Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
|
|
- Jonathan Goossens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose MCH Janssen 1, DW Swinkels 2 1 Afdeling Interne Geneeskunde, 2 Klinische Chemie Universitair Medisch Centrum St Radboud, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Correspondentieadres: Dr MCH Janssen Internist 463 Interne Geneeskunde Universitair Medisch Centrum St Radboud Postbus HB Nijmegen Tel M Janssen@aig.umcn.nl
2 Inleiding Hereditaire hemochromatose (HH) is een autosomaal recessieve genetische ziekte die in idividuen van Noord-Europese afkomst voorkomt in 0,4-1%.[1] De ziekte wordt gekarakteriseerd door een te grote ijzerabsorptie uit de darm terwijl het lichaam niet in staat is om de overmaat aan ijzer uit te scheiden. Dit kan leiden tot overmatige ijzerstapeling in weefsels en organen waardoor deze beschadigd raken en een deel van hun functie kunnen verliezen. [2] Vroege diagnose en therapeutische aderlatingen kunnen complicaties grotendeels voorkomen zodat lange termijn overleving gelijk is aan die van de normale populatie.[3] Pathofysiologie In 1996 is het hemochromatose (HFE) gen ontdekt.[4] Door mutaties in dit gen vindt een verhoogde ijzerabsorptie door de darmmucosacellen plaats ten gevolge van dysregulatie van het ijzerregulerende peptide hepcidine.[5] In figuur 1 staat de achtergrondinformatie over de ijzertofwisseling en de rol van hepcidine daarbij. Aangenomen wordt dat hepcidine de centrale regulator is van de systemische ijzerhomeostase. De werking van hepcidine komt tot uiting door binding aan de membraan gebonden ijzerexporter ferroportine in duodenumcellen en in macrofagen. Na binding wordt deze exporter geblokkeerd waardoor er tijdelijk geen ijzer meer opgenomen kan worden door de darm of afgegeven door het reticulo endotheliaal systeem. Hierdoor wordt de plasma-ijzerconcentratie beïnvloedt. Bij te lage ijzerwaarden zal er minder hepcidine afgegeven worden door de lever waardoor de ijzeropname weer zal toenemen. Hepcidine wordt verminderd afgegeven aan de circulatie bij ijzergebreksanemie en hypoxie, terwijl de productie onder andere toeneemt bij ontsteking en toename van de ijzervoorraad.[6] De visie op de klinische betekenis en penetrantie van C282Y-homozygotie is gedurende de afgelopen jaren opvallend veranderd. In eerste instantie werd in studies bij patiëntenpopulaties al snel een verband
3 gelegd tussen klinisch beeld en gevonden mutaties. Uit recente onderzoeken, waarbij genotypering plaatsvond van niet-klinische populaties, blijkt dat de meerderheid van C282Y-homozygote personen wel abnormale ijzerwaarden heeft (= hoge biochemische penetrantie), terwijl slechts een klein aantal van hen ziektesymptomen krijgt die aan hereditaire hemochromatose zijn toe te schrijven (= lage klinische penetrantie). De klinische penetrantie van C282Y-homozygotie wordt voor een deel 19 bepaald door matig gedefinieerde genetische factoren en omgevingsfactoren, zoals alcoholgebruik, virale hepatitis, ijzerinname en bij vrouwen de body mass index. Kliniek Stapeling van ijzer kan toxisch zijn voor cellen in meerdere organen. Een arts moet attent zijn op hemochromatose bij gewrichtsklachten, moeheid, levertestafwijkingen, diabetes mellitus, impotentie, hart- en vaatziekten en huidpigmentatie.[7] Van geen van deze symptomen is echter bewezen dat ze vaker bij HH voorkomen dan bij controles. De kans op hemochromatose wordt groter indien deze symptomen langer voortduren en de oorzaak onverklaard blijft. Diagnostiek Bepaling van ijzerparameters De eerste fase bestaat uit het onderzoek naar ijzerstapeling, dat houdt in een gecombineerde bepaling van serum ijzer, transferrinesaturatie (TS) en ferritine. Serum ferritine reflecteert een indicatie van de hoeveelheid ijzer in het lichaam. Gezien het feit dat bij patiënten met HH de TS door de dag heen steeds verhoogd is, hoeft deze bloedafname niet nuchter plaats te vinden. Men dient erop bedacht te zijn dat ferritine, als acute fase eiwit, ook verhoogd is bij ontstekingen, infecties, maligniteiten en ook bij het metabool syndroom.[8] Bovendien is het ferritinegehalte, ook zonder ijzerstapeling, verhoogd bij vormen van leverschade die gepaard
