Funderingswerken en betonstaalvlechten 2005

Transcriptie

1 Funderingswerken en betonstaalvlechten 2005

2 Colofon: Arbeidsinspectie, Den Haag Projectnummer A708 Status projectrapportage Definitief Inspectieonderwerpen Veiligheid Geluid Arbeidsbelasting AI-bedrijfstakdirectie(s) Bouw Landelijk Projectleider Drs. E.W. Kroon Voor vragen van de pers Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Afdeling Persvoorlichting, tel. (070) Looptijd project Juni t/m oktober 2005 Correspondentieadres Arbeidsinspectie, kantoor Amsterdam T.a.v. dhr. P. Terstall Postbus HJ Amsterdam Blad zijde 2 van 16 2

3 Inhoudsopgave 1. Voorwoord 2. Aanleiding en inspectievragen 2.1 Aanleiding 2.2 Analyse 2.3 Inspectievragen 3. Omvang en opzet 3.1 Werkterrein 3.2 Looptijd en aantallen bezoeken 3.3 Opzet van het project 3.4 Inspectieonderwerpen 3.5 Monitor 3.6 Publiciteit 4. Projectresultaten 4.1 Generaliseerbaarheid van de resultaten 4.2 Resultaten per sector 4.3 Resultaten per onderwerp 5. Conclusies Blad zijde 3 van 16 3

4 1. Voorwoord In 2005 is een inspectieproject uitgevoerd bij funderingswerkzaamheden en betonstaalvlechten. De WAO- en ziekteverzuimcijfers indiceren een bovengemiddeld arborisico in deze sectoren. Uit de inspecties op 90 locaties van 54 verschillende bedrijven (41% van de branche) kan geconcludeerd worden dat bij de funderingsbedrijven de aandacht voor arbeidsomstandigheden in de meeste bedrijven voldoende op orde is. In veel bedrijven (62%) zijn wel overtredingen geconstateerd, maar het betrof over het algemeen incidenten of situaties zonder direct ernstig gevaar. In 13% van de funderingsbedrijven schiet de aandacht voor arbeidsomstandigheden te kort. In deze bedrijven werden meer dan 3 overtredingen geconstateerd en/of zijn zware handhavingsinstrumenten (boete of stillegging) ingezet. De meeste overtredingen betroffen de keuringsverplichtingen (afwezigheid opstellingskeuring, periodiek keuring en/of bijbehorende documenten), de onbegaanbaarheid van het bouwterrein, en de afwezigheid van het plan van aanpak om de blootstelling aan schadelijk geluid te reduceren. De sinds jaren 80 aanwezige aandacht voor keuringsverplichtingen in deze branche was wat weggezakt. In de terugkoppeling van de inspectieresultaten in januari 2006 is het belang van zorgvuldige keuringsprocedures opnieuw benadrukt. Voor de begaanbaarheid van bouwterreinen is een beoordelingssysteem ontwikkeld in het kader van het Arboconvenant ( ), dat mede op initiatief van de branche zelf tot stand is gekomen. De werkgroep arbeidsomstandigheden en milieu van de NVAF (Nederlandse Vereniging Aannemers Funderingsbedrijven) bevordert de invoering van het Beoordelingssysteem Begaanbaarheid Bouwterreinen, dat naar verwachting een positief resultaat zal opleveren. Bewustzijn schadelijk geluid en Invoering geluidreducerende maatregelen waren eveneens doelen in het Arboconvenant. Het plan van aanpak is helaas nog niet structureel aanwezig bij de bedrijven in deze branche. Uit de inspecties is wel gebleken dat 92% van de bedrijven inmiddels geluidsreducerende maatregelen toepast. Naar aanleiding van de inspecties heeft de branche een richtlijn opgesteld voor het (niet-)plaatsen van funderingsmachines binnen elkaars valbereik, waardoor dit risico beter wordt beheerst. In april 2007 heeft de NVAF een werkgroep opgericht, die streeft naar de totstandkoming van een arbocatalogus binnen één tot anderhalf jaar. De Arbeidsinspectie zal een brochure over de belangrijkste risico s in deze sector in 2007 opstellen, zodat in een volgend inspectieproject op grond van de brochure en de catalogus bij de achterblijvers in de deze branche transparant en mede op basis van brancheregels gehandhaafd kan worden. Het betonstaalvlechten is in dit project op 24 locaties aangetroffen. De arbeidsomstandigheden waren daarbij over het algemeen op orde. De fysieke belasting is bij 27 werknemers geïnventariseerd. Daaruit blijkt dat vooral het vlechten op locatie overbelasting kan veroorzaken, omdat vaak langdurig gewerkt wordt in een voorovergebogen of gedraaide houding, zonder hulpmiddelen. De hulpmiddelen voor deze werkzaamheden zijn in de branche bekend, maar leveren onvoldoende resultaat. Gezien het geringe aantal inspecties is het niet mogelijk om conclusies te trekken voor de gehele sector. De fysieke belasting bij het vlechten van betonstaal blijft een aandachtspunt voor de Arbeidsinspectie. Den Haag, juni 2007 De algemeen directeur van de Arbeidsinspectie Dr. J.J.M. Uijlenbroek Blad zijde 4 van 16 4

