Nieuwe oorzaken van microcytaire anemie
|
|
- Sarah Kok
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stand van zaken Nieuwe oorzaken van microcytaire anemie Erfelijke stoornissen in de ijzerhomeostase Karlijn L. van Rooijen, Reinier A.P. Raymakers, Marloes L.H. Cuijpers, Paul P.T. Brons, Mirian C.H. Janssen, Dorine W. Swinkels Recent zijn diverse nieuwe gendefecten geïdentificeerd, die tot nu toe onbekende oorzaken van erfelijke microcytaire anemieën verklaren. Het betreft defecten in genen die coderen voor het cellulaire ijzerimporterende eiwit dimetaaltransporter-1 (DMT1), het exporterende eiwit ferroportine, het mitochondriële enzym glutaredoxine-5 en het levermembraaneiwit matriptase-2. Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen. Afd. Hematologie: dr. R.A.P. Raymakers, internist-hematoloog; drs. M.L.H. Cuijpers, arts in opleiding tot internist. Afd. Algemene Inwendige Geneeskunde: dr. M.C.H. Janssen, internist. Afd. Kindergeneeskunde: dr. P.P.T. Brons, internist. Afd. Laboratorium Geneeskunde, Laboratorium voor Klinische Chemie: prof.dr. D.W. Swinkels, arts klinische chemie en klinisch chemicus. Meander Medisch Centrum, Amersfoort. Drs. K.L. van Rooijen, arts in opleiding tot internist. Contactpersoon: prof.dr. D.W. Swinkels Microcytaire anemie komt in Nederland vaak voor. De meest voorkomende oorzaak is ijzerdeficiëntie. In de huisartsenpraktijk wordt de incidentie van ijzergebreksanemie geschat op 6 per 1000 patiënten per jaar. 1 Bij ongeveer 20% van voornamelijk oudere patiënten kan microcytaire anemie een andere oorzaak dan ijzergebrek hebben, zoals myelodysplastisch syndroom of een chronische ziekte. 2 Hemoglobinopathieën komen vooral voor bij mensen uit Afrika en gebieden rond de Middellandse Zee en worden veelal op de kinderleeftijd vastgesteld. Door immigratie komen ze steeds vaker in Nederland voor. 3,4 Defecten in genen die coderen voor eiwitten die betrokken zijn bij de systemische, cellulaire of mitochondriële ijzerstofwisseling, kunnen ook leiden tot een microcytaire anemie. Recent is de kennis over het ijzermetabolisme toegenomen. Dat heeft bijgedragen aan de opheldering van een aantal tot nu toe onbegrepen erfelijke vormen van microcytaire anemie. 5,6 In dit artikel bespreken wij de pathofysiologie, klinische presentatie, diagnostische mogelijkheden en behandelingsstrategieën van vier van deze nieuwe diagnoses. IJzerstofwisseling IJzer is een essentieel element in de synthese van heem. Het is dus van belang voor de aanmaak van hemoglobine in rode bloedcellen. Daarnaast maakt ijzer in alle lichaamscellen onderdeel uit van verschillende eiwitten en enzymen, waaronder de zogenaamde ijzerzwavelclusters (Fe-S-clusters). Een tekort aan ijzer kan leiden tot defecten in de heemsynthese, verstoring van enzymatische processen, remming van de celproliferatie en uiteindelijk celdood. Een overmaat aan ijzer is toxisch voor cellen en kan leiden tot orgaanschade. Strikte regulatie van de ijzerhomeostase op zowel systemisch als cellulair niveau (figuur) voorkomt dergelijke problemen. 5-7 De systemische ijzerregulatie zorgt voor de onderlinge afstemming van de ijzerbehoefte van de verschillende organen. Hierbij zijn verschillende processen van belang, NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039 1
2 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039
3 FIGUUR De belangrijkste cellen betrokken bij het ijzermetabolisme: a) duodenale enterocyt: ijzer komt het lichaam binnen via de voeding. In het darmlumen wordt het voornamelijk ter hoogte van het duodenum opgenomen. Allereerst wordt Fe3+ omgezet in Fe2+ via het membraangebonden duodenaal cytochroom B (DcytB). Daarna wordt het de cel in getransporteerd via de ijzertransporter dimetaaltransporter-1 (DMT1). IJzer kan aan de basale zijde het membraan passeren middels de ijzerexporter ferroportine en worden afgegeven aan het bloed. Vrije ijzermolekulen zijn zeer reactief en daarom wordt ijzer gebonden aan transferrine, een ijzertransportmolekuul, en vervoerd naar de weefsels. De fractie ijzer die niet via ferroportine de cel uit wordt getransporteerd, zal met het afsterven van darmcellen het lichaam verlaten. Hepcidine kan ferroportine internaliseren, waarna het wordt afgebroken in de darmcel. Hierdoor wordt het ijzertransport vanuit de darm geblokkeerd; b) hepatocyt: deze cel fungeert als belangrijke opslagplaats voor de voorraad ijzer in het lichaam. Met name de systemische ijzerregulatie vindt plaats vanuit de hepatocyt, de voornaamste producent van hepcidine. De signaaltransductieroute loopt vanaf het membraan naar de kern, waarbij bot morfogenetische protein (BMP) receptor, het membraaneiwit hemojuveline (HJV), het hemochromatosegen en transferrinereceptor (TfR)-1 en -2 een essentiële rol spelen. Via intracellulaire routes wordt er een signaal tot hepcidinetranscriptie gegeven. Indien HJV niet wordt gekliefd door het membraangebonden eiwit matriptase-2 is er een ongeremde hepcidinesynthese die tot ernstige microcytaire anemie leidt; c) macrofaag: deze reticuloendotheliale cellen fagocyteren oude of beschadigde rode bloedcellen en breken ze af. Hierbij wordt ijzer vrijgemaakt uit de heemeiwitten. In de macrofaag kan ijzer worden opgeslagen als ferritine of hemosiderine of worden afgegeven om te voldoen aan de ijzerbehoefte van de erythropoëse. IJzer wordt de macrofagen uit getransporteerd via ferroportine; d) de erytroïde voorlopercel: via endocytose en binding aan TfR1 wordt transferrine met 2 gebonden ijzermoleculen opgenomen. Daarna wordt in het endosoom ijzer losgemaakt van transferrine en via DMT1 getransporteerd naar het cytosol. Hier komt het beschikbaar voor onder andere de heemsynthese en als co-enzym. In geval van een DMT1-mutatie met een sterk verminderde werking van het eiwit, ontstaat een ijzerdeficiënte erythropoëse en daardoor microcytaire anemie; e) mitochondrium in de erytroïde voorlopercel: hierin vindt heemsynthese plaats en worden ijzerzwavelclusters (Fe-S-clusters) gevormd. Het enzym glutaredoxine-5 speelt een rol in de synthese van deze clusters, die waarschijnlijk via de ABCB7-transporter het cytoplasma bereiken. Indien de synthese van de Fe-S-clusters niet goed verloopt, wordt minder iron responsive protein 1 (IRP1) in aconitase omgezet en wordt de heemsynthese via een effect op delta-aminolevulinezuursynthase (ALAS-2) geremd. Door de tekort schietende heemaanmaak wordt de ijzeraanvoer juist verhoogd. IJzer accumuleert in de mitochondriën en zo ontstaat een sideroblastaire anemie met een microcytair bloedbeeld. (gebaseerd op een eerdere figuur) 8 zoals de ijzeropname in de darm, gebruik van ijzer voor aanmaak van rode bloedcellen, een efficiënt hergebruik van ijzer uit de macrofagen en gereguleerde opslag van ijzer in het reticulo-endotheliale systeem en de lever. Een sleutelrol is hierin weggelegd voor het ijzerregulerend hormoon hepcidine. 