4 gaan met transaminasestijging, bijvoorbeeld bij alcoholgebruik of hepatitis[9]. Deze oorzaken moeten worden uitgesloten voordat DNAdiagnostiek wordt ingezet. Genetisch onderzoek Bij een TS > 45% en een ferritineconcentratie hoger dan de referentiewaarde van het eigen laboratorium dient onderzoek naar HFE-mutaties te worden ingezet. Homozygotie voor de C282Y mutatie in combinatie met verhoogde ijzerparameters bevestigt de diagnose HH. Dit geldt ook voor samengestelde heterozygotie voor C282Y en H63D.[10] Non-HFE hemochromatose wordt een optie indien er geen mutatie is aangetoond maar wel ijzerstapeling. Dit laatste kan bewezen worden middels leverbiopsie of MRI. Onderzoek naar viscerale ijzerstapeling en schade Leverbiopsie heeft momenteel vooral prognostische betekenis door het vaststellen van leverfibrose en cirrhose, waardoor de kans op het ontstaan van portale hypertensie en een primiair levercelcarcinoom kan worden ingeschat, en voor de diagnostiek van bijkomende pathologie (leverziekte door alcoholabusus en virale hepatitis). De noodzaak van een biopsie is klein wanneer de kans op fibrose verwaarloosbaar is, dat wil zeggen bij een serumferritine lager dan 1000 µg/l, jonge leeftijd en afwezigheid van bijkomende risicofactoren zoals alcoholabusus en virale hepatitis.[11] Indien er verhoogde ijzerparameters zijn terwijl er geen homozygotie voor de C282Y mutatie of het samengestelde C282Y/H63D aanwezig is, kan met behulp van MRI een schatting van het ijzer in de lever worden berekend. Met MRI bevestigde ijzerstapeling in afwezigheid van mutaties is een indicatie om te zoeken naar andere erfelijke vormen van HH in de daartoe gespecialiseerde centra.[12] Behandeling
5 De behandeling van een patiënt met HH bestaat uit aderlatingen, waarmee, mits tijdig ingesteld, progressie van weefselschade kan worden voorkomen, met als resultaat een betere overleving. Doorgaans wordt gestart met een aderlating van 500ml bloed (bevat ±250mg ijzer) per week.[13] Deze periode van intensieve ontijzering kan worden beëindigd zodra een serumferritineconcentratie <50 µg/l gemeten wordt. Bepaling van het Hbgehalte voorafgaand aan de aderlating moet het ontstaan van een anemie voorkomen. Na deze initiele intensieve ontijzeringstherapie is bijna altijd een levenslange preventieve behandeling nodig. De frequentie van aderlaten ligt voor de meeste patiënten tussen 2 en 8 keer per jaar. Aspecifieke klachten als moeheid en zwakte blijken tijdens de behandeling vaak te verdwijnen. Andere patienten zijn echter juist moe na de aderlating en soms persisteert de moeheid na afsluiting van de intensieve therapie. Gewrichtsklachten persisteren frequent, soms leidend tot versnelde arthrose. Een nieuwere methode, de erythrocytaferese, een selectieve machinale afname van erythrocyten, is een alternatief en kan potentieel snellere ijzeronttrekking bewerkstelligen. Het is echter duurder.[14] Vergelijkende studies lopen op dit moment. Orale ijzerchelatietherapie, gebruikt voor posttransfusie ijzerstapeling, is op dit moment nog niet geregistreerd voor patiënten met HH. Leefstijladviezen Ijzer in het dieet verhoogt het lichaamsijzer bij C282Y homozygoten, met als gevolg dat een wat hogere frequentie van aderlaten nodig kan zijn. Bij dieetadviezen dient dit te worden afgewogen tegen het bezwaar van dieetbeperking en een verminderde kwaliteit van leven. Als patiënten eraan hechten zelf een bijdrage te leveren aan het verminderen van ijzerstapeling is het vermijden van veel rood vlees en het drinken van zwarte thee tijdens de maaltijd zinvol.
