Wet- en regelgeving bij hijsen, heffen en verticaal transport Gaat het mis bij de wetgever of bij het toezicht houden?

Transcriptie

1 Wet- en regelgeving bij hijsen, heffen en verticaal transport Gaat het mis bij de wetgever of bij het toezicht houden? Ing. Peter Verhoef, 12hoist4u, hoisting & lifting recruitment services, Samenvatting Kijk op internet een keer naar vastgereden, google op de woorden hijskraan en ongeval en het zal duidelijk zijn dat er veel ongelukken gebeuren met hijs- en hefwerktuigen. Als we verticaal transport iets nader onder de loep nemen, zien we dat hijsen en heffen nooit hetzelfde zijn. Er is altijd wel iets dat net weer even anders is dan een vorige keer: een andere kraan, een andere machinist, een andere bouwplaats, vorige keer was het zomer en nu vriest het, de wind komt uit een andere hoek. Dit maakt het niet eenvoudig om in alle gevallen een beheerste situatie te realiseren. Door beter invulling te geven aan planning en toezicht, twee aspecten in de wet- en regelgeving, is het mogelijk een algemeen toepasbaar kader te schetsen voor een veiliger werkplek bij het gebruik van hijskranen. Bij het schetsen van het kader wordt gebruik gemaakt van een vast patroon van identieke processtappen, die bij alle hijs- hefwerkzaamheden vallen te herkennen. Deze processtappen zijn achtereenvolgens: 1. Het definiëren en plannen van de uit te voeren hijswerkzaamheden; 2. Beoordelen van het werkterrein en de omgeving waarin gewerkt wordt; 3. De uitvoering is vervolgens op te delen in een aantal elementen waarover ook weer het nodige is te vinden in de wetgeving: - De hijs- en hefmiddelen, welke zijn onder te verdelen in: 1. Hijs- en hefmachines 2. Hijs- en hefgereedschappen 3. Datgene wat men hijst of heft, ofwel de last. - Alle medewerkers die betrokken zijn bij het uitvoeren van de hijs- en hefwerkzaamheden; Met een duidelijk zicht op bovenstaande verdeling wordt het houden van toezicht op een veilige uitvoering van hijs- en hefwerkzaamheden eenvoudiger. Dit geldt zowel voor toezicht van de zijde van opdrachtgevers als toezicht van de zijde van uitvoerende bedrijven, zoals aannemers en kraanverhuurbedrijven. Bij het beheersen van alle voorkomende risico s heeft de wetgever voorzien in een ruime hoeveelheid voorschriften, die vaak niet worden nageleefd. Het houden van toezicht op een strikte naleving van wet- en regelgeving op het gebied van verticaal transport zal het aantal ongevallen aanzienlijk doen afnemen. Keywords Hijsen, heffen, verticaal transport, plannen, beheersmaatregelen, toezicht.