5 2. Aanleiding, analyse en inspectievragen 2.1 Aanleiding Onvoldoende aandacht voor arbeidsomstandigheden kan ziekte, arbeidsongeschiktheid en overlijden veroorzaken. Persoonlijke ellende en maatschappelijke kosten kunnen worden voorkomen door goede arbeidsomstandigheden. Het aantal dodelijke ongelukken in de bouw ligt hoog, per jaar, ruim 30% van alle dodelijke ongevallen in Nederland. In Nederland vinden er gemiddeld per jaar 1,2 dodelijke ongevallen per werknemers plaats; in de bouw 6 dodelijke ongevallen per werknemers. De bouw heeft als sector het hoogste aantal (3000) ongevallen met letsel en verzuim per werknemers, en het hoogste aantal ernstige ongevallen met ziekenhuisopname (120) per werknemers. Deze aantallen liggen gemiddeld in Nederland op respectievelijk 1300 per werknemers en 45 per werknemers (Arbomonitor 2004). Het ziekteverzuim in de bouw ligt iets hoger dan het gemiddelde in geheel werkend Nederland, 5,1% t.o.v. 4,6% (in 2004, bron Arbobalans 2005). Het percentage WAO-intrede is gemiddeld, en lag in 2002 op 1,6% (vanwege wetswijzigingen (WIA) met betrekking tot arbeidsongeschiktheid zijn recente gegevens niet bruikbaar). Vanwege het relatieve hoge aantal (dodelijke) ongelukken in de bouw worden voortdurend routinematige inspecties op bouwlocaties uitgevoerd om de vinger aan de pols te houden. Daarbij worden de overtredingen op de locatie zo mogelijk opgeschakeld naar het arbosysteem op managementniveau. Elk jaar worden binnen de bouw enkele inspectieprojecten uitgevoerd die gericht zijn op specifieke beroepsgroepen of onderwerpen, waarvan bekend is dat zij een bovengemiddelde bijdrage leveren aan het ziekteverzuim, de WAO-intrede en/of het aantal (dodelijke) ongevallen. Gezondheidsrisico s geven soms een minder direct aanwijsbare of vertraagde bijdrage aan ziekte, arbeidsongeschiktheid en overlijden, maar zijn eveneens aanleiding voor gerichte inspectieprojecten. In 2005 is gekozen voor een project funderingswerken en betonstaalvlechten, waarin het funderen, betonvlechten en koppensnellen de aandacht krijgt. De WAO- en ziekteverzuimcijfers indiceren een bovengemiddeld risico. Heiers Betonstaalvlechters Gemiddeld Bouw Gemiddeld Nederland Ziekteverzuim 7,8%* 7,3% 5,1% 4,6% WAO-intrede ,8% 6,0% 1,6% 1,6% Gemiddeld aantal onderzochte ongevallen door AI per jaar * Ziekteverzuimcijfer voor overig bouwplaatspersoneel. Het aantal onderzochte ongevallen door de Arbeidsinspectie in de periode is in onderstaande tabel weergegeven. Aantal ongevallen, onderzocht door Arbeidsinspectie Funderingsbedrijven BIK Betonstaalvlecht-bedrijven BIK Blad zijde 5 van 16 5

6 De oorzaken van ongevallen bij fundeerders en staalvlechters zijn te verdelen in een zestal hoofdgroepen. Bij funderingswerkzaamheden vormen het raken door een vallend voorwerp, knellen, en het geraakt worden door iets wat uit een kraan valt en het omvallen van heistellingen de grootste veroorzakers van een bedrijfsongeval. Bij het staalvlechten springt met name het vallen van hoogte eruit met daarna op enige afstand het knellen en het geraakt worden door een vallend voorwerp als de veroorzakers van ongevallen. In onderstaand tabel zijn de oorzaken in een percentage van het totaal aantal ongevallen weergegeven. Oorzaak Heiers Betonstaalvlechten Vallen 13% 42% Geraakt worden door voorwerp 22% 20% Knellen 21% 22% Omvallen heistelling 18% 0% Vallen last uit kraan 19% 8% Overige 7% 8% Totaal 100% 100% Voor de beroepsgroep koppensnellers of palenkrakers zijn geen (afzonderlijke) cijfers bekend. Verwacht werd ook deze werkzaamheden tijdens het inspectieproject aan te treffen. 2.2 Analyse De belangrijkste veiligheids- en gezondheidsrisico s van de 3 onderzochte beroepsgroepen staan in onderstaande tabel op een rij. Funderen Betonstaalvlechten Koppensnellen/palenkraken Veiligheid Begaanbaarheid bouwterrein X Kantelgevaar funderingsmachines X Opstelling funderingsmachines binnen elkaars valbereik X Veiligheid platforms X (Opstellings)keuring funderingsmachines + X certificaat vakbekwaamheid Onbeschermde stekeinden X Persoonlijke beschermingsmiddelen X X X Gezondheid Geluidsreducerende maatregelen X Gehoorbeschermingsmiddelen X X X Fysieke belasting X X Verontreinigde grond X Het uitvoeren van funderingswerk is niet zonder risico s. Het doorgaans zware materieel met forse afmetingen en een grote hoogte wordt veelal op een vaak onverharde ondergrond gebruikt. Funderingsmachines zijn qua samenstelling doorgaans een complex geheel. Blootstelling aan schadelijk geluid is bij funderingswerkzaamheden een belangrijk knelpunt. Bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten heeft 43% van de meldingen uit de bouwnijverheid betrekking op ernstige gehoorschade (in de industrie is dit slechts 14%). Bovendien blijkt uit gegevens verzameld uit periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek dat 85% van de heiers aangeeft geluidshinder te ondervinden. De geluidemissie vormt niet alleen een probleem voor de werknemers Blad zijde 6 van 16 6