6 Alcohol heeft een additief hepatotoxisch effect. Het gebruik van alcohol dient derhalve beperkt te worden tot 2 E /dag, tijdens de depletiefase wordt het gebruik van alcohol ontraden. Familieonderzoek De indicatie tot familieonderzoek is afhankelijk van de uitslag van de DNAtest en obligaat indien er C282Y homozygotie bestaat. Bij eerstegraadsfamilieleden van een indexpatient dient een evaluatie plaats te vinden aan de hand van ijzerparameters en HFEgenotypering. Broers en zussen van de C282Y homozygote indexpatient hebben een kans van 25% om ook homozygoot te zijn en kinderen en ouders een kans van 5%.[15] Omdat klinische expressie van hemochromatose voor het 18 e jaar zeldzaam is door de toegenomen ijzerbehoefte tijdens de groei, en omdat biochemisch ondezoek dan fout-negatieve uitkomsten kan geven, wordt geadviseerd om familieonderzoek naar HH bij kinderen uit te stellen tot na de 18 e verjaardag. Alle geïdentificeerde nieuwe homozygoten krijgen het advies om onderzoek naar ijzerstapeling te laten verrichten. Indien er geen afwijkingen zijn, wordt geadviseerd dit onderzoek iedere 3 jaar te herhalen. Dit onderzoek kan door de hisarts worden aangevraagd. Wanneer er aanwijzigen zijn voor ijzerstapeling dient de patiënt verwezen te worden naar een internist voor verdere controle. Belangrijk is dat de penetrantie van C282Y homozygotie slechts ±20% is, dat wil zeggen dat 20% van de C282Y homozygoten ijzerstapeling krijgt. Voor de samengestelde heterozygotie is dit percentage slechts 5-10%. Conclusie - Hereditaire Hemochromatose (HH) is een ziekte die is gerelateerd aan mutaties in het HFE-gen en kan leiden tot voortschrijdende ijzerstapeling, met name in de lever, die op termijn leidt tot orgaanschade.
7 - Klinische symptomen, waaronder moeheid, gewrichtsklachten en diabetes mellitus, komen niet vaker voor bij HH dan bij mensen zonder HH. - Desondanks en in navolging van internationale richtlijnen wordt geadviseerd de serumijzerparameters te bepalen indien deze symptomen langere tijd onverklaard blijven. Bij een transferrinesaturatie >45% samen met een ferritineconcentratie boven de locale referentiewaarden, dient onderzoek naar de HFE-mutaties te worden ingezet, nadat andere oorzaken van een verhoogd ferritinegetal zijn uitgesloten. - Homozygotie voor de C282Y-mutatie of het samengestelde C282Y/H63D-genotype bevestigt de diagnose HFE-gerelateerde HH. - Leverbiopsie wordt geadviseerd bij (meer dan) verdubbeling van de transaminasen en/of een serumferritineconcentratie boven de 1000 g/l om de aan- of afwezigheid van cirrhosis vast te stellen, die de prognose en het beleid bepalen. - IJzerstapeling, vastgesteld met MRI in de afwezigheid van homozygotie voor de C282Y-mutatie of het samengestelde C282Y/H63D-genotype, kan een indicatie zijn om te zoeken naar zeldzame erfelijke vormen van niet-hfe-gerelateerde HH. - De behandeling van ijzerstapeling bestaat uit aderlaten. - Eerstegraads familieleden van patiënten met HFE-gerelateerde HH dienen te worden onderzocht op de aandoening.
8 Referenties 1. Merryweather-Clarke AT, Pointon JJ, Jouanolle AM et al. Geography of HFE C282Y and H63D mutations. Genet Test 2000;4(2): Adams PC, Barton JC. Haemochromatosis. Lancet 2007;370(9602): Nierau C, Fischer R, Purschel A, et al. Long-term survival in patients with hereditary hemochromatosis. Gastroenterology 1996;110(4): Feder JN, Gnirke A, Thomas W, et al. A novel MHC class 1-like gene is mutated in patients with hereditary hemochromatosis. Nat Genet 1996;13(4): Swinkels DW, janssen MC, Bergmans J, et al. Hereditary hemochromatosis: genetic complexity and new diagnotic approaches. Clin Chem 2006;52(6): Kemna EHJM, Pickkers P, Nemeth E, et al. Blood 2005;106: Mc Donell SM, Preston BL, Jewell SA, et al. A survey of 2851 patients with hemochromatosis: symptoms and response te treatment. Am J Med 1999;106(6): Mendler MH, Turlin B, Moirand R, et al. Insulin resistance-associated hepatic iron overload. Gastroenterology 1999;117(5): Harrison-Findlik DD. Role of alcohol in the regulation of iron metabolism. World J Gastroenterol 2007;13(37): Swinkels DW, Jorna AT, Raymakers RA. Synopsis of the Dutch multidisciplinary guideline for the diagnosis and treatment of hereditary haemochormatosis. Neth J Med 2007;765(11): Falize L, Guillygomarch A, Perrin M, et al. Reversibility of hepatic fibrosis in treated genetic hemochromatosis: a study of 36 cases. Hepatology 2006;44(2): Gandon Y, Olivie D, Guyader D, et al. Non-invasvie assessment of hepatic iron stores by MIR. Lancet 2004;363: Brissot P. Diagnosis and recurrent treatments for primary iron overload. Am J Hematol 2007;82: Mariani R, Pelucchi S, Perseghin P, et al. Erythrocytaferesis plus erythropoietin: an alternative therapy for selected patients with hemochromatosis and severe organ damage. Haematologica 2005;90(5): Phatak PD, Bonkovsky HL, Kowdley KV. Hereditary hemochromatosis: time for targeted screening. Ann Intern Med 2008;149(4):270-2.
