijken omzetverhoging 37% 41% service naar klant 14% 18% andere winkels ook open 35% 23% landelijk beleid 2% 5% anders 12% 14% Tabel 1.3 Levert een zondagopenstelling voor uw onderneming meer omzet op of is er sprake van een verschuiving van de omzet? binnenstad overige wijken meer omzet 51% 41% verschuiving van de omzet 25% 21% minder omzet 2% 0% neutraal 12% 9% weet niet 10% 30% Tabel 1.4 Heeft de huidige zondagopenstelling gevolgen voor uw personele inzet? binnenstad overige wijken meer personeel 22% 30% personeel moet meer uren werken 31% 16% geen 40% 30% weet niet 7% 23% Tabel 1.5 Als de levensmiddelenzaken op elke zondag open mogen dan ga ik? binnenstad overige wijken elke keer dat het kan open op zondag 46% 39% wisselend open op zondag 23% 11% nooit open op zondag 20% 26% weet niet 11% 24% 23

33 Tabel 1.6 Verwacht u gevolgen voor uw personeel als u vaker open gaat op zondag? binnenstad overige wijken ik verwacht geen gevolgen 32% 30% ik verwacht meer personeel nodig te hebben 27% 39% huidig personeel maakt meer uren 24% 17% weet niet 16% 13% Tabel 1.7 Verwacht u dat uw personeel bezwaar heeft tegen (vaker) werken op zondag? binnenstad overige wijken geen bezwaar 44% 56% matig bezwaar 20% 31% veel bezwaar 24% 6% weet niet 12% 6% Tabel 1.8 Welk effect denkt u dat uitbreiding van het aantal koopzondagen heeft op de omzet van uw onderneming? binnenstad overige wijken (zeer) positief 54% 30% neutraal 24% 27% (zeer) negatief 6% 14% weet niet/geen mening 17% 30% 2. Inwonersenquête Tabel 2.1 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 12 maanden op zondag een levensmiddelenwinkel bezocht in Nederland? inwoners binnenstad inwoners overige wijken wekelijks 7% 8% 2-3 keer per maand 13% 8% 1 keer per maand 18% 14% 1-2 keer per kwartaal 21% 18% (ongeveer) 1 keer per jaar 17% 18% nooit 23% 34% Tabel 2.2 Wanneer u op zondag levensmiddelenwinkels bezoekt, gaat u dan een keer extra winkelen of doet u dit dan in plaats van winkelbezoek op een andere dag? inwoners binnenstad inwoners overige wijken keer extra winkelen 58% 59% in plaats van zaterdag 13% 15% in plaats van doordeweekse dag 10% 17% weet niet 19% 9% 24

34 Tabel 2.3 Als de levensmiddelenwinkels in Hoorn voortaan alle zondagen open mogen, gaat u hier daar dan gebruik van maken? inwoners binnenstad inwoners overige wijken zou er zeker gebruik van maken 52% 53% misschien gebruik van maken 25% 22% zou er geen gebruik van maken 23% 24% Tabel 2.4 Hoe vaak denkt u gebruik te gaan maken van de zondagopenstelling van levensmiddelenwinkels? 15 inwoners binnenstad inwoners overige wijken elke week 20% 16% twee of drie keer per maand 39% 40% eén keer per maand 19% 17% minder dan één keer per maand 9% 15% weet niet 12% 12% Tabel 2.5 Het kan zijn dat niet alle winkels ervoor kiezen om op zondag open te gaan. Zou u door uw bezoek op koopzondag winkels die op koopzondag dicht blijven minder vaak gaan bezoeken? inwoners binnenstad inwoners overige wijken andere winkels minder bezoeken 24% 23% andere winkels evenveel bezoeken 63% 57% weet niet 13% 20% Tabel 2.6 Verwacht u dat de openstelling van de levensmiddelenwinkels in Hoorn effect heeft op uw zondagsbeleving? inwoners binnenstad inwoners overige wijken zeker positief effect 16% 18% misschien positief effect 21% 17% zeker negatief effect 10% 5% misschien negatief effect 1% 7% geen effect 47% 49% weet niet 5% 4% Tabel 2.7 Verwacht u overlast in uw directe woonomgeving als levensmiddelenwinkels in Hoorn op zondag open mogen? inwoners binnenstad inwoners overige wijken geen overlast 69% 85% verkeersdrukte 22% 9% parkeerproblemen 20% 5% geluidsoverlast 4% 3% onveiligheidsgevoel/ sociale overlast 3% 2% andere vorm van overlast 1% 1% weet niet 2% 2% 15 Deze vraag is voorgelegd aan de inwoners die zeker gebruik zeggen te gaan maken van de zondagopenstelling. 25

