Diabetes in beweging

Transcriptie

1 Diabetes in beweging

2 Welkom Stephanie Van Espen (zorgtrajectpromotor LMN Aalst)

3 Lokaal Multidisciplinair Netwerk (LMN) Aalst Multidisciplinaire samenwerking in 1 e lijn voor chronisch zieken Diabetes type 2 Chronische nierinsufficiëntie Contact Leopoldlaan 44, Aalst 0471/ ztpaalst@gmail.com

4

5 Initiatief Kinekring Land van Aalst Hoe diabetespatiënten meer laten bewegen? Opleiding KineCoach (pré)diabetes type 2: AXXON Aanbevelingen over screenen, behandelen en coachen Opvolging door kinesist na doorverwijzing huisarts

6 Werkgroepen diabetes en bewegen

7 Programma 20u25 21u10 Prédiabetes en diabetes type 2 dr. Inge Van Pottelbergh 21u10 21u40 Traject Diabetes in beweging dr. Marc Amant en Steven Vuylsteke 21u40 22u30 Vragen - Receptie

8 Diabetes en bewegen Dr. Inge Van Pottelbergh Dr. Frank Nobels Dr. Evelyne Declercq Dr. Paul Van Crombrugge o l v Endocrino-diabetologie O.L.Vrouwziekenhuis Aalst

9 o l v

10 o l v Sleutel -rol voor insuline Pancreas Insuline Cel Receptor Glucose

11 o l v Sleutel -rol voor insuline Pancreas Insuline Cel Receptor Glucose

12 o l v Type 1 diabetes Kinderleeftijd of jong volwassene geen insuline aanmaak dagelijkse insuline injecties nodig voor overleving 10% van de diabeten LADA Latente Auto immuun diabetes Adult Onset

13 Behandeling van diabetes met insuline «vervangen van de eigen pancreas» glycemie meten nadenken insuline geven zelfcontrole educatie insuline toedienen o l v

14 o l v Sleutel -rol voor insuline Pancreas Insuline Cel Receptor Glucose

15 Type 2 diabetes 90% van alle diabetici op volwassen leeftijd onvoldoende insuline aanmaak ernstige aandoening Beetje suiker Toename in voorkomen door: -veroudering van bevolking -overgewicht -onvoldoende beweging o l v Gezondheidsrisico s: -hart en vaat-ziekten -beroerte -nierfalen

16 Verwikkelingen bij diagnose van diabetes Oogaantasting 1 21% Nieraantasting % 50% van Erectie alle stoornis nieuwe 1 gevallen 20% van type 2 diabetes hebben een of meer complicaties bij de diagnose!!! Aderverkalking in benen 1 13% Huidverkleuring :O²tekort (voet) 1 6% Abnormale tastzin (voet) 1 7% o l v 1. UKPDS 6. Diabetes Res 1990; 13: The Hypertension in Diabetes Group. J Hypertens 1993; 11:

17 > 70% van diabeten sterven aan hart-of bloedvat oorzaak o l v Laakso M. Diabetes 99;48:

18 o l v Veel medicatie!! Ontbijt Lunch Avondmaal Slapen Daonil Glucophage Zocor Fludex Zestril Amlor Asaflow Coruno Redomex voorbeeld van dagelijkse medicatie van type 2 diabeet

19 Diabetes en bewegen Wat weten we tot op heden? Introductie Enkel voordelen? Hoe pakken we het aan? Areoob en/of krachttraining Hoe passen we de behandeling aan? Praktische tips Help, mijn patient heeft er geen zin in? Motivationele aspecten o l v

20 o l v Topsporters met diabetes Pär Zetterberg Bas van de Goor Steve Redgrave

21 Lichaamsbeweging hoeft geen sport te zijn! o l v

22 o l v VEEL VOORDELEN

23 o l v Bewegen = gezond Voor iedereen Helpt diabetes te voorkomen Vermindert kans op complicaties bij diabetes

24 o l v Bewegen = gezond Verlengt levensduur met gemiddeld 2 jaar voor iedereen 40 % minder risico op hart-en vaatziekten Gunstig effect op bloeddruk en cholesterol Verbrandt calorieën gunstig effect op gewicht Vermindert risico op borst- en darmkanker Vermindert risico op botontkalking (osteoporose) Lee et al., 2012, Lancet, 380: % minder risiko op dementie Verbetert de stemming en het psychisch welbevinden

25 Waarom bewegen? Relatief risico om te sterven Hoge bloeddruk 1 1,3 1,95 Diabetes Roken 1 1 1,3 1,3 1,9 2,4 Hoge fitheid (n = 1585) Matige fitheid (n = 1885) Lage fitheid (n = 2743) BMI > 30kg/m² 1 1,6 2,3 o l v Myers et al., 2002, N Engl J Med, 346:

26 o l v Bewegen = gezond Voor iedereen Helpt diabetes te voorkomen Vermindert kans op complicaties bij diabetes