7 maar ook voor de mensen die in de omgeving van de funderingsinstallatie wonen of werken. Grenswaarden voor geluid worden zowel voor de milieu- als arbeidsomstandighedenwetgeving ver overschreden. Als laatste risico speelt bij het funderen het werken in en met verontreinigde grond. Bij het betonstaal verwerken gaat het om het vlechten van de bindingen in bewapening netten/korven die het binnenste vormen van betonconstructies. Bewaping wordt vaak kant-en-klaar aangeleverd, maar het binden op de bouwlocatie gebeurt veelal handmatig met als gevolg een repeterende handeling waarbij tevens in een slechte werkhouding (voorover gebogen of boven schouderhoogte) gewerkt wordt. Bij het werken in de nabijheid van of op plaatsen waar sprake is van rechtopstaand, onafgeschermd betonstaal (stekeinden) bestaat het gevaar dat een werknemer door struikelen en/of vallen op een stekeind ernstig gewond raakt. Na de heiwerkzaamheden worden de heipalen veelal afgekort. Dit kan handmatig met behulp van een pneumatische sloophamer. Het kan ook mechanisch met een koppensneller (palenkraker), een kraker die om de paal wordt geschoven met behulp van een kraan die hydraulisch een stuk van de paal knabbelt. Bij het werken met de sloophamer ontstaat veel kans op fysieke overbelasting. Er is sprake van meervoudige belasting door: geluid, trillingen, stof, tillen van de sloophamer en werkhouding. De arborisico s zijn binnen de branches bekend en worden aangepakt. Onderstaand overzicht van publicaties geeft inzicht daarin: Droge voeten op de bouwplaats (Stichting Bouw Research) Eisen voor funderingswerken langs wegen en infrastructurele werken met verhoogd veiligheidsrisico voor de publieke omgeving (Rijkswaterstaat) Tussen- en Eindevaluatie Arboconvenant Funderingsbranche Technische mogelijkheden ter reductie van het lawaai op de arbeidsplaats: Funderingswerkers (Arbouw) Geluidsbeheersing bij funderingstechnieken (A-blad Arbouw) Betonstaalverwerken (A-blad Arbouw) Bouwen aan betrouwbaar (Informatie NVAF) In het arboconvenant Funderingsbranche ( ) waren de volgende doelstellingen opgenomen: 1. Het bewustzijn met betrekking tot gezondheidsrisico s als gevolg van blootstelling aan schadelijk geluid zal aanzienlijk worden vergroot, zodat tenminste 90 % van de werkgevers en werknemers op de hoogte is van de risico s en de maatregelen ter beperking ervan; 2. Door algemene invoering van de stand der techniek, zoals nader omschreven in het plan van aanpak, zal het gemiddelde geluidsniveau voor de werknemer worden verlaagd met tenminste 5 db(a); 3. Aan het einde van de convenantperiode draagt bij overschrijding van de limiet van 80 db(a) minimaal 90% van de betrokken werknemers gehoorbescherming; 4. Ten aanzien van de begaanbaarheid van bouwterreinen zal normontwikkeling plaatsvinden; 5. De normen worden in de algemene voorwaarden van de NVAF opgenomen. 2.3 Inspectievragen Op grond van de analyse zijn de volgende inspectievragen geformuleerd: Zijn de afspraken die gemaakt zijn in het kader van het arboconvenant in de funderingsbranche bekend en worden zij nageleefd? Zijn technische geluidsreducerende maatregelen bij funderingsbedrijven na afloop van het convenant als stand der techniek door de Arbeidsinspectie te handhaven? Zijn gehoorbeschermingsmiddelen voorzien van communicatie na afloop van het convenant als stand der techniek door de Arbeidsinspectie te handhaven? Hoe staat het met de wetsnaleving in de funderings-, betonstaalvlecht-, en palenkraakbedrijven? (zie de inspectieonderwerpen in hoofdstuk 3.4) Blad zijde 7 van 16 7