35 Bijlage 2. Achtergrondkenmerken ondernemers Achtergrondkenmerken ondernemers functie Eigenaar zelfstandige winkel 60% Franchisenemer 12% Manager 26% Anders 2% Categorie onderneming Supermarkt 20% Warenhuis 2% Overige dagelijkse detailhandel 37% Snackbar. Lunchroom of eetkraam 33% Anders 8% Wijk Binnenstad 55% Winkelcentrum De Huesmolen 9% Winkelcentrum Kersenboogerd 13% Winkelcentrum De Grote Beer 7% Winkelcentrum De Korenbloem 2% Anders 14% Aantal medewerkers 1 medewerker 14% 2 t/m 4 medewerkers 41% 5 t/m 9 medewerkers 21% 10 medewerkers of meer 24% 26

36 Bijlage 3. Lijst Ondernemingen De volgende ondernemingen vallen in dit onderzoek onder de levensmiddelenbranche Supermarkten, warenhuizen en dergelijke winkels met een algemeen assortiment Supermarkten en dergelijke winkels met een algemeen assortiment voedings- en genotmiddelen Warenhuizen Gespecialiseerde winkels in voedings- en genotmiddelen Winkels in aardappelen, groenten en fruit Winkels in vlees en vleeswaren, wild en gevogelte Winkels in vlees en vleeswaren Winkels in wild en gevogelte Winkels in vis Winkels in brood, banket, chocolade en suikerwerk Winkels in brood en banket Winkels in chocolade en suikerwerk Winkels in dranken Winkels in tabaksproducten Gespecialiseerde winkels in overige voedings- en genotmiddelen Winkels in kaas Winkels in natuurvoeding en reformartikelen Winkels in buitenlandse voedingsmiddelen Gespecialiseerde winkels in overige voedings- en genotmiddelen n.e.g Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, eetkramen e.d. 27

37 Bijlage 4. Vragenlijst Inwoners 1 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 12 maanden op zondag een levensmiddelenwinkel bezocht in Nederland? Onder levensmiddelenwinkels verstaan we alle winkels die voedings- en genotmiddelen verkopen zoals supermarkten, slagerijen, bakkerijen, viswinkels, groentewinkels, kaaswinkels, slijterijen. o wekelijks o 2-3 keer per maand o 1 keer per maand o 1-2 keer per kwartaal o (ongeveer) 1 keer per jaar o Nooit ga naar vraag 5 2 Wat is de belangrijkste reden dat u (wel eens) op zondag een levensmiddelenwinkel bezoekt? o Geen of minder tijd op andere dagen o Winkelbehoefte: heb vaak iets nodig op zondag/ onverwacht bezoek o Gezelligheid/ recreatief winkelen o Minder druk dan op andere dagen o Anders, nl. o Weet niet 3 In welke plaats heeft u voor het laatst op zondag een levensmiddelenwinkel bezocht? o Hoorn o Purmerend o Enkhuizen o Alkmaar o Amsterdam o Anders, nl. o Weet niet 4 Wanneer u op zondag levensmiddelenwinkels bezoekt, gaat u dan een keer extra winkelen of doet u dit dan in plaats van winkelbezoek op een andere dag? (één antwoord mogelijk) o Keer extra winkelen ga naar vraag 6 o In plaats van zaterdag ga naar vraag 6 o In plaats van doordeweekse dag ga naar vraag 6 o Weet niet ga naar vraag 6 5 Wat is de belangrijkste reden dat u nooit een levensmiddelenwinkel op zondag bezoekt? o Geen tijd op zondag o Geen winkelbehoefte: niks nodig op zondag o Principieel/ geloof: zondagsrust o Winkeliers verdienen een vaste vrije dag o Anders, nl. o Weet niet 6 De volgende vragen gaan over de eventuele openstelling van levensmiddelenwinkels in Hoorn op zondag. Als de levensmiddelenwinkels in Hoorn voortaan alle zondagen open mogen, gaat u hier daar dan gebruik van maken? o Ja, ik ga er gebruik van maken o Ik weet niet of ik er gebruik van ga maken o Nee, ik ga er geen gebruik van maken o Anders, nl 28