9 Figuur 1 Schematische weergave van de ijzerstofwisseling: de grootste verplaatsing van ijzer treedt op bij het hergebruik ervan uit verouderde erythrocyten die zijn afgebroken door macrofagen en die het ijzer aanbieden voor inbouw in erythroide voorlopercellen. De waarden bij de verschillende weefsel en verplaatsingen zijn gemiddelden. In de lever en de reticuloendotheliale macrofagen vindt de meeste ijzeropslag plaats. Slechts 1-2mg ijzer wordt iedere dag geresorbeerd en gaat verloren. De totale hoeveelheid ijzer in het lichaam kan alleen door resorptie gereguleerd worden, terwijl ijzerverlies alleen passief optreedt via huid en slijmvliezen en door bloedverlies. Hepcidine, een antimicrobieel peptide, afgescheiden door de lever, houdt de plasma-ijzerconcentratie in evenwicht door de ijzerexport vanuit de duodenale enterocyten en de reticulo-endotheliale macrofagen die wordt verzorgd door ferroportine te remmen. Daardoor leidt een toename in de hepcidineproductie tot een afname in de plasma-ijzerconcentratie. Expressie van hepcidine wordt gereguleerd door de ijzerconcentratie in de hepatocyten, door inflammatoire stimuli, door de erythroide ijzervraag en door hypoxie.
10 Tabel 1 Differentiele diagnose van ijzerstapeling Hereditaire hemochromatose (HH) Met HFE samenhangende HH (type 1) Homozygotie voor C282Y Samengestelde heterozygotie C282Y-H63D Niet met HFE samenhangende HH Type 2A HJV variatie Type 2B hepcidinevariatie Type 3 TfR2-variatie Type 4 ferroportinevariatie Andere Hereditair hyperferritinemie cataract syndroom Hemoxygenasedeficientie Neonatale ijzerstapeling Aceruloplasminemie Congenitale atransferrinemie of hypotransferrinemie DMT1-variatie Secundaire ijzerstapeling Anemie met toegenomen erythropoese (hemolyse) Thalassemiesyndroom Sideroblastaire anemie Myelodysplastisch syndroom Congenitale dyserythropoese Chronische hemolytsiche anemie Parenterale ijzerstapeling Andere Metabool syndroom Overgewicht Hypertensie Insulineresistentie Chronische leverziekte Hepatitis Overmatig alcoholgebruik Non-alcoholische steatohepatitis Porphyria cutanea Tarda HFE = hemochromatosegen HJV= hemojuveline DMT1= dimetaaltransporter 1
11 Figuur 2: Stroomdiagram bij verdenking op ijzerstapeling Bepaal ferritine en transferrinesaturatie Ferritine verhoogd, boven de normaalwaarde van het laboratorium voor leeftijd en geslacht. Ferritine niet verhoogd. Sluit uit: infecties, ontstekingen, secundaire hemochromatose TS: > 45% TS: < of = 45% HH vormt nu geen verklaring voor de klachten. DNA diagnostiek HFE C282Y / C282Y of C282Y / H63D Geen C282Y / C282Y of C282Y / H63D MRI, FE normaal MRI, FE hoog Diagnostiek HH type 1* - 4 Ferritine: < of = 1000 μg/l Ferritine > 1000 μg/l Leverbiopsie (fibrose / cirrose?) Aderlatingen tot < 50 μg/l Follow-up Familie onderzoek Cirrose: elk half jaar echo /zonodig MRI lever
12
Een eiig maar twee behandelingen. Martin Schipperus, Liane van Egmond Afdeling hematologie HagaZiekenhuis
Een eiig maar twee behandelingen Martin Schipperus, Liane van Egmond Afdeling hematologie HagaZiekenhuis Aderlaten of isovolemische hemodilutie: Een ratrace? Heriditaire Hemochromatosis Hereditaire hemochromatose
Nadere informatieHereditaire hemochromatose
Hereditaire hemochromatose in de spreekkamer Lotgenotencontactdag HVN Marloes Cuijpers Internist-hematoloog Indeling IJzeropname: normale situatie en bij hemochromatose Hemochromatose: primair en secundair
Nadere informatieIJzer en de lever: verantwoord gebruik van de diagnostische middelen. Prof. Dr. C. Verslype Hepatologie