8 3. Omvang en opzet inspectieproject 3.1 Werkterrein Met behulp van informatie van collega s, door navraag bij gemeenten, en door het telefonisch benaderen van de bedrijven zijn locaties met te onderzoeken werkzaamheden achterhaald. De bedrijven zijn niet van te voren geselecteerd. Afhankelijk van de werkzaamheden die werden aangetroffen, is een funderingsbedrijf en/of een betonvlechtbedrijf en/of een palenkraakbedrijf geïnspecteerd. 3.2 Looptijd en aantallen bezoeken Het project is uitgevoerd in de periode juni tot en met oktober In deze periode zijn 120 locaties bezocht. 3.3 Opzet van het project Het project is bij de branche aangekondigd op 9 februari 2005 in de branchebegeleidingscommissie (BBC) van het arboconvenant Fundering en aangekondigd bij Stichting Arbouw. De inspecties op de locatie waren onaangekondigd, de standaardwerkwijze van de Arbeidsinspectie. Na een uitleg van de inspecteur over het project is een werkplekinspectie verricht, is een indicatieve geluidsmeting gedaan, zijn (indien van toepassing) aan betonvlechters enkele vragen gesteld en is een tweede afspraak gemaakt om het plan van aanpak geluid te controleren (een onderdeel van de schriftelijke risico-inventarisatie en -evaluatie). De resultaten zijn teruggekoppeld aan de werkgever en zonodig is een handhavingsinstrument ingezet. 3.4 Inspectieonderwerpen Tijdens de werkplekinspectie zijn verplichtingen gecontroleerd ten aanzien van de onderstaande onderwerpen. Begaanbaarheid bouwterreinen De begaanbaarheid en beloopbaarheid van bouwterreinen zijn soms verre van optimaal. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de stabiliteit en dus de veiligheid van machines, maar ook voor de arbeidsomstandigheden van het betrokken personeel. Jaarlijks vallen er funderingsmachines om waarbij de oorzaak (mede) gezocht moet worden bij slechte terreincondities. In het kader van een arboconvenant zijn er maatstaven ontwikkeld die gebruikt kunnen worden om na te gaan of de terreincondities tenminste aan vastgestelde minimum voorwaarden voldoen. Die maatstaven en voorwaarden zijn vastgelegd in het rapport Beoordelingssysteem voor de begaanbaarheid van bouwterreinen. Het betreft een gezamenlijke rapportage van CUR (Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving), CROW (Kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur) en Stichting Arbouw. Indien de begaanbaarheid van het bouwterrein als onvoldoende werd beschouwd, is gehandhaafd op grond van artikel 3 lid 2 Arbobesluit (veilige en ordelijke inrichting arbeidsplaats). Kantelen Bij het verkeerd opstellen of gebruiken van een funderingsmachine kan het gevaar bestaan dat de machine kantelt, ongewild in beweging komt of wegglijdt. Vooral tijdens het verrijden van de opgebouwde machine, bij het inhijsen van palen e.d. kan het gevaar zich voordoen. Als de kwaliteit van de ondergrond dat noodzakelijk maakt moet de machine op draglineschotten geplaatst zijn. Ten aanzien van de draglineschotten gelden de volgende normen: De dragline schotten mogen niet evenwijdig aan de rupsbanden zijn geplaatst. Er moet een voldoende aantal draglineschotten aanwezig zijn. In ieder geval 2 buiten het rupsvlak. Bij het verrichten van hijswerkzaamheden moet schuine reeptrek worden voorkomen. Indien kantelgevaar aanwezig was, werd gehandhaafd op grond van artikel 7.18a Arbobesluit. Vallen binnen valbereik In die gevallen dat er meerdere funderingsmachines in elkaars nabijheid werkzaamheden verrichten, bestaat het gevaar dat een kantelende of wegglijdende machine een nabij staande machine raakt en eventueel meesleept. In het verleden is voorgekomen dat een vallende stelling via de tuien een andere machine heeft meegesleurd in zijn val. Om dit gevaar te voorkomen moeten funderingsmachines in principe zodanig opgesteld zijn dat ze niet in elkaars valbereik staan. Blad zijde 8 van 16 8

9 Indien de funderingsmachines binnen elkaars valbereik staan, werd gehandhaafd op grond van artikel 3 lid 17 Arbobesluit. Vallen uit funderingsmachine Afhankelijk van de inrichting van een funderingsmachine en de toegepaste funderingstechniek kunnen c.q. moeten personen af en toe werkzaamheden op hoogte verrichten (werkzaamheden aan heiblok, geleiden wapeningsstaal, etc.). Daartoe zijn machines dan uitgerust met een platform dat m.b.v. een lier in het verticale vlak op en neer kan worden bewogen. De uitrusting moet tenminste voldoen aan het bepaalde in artikel 7.18b lid 1 van het Arbobesluit. Dat voorschrift houdt in dat voorkomen moet zijn dat platforms naar beneden kunnen vallen, dat personen van het platform kunnen vallen of dat personen verpletterd worden, bekneld raken of worden geraakt als gevolg van een onopzettelijk contact met een voorwerp. Hijsgereedschappen Indien hijsgereedschappen verkeerd worden gebruikt, niet voldoen aan de eisen, in slechte staat van onderhoud verkeren, of niet adequaat worden opgeslagen, werd gehandhaafd op grond van de verplichtingen zoals die in het ARBO Informatieblad AI 17 Hijs- en hefmiddelen zijn beschreven. Keuren Funderingsmachines behoren tot de machinesoort waarbij de complexiteit van de samenstelling en de aard van het gebruik het noodzakelijk maken dat na elke nieuwe opbouw eerst wordt nagegaan of alles in orde is voordat de machine gebruikt gaat worden. Dit hoeft niet door een gecertificeerde instelling worden gedaan, maar kan ook door een eigen werknemer gebeuren. Indien deze keuring niet werd uitgevoerd, is gehandhaafd op grond van artikel 7.4a lid 2 Arbobesluit. Funderingsmachines behoren tot de machinesoort waarbij de complexiteit van de samenstelling en de aard van het gebruik het noodzakelijk maken dat er periodiek wordt nagegaan of alles in orde is om te voorkomen dat de gebruiksveiligheid in het geding raakt t.g.v. vergaande slijtage of verborgen gebreken. Zonodig is gehandhaafd op grond van artikel 7.4a lid 3. Het feit dat aan de keuringsverplichtingen op grond van art. 7.4a lid 2 en 3 van het Arbobesluit is voldaan moet uit documenten blijken. Indien geen document kon worden getoond, werd gehandhaafd op grond van artikel 7.4a lid 6. De brancheorganisatie NVAF heeft in de jaren 80 een brancherichtlijn ontwikkeld en vastgesteld (NVAF Richtlijnen voor de keuring van funderingsmachines). In 2004 zijn de periodieke keuring en de opstellingskeuring opgenomen in de certificatieschema s van de TCVT (Stichting Toezicht Certificatie Verticaal Transport). Om te beoordelen of er aan de verplichtingen volgens het artikel 7.4a van het Arbobesluit werd voldaan, is door de Arbeidsinspectie het genoemde TCVT-certificatieschema als maatstaf gehanteerd. Certificaat van vakbekwaamheid De funderingsmachine mag uitsluitend door een persoon worden bediend die in het bezit is van een voor die machinecategorie bestemde TCVT-certificaat van vakbekwaamheid (zie volgende alinea), en die lichamelijk gezond is. Indien dat niet het geval was, werd gehandhaafd op grond van overtreding artikel 7.32 Arbobesluit. De bediener van een funderingsmachine (de machinist) van een bepaalde categorie moet een TCVTcertificaat van vakbekwaamheid op de arbeidsplaats kunnen tonen, dat geldig is voor de door hem/haar bediende machinesoort en waarvan de afgiftedatum niet langer geleden is dan 5 jaar. Indien het (afschrift van) certificaat niet op de arbeidsplaats aanwezig was of kon worden getoond, werd gehandhaafd op grond van artikel 7.32 Arbobesluit. Een certificaat van vakbekwaamheid is 5 jaar geldig, en kan na verloop van die periode onder voorwaarden weer met eenzelfde termijn verlengd worden. Stekeinden In situaties waar werknemers (gaan) werken in de nabijheid van of op plaatsen waar sprake is van rechtopstaand onafgeschermd betonstaal (stekeinden), waarbij het gevaar bestaat dat een werknemer door struikelen en/of vallen van een hoogte op een stekeind ernstig gewond raakt, moet een afscherming zijn geplaatst. Indien onafgeschermde stekeinden werden aangetroffen, is gehandhaafd op grond van artikel 3.2 en/of 3.16 Arbobesluit. Blad zijde 9 van 16 9