38 7 Verwacht u dat de openstelling van de levensmiddelenwinkels in Hoorn effect heeft op uw zondagsbeleving? (één antwoord mogelijk) o Ja, zeker o Misschien o Nee, zeker niet naar vraag 9 o Weet niet naar vraag 9 8 Welk effect verwacht u dat de openstelling van de levensmiddelenwinkels in Hoorn op zondag op uw zondagsbeleving heeft? Is dit (één antwoord mogelijk) o Zeer positief o Positief o Negatief o Zeer negatief <v9 v10 en v11 alleen stellen indien v6=ja> 9 Hoe vaak denkt u gebruik te gaan maken van de zondagopenstelling van levensmiddelenwinkels? o elke week o twee of drie keer per maand o één keer per maand o minder dan één keer per maand o Weet niet 10 Als u op zondag in een levensmiddelenzaak in Hoorn zou gaan winkelen, wat zal u dan vooral kopen? o Boodschappen voor de hele week o Boodschappen voor de zondag o Datgene wat ik vergeten ben o Anders, namelijk o Weet niet 11 Het kan zijn dat niet alle winkels ervoor kiezen om op zondag open te gaan. Zou u door uw bezoek op koopzondag winkels die op koopzondag dicht blijven minder vaak gaan bezoeken? o Ja, ik zou winkels die op koopzondag dicht blijven minder bezoeken o Nee, ik zou winkels die op koopzondag dicht blijven door bezoek op andere dagen evenveel blijven bezoeken o Weet niet 12 Verwacht u overlast in uw directe woonomgeving als levensmiddelenwinkels in Hoorn op zondag open mogen? (meerdere antwoorden mogelijk) o Nee o Ja, parkeerproblemen o Ja, verkeersdrukte o Ja, geluidsoverlast o Ja, onveiligheidsgevoel/ sociale overlast o Ja, andere vorm van overlast, nl. o Weet niet 29

39 13 Kunt u aangeven in hoeverre u het eens bent met de volgende stelling: De wekelijkse koopzondag voor levensmiddelenzaken is goed voor de economie van Hoorn o Zeer mee eens o Mee eens o Niet mee eens / niet mee oneens o Mee oneens o Zeer mee oneens o Weet niet/geen mening Tot slot 14 Wat is uw leeftijd? 15 Hoe is uw huishouden samengesteld? o Ik woon alleen o Ik woon alleen (zonder partner) met kinderen o Ik ben gehuwd / woon samen zonder thuiswonende kinderen o Ik ben gehuwd / woon samen met thuiswonende kinderen o Ik woon bij mijn ouder(s) / verzorger(s) o Anders, nl. 16 Wat is uw geslacht? o Man o Vrouw 17 Wat is uw postcode? 18 Heeft u nog overige opmerkingen naar aanleiding van dit onderzoek? 30