27 Prevalentie van Diabetes Mellitus (DM) en Gestoorde Glucose Tolerantie (GGT) bij volwassenen (20-79 j) in België o l v IDF Diabetes Atlas Sixth edition 2013 International Diabetes Federation

28 FINNISH DIABETES PREVENTION STUDY LEGACY EFFECT Long-Term Incidence of type 2 diabetes in DPS Intensive intervention ceased at 4yrs!!! 28 o l v Tuomilehto et al. Lancet 2006;368:

29 HALT2Diabetes Regio s HALT2Diabetes GENT-Merelbeke- Melle-Destelbergen SINT-TRUIDEN BORGLOON Haalbaarheid van lokale preventie van type 2 diabetes met een Low-cost Methodology = ROADMAP DIABETES PREVENTION o l v 29

30 In partnership with o l v 30

31 Diabetes Prevention in Flanders = At your fingertips! HALT2Diabetes

32 o l v Bewegen = gezond Voor iedereen Helpt diabetes te voorkomen Vermindert kans op complicaties bij diabetes

33 Bewegen = minder diabetescomplicaties Direct cardiovasculair effect Verbetering HbA1c o l v

34 DM: activiteit corrigeert mortaliteit 1-2u lichte activiteit per week (niet zweten, niet kort van adem) o l v HUNT cohort Norway. Moe B et al. Diabetes Care 2013;36:690

35 Beweging: effect op mortaliteit o l Reddigan J et al, AmJCardiol 2011 v N=10200; NHANES survey, Follow-up gemiddeld 13.4j ADA guideline: 5x/wk 30 min aerobe activiteit

36 o l v HbA1c

37 o l v HbA1c

38 o l v Omrekening HbA1c van DCCT naar IFCC

39 EASD-ADA Position statement A patient-centered approach Individueel target HbA1c <7% : General recommendation % : Considered in selected patients % : Appropriate in history of severe hypo, advanced age, extensive (cardiovasular) comorbidity o l v Diabetes Care 2012; 19 April, DOI: /dc12-

40 o l Umpierre D, et al. Diabetologia (2013) 56: v Beweging: effect op HbA1c bij DM2 intensiteit volume

41 o l Umpierre D, et al. JAMA 2011;305: v Beweging: effect op HbA1c bij DM2 enkel advies

42 o l v Umpierre D, et al. JAMA 2011;305: Beweging: effect op HbA1c bij DM2 gestructureerd trainingsprogramma

43 o l v OOK NADELEN

44 o l Riddell MC, Appl Physiol Nutr Metab 2011, 36: S v

45 o l v Bewegen = gevaren? Hypoglycemie Diabetesontregeling (type 1) Opgelet bij diabetescomplicaties Ischemisch hartlijden (kan silentieus zijn), autonome neuropathie Proliferatieve retinopathie Nierinsufficientie Diabetische voet : kwetsuren

46 Opsporen microalbuminurie =nieraantasting of nefropathie eenheid normaal microalb. macroalb. nuchter mg/g creat < > 300 nachtcollectie µg/min. < > u mg/24u < > 300 uitsluiten: - urinaire infectie (enkel vals + bij pyurie) - acute diabetesontregeling Vaak bij de bejaarde ook nefropathie door hypertensie o l v

47 Oogfunduscopie o l v Proliferatieve retinopathie *

48 o l v Sensibele Neuropathie Semmes-Weinstein monofilament: checken gevoel

49 o l v Motorische neuropathie holvoet hamertenen

50 o l v Talm niet!!

51 o l v Veel meer voor- dan nadelen

52 Bewegen: Geen kwestie van tijd maar van prioriteit o l v

53 o l v Kernboodschap Preventie Diabetes Courtesy by Yves De Vos Aanbeveling ViGEZ 2012 rnboodschappen diabetes preventie, Diabetes Liga

54 Zitnorm Zitnorm = Sedentair gedrag, teveel zittende bezigheid o l v Zitnorm Gebrek aan fysieke activiteit Courtesy by Yves De Vos Aanbeveling ViGEZ 2012 Kernboodschappen Dabetes Preventie

55 Zo weinig mogelijk zitten Om de 30 uit je stoel komen en 5 rondwandelen is belangrijker in de strijd tegen diabetes type 2 dan bezoekjes aan de fitness. o l v Dunstan, Diabetes Care 2012;35: Wilmott, Diabetologia 2012;55:

56 o l v Courtesy by Yves De Vos

57 o l v Courtesy by Yves De Vos Aanbeveling ViGEZ 2012 rnboodschappen diabetes preventie, Diabetes Liga

58 o l v MAAK HAALBARE PLANNEN

59 Huidige aanbevelingen matige aerobe activiteit Ook krachttraining loont de moeite! o l v Ref: ACSM/ADA Joint position statement. Exercise and type 2 diabetes. Med Sc Sports Exerc 2010 ; DOI : :

60 o l v

61 Diabetes en bewegen Wat weten we tot op heden? Introductie Enkel voordelen? Hoe pakken we het aan? Areoob en/of krachttraining Andere opties? Hoe passen we de behandeling aan? Praktijkvoorbeelden Help, mijn patient heeft er geen zin in zin in? Motivationele aspecten o l v