8 Hepcidine wordt vooral gemaakt in de lever en remt het ijzerexporterende eiwit ferroportine. Ferroportine zit voornamelijk in de basolaterale membraan van dunnedarmcellen en de celmembraan van macrofagen. Na binding aan hepcidine wordt ferroportine geïnternaliseerd en afgebroken, waardoor de ijzeropname uit de darm en de ijzerafgifte door de macrofagen afneemt. Een verminderde productie van hepcidine leidt daarentegen tot een toename van ijzeropname in de darm en ijzerafgifte door de macrofagen. Bij ijzerdeficiëntie is dit is fysiologisch, maar het is pathologisch bij bijvoorbeeld hereditaire hemochromatose. Bij ontstekingsprocessen maakt de lever meer hepcidine, waardoor het ijzer in de macrofagen minder beschikbaar wordt voor de erythropoëse. Hierdoor kan de zogenoemde anemie bij chronische ziekte ontstaan Recent beschreven oorzaken van microcytaire anemie De differentiaaldiagnose van microcytaire anemie is veelomvattend (tabel). De meeste oorzaken zijn welbekend en te diagnosticeren met conventioneel laboratoriumonderzoek. In het schema zijn ook een aantal recent ontdekte vormen van microcytaire anemie door stoornissen in de ijzerstofwisseling opgenomen. Defect in het cellulaire ijzertransportkanaal DMT1 Dimetaaltransporter-1 (DMT1) is een cellulaire membraangebonden ijzertransporter. Het eiwit bevindt zich op de apicale membraan van de dunnedarmcel en is daar verantwoordelijk voor ijzeropname uit de voeding. DMT1 zit ook op de membraan van de endosomen in voorlopers van de rode bloedcellen, 5-7 waar het zorgt voor de ijzeropname en het transport naar het cytoplasma. Van daaruit zorgt het weer voor het transport naar de mitochondriën voor de heemsynthese. Recent zijn bij 3 kinderen met microcytaire anemie mutaties in het DMT1-gen vastgesteld. 11 Zij presenteerden zich met een microcytaire anemie in combinatie met een lichte vorm van ijzerstapeling. Waarschijnlijk betreft dit een zeldzame vorm van microcytaire anemie, maar onderdiagnostiek is goed mogelijk. De ernst van de anemie is, afhankelijk van het type mutatie, matig tot ernstig. DMT1-mutaties moeten daarom worden opgenomen in de differentiaaldiagnose van microcytaire anemie op jonge leeftijd. De aandoening erft autosomaal recessief over. De anemie ontstaat voornamelijk doordat het circulerende ijzer onvoldoende kan worden benut voor de aanmaak van NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039 3
4 TABEL Oorzaken voor microcytaire anemie: pathofysiologische classificatie in vijf clusters probleem verminderde ijzeropname uit dieet* bloedverlies* bloedaanmaakstoornis ijzermobilisatiestoornis verhoogde ijzerbehoefte* context en ziektebeelden voedingsdeficiëntie malabsorptie coeliakie H. Pylori-infectie postchirurgisch defecte intestinale cellulaire ijzertransporters ferroportine-variatie DMT1-variatie hepcidine aanmaakstoornis TMPRSS6-variatie systemische ijzertransportstoornis hypo- of atransferrinemie aceruloplasminemie hemoglobinesynthesestoornis thalassemie, hemoglobinopathieёn heemsynthesestoornis ferrochelatase deficiёntie (erythropoëtische protoporfyrie) sideroblastaire anemie (SA) x-gebonden SA door ALAS-2 defect x-gebonden SA met ataxie door defect in ABCB7-transporter glutaredoxine-5-deficiëntie ijzeropnamestoornis van de erythroblast DMT-1-variatie myelodysplastisch syndroom overigen loodintoxicatie remming beenmergactiviteit door inflammatoire cytokinen gastrointestinaal gynaecologisch, urologisch trauma, chirurgisch bloeddonatie, aderlaten inflammatie, infectie anemie als gevolg van een chronische ziekte of inflammatie ferroportine-variaties (verlies van functie) aangeboren stoornis hepcidineregulatie TMPRSS6-variatie groei (kinderleeftijd, puberteit, adolescentie) zwangerschap erythropoëtine behandeling DMT1 = dimetaaltransporter-1; TMPRSS 6= transmembraanprotease serine 6; SA = sideroblastaire anemie; ALAS-2 = delta-aminolevulinaatsynthase-2, ABCB7 = ATP-binding cassette sub-family B member 7 * In deze categorieën is er sprake van een absoluut ijzertekort en een daaruit voortvloeiende microcytaire ijzergebreksanemie. Fenotype van ferroportine, DMT-1 en TMPRSS6-variaties worden vooral bepaald door respectievelijk ijzermobilisatiestoornis, erythroblastaire en duodenale ijzeropnamestoornis. Bij deze categorieën is er sprake van een functioneel ijzertekort. Bij ß-thalassemia major en intermedia, myelodysplastisch syndroom met ringsideroblasten en glutaredoxine-5-deficiëntie is er ijzerstapeling in de parenchymale cellen (ook zonder transfusies). Bij ijzermobilisatiestoornissen is er stapeling van ijzer in de reticuloendotheliale cellen. Deze anemie is vaak macrocytair. Deze anemie is meestal normocytair. hemoglobine. In het bloed wordt een hoge transferrineverzadiging en een licht verhoogde ferritineconcentratie gevonden. De etiologie van deze lichte ijzerstapeling is niet helemaal duidelijk. De ruime ijzervoorraad bij de patiënten met DMT1-mutaties suggereert dat de gastrointestinale ijzeropname ongestoord is. Mogelijk wordt het ijzer opgenomen via de alternatieve route van de heemreceptor op de apicale membraan van de dunnedarmcel. IJzersuppletie of bloedtransfusie om de anemie te behandelen, kan secundaire ijzerstapeling verergeren. Op termijn kan dit ernstige complicaties geven. Behandeling is derhalve moeizaam, maar recent zijn goede resultaten verkregen met erytropoëtine. 6 Ferroportineziekte Ferroportine is een ijzerexporterend eiwit in de basolaterale membraan van de duodenale cellen en de celmembraan van de reticulo-endotheliale macrofagen. 