10 PBM-beschikbaarheid De werkgever moet doeltreffende persoonlijke beschermingsmiddelen aan werknemers beschikbaar stellen bij werkzaamheden, waarbij ernstig gevaar bestaat voor de veiligheid of de gezondheid. In het kader van dit project is vooral aandacht gegeven aan het dragen van PBM-en in de volgende situaties: Helm dragen bij het werken met funderingsmachines; Helm dragen door betonvlechters als zij zich bevinden in zones van een bouwplaats waar het gevaar van vallende voorwerpen te duchten is; Bril dragen door betonvlechters tijdens het uitvoeren van (door)slijpwerkzaamheden. Indien de PBM s niet ter beschikking werden gesteld is gehandhaafd op grond van artikel 8.3 Arbobesluit. PBM-gebruik De werknemers moeten de persoonlijke beschermingsmiddelen (helmen, brillen) juist gebruiken. Indien de werknemer de PBM en onjuist gebruikt, en de werkgever wel PBM en ter beschikking heeft gesteld en een instructie heeft georganiseerd, werd de werknemer beboet op grond van artikel 11 Arbowet. Het komt regelmatig voor dat gebrek aan toezicht, mede oorzaak is van een situatie waarin geen PBM s worden gedragen. In voorkomende gevallen wordt aan de werkgever (op grond van artikel 8.3 lid 2 Arbobesluit) een boete opgelegd voor nalatigheid ten aanzien van zijn toezichtsplicht. Warenwetbesluit machines Funderingsmachines, de daarbij gebruikte hijsgereedschappen en hulpstukken (werktuigen t.b.v. koppensnellen e.d.) vallen onder de werkingssfeer van het Warenwetbesluit machines als ze in 1995 of later vervaardigd zijn. De fabrikant van dergelijke machines moet zorgen dat zijn product aan de fundamentele veiligheids- en gezondheidseisen uit de Bijlage I bij de Machinerichtlijn voldoet. Dat houdt o.a. in dat de machine van een CE-markering voorzien moet zijn. Bovendien moet er een EGverklaring van overeenstemming en een gebruiksaanwijzing bij de machine geleverd zijn. Indien een Nederlandse gebruiksaanwijzing niet aanwezig was, is gehandhaafd op grond van artikel 2 lid 1 Warenwetbesluit Machines. Indien een EG-verklaring van overeenstemming en/of een CEmarkering niet aanwezig was, is gehandhaafd op grond van artikel 2 lid 2 Warenwetbesluit Machines. Plan van aanpak Geluid Indien het geluidsniveau boven 85dB(A) lag, is gevraagd naar het Plan van Aanpak Geluid. In het plan van aanpak moeten de volgende maatregelen zijn opgenomen: 1. Maatregelen ter bevordering van het toepassen van alternatieve stillere funderingstechnieken. Bijvoorbeeld bij het maken van offertes alternatief schroeven, boren en GTV-vibropaal aanbieden. Bij damwanden drukken i.p.v. trillen. 2. Bij aanschaf nieuwe machines speciale aandacht voor een zo stil mogelijke uitvoering (bv. hydraulisch blok, generatoren en kranen). 3. Maatregelen voor aanpassing van de bestaande apparatuur om geluid te reduceren (bv. hydraulisch blok toepassen polypenco heimuts en mutsvulling, bij vibropalen toepassen van een mantel). 4. Organisatorische maatregelen: aandacht voor de keuze van gehoorbeschermingsmiddelen (communicatie), voorlichting over risico s schadelijk geluid, afstand heibaas tot heiproces, verbeteren gebruik kraancabine en verbeteren communicatie tussen machinist en heibaas. Als het bedrijf bij de NVAF is aangesloten kan gebruik gemaakt worden van het model bedrijfsplan van aanpak, waarin de specifieke voor het bedrijf van toepassing zijnde maatregelen moeten zijn vermeld met termijnen. Was het Plan van Aanpak Geluid niet aanwezig of onvoldoende van kwaliteit, dan werd gehandhaafd op grond van artikel 6.8 lid 4 Arbobesluit. Ter beschikking stellen en gebruik gehoorbeschermingsmiddelen De toegepaste gehoorbescherming van de funderingswerker, de betonvlechter en/of de koppensneller moet in goede staat zijn en voldoende demping bieden. De gehoorbescherming moet een demping geven tot een niveau onder 80 db(a). Een deel van de funderingsbedrijven verstrekt gehoorbeschermingsmiddelen met communicatie. Op de toepassing en het draagvlak voor deze middelen is tijdens de inspecties gelet. Blad zijde 10 van 16 10