62 o l v Principes bij lichaamsbeweging verhoogd gebruik van glucose meer koolhydraten nodig lever en vetcellen moeten energie kunnen leveren insuline moet dalen (toch wat insuline nodig voor suikeropname door spieren) na lichaamsbeweging vullen de spieren hun suikervoorraden weer aan en blijft het lichaam nog enkele uren gevoeliger aan insuline extra oppassen voor hypoglycemie

63 o l v Aanpassingen bij sport / beweging afhankelijk van: type diabetes behandelingsschema intensiteit / duur van fysieke activiteit

64 Hypoglycemie o l v UK Hypoglycaemia Study Group. Diabetologia 2007;50:

65 o l v Hypoglycemie : definitie glycemie < 70 mg/dl gaat niet altijd gepaard met symptomen : afh. van - bewustzijnstoestand van patiënt - snelheid van glycemiedaling (snel meer symptomen) - frequentie van hypo's (frequent minder tot geen symptomen)

66 o l v Hypoglycemie : symptomen adrenerge tekens bleekheid hartkloppingen honger beven zweten angst opwinding, gejaagdheid neuroglycopene tekens concentratieverlies vertraagd denken dronken gevoel niet relevant antwoorden eigenaardig gedrag stemmingsveranderingen moeheid troebel zicht tintelingen ongecoördineerde bewegingen convulsies coma

67 Hypoglycemie : acute correctie g snel-resorbeerbare suiker = 2-3 klontjes suiker of 3-5 tabletten druivensuiker of ½ glas frisdrank (geen light) duurt min. alvorens de symptomen overgaan niet ondercorrigeren, niet overcorrigeren! o l v

68 o l v Hypoglycemie : na de acute correctie voorkom dat glycemie terug daalt : patiënt kan / mag eten : traag resorbeerbare suiker po. geven : 1 boterham, 1 yoghurt of 1 glas melk

69 glucagon o l v *

70 o l v Aanpassingen bij sport / beweging afhankelijk van: type diabetes behandelingsschema intensiteit / duur van fysieke activiteit

71 o l v Steps in the Management of Type 2 Diabetes + + +

72 Klasse Molecule Producten biguaniden metformine Glucophage, Metformax, Metformine gliniden repaglinide NovoNorm sulphonylurea gliclazide Gliclazide glipizide gliquidone glibenclamide gliclazide L.A. glimepiride Glibenese, Minidiab Glurenorm Bevoren, Daonil, Euglucon Uni-diamicron Amarylle glucosidase remmers acarbose Glucobay GLP-1 analogen Lixisenatide Lyxumia Exena-, Liraglutide Byetta, Victoza, Bydureon o l v DPP-4 inhibitoren Sita-, vildagliptine Saxa-, Linagliptine Januvia, Galvus Onlglyza, Trajenta

73 o l v secretagogen glucose onafh. secretie : - sulfonylurea - gliniden glucose afh. secretie : - DPP-4 inhibitoren - GLP-1 analogen HYPO!!! insuline glucose sensitizers sensitisering : - biguaniden - glitazones

74 o l v GLP-1 analogen /DPP-4 inhibitoren GLP-1 analogen: niet bij nierinsufficientie, onvoldoende ervaring ouderen Inspuitingen! - exenatide : 2x/d SC (BMS : Byetta, Bydureon 1x/wk) - liraglutide : 1x/d SC (Novo Nordisk: Victoza ) - lixisenatide: 1x/d SC (Sanofi Aventis: Lyxumia ) DPP-4 inhibitoren: niet bij nierinsufficiëntie (tenzij Trajenta of dosisreductie) - saxagliptin : 1x/d po (BMS : Onglyza ) - sitagliptin : 1x/d po (MSD : Januvia ) - vildagliptin: 2x/d po (Novartis : Galvus ) - linagliptin: 1x/d po (Boehringer: Trajenta ) Geen hypo

75 Mechanisme DPP4 inhibitoren Ingestion of food Release of active incretins GI tract GLP-1 and GIP SAXA, SITA, VILDAGLIPTIN (DPP-4 inhibitor) Inactive GLP-1 X DPP-4 enzyme Inactive GIP Pancreas β cells α cells Glucosedependent Glucose dependent Insulin (GLP-1and GIP) Glucagon (GLP-1) Glucose uptake by peripheral tissues Hepatic glucose production Blood glucose in fasting and postprandial states Incretin hormones GLP-1 and GIP are released by the intestine throughout the day, and their levels increase in response to a meal.

76 Type 2 Diabetes o l v After diet use a tablet. The tablet should probably be metformin.then add something else. Prof. David Ultimately Matthews, Oxford. EASD you 2012 will need insulin.