2 Inleiding Hijsen en heffen, beiden vallend onder de noemer verticaal transport zijn zeer risicovolle activiteiten. Er gebeuren (te) veel incidenten en ongelukken, waarbij de verwondingen vaak zeer ernstig of fataal zijn. Dat er sprake is van risicovolle activiteiten wordt duidelijk uit het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid: bezwijken torenkraan Rotterdam 10 juli Bij de presentatie van dit rapport, werden de volgende cijfers getoond: - Er zijn gemiddeld 7 dodelijke ongevallen per jaar - Elk jaar zijn er 36 ongevallen met blijvend letsel - Jaarlijks zijn er 107 ongevallen met letsel - Elke week valt er ergens in Nederland een kraan om - Er is geen enkele registratie van incidenten en ongevallen zonder letsel. Bovenstaande cijfers zijn reden genoeg om aandacht te schenken aan de mogelijkheden tot het verhogen van de veiligheid bij het uitvoeren van hijs- en hefwerkzaamheden. Er zijn erg veel aandachtspunten die een rol spelen op het gebied van veiligheid bij het gebruik van hijs- en hefmiddelen. Alle punten die aandacht horen te krijgen om voor een veilige situatie zorg te dragen, zijn in de praktijk bij het uitvoeren van de hijs- en hefactiviteiten altijd anders. Dit maakt het niet eenvoudig om in alle gevallen een beheerste situatie te realiseren. Door beter invulling te geven aan planning en toezicht, twee aspecten in de wet- en regelgeving, is het mogelijk een algemeen toepasbaar kader te schetsen voor een veiliger werkplek bij het gebruik van hijskranen. De wetgeving op het gebied van veilig gebruiken van hijs- en hefmiddelen is overgenomen uit Europese Richtlijnen waarbij er een duidelijk onderscheid is tussen de productrichtlijnen en de sociale richtlijnen. Europese Richtlijn 2009/104/EG betreffende minimum voorschriften inzake veiligheid en gezondheid bij het gebruik door werknemers van arbeidsmiddelen op de arbeidsplaats, geeft in bijlage II, hoofdstuk 3 bepalingen betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen die dienen voor het hijsen/heffen van lasten. Met name artikel is van groot belang bij het veilig werken met hijs- en hefmiddeln. Dit artikel luidt als volgt: alle handelingen voor het hijsen/heffen moeten correct gepland en onder adequaat toezicht worden uitgevoerd teneinde de veiligheid van de werknemers te garanderen. Genoemd artikel bevat twee aspecten, te weten plannen en toezicht houden, welke in de Nederlandse wetgeving terug gevonden worden in het Arbobesluit;. Artikel 7.18a lid 8 en lid 9. Het Arbobesluit artikel 7.18a lid 8 zegt: Alle handelingen voor het hijsen of heffen worden correct gepland teneinde de veiligheid van de werknemers te garanderen. Het Arbobesluit artikel 7.18a lid 9 zegt: De handelingen, bedoeld in het achtste lid, worden onder doeltreffend toezicht uitgevoerd.

3 Methoden en technieken Hijs en hefwerkzaamheden zijn nooit identiek. Zelfs dagelijks voorkomende, volkomen routinematige werkzaamheden, zoals bijvoorbeeld beton storten met een kubel, wapeningsstaal hijsen, steiger materiaal verplaatsen, kalkzandsteen elementen hijsen, hijsen van stalen balken of tunnel elementen zijn elke dag anders. De wind komt uit een andere richting, de kraan staat op een andere bouwplaats, de kraan wordt door een andere machinist bedient, het regent, de ondergrond is geen zand maar veengrond etc etc. De eerste risico s waaraan gedacht wordt bij het gebruik van een hijskraan zijn een vallende last of een omvallende hijskraan. Er zijn echter veel meer risico s waarmee rekening moet worden gehouden: - Als gevolg van de gebruikte hijs- en hefmachines; het breken van de mast - Door de gebruikte hijs- en hefgereedschappen; niet gekeurd, verkeerde capaciteit, beschadigd - Risico s als gevolg van de last zelf; verkeerd doorgegeven zwaartepunt waardoor de last kantelt, gebruik van hijsogen die daar niet voor bedoeld waren, uit elkaar vallen van de last - Door de deskundigheid van de medewerkers; verkeerd aanslaan van de last, verkeerd bedienen van de hijskraan of geven van verkeerde signalen aan de machinist - Door de omgeving waarin gewerkt wordt; niet voldoende stabiele ondergrond, aanwezige constructies in het draaibereik, ondergrondse leidingen, bovengrondse elektriciteitskabels, hijsen over gebouwen - Risico s door de uitvoering zelf; de machinist kan de last niet zien, bekneld raken tussen de last en een obstructie in de omgeving. Ondanks de zeer grote diversiteit aan werkzaamheden en verschillende risico s, is bij het gebruik van hijskranen een vast patroon