11 Indien gehoorbeschermingsmiddelen in onvoldoende aantallen ter beschikking werden gesteld, is gehandhaafd op grond van artikel 6.8 lid 7 Arbobesluit. Indien de werknemers (funderingswerkers, betonvlechters, en/of koppensnellers) geen geschikte gehoorbescherming droegen bij geluidsniveaus boven 85 db(a), is gehandhaafd op grond van artikel 6.8 lid 9 Arbobesluit. Gebruik pneumatisch sloophamer Het zogenaamde koppen snellen kan handmatig met een pneumatische sloophamer gebeuren maar ook met een hydraulische kraker die in een kraan wordt gehangen. Het handmatig snellen veroorzaakt hoge blootstellingniveaus m.b.t. geluid, kwarts, fysieke belasting en trillingen. Gezien de gecombineerde blootstelling aan kwarts, fysieke belasting en trillingen moet daar waar mogelijk hydraulisch kraken worden toegepast. Alleen onder bijzondere omstandigheden kan hiervan worden afgeweken. Bijzondere omstandigheden zijn: het niet kunnen bereiken van de palen met een kraan met kraker of het onmogelijk kunnen kraken vanwege de toegepaste bewapening (geen symmetrische opbouw). Als er toch handmatig moet worden gesneld werd gelet op gehoorbescherming, adembescherming voor kwarts (naast nathouden), en beperking van de blootstellingsduur voor fysieke belasting en trillingen. De stand der techniek is zodanig dat er in de meeste gevallen gebruik gemaakt kan worden van de palenkraker (koppensneller). 3.5 Monitor Tijdens elke inspectie is een monitor ingevuld met betrekking tot: geluidsreducerende maatregelen; verontreinigde grond; en de fysieke belasting van betonstaalvlechters. 3.6 Publiciteit Op 18 januari 2006 zijn de belangrijkste resultaten van het inspectieproject op een bijeenkomst van de branche gepresenteerd. De eindrapportage zal op internet ( verschijnen. In 2007 zal een brochure door de Arbeidsinspectie over deze branche worden opgesteld, waarin de bevindingen uit dit inspectieproject zullen worden verwerkt. Blad zijde 11 van 16 11

12 4. Projectresultaten 4.1 Generaliseerbaarheid van de resultaten Funderen (90 locaties) De funderingsbranche bestaat uit 76 gespecialiseerde bedrijven en ca. 54 bouwbedrijven die funderingsactiviteiten als nevenactiviteit uitvoeren, in totaal 130 verschillende bedrijven. In dit project zijn 90 locaties van 54 verschillende bedrijven geïnspecteerd. Ruim 41% van de funderingsbedrijven in Nederland is in het kader van dit project geïnspecteerd. Maximaal 3 locaties van 1 bedrijf is in het kader van dit project geïnspecteerd. De resultaten geven daarmee een goed beeld van de gehele branche. Op 68% van de locaties was het betreffende bedrijf lid van de NVAF. Vlechten betonstaal (24 locaties) Een beschrijving van de betonvlechtbedrijven in Nederland is niet voorhanden. Een uitdraai van de Kamer van koophandel op BIK "Vlechten van betonstaal" geeft 184 bedrijven. In dit project zijn locaties van 24 verschillende betonvlechtbedrijven geïnspecteerd. Minder dan de helft van deze bedrijven heeft BIK code Gezien dit geringe aantal zijn de resultaten uit dit project niet representatief voor de betonstaalvlechtbedrijven in Nedereland. Palenkraken (6 locaties) Onbekend is hoeveel palenkraakbedrijven in Nederland werkzaam zijn. In het kader van dit project zijn incidenteel palenkraakbedrijven geïnspecteeerd: 6 locaties van 5 palenkraakbedrijven. 4.2 Resultaat per sector Funderingsbedrijven In totaal zijn 90 locaties van 54 verschillende funderingsbedrijven geïnspecteerd. De volgende technieken werden toegepast op de geïnspecteerde locaties: heien van prefab betonpalen (61%) schroeven en boren (11%) vibropalen (19%), en damwanden (9%). Op 56 locaties (62%) zijn 1 of meerdere overtredingen geconstateerd. Figuur 1: Cirkeldiagram in orde / niet in orde. Resultaten totale inspectieproject 62% 38% In orde Niet in orde Per overtreding werd een instrument ingezet: een waarschuwing (105x), een boete (3x), een werknemersboete (2x), of een stillegging (2x). In de onderstaande grafiek is een overzicht van de instrumenten weergegeven, in totaal 112. Blad zijde 12 van 16 12