77 o l v Insuline: werkingsprofielen ultrasn el snel intermedi air (ultra)tra ag 08:00 10:00 12:00 14:00 16:00 18:00 20:00 22:00 00:00 Ultrafast analog Soluble human insulin

78 o l v 4 injecties-systeem B L S N

79 o l v 2 injecties-systeem O M A S

80 o l v Zelfcontrole: Meten is weten Spreek duidelijke doelen af en tijdsstippen!!!! Noteren van suikerspiegel in dagboek!!!!

81 o l v Aanpassingen bij sport / beweging afhankelijk van: type diabetes behandelingsschema intensiteit / duur van fysieke activiteit

82 o l v Wandelclub Jan is 56j. Hij is obees. Hij heeft type 2 diabetes. Hij combineert orale antidiabetica met insuline. Hij wil iets aan zijn gewicht doen. Hij heeft besloten om in een wandelclub te gaan, waarmee hij elke zondagvoormiddag een stevige wandeling zal maken.

83 Joggen Greet is directiesecretaresse. Zij heeft een sedentaire levensstijl. Ze wil hier iets aan doen en heeft besloten om met een vriendin 3x per week s avonds te gaan joggen. Zij heeft type 2 diabetes, en wordt behandeld met 4 injecties. o l v

84 Intensiteit - duur DM1, Humalog, sport 90 min. na maaltijd dosis reductie (%) intensiteit inspanning 30 min. 60 min. (% VO2 max ) inspanning inspanning o l v Hoe langer, hoe intensiever, hoe minder getraind Hoe meer insuline verminderen Rabasa-Lhoret et al. Diabetes Care 2001;24:625-30

85 Door de vingers zien dat je dan wat hoger staat voor het sporten o l v Rabasa-Lhoret et al. Diabetes Care 2001;24:625-30

86 Hoe veel koolhydraten extra? o l v Perkins, Riddell. CanJDiab 2006

87 Explosieve activiteit 20 min. matig intensieve activiteit, gevolgd door 10 sec. sprint sprint geen sprint o l v Bussau et al. Diabetes Care 2006;29:

88 o l v anaeroob = geen goede 02-aanvoer naar spieren anaerobe glycolyse onvolledige verbranding van glucose (lactaat ) + stress effect werkt glycemie verhogend Aerobe anaerobe activiteit aeroob = goede 02-aanvoer naar spieren mitochondriale oxydatie volledige verbranding van glucose werkt glycemie verlagend

89 Sport/beweging bij DM2 doen meestal geen intensieve sport insuline resistent minder gevaar voor hypoglycemie behandelingsschema s niet soepel (1 of 2 inj., OAD) o l v moeten vermageren extra KH (calorieën) beperken

90 insuline: doorgaans 1 of 2 injecties: moeilijker aan te passen, dosis orale antidiabetica: metformine, glitazones, DPP-4 inhibitoren: geen aanpassing gliniden (kortwerkend): dosis sulfonylurea (langwerkend): dosis (minder effectief) koolhydraten: gezond calorie-beperkt, niet overdrijven zelfcontrole: Sport/beweging bij DM2 enkel nodig bij insuline/gliniden/sulfonylurea o l v

91 Diabetes en bewegen Wat weten we tot op heden? Introductie Enkel voordelen? Hoe pakken we het aan? Areoob en/of krachttraining Andere opties? Hoe passen we de behandeling aan? Praktijkvoorbeelden Help, mijn patient heeft er geen zin in zin in? Motivationele aspecten o l v

92 o l v Individuele factoren Persoon gaat bewegen vanuit een persoonlijke overtuiging of omdat de activiteit gewoon leuk en uitdagend is. Persoon gaat bewegen omwille van een beloning of schuldgevoel Persoon ziet totaal geen nut om te bewegen Reporter: Why are you doing all that running for no reason? Forrest Gump: I just felt like running

93 Diabetes en bewegen: Vragen? Dr. Inge Van Pottelbergh Endocrino-diabetologie O.L.Vrouwziekenhuis Aalst o l v

94 Traject Diabetes in beweging : van voorschrift tot verslag Dr. Marc Amant Steven Vuylsteke

95

96 Patiënt Prédiabetes (WHO-criteria) of diabetes type 2 Zou moeten bewegen Heeft nood aan begeleiding Is gemotiveerd

97

98 Jeanne 58 jaar Subjectief: algemeen onwel droge mond dorstgevoel Objectief: HbA1c: 9,9% Actieve ziekten: diabetes mellitus sinds 2006 morbide obesitas Actieve medicatie: 10

99 Jeanne Weinig tot geen beweging Wil bewegen maar weet niet hoe of waar

100 Criteria deelname Diabetes in beweging? Patiënt Prédiabetes (WHO-criteria) of diabetes type 2 Zou moeten bewegen Heeft nood aan begeleiding Is gemotiveerd De huisarts van Jeanne legt haar het project Diabetes in beweging uit

101

102 Huisarts Bepaalt bloeddruk en gewicht Oplijsting cardiale klachten Verwijst door naar kinesist d.m.v. een voorschrift met vermelding '(pré)diabetes T2: kiné-opvolging' of voorbeeld op