5,7,8,10 Defecten in het gen dat codeert voor ferroportine, kunnen worden onderverdeeld in mutaties met verlies en toename van functie De eerste vorm leidt tot een lichte mate van microcytaire anemie met ijzerstapeling voornamelijk in de macrofagen. De tweede vorm lijkt op hereditaire hemochromatose dat ontstaat door mutaties aan het hemochromatosegen (HFE) en leidt tot stapeling in de parenchymcellen. De aandoening erft autosomaal dominant over Bij mutaties in het ferroportinegen die leiden tot een verlies van functie, wordt het eiwit niet goed aangemaakt en bereikt het de celmembraan niet. Dit resulteert in een verminderd transport van ijzer uit de cel. Een minder functioneel ferroportine in de darm leidt niet tot problemen omdat daar slechts 1-2 mg ijzer per dag opgenomen moet worden. In het reticulo-endotheliale systeem wordt echter ongeveer mg ijzer per dag gerecycled, afkomstig van de afbraak van rode bloedcellen. Door een tekort aan ferroportine kan de ijzerexport daar dan ook al snel te kort schieten. Het ijzer kan niet goed gemobiliseerd worden en hoopt zich op in de macrofaag. Dit leidt vervolgens tot een functioneel ijzertekort voor de aanmaak van hemoglobine. Klinisch manifesteert deze vorm van ferroportineziekte zich daardoor als een lichte vorm van microcytaire anemie met een lichte vorm van ijzerstapeling. De microcytaire anemie kan ook pas manifest worden door behandeling van de ijzerstapeling met aderlatingen. Patiënten hebben in de eerste levensdecades een hoge ferritineconcentratie van het bloed, maar daarentegen een lage of niet-afwijkende transferrinesaturatie. Later in het leven kan ook de transferrinesaturatie gaan stijgen en treedt progressieve orgaanschade door ijzerstapeling op. Differentiaaldiagnostisch kan ook gedacht worden aan hyperferritinemie, die onder andere kan optreden bij overgewicht en leverschade door overmatig alcoholgebruik. 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039
5 Bij mutaties die leiden tot een toename van functie komt het ferroportine-eiwit wel op de celmembraan, maar kan het niet geïnternaliseerd en afgebroken worden door hepcidine. Het ferroportine is hepcidineresistent. Het gevolg is een ongeremde ijzeropname in de darm en ijzerexport uit de macrofaag. Er ontstaat vooral ijzerstapeling in de hepatocyten en parenchymale cellen. Dit beeld lijkt op hereditaire hemochromatose door mutaties aan HFE. Glutaredoxine-5 Ook een genetisch defect in het gen dat codeert voor het mitochondriële enzym glutaredoxine-5 (GLRx5) kan leiden tot microcytaire anemie. 15 Het enzym glutaredoxine-5 zorgt voor synthese van ijzerzwavelclusters. Deze clusters zijn actief in diverse metabole processen en in het elektronentransport in kern, cytoplasma en mitochondriën, zoals in de ademhalingsketen. 16 Daarnaast zijn ze in het cytosol en de kern betrokken bij eiwitten die functioneren als intracellulaire ijzersensoren ( iron responsive proteins (IRP s)). Een defect in glutaredoxine-5 leidt dus tot een stoornis in de regulatie van andere eiwitten die bij het ijzermetabolisme en de heemsynthese betrokken zijn. Een voorbeeld daarvan is de afname van de activiteit van het mitochondriële enzym delta-aminolevulinezuursynthase 2 (ALAS-2), dat essentieel is in de eerste stap van de heemsynthese. Remming van ALAS-2-activiteit leidt tot een verminderde heemaanmaak. Door deze tekortschietende heemsynthese, neemt de mitochondriële ijzeraanvoer vanuit het cytoplasma toe. 17 Disfunctie van het GLRx5-enzym door een homozygote genmutatie is recent voor het eerst beschreven bij een 64-jarige man met insuline-afhankelijke diabetes, levercirrose en hypogonadisme. Naast een microcytaire anemie had deze patiënt zowel systemische ijzerstapeling (verhoogde transferrinesaturatie en serumferritineconcentratie) als mitochondriële ijzerstapeling. 15 Een dergelijke anemie in combinatie met ijzerstapeling in de mitochondriën wordt sideroblastaire anemie genoemd. De term sideroblastair verwijst naar erythroblasten met ijzer(sideros)stapeling die zichtbaar wordt met perlskleuring van het beenmerg. 17 In de beschrijving van deze patiënt geven de auteurs aan dat een patiënt door bloedtransfusies terecht kan komen in een vicieuze cirkel van secundaire ijzerstapeling en verdere belemmering van adequate heemsynthese. IJzerchelatie kan een aangewezen behandelmethode zijn om de erytropoëse te verbeteren. 15 Sideroblastaire anemie is een zeer heterogeen ziektebeeld met vele oorzaken en met verschillende prognoses en behandelingen. 17 De ontdekking van deze GLRx5-mutatie heeft nieuwe inzichten opgeleverd in het complexe samenspel tussen mitochondriële, systemische en cellulaire ijzerregulatie. Dit kan leiden tot de identificatie van nieuwe genen en eiwitten die een verklaring kunnen geven voor onbegrepen vormen van sideroblastaire anemie. Matriptase-2 Tenslotte is recent het nieuwe gen transmembraanprotease serine 6 (TMPRSS6) geïdentificeerd dat codeert voor het membraangebonden eiwit matriptase-2. Matriptase-2 is betrokken bij de regulatie van de hepcidinesynthese in de lever. 9,18,19 Matriptase-2 klieft het membraangebonden eiwit hemojuveline. 20 Omdat hemojuveline de aanmaak van hepcidine door de hepatocyt induceert, remt matriptase-2 dus de hepcidinesynthese. Defecten in het TMPRSS6-gen leiden tot een disfunctionerend matriptase-2-eiwit. In geval van ijzerdeficiëntie blijft de lever dan hepcidine aanmaken, waardoor er geen adequate toename is van ijzeropname uit de voeding en ijzermobilisatie uit de reticulo-endotheliale macrofagen. Er ontstaat een functioneel ijzertekort en microcytaire anemie. Recent zijn er mutaties beschreven bij mensen met een congenitaal fenotype van refractaire microcytaire anemie. 21 Patiënten presenteren zich met een verlaagde hemoglobineconcentratie, microcytose met een zeer lage transferrinesaturatie bij vaak laag-normale ferritineconcentraties. De mate van anemie is variabel en kan licht zijn. Uit de tot nu gerapporteerde casuïstiek en uit onze eigen ervaring blijkt dat de anemie ernstiger is op jeugdige leeftijd, bij toegenomen ijzerbehoefte en bij langdurig lage ijzerinname. Patiënten reageren over het algemeen nauwelijks tot niet op orale ijzersuppletie. Behandeling geschiedt daarom met intraveneus toegediend ijzer. Diagnostisch kan men deze aandoening op het spoor komen door de serumhepcidineconcentratie te bepalen. Deze is relatief te hoog voor de lage transferrinesaturatie en de anemie. De prevalentie van matriptase- 2-mutaties is mogelijk hoger dan gedacht. Polymorfismen in het TMPRSS6-gen zijn verantwoordelijk voor variaties in serumijzer- en hemoglobinewaarden in de bevolking. 