13 Figuur 2: Overzicht instrumenten Ingezette instrumenten Boeterapport werknemer Boeterapport Stillegging 105 Waarschuwing Arbo De drie meest voorkomende overtredingen betreffen: de keuring van de funderingsmachine (art. 7.4a lid 2 Arbobesluit)(35x) de begaanbaarheid van het bouwterrein (art. 3 lid 2 Arbobesluit) (11x), en een plan van aanpak om het geluidsniveau onder 85 db(a) te brengen (art. 6 lid 8 Arbobesluit) ( 11x) Figuur 3: Meest voorkomende overtredingen Meest voorkomende overtredingen 40 Veilige en ordelijke 35 inrichting arbeidsplaats Voorz. om geluidsniveau onder 85 db(a) te brengen vermelden in plan van aanpak Keuring arbeidsmiddel De overtredingen zijn als volgt over de locaties verdeeld: Aantal overtredingen Aantal locaties Betonstaalvlechtbedrijven Op 24 locaties is het betonvlechten geïnspecteerd. Het betrof locaties van 19 verschillende bedrijven. Op 2 locaties is handhavend opgetreden. Er is 1 keer een boete aangezegd vanwege het ontbreken van een risico-inventarisatie en evaluatie. Het werk is 1 keer gedeeltelijk stilgelegd omdat direct Blad zijde 13 van 16 13

14 ernstig gevaar bestond voor het vallen van hoogte. Er is 1 boete en 1 waarschuwing gegeven i.v.m. met het niet gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen (bril cq. helm). Palenkraakbedrijven Op 6 locaties zijn palenkraakbedrijven aangetroffen. Het afkorten van heipalen vond in alle gevallen plaats met behulp van een mechanische palenkraker. Er zijn daarbij geen overtredingen geconstateerd. 4.3 Resultaten per onderwerp Veiligheid In twee situaties is het werk stilgelegd. Eén keer in verband met de slechte begaanbaarheid van het bouwterrein en een keer vanwege een ondeugdelijke opstelling van de funderingsmachine. Veel waarschuwingen (35) zijn gegeven met betrekking tot de keuringsverplichtingen. Een aantal waarschuwingen zijn gegeven vanwege een slechte begaanbaarheid van het bouwterrein en de opstelling van funderingsmachines binnen elkaars valbereik zonder een voldoende risicoanalyse. Ook zijn enkele waarschuwingen gegeven vanwege onvoldoende maatregelen ter vermijding van het kantelen of wegglijden van de funderingsmachine. De uitrusting van een platform (indien aanwezig) was voldoende veilig, de hijsgereedschappen voldeden aan de eisen, op stekeinden (waarbij het gevaar voor vallen van hoogte bestaat) werd een afscherming geplaatst, en een helm werd altijd ter beschikking gesteld en (waar nodig) gebruikt. Geluid De indicatieve geluidsmetingen (44x) wezen uit dat de geluidsniveaus op 86% van de locaties boven de 85 db(a) lagen. Toch waren er in 11 bedrijven geen plannen van aanpak ter reductie van het geluidsniveau aanwezig, en is een waarschuwing gegeven. Persoonlijke gehoorbeschermingsmiddelen worden over het algemeen gebruikt. Twee boeterapporten zijn opgemaakt tegen werkgevers omdat persoonlijke gehoorbeschermingsmiddelen niet werden gedragen. Ook zijn voor dezelfde overtreding twee boeterapporten tegen werknemers opgemaakt. De gehoorbeschermingsmiddelen met communicatiemiddelen zijn op de geïnspecteerde locaties niet vaak aangetroffen. De behoefte daaraan in verband met onvoldoende communicatiemogelijkheden is niet geconstateerd. Bij het heien van prefab betonpalen werden in 92% van de situaties geluidsreducerende maatregelen getroffen, voornamelijk door het gebruik van een polypenco mutsvulling (41%), door een hydroblok met omkasting (15%), door goed onderhoud (15%), door een geluidsgeïsoleerde heimuts (11%) en/of door een beperkte inzet van dieselhamers (3%). Bij het gebruik van vibropalen werden slagdemping door middel van een kunststof mutsvulling, geluidsgeïsoleerde mantels, en snel werken met behulp van voldoende zwaar materieel toegepast, als geluidsreducerende maatregelen. Verontreinigde grond Op 31% van de locaties was de grond onderzocht op asbest. In 69% van de situaties was dit niet het geval of was dit onbekend. In 82% van de gevallen was er geen onderzoeksrapport van de opdrachtgever aanwezig of bekend bij het funderingsbedrijf. Op 45% van de locaties weet de werkgever van het funderingsbedrijf niet of de grond is verontreinigd. Fysieke belasting Aan 27 betonstaalvlechters zijn vragen gesteld over de fysieke belasting. 17 geïnterviewde (63%) waren elke dag 8 uur bezig met het vlechten van betonstaal. In de helft van de gevallen wordt dagelijks of wekelijks zeer zware lasten getild van meer dan 25 kg; in 85% van de situaties vaak of altijd met een collega. Ongemakkelijke houdingen, een gedraaid bovenlichaam, en/of het tillen met 1 hand komen daarbij regelmatig voor. Het duwen of trekken van zeer zware lasten van meer dan 25 kg wordt door 10 van de geïnterviewde werknemers (37%) regelmatig tot vaak gedaan. De Tytacker en/of drillfix was bij 17 werknemers (63%) bekend en is door 10 personen gebruikt. 16 werknemers gaven een oordeel over deze hulpmiddelen. In alle gevallen negatief, omdat het vlechtwerk niet goed komt vast te zitten, er veel afval ontstaat, en/of het uitstekende staaldraad moet worden weggebogen. Tijdens de inspecties werden (til)hulpmiddelen gebruikt om het prefab vlechtwerk naar de juiste locatie te transporteren. Blad zijde 14 van 16 14