103 Multidisciplinair zorgteam 1 e lijn Jeanne heeft nood aan een zorgteam: Huisarts: insuline opdrijven (maar waarschijnlijk onvoldoende effect tenzij in combinatie met leefstijlaanpassingen) Diabeteseducator: leefstijl Kinesist: individueel beweegprogramma

104

105

106 Sociale kaart

107

108 Kinesist Bepaalt conditionele status Bepaalt inhoud beweegprogramma voor in de praktijk kinesist, thuis of in een fitness In een opvolgmapje houdt de kinesist de vorderingen van de patiënt bij Zendt na afloop van de 18 sessies een evaluatieverslag door naar de huisarts en idealiter naar educator en endocrinoloog

109 Pre-participatiescreening Medische controle noodzakelijk voorafgaande aan een bewegingsprogramma. Prevalentie van hypertensie, lipidenstoornissen, neuropathie, retinopathie, macro- en microvasculair lijden is significant verhoogd bij deze patiëntengroep! Co-morbiditeiten worden gedocumenteerd op het voorschrift. Max. inspanningstest met ECG monitoring wanneer de patiënt (met risicofactoren) een bewegingsprogramma gaat doen wanneer de belastingsgraad hoger zal zijn dan snel wandelen!

110 Trainingsprogramma Week 1: sessie 1 Week 2: sessie 2 Week 3: sessie 3 Week 4 8: sessie 4-13 Week 9: sessie 14 Week 10-20: sessie Week 21-24: sessie 18

111 Week 1: sessie 1 Intake patiënt patiënt brengt voorschrift mee en evt. bijkomend nuttige info (diabetespas, rapport inspanningsproef, labo, ) anamnese Beweegscore bepalen, motivationele screening Algemene risicoscreening klinisch onderzoek doelstellingen van het beweegprogramma Algemeen Persoonlijke doelstellingen Uitleggen FAM bewegingsmodel (evt. beweegmeter meegeven om 0 situatie te bepalen)

112

113

114 Anamnese Algemeen Patiëntengegevens Team zorgverleners (zie diabetespas) Specifiek Medische voorgeschiedenis Complicaties Medicatie HbA1c Andere relevante gegevens

115 Anamnese Beweegscore 5 stellingen: geeft inzicht in de bereidheid tot bewegen en de motivatie tot bewegen Motiveren motivatie Vragen wat de patiënt graag doet van lichaamsbeweging Doel patiënt? Wat doen om doel te behalen? Patiënt maakt contract op met zichzelf

116

117 Algemene risicoscreening (in te vullen door de patiënt) 1. Heeft een arts u ooit gezegd dat u een hartprobleem heeft en dat u alleen lichamelijke inspanningen op advies van een arts zou mogen uitvoeren? JA / NEE 2. Heeft u pijn op de borst bij lichamelijke inspanning? JA / NEE 3. Heeft u in de afgelopen maand pijn op de borst gehad terwijl u geen lichamelijke inspanning uitvoerde? JA / NEE 4. Verliest u wel eens uw evenwicht als gevolg van duizeligheid of verliest u wel eens het bewustzijn? JA / NEE 5. Heeft u een skelet of gewrichtsprobleem (bijvoorbeeld aan rug, knie of heup) dat kan verergeren door een verandering in uw lichamelijk activiteitenpatroon? JA / NEE 6. Bent u op de hoogte van andere redenen waarom u geen lichamelijke inspanningen zou mogen uitvoeren? JA / NEE 7. Schrijft uw arts op dit ogenblik medicijnen voor in verband met uw bloeddruk of een hartprobleem? JA / NEE Om de medische veiligheid te verhogen vragen we patiënten met (pre)diabetes type 2 een medische controle te ondergaan vooraleer ze willen starten met bewegen. Vraag daarom raad aan uw huisarts.

118 Inspectie en klinisch onderzoek Cardiovasculair: Perifeer oedeem: ja / nee Claudicatio: ja / nee Eventuele palpatie van perifere pulsaties:... Orthostatisme: ja / nee Klachten van dyspnoe en / of retrosternale pijn: ja / nee Rust HF: sl/min Rust hartritme: Bloeddruk: mmhg Neurologisch: Voetinspectie: Aanwezigheid van hypo-esthesie / hyperesthesie / pijn Aanwezigheid van autonome dysfuncties: Aanwezigheid van entrapment neuropathie: Orthopedisch: Diabetic hand syndrome / Depuytren contractuur / trigger finger / / Frozen shoulder / Charcot voet/ Diffuse Ideopathic Skeletal hyperostosis / Osteoartrosis / Osteoporose

119 Doelstellingen beweegprogramma Verschillende studies hebben aangetoond dat bewegingstherapie en lifestyle change een belangrijk onderdeel is in de behandeling van diabetes type 2. Al dan niet gecombineerd met dieet en medicatie. Verbetering van de glycemische controle (HbA1c) Verlies van vetmassa (gewichtsreductie van 10%) Behoud of toename van de spiermassa Verbeteren van cardiovasculaire risicofactoren (cholesterol, buikomtrek, bloeddruk) Verhogen van de kwaliteit van leven Preventie van complicaties en kosten besparen