22 Aanbevelingen voor de diagnostiek In 2003 heeft het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) de standaard Anemie ontwikkeld. 1 In het voorgestelde stroomschema voor aanvullend onderzoek wordt in eerste instantie gedifferentieerd op basis van het mean corpuscular volume (MCV). In geval van een microcytair beeld wordt het ferritineconcentratie bepaald om ijzerdeficiëntie aan te tonen dan wel uit te sluiten. 1 In een alternatief voor dit schema wordt altijd een ferritineconcentratie bepaald, ongeacht of de anemie micro-, normo- of macrocytair is. 23 In het NHG-schema 1 en dat van het voorgestelde alternatief hiervoor 23 worden combinatiediagnoses echter gemist. 24 Ook is detectie van nieuwe vormen van microcytaire anemie niet mogelijk. Bij deze nieuw ontdekte vormen kan een microcytaire NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039 5
6 Leerpunten Het laatste decennium kunnen nieuwe oorzaken van microcytaire anemie gediagnosticeerd worden door toegenomen kennis van de ijzerhomeostase. Een defect in dimetaaltransporter-1 geeft ijzerinbouwstoornissen in rode bloedcellen. Patiënten hebben microcytaire anemie en ijzerstapeling. Een mutatie waarbij de functie van ferroportine afneemt, leidt tot verminderd ijzerexport uit de darmcellen en vanuit de reticuloendotheliale macrofagen, wat zich uit als ijzerstapeling met microcytaire anemie of een verhoogde kans hierop tijdens behandeling met aderlatingen. Mutaties in glutaredoxine-5 geven een defect in de mitochondriële aanmaak van heem in de voorlopers van rode bloedcellen. Patiënten hebben microcytaire anemie, ringsideroblasten in het beenmerg en ijzerstapeling in de lever en andere parenchymale organen. Bij een defect in matriptase-2 is er een verhoogde productie van hepcidine, dat de ijzeropname uit de voeding en de ijzermobilisatie uit de macrofagen remt. Patiënten hebben microcytaire anemie bij een verhoogde hepcidineconcentratie van het serum. Patiënten met een onbegrepen vorm van microcytaire anemie kunnen het best worden doorverwezen naar gespecialiseerde centra. anemie in de afwezigheid van inflammatie namelijk gepaard gaan met een normale of verhoogde ferritineconcentratie, zoals bij respectievelijk matriptase-2-deficiëntie of ferroportine-, DMT1- en GLRx5-variaties. In beide stroomschema s zijn deze opties niet opgenomen. Er zullen altijd patiënten zijn die niet in op waarschijnlijkheid en prevalenties gebaseerde stroomschema s passen. Informatie over wijze van overerving, hemoglobineconcentratie, rode-bloedcelparameters en serumijzerparameters en eventueel ook beenmergonderzoek kan in de richting wijzen van een meer zeldzame vorm van anemie. Bij patiënten met dergelijke onbegrepen microcytaire anemie adviseren wij contact te zoeken met hiertoe gespecialiseerde centra in ons land voor diagnostiek en therapeutische adviezen. Op indicatie kan dan de meting van de serumhepcidineconcentratie een primaire stoornis in de hepcidineregulatie als oorzaak aantonen dan wel uitsluiten ( 25 Daarnaast kan ook onderzoek naar defecten in de betrokken genen worden aangevraagd ( Na het stellen van de diagnose dient familieonderzoek bij eerstegraadsverwanten plaats te vinden. Conclusie Het laatste decennium is de kennis van de ijzerhomeostase fors toegenomen. Dit heeft ertoe geleid dat er nieuwe oorzaken van anemie kunnen worden gediagnosticeerd. In de klinische praktijk betekent dit dat artsen in hun diagnostische traject de patiënten dienen te identificeren die voor specialistisch vervolgonderzoek in aanmerking komen. Dit kan genetisch onderzoek zijn naar nieuwe en vermoedelijk zeldzame vormen van microcytaire anemie. Daarnaast kan de hepcidineconcentratie in het serum worden gemeten. Wij pleiten voor het verwijzen van patiënten met een onbegrepen vorm van microcytaire anemie na het uitsluiten van veel voorkomende oorzaken naar de tweede ofwel derde lijn om ook de nieuwe oorzaken te kunnen aantonen en adequate behandeling te starten. Dit zal voornamelijk voor jonge patiënten van groot belang zijn. Bovendien zal dit leiden tot meer inzicht in de prevalentie en klinische presentatie van dergelijke vormen van anemie. Belangenconflict: Prof.dr. D.W. Swinkels is medisch directeur van hepcidinanalysis.com, een initiatief van de afdeling Laboratorium Geneeskunde van het UMC St. Radboud Nijmegen om hepcidinebepalingen in lichaamsvloeistoffen beschikbaar te stellen aan de wetenschappelijke en medische gemeenschap. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 7 december 2009 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1039 > Meer op Literatuur 1 Van Wijk MAM, Mel M, Muller PA, Silverentand WGJ, Pijnenborg L, Kolnaar BGM. Huisarts Wet 2003;46:21-9. Rectificatie algoritme. Huisarts Wet. 2003;46: Galloway MJ, Smellie WS. Investigating iron status in microcytic anaemia. BMJ. 2006;333: Modell B, Darlison M, Birgens H, et al. Epidemiology of haemoglobin disorders in Europe: an overview. Scand J Clin Lab Invest. 2007;67: Giordano PC, Harteveld CL. Preventie van erfelijke hemoglobinopathieën in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150: Andrews NC. Forging a field: the golden age of iron biology. Blood. 2008;112: Iolascon A, De Falco L, Beaumont C. Molecular basis of inherited microcytic anemia due to defects in iron acquisition or heme synthesis. Haematologica. 2009;94: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039