van identieke processtappen te herkennen. Deze processtappen zijn achtereenvolgens: 4. Het definiëren en plannen van de uit te voeren hijswerkzaamheden 5. Beoordelen van het werkterrein en de omgeving waarin gewerkt wordt 6. De uitvoering is vervolgens op te delen in een aantal elementen waarover ook weer het nodige is te vinden in de wetgeving: - De hijs- en hefmiddelen, welke zijn onder te verdelen in: 1. Hijs- en hefmachines 2. Hijs- en hefgereedschappen 3. Datgene wat men hijst of heft, ofwel de last. - Alle medewerkers die betrokken zijn bij het uitvoeren van de hijs- en hefwerkzaamheden; Met een duidelijk zicht op bovenstaande verdeling wordt het houden van toezicht op een veilige uitvoering van hijs- en hefwerkzaamheden eenvoudiger. Dit geldt zowel voor toezicht van de zijde van opdrachtgevers als toezicht van de zijde van uitvoerende bedrijven, zoals kraanverhuurbedrijven. Resultaten Het is wettelijk voorgeschreven, dat hijswerkzaamheden correct moeten worden gepland en onder toezicht moeten worden uitgevoerd. Het niveau aan planning en risicobeoordeling moet toenemen naarmate de complexiteit van de hijswerkzaamheden toeneemt. Hetzelfde geldt voor het niveau aan toezicht. Het definiëren en plannen van de uit te voeren hijswerkzaamheden Het definiëren van de hijsactiviteiten hoort te beginnen met het benoemen van de persoon die verantwoordelijk is voor alle activiteiten en daarmee het veilig gebruik van de hijskraan.

4 De verantwoordelijke persoon moet het planningsproces beginnen met het vaststellen van de omvang van de werkzaamheden. Dit houdt in dat gedefinieerd wordt welke werkzaamheden het betreft, wie daarbij betrokken zouden moeten zijn en op welke wijze de hijsactiviteiten zullen worden uitgevoerd. Hiertoe zijn mogelijk een voorlopige Planning van de hijswerkzaamheden, schetsen, aantekeningen, enzovoort vereist. Als er aanvullende technische ondersteuning is vereist, moet deze worden verkregen voordat het proces wordt voortgezet. De verantwoordelijke persoon moet het gebruik van de hijskraan onderwerpen aan een Taak Risico Analyse voordat de werkzaamheden worden gestart. Hij zorgt ervoor dat de van toepassing zijnde beheersmaatregelen zijn geïmplementeerd voor de gevaren die in de schriftelijke risicobeoordeling zijn aangeduid. Hierdoor worden de risico s beheert als een integraal deel van de planning van het hijswerk. Met het oog op vereenvoudiging op dit punt, zou ervoor gekozen kunnen worden de hijsactiviteiten te categoriseren, bijvoorbeeld als Routinematig of Niet-routinematig. Niet-routinematige activiteiten kunnen vervolgens verder gecategoriseerd worden als: Eenvoudig, Gecompliceerd of Kritisch. Vervolgens kan er voor elke categorie een set aan planning- en beheermaatregelen worden opgesteld. Beoordelen van het werkterrein en de omgeving waarin gewerkt wordt Omgevingsfactoren dienen bij hijs- en hefwerkzaamheden veel aandacht te krijgen. Voorbeelden hiervan zijn onder meer de aanwezigheid van hoogspanningskabels of bovenleiding, ondergrondse leidingen en kabels, hijsen over of in gebouwen, hijsen in de nabijheid van voor het publiek toegankelijke gebieden, aanwezigheid van voldoende licht etc etc. Als één van de meest belangrijke factoren in dit opzicht moet gedacht worden aan de sterkte van de ondergrond. Het Arbobesluit artikel 7.4 lid 3 schrijft voor: Dat een arbeidsmiddel, zoals een mobiele hijskraan, zodanig is geplaatst dat het gevaar van een ongewilde gebeurtenis, zoals kantelen, zoveel mogelijk is voorkomen. Het eenvoudig opvolgen van dit wetsartikel, door simpelweg het gebruik van zogenaamde stempelschotten onder de stempels van een mobiele kraan te verplichten, zal veel ongevallen voorkomen. De te gebruiken hijs- en hefmiddelen Alle hijs- en hefmiddelen die gebruikt worden moeten geschikt zijn voor een veilige uitvoering. Dit betekent: - Hijskranen voorzien van een kraanboek en niet langer dan een jaar geleden gekeurd. - Hijs- en hefmiddelen voorzien van: o Working Load Limit (WLL) of Safe Working Load (SWL) o Uniek identificatie nummer en CE markering o Laatste keuringsdatum, maar bij voorkeur eerstvolgende inspectiedatum. Regelgeving hieromtrent komt voort uit regelgeving door de Europese Unie, waarbij er een onderscheid is tussen werktuigen en gereedschappen. Een ander onderscheid is regelgeving welke van toepassing is op het op de markt brengen (voor de fabrikant en diens vertegenwoordiger) en regelgeving van toepassing in de gebruiksfase (voor de eigenaar en de gebruiker).