40 Bijlage 5. Vragenlijst Ondernemers 1 Hoe vaak bent u open op koopzondag? ÉÉN ANTWOORD MOGELIJK mijn onderneming is nooit open op de aangewezen koopzondagen ga naar vraag 3 mijn onderneming is elke aangewezen koopzondag open mijn onderneming is wisselend open op de aangewezen koopzondagen 2 Wat is de belangrijkste reden dat u (wel eens) op koopzondag open bent? ÉÉN ANTWOORD MOGELIJK omzetverhoging ga naar vraag 5 andere winkels zijn ook open ga naar vraag 5 service naar de klant ga naar vraag 5 (landelijk) beleid vanuit hoofdorganisatie ga naar vraag 5 anders, nl. ga naar vraag 5 weet niet ga naar vraag 5 3 Wat is de belangrijkste reden dat u nooit op koopzondag open bent? ÉÉN ANTWOORD MOGELIJK kosten wegen niet op tegen opbrengsten gebrek aan personeel belang van zondag als vaste rustdag (landelijk) beleid vanuit hoofdorganisatie ik wil wel open, maar naburige winkels hebben afgesproken niet op zondag open te gaan anders, nl. weet niet 4 U zou wel op zondag open gaan indien er.. MEERDERE ANTWOORDEN MOGELIJK.. meer geadverteerd wordt via de media ga naar vraag 7.. naburige winkels ook op zondag open gaan ga naar vraag 7.. ter ondersteuning van de koopzondag (meer) activiteiten/ evenementen worden georganiseerd ga naar 7.. anders, nl geen van bovenstaande 5 Levert een zondagopenstelling voor uw onderneming meer omzet op of is er sprake van een verschuiving van de omzet? ÉÉN ANTWOORD MOGELIJK meer omzet neutraal verschuiving van omzet weet niet minder omzet 6 Heeft de huidige zondagopenstelling gevolgen voor uw personele inzet? ÉÉN ANTWOORD MOGELIJK ja, meer personeel nodig nee ja, huidig personeel moet meer uren werken weet niet De volgende vragen gaan over de effecten van eventuele openstelling van levensmiddelenzaken op alle zondagen. 7 Als de levensmiddelenzaken op elke zondag open mogen, dan d ga ik (één antwoord mogelijk) elke keer dat het kan, open op zondag nooit open op zondag ga naar vraag 11 wisselend open op zondag weet niet ga naar vraag 11 31

41 8 Wat is de belangrijkste reden dat u dan open gaat op zondag? (één antwoord mogelijk) omzetverhoging afvloeiing naar concurrenten beperken (winkels die wel open zijn) afvloeiing naar andere gemeenten beperken (waar winkels wel op zondag open zijn) service naar de klant (landelijk) beleid vanuit hoofdorganisatie anders, nl. weet niet 9 Verwacht u gevolgen voor uw personeel als u vaker open gaat op zondag? (één antwoord mogelijk) ik verwacht geen gevolgen, geen extra personeel nodig naar vraag 11 Tot slot 12 Ik werk als.. ik verwacht meer personeel nodig te hebben huidig personeel maakt meer uren weet niet 10 Verwacht u dat uw personeel bezwaar heeft tegen (vaker) werken op zondag? ÉÉN ANTWOORD MOGELIJK geen bezwaar tegen (vaker) werken op zondag veel bezwaar tegen (vaker) werken op zondag matig bezwaar tegen (vaker) werken op zondag weet niet 11 Welk effect denkt u dat uitbreiding van het aantal koopzondagen heeft op de omzet van uw onderneming? van uw onderneming?* zeer positief negatief positief zeer negatief niet positief/niet negatief weet niet eigenaar zelfstandige winkel franchisenemer manager filiaal ketenbedrijf anders, nl: 13 Onder welke categorie valt uw onderneming? supermarkt overige dagelijkse detailhandel (levensmiddelen) warenhuis snackbar, lunchroom of eetkraam anders, nl: 14 Onder welke categorie valt uw onderneming? Binnenstad Winkelcentrum De Grote Beer Winkelcentrum De Huesmolen Winkelcentrum De Korenbloem Winkelcentrum Kersenboogerd anders, nl: 15 Hoeveel medewerkers heeft u? 1 medewerker (bijvoorbeeld alleen de eigenaar) 5 t/m 9 medewerkers 2 t/m 4 medewerkers 10 medewerkers of meer 16 Heeft u nog opmerkingen naar aanleiding van dit onderzoek? 32