7 7 Hentze MW, Muckenthaler MU, Andrews NC. Balancing acts: molecular control of mammalian iron metabolism. Cell. 2004;117: Bergmans JPH, Stalenhoef AFH, Marx JJM, et al. Hereditaire hemochromatose: nieuwe genen, nieuwe ziekten en hepcidine. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151: Muckenthaler MU. Fine tuning of hepcidin expression by positive and negative regulators. Cell Metab. 2008;8: Kemna EH, Tjalsma H, Willems HL, Swinkels DW. Hepcidin: from discovery to differential diagnosis. Haematologica. 2008;93: Iolascon A, Camaschella C, Pospisilova D, Piscopo C, Tchernia G, Beaumont C. Natural history of recessive inheritance of DMT1 mutations. J Pediatr. 2008;152: Pietrangelo A. The ferroportin disease. Blood Cells Mol Dis. 2004;32: Girelli D, De Domenico I, Bozzini C, et al. Clinical, pathological, and molecular correlates in ferroportin disease: a study of two novel mutations. J Hepatol. 2008;49: Njajou OT, Vaessen N, Joosse M, et al. A mutation in SLC11A3 is associated with autosomal dominant hemochromatosis. Nat Genet. 2001;28: Camaschella C, Campanella A, De Falco L, et al. The human counterpart of zebrafish shiraz shows sideroblastic-like microcytic anemia and iron overload. Blood. 2007;110: Lillig CH, Berndt C, Holmgren A. Glutaredoxin systems. Biochim Biophys Acta. 2008;1780: Camaschella C. Recent advances in the understanding of inherited sideroblastic anaemia. Br J Haematol. 2008;143: Du X, She E, Gelbart T, et al. The serine protease TMPRSS6 is required to sense iron deficiency. Science. 2008;320: Folgueras AR, de Lara FM, Pendás AM, et al. Membrane-bound serine protease matriptase-2 (Tmprss6) is an essential regulator of iron homeostasis. Blood. 2008;112: Silvestri L, Pagani A, Nai A, De Domenico I, Kaplan J, Camaschella C. The Serine Protease Matriptase-2 (TMPRSS6) Inhibits Hepcidin Activation by Cleaving Membrane Hemojuvelin. Cell Metab. 2008;8: Finberg KE, Heeney MM, Campagna DR, et al. Mutations in TMPRSS6 cause iron-refractory iron deficiency anemia (IRIDA). Nat Genet. 2008;40: Andrews NC. Genes determining blood cell traits. Nat Genet. 2009;41: Oosterhuis WP, van der Horst M, van Dongen K, Ulenkate HJ, Volmer M, Wulkan RW. Prospectieve vergelijking van het stroomschema voor laboratoriumonderzoek van anemie uit de NHG-standaard Anemie met een eigen, inhoudelijk en logistiek alternatief stroomschema. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151: Huisman A, van Solinge WW. Het stroomschema voor de laboratoriumdiagnostiek van anemie, zoals die wordt aangevraagd vanuit de huisartsenpraktijk. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151: Swinkels DW, Girelli D, Laarakkers C, et al. Advances in quantitative hepcidin measurements by time-of-flight mass spectrometry. PLoS One. 2008;3:e2706. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2010;154:A1039 7
IJzergebreksanemie door een matriptase 2-mutatie
Casuïstiek IJzergebreksanemie door een matriptase 2-mutatie M.L.H. (Marloes) Cuijpers, Erwin T.G. Wiegerinck, Rick Brouwer, Theo J. M. de Witte, Dorine W. Swinkels Een 36-jarige patiënte leidt al vanaf
Nadere informatieKlinische Dag. 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker. (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Sideroblastaire anemie en ijzerstapeling Reinier Raymakers Enkele vragen vooraf: Wat is het mechanisme
Nadere informatieEen eiig maar twee behandelingen. Martin Schipperus, Liane van Egmond Afdeling hematologie HagaZiekenhuis
Een eiig maar twee behandelingen Martin Schipperus, Liane van Egmond Afdeling hematologie HagaZiekenhuis Aderlaten of isovolemische hemodilutie: Een ratrace? Heriditaire Hemochromatosis Hereditaire hemochromatose
Nadere informatieGenetica van hemochromatose
Genetica van hemochromatose 28-11-2015 Prof.Dr. M.H. Breuning, klinisch geneticus M.H.Breuning@lumc.nl Wat is ijzer? Twee oxidatietoestanden: Fe 2+ Fe 3+ (divalent) (trivalent) IJzer is noodzakelijk voor
Nadere informatieIJzermetabolisme en Anemie
Achtergrond richtlijn chronisch nierfalen (volwassenen) IJzermetabolisme en Anemie Reikwijdte volwassenen met chronische nierschade stadium G3 en G4 volwassenen met chronisch nierfalen stadium G5 en G5D
Nadere informatieIJzermetabolisme en Anemie
Achtergrond richtlijn chronisch nierfalen (volwassenen) IJzermetabolisme en Anemie Inhoud 1. IJzermetabolisme 2. IJzerkringloop 3. IJzertekort 4. Behandeling renale anemie 5. Aandachtspunten bij gebruik
Nadere informatieHereditaire hemochromatose: nieuwe genen, nieuwe ziekten en hepcidine
capita selecta Hereditaire hemochromatose: nieuwe genen, nieuwe ziekten en J.P.H.Bergmans, E.H.J.M.Kemna, M.C.H.Janssen, E.M.G.Jacobs, A.F.H.Stalenhoef, J.J.M.Marx en D.W.Swinkels Zie ook het artikel op
Nadere informatieRichtlijn NVKC Reflexdiagnostiek bij anemie
Richtlijn NVKC Reflexdiagnostiek bij anemie Verboeket-van de Venne WPHG 1, Oosterhuis WP 1,2,3, Keuren JFW 4,5, Ulenkate HJLM 2,6, Leers MPG 1 1 2 3 4 5 6 Atrium Medisch Centrum Parkstad, Heerlen Werkgroep
Nadere informatieIJzer en Cystic Fibrosis. Renske van der Meer Longarts-onderzoeker Haga Ziekenhuis
IJzer en Cystic Fibrosis Renske van der Meer Longarts-onderzoeker Haga Ziekenhuis Programma Inventarisatie Anemie algemeen oorzaken anemie gevolgen anemie Anemie bij CF IJzer bij CF: in het bloed in de
Nadere informatieHereditaire hemochromatose
Hereditaire hemochromatose in de spreekkamer Lotgenotencontactdag HVN Marloes Cuijpers Internist-hematoloog Indeling IJzeropname: normale situatie en bij hemochromatose Hemochromatose: primair en secundair
Nadere informatieanemie bij chronische ziekte anemie door ijzergebrek anemie bij myelodysplastisch syndroom hemolytische anemie
Labquiz IJzerdiagnostiek IJzerdiagnostiek is van belang voor het stellen van de juiste diagnose bij een patiënt met anemie. Er kunnen verschillende bepalingen worden aangevraagd, maar niet elke bepaling
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose MCH Janssen 1, DW Swinkels 2 1 Afdeling Interne Geneeskunde, 2 Klinische Chemie Universitair Medisch Centrum St Radboud, Postbus 9101, 6500 HB
Nadere informatieHemochromatose (ijzerstapeling) in de familie
Hemochromatose (ijzerstapeling) in de familie Deze brochure is bedoeld als aanvulling op de gesprekken op bij de genetisch consulent en kan hier dus niet voor in de plaats komen. Algemene informatie wordt
Nadere informatieMicrocytaire anemie door aangeboren aandoeningen van de ijzerstofwisseling of de heemsynthese
4 Microcytaire anemie door aangeboren aandoeningen van de ijzerstofwisseling of de heemsynthese Microcytic anemia due to congenital disorders in iron metabolism or heme synthesis dr. R.A.P. Raymakers 1,
Nadere informatieHemochromatose: wat is het..hoe kom je aan wat doe je eraan.hoe voelt het?