5 Kort samengevat komt het op het volgende neer: Voor hijskranen: is een wettelijk voorgeschreven keuringsregime van toepassing volgens het TCVT certificatie schema TCVT W3-11. Voor hijs- en hefgereedschappen: kent de wetgever drie niveaus: controleren voor gebruik, inspecteren door een deskundige boven gebruikersniveau en keuren door een deskundige instantie. Het merendeel van de regelgeving omtrent hijsgereedschap in de gebruiksfase is te vinden in het Arbobesluit Hoofdstuk 7. Een zeer belangrijke rol in de uitgebreide regelgeving is weggelegd voor de gebruiksaanwijzing die bij alle hijs- en hefwerktuigen en hijs- en hefgereedschappen aanwezig dient te zijn en strikt nageleefd moet worden. De te verplaatsen last Bij het uitvoeren van hijs- en hefwerkzaamheden is er altijd sprake van een last die verplaatst wordt. Deze last dient ook de nodige aandacht te krijgen, omdat in veel gevallen ook ten aanzien van de last een aantal aspecten door de wetgever zijn geregeld. Dit is met name het geval indien de last een arbeidsmiddel is, dat voorzien is van hijsogen om aan te hijsen. Denk hierbij aan gereedschapbakken, afvalcontainers, aggregaten, betonmix silo s, rekken voor prefab elementen, watercontainers, glasrekken, tanks voor dieselolie enzovoort. Dergelijke arbeidsmiddelen moeten voorzien zijn van een gebruiksaanwijzing, waarbij de gebruiksaanwijzing onder meer aandacht moet besteden aan: - Een door de fabrikant voorziene veilige wijze van hijsen of heffen; - Het onderhoud, de inspecties en de keuringen, met name óók van de hijsogen. Tevens dient er op of bij het arbeidsmiddel kenbaar gemaakt te worden, dat het veilig gebruikt kan worden. Medewerkers betrokken bij de uitvoering van hijs- en hefwerkzaamheden Bij het bepalen van de benodigde hoeveelheid mensen moet men zich realiseren, dat er drie taken moeten worden ingevuld: 1. Het bedienen van de hijskraan 2. Het vast- en weer losmaken van de hijsgereedschappen aan de last en de kraanhaak 3. Het geven van aanwijzingen aan de machinist van de hijskraan. De kraanmachinist moet voldoen aan de wettelijke eis tot het in bezit hebben van het van toepassing zijnde TCVT (Toezichthouder Certificatie Verticaal Transport) certificaat. De medewerkers die zich bezig houden met het aanslaan van de last, en diegenen die aanwijzingen geven aan de machinist moeten een gerichte opleiding hebben gevolgd. Is men in dienst van een VCA gecertificeerd bedrijf, dan moeten zij in het bezit zijn van het certificaat Veilig Verplaatsen van Lasten. Het heeft echter de voorkeur dat men in het bezit is van het TCVT certificaat W4-08, hijsbegeleider hijskraan. Voor medewerkers betrokken bij hijs- en hefwerkzaamheden is er op het gebied van voorlichting, onderricht en vereiste opleiding het nodige geregeld in de Arbowet en het Arbobesluit. - Arbowet o Artikel 8: Voorlichting en onderricht o Artikel 20 eerste lid: certificatie verplichting vakbekwaamheid kraan en heimachinist. - Arbobesluit, Hoofdstuk 7: arbeidsmiddelen en specifieke werkzaamheden