15 5. Conclusies In het kader van dit project zijn 120 locaties bezocht. Afhankelijk van de werkzaamheden die werden aangetroffen, is een funderingsbedrijf (90 locaties) en/of een betonvlechtbedrijf (24 locaties) en/of een palenkraakbedrijf (6 locaties) geïnspecteerd. Funderen Door de bezoeken is ruim 41% van de funderingsbedrijven in Nederland geïnspecteerd, waardoor een goed beeld van de branche is verkregen. Het nalevingsniveau op de locaties ligt op 38%. Dit nalevingsniveau ligt lager dan het gemiddelde nalevingsniveau in de projecten van de Arbeidsinspectie. Op 49% van de locaties zijn 1 of 2 overtredingen, op 13% van de locaties zijn 3 of meer overtredingen geconstateerd. In totaal zijn 7 zwaardere handhavingsinstrumenten (boetes of stilleggingen) ingezet vanwege direct ernstig gevaar of ernstig beboetbare feiten. Het aantal bedrijven met vele overtredingen en/of zware overtredingen is beperkt. Geconcludeerd kan worden dat de funderingsbranche de arbeidsomstandigheden over het algemeen voldoende op orde heeft. De branche zou aandacht moeten besteden aan: de keuringsverplichtingen; de begaanbaarheid van bouwterreinen; en het opstellen van plannen van aanpak voor het toepassen van geluidsreducerende maatregelen. Door dit project is ondersteuning gegeven aan branche-activiteiten in het kader van het arboconvenant ( ). Het convenant was bekend bij de bedrijven, maar toch zijn ten aanzien van de convenantsonderwerpen geluid en begaanbaarheid bouwterreinen in een aantal bedrijven overtredingen geconstateerd. In de branche worden vaak (op 92% van de locaties) technische geluidsreducerende maatregelen getroffen. De huidige stand der techniek is vastgesteld, en kan in een volgend project ook bij de achterblijvers worden gehandhaafd. Het dragen van gehoorbeschermingsmiddelen en helmen (waar nodig) is over het algemeen op orde. In totaal zijn 2 werkgeversboetes en 2 werknemersboetes met betrekking tot dit punt opgelegd. Gehoorbeschermingsmiddelen voorzien van communicatiemogelijkheden zijn nauwelijks aangetroffen. Het draagvlak voor het gebruik van deze middelen in deze branche is klein, en niet noodzakelijk gebleken. De aandacht voor het werken met verontreinigde grond is zeer beperkt. Uit onderzoek is (nog) niet gebleken dat het werken met verontreinigde grond tot te hoge blootstelling aan stoffen via de lucht leidt. Gezien het feit dat een nadere analyse van deze problematiek vaak ontbreekt, wordt aan de funderingsbedrijven aanbevolen hieraan meer aandacht te besteden. Vlechten van betonstaal Op grond van gegevens uit het bestand van de Kamers van Koophandel en de aangetroffen bedrijven wordt geschat, dat het aantal bedrijven in Nederland die zich bezig houden met het vlechten van betonstaal ca bedraagt. In het kader van dit project zijn 24 locaties van 19 verschillende bedrijven geïnspecteerd. Op 2 locaties is handhavend opgetreden. De persoonlijke beschermingsmiddelen waren over het algemeen beschikbaar en werden gedragen. Stekeinden werden, waar nodig, afgeschermd. Echter op grond van deze inspecties kan gezien het geringe aantal geen conclusie voor de gehele sector worden getrokken. De fysieke belasting van de werknemers is door middel van interviews (27) geïnventariseerd. Daaruit blijkt dat vooral het vlechten op locatie overbelasting kan veroorzaken, omdat vaak langdurig gewerkt wordt in een voorovergebogen of gedraaide houding, zonder hulpmiddelen. De hulpmiddelen Tytacker en Drilfix zijn wel bekend, maar leveren onvoldoende resultaat. Het tillen en het duwen en trekken van lasten van meer dan 25 kg. komt nog regelmatig voor, maar wordt in 85% van de situaties vaak of altijd met collega s uitgevoerd. Hulpmiddelen om prefab vlechtwerk te verplaatsen waren op de geïnspecteerde locaties aanwezig. Palen kraken Incidenteel (op 6 locaties) zijn palenkraakbedrijven geïnspecteerd. Het afkorten van heipalen vond in alle gevallen plaats met behulp van een mechanische palenkraker. Er zijn daarbij geen overtredingen geconstateerd. Blad zijde 15 van 16 15

16 Postbus AN Den Haag Vormgeving en productie: Facilitair Bedrijf Grafimedia & Post De Arbeidsinspectie maakt deel uit van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Blad zijde 16 van 16 16