Hemochromatose: wat is het..hoe kom je aan wat doe je eraan.hoe voelt het? Wie ben ik? Wat is hemochromatose? Hoe kom je eraan? Wat doe je eraan? Wat zijn de complicaties van? Hoe voel U zich? Open spreek
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van anemie door aangeboren stoornissen in de ijzerstofwisseling en heemsynthese
Richtlijn Diagnostiek en behandeling van anemie door aangeboren stoornissen in de ijzerstofwisseling en heemsynthese Initiatief Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde en
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van anemie door aangeboren stoornissen in de ijzerstofwisseling en heemsynthese
(Concept)Richtlijn Diagnostiek en behandeling van anemie door aangeboren stoornissen in de ijzerstofwisseling en heemsynthese Initiatief Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde
Nadere informatieLaurens Laterveer Internist-hematoloog Isala
Hemochromatose: Rust roest Laurens Internist-hematoloog Isala Isala pagina 2 Opzet Achtergrond mbt ijzermetabolisme Hemochromatose achtergrond Welke schade kan veroorzaakt worden Behandeling Voeding en
Nadere informatieHemochromatose. de diagnose. versie 3
Hemochromatose de diagnose versie 3 IJzerstofwisseling de diagnose 2 Diagnose de diagnose 3 Epidemiologie Prevalentie: 1 op de 200 personen homozygoot = 80.000 personen in Nederland. 1 op de 10 personen
Nadere informatieLaboratoriumonderzoek bij vraagstelling/behandeling anemie
Laboratoriumonderzoek bij vraagstelling/behandeling anemie 12 februari 2013 Dr. Anja Leyte Dr. Simone Smits Anemie Anemie: Hb lager dan de ondergrens van de referentiewaarde Man: 8.5-11.0 mmol/l Vrouw:
Nadere informatieApotransferrine, een panacee voor stoornissen in het ijzermetabolisme? Margit Boshuizen
Apotransferrine, een panacee voor stoornissen in het ijzermetabolisme? Margit Boshuizen 16-05-2018 Ijzer metabolisme Transferrine Glycoproteïne, half-life 8-10 dagen IJzer transporter Bind 2 atomen Fe
Nadere informatieAnemie en zwangerschap
Multidisciplinair protocol Anemie en zwangerschap Auteurs: J. Kroeze, L. Scharbaai, E. Bosch, M. Nissinen, K. Schut, M. de Vries, K. Snijders, C. Nijland Datum: maart 2019 2 DOEL Uniforme afspraken tussen
Nadere informatieAnemie door aangeboren afwijkingen van het hemoglobine, ook bij autochtone Nederlanders
Klinische les Anemie door aangeboren afwijkingen van het hemoglobine, ook bij autochtone Nederlanders Rienk Y.J. Tamminga, Ellis Groninger en André B. Mulder KLINISCHE PRAKTIJK Dames en Heren, In 3 verscheen
Nadere informatieReflecterend testen in de huisartsenpraktijk. Rein Hoedemakers / Peter van t Sant Klinisch chemici
Reflecterend testen in de huisartsenpraktijk Rein Hoedemakers / Peter van t Sant Klinisch chemici Wat kunt u verwachten? Wat is reflecterend testen? Waarom reflecterend testen? Voorbeelden uit de praktijk.
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/70063
Nadere informatieWORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog
WORKSHOP ANEMIE een Maastrichtse aanpak Michel van Gelder internist-hematoloog met dan aan: Sacha Zeerleder(hematoloog, AMC) & Arno Gingele(1 e jaarsaios, MUMC) Na deze Workshop ben je ONGETWIJFELD in
Nadere informatiefiguur 1 - ijzerstapeling
HVN contactdag Eindhoven 12 november 2011 Presentatie dr. C.Th.B.M. van Deursen, internist Atrium, medisch centrum locatie Heerlen/Brunssum Dr. van Deursen gaf als eerste spreker een meer algemene inleidende
Nadere informatieAdviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën
Adviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën PAOKC-cursus Consultverlening Ede, 19 september 2013 dr. Henk J. Adriaansen Klinisch Chemisch & Hematologisch Laboratorium, Gelre Ziekenhuizen,
Nadere informatieLADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen
LADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen Geen conflicterende belangen voor deze presentatie Eelco de Koning
Nadere informatieDe vele gezichten van Hemochromatose
De vele gezichten van Hemochromatose Contactdag HVN 26 september in Weert Spreker: drs. H. J. M. Jacobs Arts en voorzitter HVN versie 3 Hemochromatose de diagnose versie 3 Diagnose Voor het stellen van
Nadere informatieHyperferritinemieën en ijzerstapelingsziekten: een klinisch algoritme
Hyperferritinemieën en ijzerstapelingsziekten: een klinisch algoritme David Cassiman Dienst Leverziekten en Metabool Centrum, UZ Leuven Keywords: ferritin haemochromatosis HFE hepcidin ferroportin transferrin
Nadere informatieHEMOCHROMATOSE. - Patiëntinformatie -
HEMOCHROMATOSE - Patiëntinformatie - Deze brochure licht u in over de volwassen vorm van hereditaire (genetische of erfelijke) hemochromatose. Deze aandoening wordt veroorzaakt door een erfelijk bepaalde
Nadere informatiehet anemieprotocol in de eerstelijn
Interpreteren en becommentariëren van uitslagen: het anemieprotocol in de eerstelijn Dr. ing. M.P.G. Leers, klinisch chemicus PAOKC Consultverlening NVKC 2013 Anemie Hb concentratie < ondergrens ref.waarde
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De rol van proteïne kinase A in de vorming van galkanaaltjes door levercellen Een mens is opgebouwd uit cellen. Iedere cel is omgeven door een membraan die de inhoud van de cel
Nadere informatieVersie 4 Ingangsdatum: Februari 2014 Controledatum: februari 2016
Wijzigingen t.o.v. voorgaande versie Anemie protocol (PR-0002) Versie 4 Ingangsdatum: Februari 2014 Controledatum: februari 2016 2 Jaarlijkse revisie (mutatie 14 060) Hst. 1 Onderverdelen a.h.v. MCV verwijderd
Nadere informatieIJzer en de lever: verantwoord gebruik van de diagnostische middelen. Prof. Dr. C. Verslype Hepatologie
IJzer en de lever: verantwoord gebruik van de diagnostische middelen Prof. Dr. C. Verslype Hepatologie Patiënten met ijzerstapeling Tijdige, zorgvuldige en adequate diagnostiek Zo goed mogelijke behandeling
Nadere informatieUMCG RUG. Hemochromatose, wat zou u (nog) willen weten? UMCG Interne Kliniek
UMCG RUG Hemochromatose, wat zou u (nog) willen weten? UMCG Interne Kliniek HVN Assen, 24 nov 2018 HEMOCHROMATOSE Inleiding en geschiedenis de ijzerstofwisseling diagnostiek en kliniek behandeling en prognose
Nadere informatieHemochromatose en het metabool syndroom
Hemochromatose en het metabool syndroom Lezing Dr. C. Th. B. M. van Deursen op de contactdag van de HVN in Goes op 22 september2012. Er waren ongeveer 35 personen aanwezig bij het van der Valk Hotel in
Nadere informatieCover Page. Author: Musallam, Khaled Mousa Saleh and Taher, Ali Taher Title: β-thalassemia intermedia : morbidity uncovered Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19124 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Musallam, Khaled Mousa Saleh and Taher, Ali Taher Title: β-thalassemia intermedia
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Hematopoiesis Een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed waarin zich miljarden cellen bevinden. Deze cellen zijn onder te verdelen op basis van
Nadere informatieNederlandse. Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen
Nadere informatieSamenvatting van de richtlijn Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
Samenvatting van de richtlijn Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose Auteurs Trefwoorden D.W. Swinkels, A.T.M. Jorna, M.A. van Bokhoven, A. Castel, C.T.B.M. van Deursen, J.C. Giltay,
Nadere informatieOnverklaard ijzergebrek door Helicobacter pylori
Klinische les Onverklaard ijzergebrek door Helicobacter pylori Annechien van Hove, Rob P.R. Adang en Willi H.M. van Kuijk Dames en Heren, IJzergebreksanemie is een frequent voorkomend probleem in de dagelijkse
Nadere informatieMitochondriële ziekten
Mitochondriële ziekten Stofwisseling NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de mitochondriële
Nadere informatieChapter 9 Samenvatting
Samenvatting Marcel D. Posthumus SAMENVATTING Reumatoïde artritis (RA) is een aandoening die voorkomt bij 0,5-1% van de bevolking en die gekenmerkt wordt door een chronische ontsteking van meerdere gewrichten
Nadere informatieInformatiefilm HVN voor (huis)artsen
Informatiefilm HVN voor (huis)artsen Gesproken tekst van de video met illustraties te downloaden als PDF Inhoud 1 Hemochromatose Vereniging Nederland... 2 2 De ijzerhuishouding... 2 3 IJzerstapeling...