120 FAM Beweegmodel Yves Devos Doel: gezondheid bevorderen en/of risico op chronische ziekten verminderen 5 normen die verschillende soorten activiteiten aanhalen Ideale basis voor het coachen tot een beweegprogramma op maat

121 Courtesy by Yves De Vos

122 Lifestyle change: minder zitten Aanbeveling Jo Vandeurzen: Vlaming mag niet langer dan een half uur stil zitten. Bvb. Elk half uur rondwandelen Glas water halen Sedentair gedrag gebrek aan fysieke activiteit = teveel zittende bezigheden zoveel mogelijk onderbreken belangrijke en onafhankelijke risicofactor voor de gezondheid zitcalculator (

123 Beweegmeter Stap 1: beginnen met een nulmeting Ma Di Woe Do Vrij Zat Zo Totaal Doel

124 Week 2: sessie 2 Stap 2: Het aantal beweegmomenten geeft een idee van de leefstijl van de patiënt. Bespreek het resultaat van de nulmeting a.d.h.v. tabel. Aantal stappen Leefstijl Zittende (sedentaire) leefstijl Licht actieve leefstijl Matig actieve leefstijl Actieve (gezonde) leefstijl Zeer actieve leefstijl Stap 3: Leg samen met de patiënt het doel vast voor de komende 6 à 12 weken Bvb. Doel na 6 weken het aantal beweegmomenten te verdubbelen Verhoog het doel de eerste 2 weken met 10%, vanaf week 3 met 15% per week verhogen.

125 Stap 4: Hoe kunnen patiënten meer beweging inbouwen in hun dagelijks leven? Bij verplaatsingen: De trap nemen in plaats van de lift. Door korte verplaatsingen (bijvoorbeeld de bakker) te voet of met de fiets te doen. Door via een omweg naar huis te stappen. Door de wagen verder van uw plaats van bestemming te parkeren. Door een halte vroeger af te stappen als u met het openbaar vervoer reist. Op het werk: Tracht langdurig zitten te onderbreken en ieder half uur recht te staan, even te wandelen, enkele oefeningen te doen,... Door al wandelend te telefoneren. Door de wagen in de verste hoek van de parkeerruimte te plaatsen. Door een uur per dag uw bureaustoel door een zitbal te vervangen. Zet uw printer ver genoeg zodat u moet rechtstaan om uw print te kunnen nemen. In vrije tijd: Door s avonds eens te wandelen in plaats van TV te kijken of te lezen. Door met de hond dagelijks te gaan wandelen. Door te tuinieren. Door uw auto zelf te wassen in plaats van naar de carwash te gaan. Door samen met uw (klein)kinderen meer te bewegen (ravotten in de tuin, fietsen, ) Door rond te wandelen aan de zijlijn, wanneer u op de (klein)kinderen moet wachten tijdens hun sportactiviteiten. Door TV te kijken op een hometrainer of step. Door enkele oefeningen te doen wanneer bijvoorbeeld het eten in de oven staat. Hou vaste momenten in uw agenda vrij om bewegingsactiviteiten te doen. Zoek een familielid, vriend(in) of buur om samen te sporten. Dat motiveert.

126 Lifestyle change: meer beweging in ADL Vroeger waren we veel actiever. Nu: liften, auto s, afstandsbediening, mixers, enz. Meer bewegen betekent niet je volledige leven omgooien. Wel kleine gewoonteveranderingen stappen is een richtlijn voor gezondheidswinst; niet voor gewichtsbehoud

127 1930

128 2014

129 Evolutie?

130 Fysieke evaluatie

131 Fysieke evaluatie Follow up Lichaamsgewicht Intake op././... BMI (gewicht/lengte x lengte) Vetpercentage (v: 20 25%; m: 15 20%) Buikomtrek (v < 88 cm; m < 102 cm) Pedometrie (gem. stappen over 1 week) Valrisico (timed up and go) < 10,6 s. Submaximale fietstest (Astrand Rhyming test) Vo2 Max: ml/min/kg HF: sl/min. Load: watt Beoordeling:. 6 min. wandeltest Totale wandelafstand: m Rel. wandelprestatie: % Handknijpkracht Li/ Re: kg Muur zittest s.

132 Astrand Rhyming test De patiënt fietst gedurende 6 min. op een constante belastingsgraad (Hf > 120). Registreer de Hf tussen de 5 e en 6 e min. Er moet sprake zijn van een steady state tijdens de laatste 2 min. Indien de Hf < 120 dient de belasting verhoogd te worden en laten we de patiënt nog eens 6 min. fietsen. Wanneer de patiënt bèta-blokkers neemt is de test niet betrouwbaar en kan niet uitgevoerd worden. Door een lijn te trekken van hartfrequentie naar belastingsgraad, kunnen we de voorspelde V0 2 max. aflezen. Sommige fietsen hebben standaard een submax. fietstest in hun software. Om de fysieke capaciteit te meten is de VO 2 max. de gouden standaard. Als kinesitherapeuten doen we dit niet bij patiënten. Op basis van een submax. proef kunnen we wel een schatting maken van het conditioneel niveau.