6 o Afdeling 4, 2 mobiele arbeidsmiddelen, artikel 7.17c eerste lid: alleen werknemers met specifieke deskundigheid o Afdeling 4, 2a hijsen en heffen, artikel 7.18 derde lid: alleen werknemers met specifieke deskundigheid o Afdeling 5, 2 arbeidsmiddelen op de bouwplaats, Artikel 7.32 Bedienen van torenkranen, mobiele kranen en funderingsmachines. Het volgende overzicht laat bovenstaande schematisch zien. Conclusies Hijs en hefwerkzaamheden zijn zelden of eigenlijk nooit identiek, wat het gevolg is van een groot aantal factoren die elke keer weer anders zijn. Daardoor lijkt het moeilijk alle risico s te beheersen. Indien echter de altijd aanwezige processtappen worden herkend én invulling gegeven wordt aan de wettelijke eisen omtrent planning en houden van toezicht ontstaat een duidelijk kader voor een beheerst proces. Bij het beheersen van alle voorkomende risico s heeft de wetgever voorzien in een ruime hoeveelheid voorschriften, die vaak niet worden nageleefd. Het houden van toezicht op een strikte naleving van wet- en regelgeving op het gebied van verticaal transport zal het aantal ongevallen aanzienlijk doen afnemen. Discussies De wetgever heeft ruimschoots in complexe regelgeving op het gebied van hijsen en heffen voorzien. Met name het houden van toezicht en correct plannen is een belangrijk voorschrift. Indien het correct opvolgen van de regelgeving als uitgangspunt wordt genomen, hoeft alleen nog gediscussieerd to worden over de verdeling van de verantwoordelijkheden tussen de toezichthouders van opdrachtgevers en opdrachtnemers bij het uitvoeren van hijs- en hefwerkzaamheden. Binnen de olie en gas industrie is het al langer algemeen gebruik dat hijs- en hefwerkzaamheden volgens het beschreven model worden uitgevoerd. Het opzetten van een planning, het houden van toezicht en toewijzen van elke afzonderlijke taak aan een medewerker is daar algemeen gebruik.

7 Referenties Europese Richtlijn 2006/42/EG betreffende machines; de zgn. Europese Machinerichtlijn Europese Richtlijn 2009/104/EG betreffende minimum voorschriften inzake veiligheid en gezondheid bij het gebruik door werknemers van arbeidsmiddelen op de arbeidsplaats Arbowet, Arbobesluit en Arboregeling, versie 2008 Arbo Informatieblad 17; hijs- en hefmiddelen, zesde herziene druk Warenwetbesluit machines en warenwetregeling machines Rapport van de Onderzoeksraad Voor Veiligheid: bezwijken torenkraan Rotterdam 10 juli 2008, gepubliceerd te Den Haag 26 november 2009 (projectnummer S2008BD ) ISO 15513: Cranes -- Competency requirements for crane drivers (operators), slingers, signallers and assessors Voor wettelijke certificering en persoon certificaten van hijskraan machinisten en het wettelijke certificering en keuringsregime voor hijsgereedschappen zie onder documenten, certificatieschema s Voor VCA opleidingen veilig verplaatsen van lasten, werken met hoogwerker, werken met vorkheftruck en werken met verreiker zie onder het tabblad SSVV (Stichting Samenwerken Voor Veiligheid) opleidingengids.