Nadere informatieHow I treat hemochromatosis?
How I treat hemochromatosis? Moderator 1st author Anita Rijneveld Internist-hematoloog, Erasmus MC, Rotterdam Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg
Nadere informatieHemochromatose in de huisartsenpraktijk
Hemochromatose in de huisartsenpraktijk Karen Van Massenhove, Universiteit Gent Promotor: Prof. Dr. An De Sutter, Vakgroep Huisartsgeneeskunde en eerstelijnslijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent Co-promotor:
Nadere informatieIJzerdeficiëntie en ijzerstapeling
Lezingen IJzerdeficiëntie en ijzerstapeling J.J.M. MARX Afdeling Interne Geneeskunde, UMC Utrecht Om de diagnostiek en behandeling van ijzergebrek en ijzerstapeling goed te kunnen begrijpen is het nodig
Nadere informatieVan mens tot Cel oefenvragen 1. De celdeling bestaat uit verschillende fasen. Hoe heten de G1, S en de G2 fase samen?
Van mens tot Cel oefenvragen 1. De celdeling bestaat uit verschillende fasen. Hoe heten de G1, S en de G2 fase samen? A: interfase B: profase C: anafase D: cytokinese 2. Een SNP (single nucleotide polymorphism)
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Ons immuunsysteem beschermt ons tegen allerlei ziekteverwekkers, zoals bacteriën, parasieten en virussen, die ons lichaam binnen dringen.
Nadere informatieAlgemene aspecten van erfelijkheid. Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek?
Erfelijke nierziekten: algemene aspecten van erfelijkheid, overerving en erfelijkheidsadvies Nine Knoers Klinisch Geneticus Commissie Erfelijke Nierziekten NVN 4 november 2006 HUMAN GENETICS NIJMEGEN Inhoud
Nadere informatieRibosomopathie bij congenitale cytopenieën
Ribosomopathie bij congenitale cytopenieën Marieke von Lindern, Dept Hematopoiesis, Sanquin Research m.vonlindern@sanquin.nl Marieke von Lindern m.vonlindern@sanquin.nl 1 Diamond Blackfan Anemie https://www.slideshare.net/derosamskcc/ibmfs
Nadere informatieDiagnostiek, screening en behandeling van primaire en secundaire hemochromatose
Diagnostiek, screening en behandeling van primaire en secundaire hemochromatose Diagnosis, screening and treatment of primary and secondary hemochromatosis dr. Y.M. Bilgin, dr. A.W. Rijneveld 2 en dr.
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieHemochromatose. Eduard J. van Beers Apeldoorn, 23 september Zebra icon created by Isabel Martinez Isabel from Noun project
Hemochromatose Eduard J. van Beers Apeldoorn, 23 september 2017 Zebra icon created by Isabel Martinez Isabel from Noun project Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de
Nadere informatieAmyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer
Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieExperimentele klinische chemie: met ijzer bruggen bouwen
Experimentele klinische chemie: met ijzer bruggen bouwen inaugurele rede door prof. dr. dorine w. swinkels inaugurele rede prof. dr. dorine w. swinkels Een klinisch chemicus onderzoekt lichaamsvloeistoffen
Nadere informatieBijlagen bij het rapport: Voedingsadvies bij HFE-hemochromatose
Bijlagen bij het rapport: Voedingsadvies bij HFE-hemochromatose Gerdien (G.M.) van Doorn MSc (Departement Humane Voeding, Wageningen University) Met medewerking van: Ir. Irene (I.M.G.) Gosselink (Plant
Nadere informatieIJZERSUPPLEMENTATIE BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE NIERINSUFFICIËNTIE
FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2015-2016 IJZERSUPPLEMENTATIE BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE NIERINSUFFICIËNTIE Rikkert HOLVOET Promotor: Dr. Speeckaert Marijn Masterproef
Nadere informatiePlatystele jungermannioides
Platystele jungermannioides Disclosure belangen spreker bijeenkomst Onderwijsbijeenkomst Kennisplatform Transfusiegeneeskunde ZO Naam: J. E. de Vries Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieAlgemene Samenvatting
Algemene Samenvatting e vitamine metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine ( ) speelt een sleutelrol bij het handhaven van de calcium homeostase door middel van effecten op de darm, het bot en de nier. e metaboliet
Nadere informatieLeren leven met hereditaire hemochromatose. Dr. Menno van der Waart
Leren leven met hereditaire hemochromatose Dr. Menno van der Waart Hemochromatose ofwel ijzerstapeling Komt een patiënt met klachten bij de huisarts Chronische vermoeidheid én/of Gewrichtsklachten én/of
Nadere informatieWat is Sikkelcelziekte? Amsterdam 13 november 2005
Wat is Sikkelcelziekte? α β α β Amsterdam 13 november 2005 lucht Zuurstof Zuurstof Zuurstof is nodig om te kunnen leven. Wij vervoeren zuurstof in onze lichaam via het bloed. Long en hart 5 liters bloed
Nadere informatieNRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende
Nadere informatieWat is erfelijke bloedarmoede? Amsterdam 26 november 2005
Wat is erfelijke bloedarmoede? مرض فقر الدم الوراثي Amsterdam 26 november 2005 lucht Zuurstof Zuurstof Zuurstof is nodig om te kunnen leven. Wij vervoeren zuurstof in onze lichaam via het bloed. Long en
Nadere informatieHVN contactdag Turnhout 28 april 2012
1 HVN contactdag Turnhout 28 april 2012 Presentatie van Dr. Rudy Harlet van het Algemeen Ziekenhuis Turnhout, tijdens de HVN contactdag in Turnhout. Foto van Dr. Rudy Harlet tijdens de presentatie. Hemochromatose
Nadere informatieFiguur 1: schematische weergave van een cel
Inleiding De titel van het proefschrift is Preventing the transmission of mitochondrial diseases. Dat wil zeggen: het tegengaan dat mitochondriële ziekten worden doorgegeven aan het nageslacht. Mitochondriën
Nadere informatieIJzergebreksanemie bij 80-plussers
Klinische les IJzergebreksanemie bij 80-plussers Sophia E. de Rooij, Hilde Royen, Marije Hamaker, Harmjo Blom, Johanneke Portielje en Joep F. Bartelsman Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. Afd. Inwendige
Nadere informatieIJzermetabolisme: deficiëntie en stapeling Rust Roest
Syllabus PAOKC-cursus klinische chemie IJzermetabolisme: deficiëntie en stapeling Rust Roest Regio Oost-Brabant Evoluon, Eindhoven 28 november 2000 Syllabus PAOKC-cursus klinische chemie IJzermetabolisme:
Nadere informatieUMC St Radboud. Hemochromatose (ijzerstapeling)
UMC St Radboud Hemochromatose (ijzerstapeling) Patiënteninformatie Inhoud 1. IJzerstapeling 1 Inleiding 1 Waarvoor heeft het lichaam ijzer nodig? 1 Hoe ontstaat ijzerstapeling? 2 Wat gebeurt er met een
Nadere informatiePyruvaatkinasedeficiëntie Nieuwsbrief 10 Augustus 2018
Betreft: PKD nieuws, contactdag 15 september Geachte heer/mevrouw, Middels deze brief willen we u inlichten over de activiteiten rondom PKD (Pyruvaat Kinase Deficiëntie) in het Universitair Medisch Centrum
Nadere informatieNederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Majeed Versie 2016 1. WAT IS MAJEED 1.1 Wat is het? Het Majeed syndroom is een zeldzame genetische aandoening. Kinderen met dit syndroom lijden aan chronische
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Chapter 8 112 Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Insulin induceert complexe responsen in perifere weefsel zoals de skeletspier, vet, hart, lever en het brein om
Nadere informatieHet menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma
Het menselijk lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen. Deze cellen bestaan uit verschillende kamertjes (organellen), die in het celvocht (cytoplasma) liggen dat omgeven wordt door een muur (de celmembraan).