133

134 Astrand Rhyming test

135 6 min. wandeltest Bij bèta-blokkers Protocol: wandelen in gang van min. 30 meter. De patiënt dient zo lang mogelijk te wandelen en wordt aangemoedigd door de therapeut. Op het einde van de test wordt de wandelafstand en de Borg score genoteerd. Monitor belangrijke symptomen: bleek worden, duizelig voelen, pijn op de borst, hartkloppingen,

136 6 min. wandeltest Totale wandelafstand: m Normaalwaarden: Vrouw: (2,11 * lichaamslengte in cm) - (2,29 * lichaamsgewicht in kg) - (5,78 * leeftijd) Man: (7,57 * lichaamslengte in cm) - (1,76 * lichaamsgewicht in kg) - (5,02 * leeftijd) Relatieve wandelprestatie: %

137 Handknijpkracht

138 Muur zittest

139 Fysieke evaluatie Follow up Lichaamsgewicht Intake op././... BMI (gewicht/lengte x lengte) Vetpercentage (v: 20 25%; m: 15 20%) Buikomtrek (v < 88 cm; m < 102 cm) Pedometrie (gem. stappen over 1 week) Valrisico (timed up and go) < 10,6 s. Submaximale fietstest (Astrand Rhyming test) Vo2 Max: ml/min/kg HF: sl/min. Load: watt Beoordeling:. 6 min. wandeltest Totale wandelafstand: m Rel. wandelprestatie: % Handknijpkracht Li/ Re: kg Muur zittest s.

140 Week 3: sessie 3 Bespreken fysieke evaluatie Uitleggen beweegprogramma opgesteld op maat van patiënt Kijken of de samen opgestelde beweegdoelen gehaald worden Week Dag Beweegmomenten Afgelegde afstand Energieverbruik Lichaamsgewicht Doel Datum Aantal stappen km Kcal Kg Aantal stappen.../.../..../.../..../.../..../.../..../.../..../.../..../.../. Totaal

141 Trainingsprogramma Individueel bepalen: kijk wat zwak is in de testing om accenten te leggen, hou rekening met co-morbiditeiten en complicaties Bespreek met de patiënt wat hij / zij graag doet van fysieke activiteit Wetenschappelijk onderzoek toont betere resultaten bij gesuperviseerde programma s Laat de patiënt indien mogelijk trainen met een hartslagmeter (cave: bèta-blokkers en obesitas) Voorzichtige trainingsopbouw, bvb. in begin aantal oefeningen beperken bij krachttraining eerst onderdoseren en correct aanleren van de oefening

142 Aërobe training Recente internationale richtlijn voor patiënten met diabetes type 2 3 tot 5 dagen per week lage tot matige intensiteit (40-70% Vo2 max of 50-70% HR max of Borg) Minimum 150 min. per week: 20 tot 60 min. ononderbroken of verspreid over verschillende sessies van 10 min. Voorbeelden matige fysieke activiteit: stevig doorstappen, zwemmen, fietsen,..

143

144 Borg schaal

145 Krachttraining De toevoeging van krachttraining aan uithoudingstraining wordt sterk geadviseerd in internationale richtlijnen spiermassa en spierkracht nemen toe (voordelen in ADL bij oudere leeftijd) rustmetabolisme wordt sterk gestimuleerd glycemische controle sterk verbeteren De invloed van verschillende trainingsmodaliteiten is nog niet achterhaald, basis klassiek krachtprogramma 5 tot 10 oefeningen (grote spiergroepen) 3 reeksen met 10 tot 15 herhalingen (tot spieruitputting) Valsalva manoevre vermijden en orthopedische klachten monitoren!!

146 Trainingsprogramma kinépraktijk

147 Trainingsprogramma fitness

148 Trainingsprogramma thuis

149 week 4 8: sessie 4 13 Opstarten individueel opgesteld beweegprogramma in de praktijk van de kinesitherapeut 2x/week gedurende 5 weken De patiënt heeft een afspraak en is zo verplicht te komen Er wordt geadviseerd om in het weekend nog iets van lichaamsbeweging te doen (bv. wandelen, fietsen, zwemmen,...) om aan de fitheidsnorm te komen Verder opvolgen van beweegdoelen Na 10 trainingen en vooraf reeds 3 weken lifestyle change kan al een mooi resultaat verwacht worden

150 Verhoog de medische veiligheid Optimaliseer de suikerregeling tijdens de training: Controleer de bloedsuikerspiegel voor en na de training ( mg/dl) Neem contact op met de huisarts voor aanpassing medicatie bij vaak voorkomen van hypoglycemie tijdens training en glucose < 75 mg/dl bij aanvang van de training Verhoog de suikerinname bij lage bloedglucose bij aanvang van de training (< 100 mg/dl) en/of wanneer symptomen van hypoglycemie tijdens de training voorkomen; pas de oefenmodaliteiten aan Intense inspanningen worden afgeraden wanneer de bloedsuikerspiegel > 300 mg/dl bedraagt