Nadere informatieMitochondriële ziekten Stofwisseling
Mitochondriële ziekten Stofwisseling Deze folder maakt deel uit van een serie over mitochondriële aandoeningen. In deze folder leest u meer over de stofwisseling. De stofwisseling is niet eenvoudig daarom
Nadere informatiepagina 1 van 7 Let op: Deze geprinte versie is 24 uur geldig. Anemie Medische Werkinstructie Algemeen Inleidende gegevens Doel: Type: Handelingsclassificatie: Anatomische classificatie: Indicatie: Contra
Nadere informatieMyeloproliferatieve aandoeningen (MPD)
Myeloproliferatieve aandoeningen (MPD) van nieuwe inzichten naar nieuwe behandelingen Reinier Raymakers, internist-hematoloog UMC Utrecht Myeloproliferatieve aandoeningen Toename in bloedcelaanmaak Rode
Nadere informatieMitochondriële ziekten
Mitochondriële ziekten Een inleiding NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de mitochondriële
Nadere informatieHemochromatose (ijzerstapeling)
Hemochromatose (ijzerstapeling) Inhoud 1. IJzerstapeling 1 Inleiding 1 Waarvoor heeft het lichaam ijzer nodig? 1 Hoe ontstaat ijzerstapeling? 2 Wat gebeurt er met een overschot aan ijzer? 2 Welke klachten
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Inleiding
Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een
Nadere informatieThalassemie nader belicht. H. Heijboer, afd. kinderhematologie 2006
Thalassemie nader belicht H. Heijboer, afd. kinderhematologie 2006 Thalassemieën Twee hoofdgroepen: Alfa thalassemie Beta thalassemie De alfa ketens worden door 4 genen gereguleerd (chromosoom 16) De beta
Nadere informatieReferenties. Summary. Reagens Eenheid Negatief (%) Positief (%)
gedrukt in genormaliseerde ratio is lager dan het percentage positieve resultaten uitgedrukt in PS. Dit geldt voor alle reagentia. Het percentage positieve resultaten is voor de reagenscombinatie Actin
Nadere informatieAnemie: waar beginnen we, en waar eindigt het?
Anemie: waar beginnen we, en waar eindigt het? Geneeskundige Dagen van Antwerpen 12.09.2014 Dr. Evi Van Dyck Inhoud Epidemiologie De rode bloedcel Definitie Aanpak van anemie Ferriprieve anemie Macrocytaire
Nadere informatiePAROXYSMALE NACHTELIJKE HEMOGLOBINURIE
PAROXYSMALE NACHTELIJKE HEMOGLOBINURIE Henk Wind Afdeling Immunologie Erasmus MC Woerden 30-10-2008 INTRODUCTIE PNH is het gevolg van een klonale expansie van een gemuteerde hematopoëtische stamcel. Klinisch
Nadere informatiehoofdstuk 3 hoofdstuk 4 hoofdstuk 5
Samenvatting Samenvatting De lever heeft een aantal belangrijke functies, waaronder het produceren van gal en het verwerken en afbreken van schadelijke verbindingen. Zij bestaat uit verschillende soorten
Nadere informatieMitochondriële ziekten
Mitochondriële ziekten Lichaamscellen NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de
Nadere informatieGLUT1 deficientie syndroom. Drs. Willemijn Leen, neuroloog i.o. Prof. dr. Michèl Willemsen, kinderneuroloog
GLUT1 deficientie syndroom Drs. Willemijn Leen, neuroloog i.o. Prof. dr. Michèl Willemsen, kinderneuroloog Inhoud Algemene informatie over GLUT1DS Antwoord op de gestelde vragen Nieuwe ontwikkelingen GLUT1
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatieDUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING
DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary / Nederlandse Samenvatting Sinds de ontdekking van de ADAM eiwitfamilie, twee decennia geleden, heeft het ADAM onderzoek zich voornamelijk gericht op
Nadere informatieSecundaire ijzerstapeling
Secundaire ijzerstapeling een belangrijke chronische transfusiecomplicatie Marlijn Hoeks Hematoloog io Radboudumc PhD student CCTR Sanquin Research Leiden 29-11-2017 1 Inhoud Achtergrond secundaire ijzerstapeling
Nadere informatieDiagnostiek, pathogenese en behandeling van anemie bij chronische ziekten
O v e r z i c h t s a r t i k e l e n Diagnostiek, pathogenese en behandeling van anemie bij chronische ziekten Auteur Trefwoorden G. Vreugdenhil anemie, chronische ziekten, erytropoëtine, hepcidine, ijzermetabolisme,
Nadere informatieCijfers over dementie
Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieLonneke Bevers - Activity of endothelial nitric oxide synthase: substrates, modulators and products SAMENVATTING VATTING SAMEN-
SAMENVATTING SAMEN- VATTING 167 Inleiding Het menselijk bloedvatenstelsel is een gesloten systeem bestaande uit ongeveer 96000 km vaten. Het bloed dat via de vaten naar de organen stroomt, zorgt voor aan-
Nadere informatieHereditair hyperferritinemiecataractsyndroom
Casuïstiek 2 Hereditair hyperferritinemiecataractsyndroom Hereditary hyperferritinaemia cataract syndrome M.J.A. Kamps*, M.M.G.J. van Borren*, J. Leuvenink en J.F.M. Pruijt * Auteurs hebben evenveel bijgedragen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20887 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Vroegrijk, I.O.C.M. Title: Fatty acid metabolism and metabolic inflammation :
Nadere informatieEssentiële Trombocytose
Essentiële Trombocytose Uw hoofdbehandelaar is: hematoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen 08.30 17.00 uur bereikbaar via de polikliniek Interne geneeskunde, tel. (078) 654 64 64. Inleiding U
Nadere informatie