151 Verhoog de medische veiligheid Optimaliseer de cardiovasculaire veiligheid voor de inspanning: Informeer hoe de patiënt zich voelt, of naar klachten die de voorbij dagen zijn opgetreden (nausea, duizeligheid, algemeen onwelbevinden, retrosternale pijn, koorts,..) Palpatie naar hartritme en hartfrequentie VKF, die niet gekend was Veel premature contracties: > 15/min Zeer trage pols: < 40 bpm Zeer snelle pols: > 100 bpm zonder bèta-blokkers en > 90 bpm met bèta-blokkers Bloeddruk Lage bloeddruk met subjectieve klachten, vb.: 80/40 mmhg Hoge bloeddruk die ongekend was, > 160 mmhg of hoge bloeddruk die gekend was, > 180 mmhg

152 Verhoog de medische veiligheid Optimaliseer de cardiovasculaire veiligheid tijdens de inspanning: Vraag aan de patiënt Of hij zich goed voelt, geen pijn heeft (benen, cave: retrosternaal) Evaluatie Borg schaal (cave: > 16/20) Ademhaling (dyspnoe bij lichte inspanning) Palpatie naar hartritme Verslechteren of verbeteren van aantal onregelmatigheden Zeer snelle oppervlakkige contracties (denk aan mogelijke ventriculaire tachycardie) Bloeddruk Daling van de systolische RR, terwijl de inspanning was toegenomen Overmatige stijging van de systolische RR

153 Verhoog de medische veiligheid Optimaliseer de cardiovasculaire veiligheid tijdens de recuperatie: Stop de inspanning niet plotseling, bouw cooling down in Mogelijke problemen Patiënt voelt zich onwel, ziet bleek Blijft (te) snel ademen na een paar minuten Controleer hartfrequentie en ritme De recuperatiefase is een gevaarlijke periode voor eventuele ritmestoornissen Let op voor blijvend sterk verhoogde Hf in recuperatie; deze moet binnen de twee minuten met minstens de helft zijn teruggekeerd Meet de bloeddruk na inspanning Is er een post-exercise hypotension? Klachten bij lage bloeddruk?

154 Verhoog de medische veiligheid Retinopathie hoog intense training niet toegestaan Nefropathie geen hypertensie tijdens inspanning (> 180 mmhg) Koorts training uitstellen tot volledig herstel Perifere neuropathie (met voetwonde) geen gewichtsdragende oefeningen Autonome neuropathie controleer bloeddruk en hartfrequentie Verwijs naar arts bij: ontwikkelen of verergeren hypertensie, rusttachycardie, claudicatio intermittens, nuchtere hyperglycemie, wonden aan onderste ledematen, visusstoornissen, angina pectoris, hartritmestoornissen, frequente hypo s, cachexie,

155 Week 9: sessie 14 Fysieke evaluatie herhalen Vergelijk de huidige resultaten van de activiteitenmeter met beginsituatie Positieve resultaten kunnen de patiënt motiveren om blijven vol te houden Resultaat terugkoppelen aan de huisarts De patiënt wordt gemotiveerd om zijn programma op zelfstandige basis verder te zetten: in een fitnesscentrum thuis (wandelen, zwemmen, hometrainer en theraband of functionele oefeningen voor krachttraining) bij de kinesitherapeut maar dan niet meer onder kinénomenclatuur sportclub

156

157 Sessie Maandelijkse follow-up Aanpassen beweegprogramma en verder opvolgen beweegmeter Monitoring co-morbiditeiten Evt. nieuwe fysieke evaluatie

158 Sessie 18 Eindevaluatie en eindverslag naar de huisarts na 6 maanden Benadrukken het noodzakelijk is om fysieke activiteit in het dagelijkse leven in te bouwen Blijvende leefstijlverandering Effecten van een programma gaan snel verloren Evt. verzoek tot 18 extra behandelingen

159 Literatuur Exercise assessment and prescription in patients with diabetes type 2 in the private and home setting: clinical recommendations from Axxon. (Phys. Therapy, Hansen et. Al.)

160 Opleidingen Zaterdag 18 oktober 2014 Fysio Fitness bij hart- en vaataandoeningen, metabool syndroom, diabetes en COPD Dr. Faché en Yves Devos 4, 6 en 18 december 2014 Opleiding KineCoach (pré)diabetes type 2 Prof. Hansen, Bruno Zwaenepoel,

161 Andere nuttige links

162 Sociale kaart Naam en voornaam Adres Telefoonnummer adres (dat mag vermeld worden op de website) Specialiteit Cardiovasculaire kinesitherapie Oedeemtherapie Manuele therapie Neurologische kinesitherapie Fasciatherapie Pediatrische kinesitherapie Perinatale en pelvische reëducatie Respiratoire kinesitherapie Sportkinesitherapie Kinecoach (pré)diabetes

163

164

165