IJzer en de lever: verantwoord gebruik van de diagnostische middelen Prof. Dr. C. Verslype Hepatologie Patiënten met ijzerstapeling Tijdige, zorgvuldige en adequate diagnostiek Zo goed mogelijke behandeling
Nadere informatieHemochromatose (ijzerstapeling) in de familie
Hemochromatose (ijzerstapeling) in de familie Deze brochure is bedoeld als aanvulling op de gesprekken op bij de genetisch consulent en kan hier dus niet voor in de plaats komen. Algemene informatie wordt
Nadere informatieHemochromatose. de diagnose. versie 3
Hemochromatose de diagnose versie 3 IJzerstofwisseling de diagnose 2 Diagnose de diagnose 3 Epidemiologie Prevalentie: 1 op de 200 personen homozygoot = 80.000 personen in Nederland. 1 op de 10 personen
Nadere informatieGenetica van hemochromatose
Genetica van hemochromatose 28-11-2015 Prof.Dr. M.H. Breuning, klinisch geneticus M.H.Breuning@lumc.nl Wat is ijzer? Twee oxidatietoestanden: Fe 2+ Fe 3+ (divalent) (trivalent) IJzer is noodzakelijk voor
Nadere informatieHemochromatose: wat is het..hoe kom je aan wat doe je eraan.hoe voelt het?
Hemochromatose: wat is het..hoe kom je aan wat doe je eraan.hoe voelt het? Wie ben ik? Wat is hemochromatose? Hoe kom je eraan? Wat doe je eraan? Wat zijn de complicaties van? Hoe voel U zich? Open spreek
Nadere informatieDe vele gezichten van Hemochromatose
De vele gezichten van Hemochromatose Contactdag HVN 26 september in Weert Spreker: drs. H. J. M. Jacobs Arts en voorzitter HVN versie 3 Hemochromatose de diagnose versie 3 Diagnose Voor het stellen van
Nadere informatieSamenvatting van de richtlijn Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
Samenvatting van de richtlijn Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose Auteurs Trefwoorden D.W. Swinkels, A.T.M. Jorna, M.A. van Bokhoven, A. Castel, C.T.B.M. van Deursen, J.C. Giltay,
Nadere informatieLaurens Laterveer Internist-hematoloog Isala
Hemochromatose: Rust roest Laurens Internist-hematoloog Isala Isala pagina 2 Opzet Achtergrond mbt ijzermetabolisme Hemochromatose achtergrond Welke schade kan veroorzaakt worden Behandeling Voeding en
Nadere informatiefiguur 1 - ijzerstapeling
HVN contactdag Eindhoven 12 november 2011 Presentatie dr. C.Th.B.M. van Deursen, internist Atrium, medisch centrum locatie Heerlen/Brunssum Dr. van Deursen gaf als eerste spreker een meer algemene inleidende
Nadere informatieHEMOCHROMATOSE. - Patiëntinformatie -
HEMOCHROMATOSE - Patiëntinformatie - Deze brochure licht u in over de volwassen vorm van hereditaire (genetische of erfelijke) hemochromatose. Deze aandoening wordt veroorzaakt door een erfelijk bepaalde
Nadere informatieInformatiefilm HVN voor (huis)artsen
Informatiefilm HVN voor (huis)artsen Gesproken tekst van de video met illustraties te downloaden als PDF Inhoud 1 Hemochromatose Vereniging Nederland... 2 2 De ijzerhuishouding... 2 3 IJzerstapeling...
Nadere informatieHemochromatose en het metabool syndroom
Hemochromatose en het metabool syndroom Lezing Dr. C. Th. B. M. van Deursen op de contactdag van de HVN in Goes op 22 september2012. Er waren ongeveer 35 personen aanwezig bij het van der Valk Hotel in
Nadere informatieHyperferritinemieën en ijzerstapelingsziekten: een klinisch algoritme
Hyperferritinemieën en ijzerstapelingsziekten: een klinisch algoritme David Cassiman Dienst Leverziekten en Metabool Centrum, UZ Leuven Keywords: ferritin haemochromatosis HFE hepcidin ferroportin transferrin
Nadere informatieUMCG RUG. Hemochromatose, wat zou u (nog) willen weten? UMCG Interne Kliniek
UMCG RUG Hemochromatose, wat zou u (nog) willen weten? UMCG Interne Kliniek HVN Assen, 24 nov 2018 HEMOCHROMATOSE Inleiding en geschiedenis de ijzerstofwisseling diagnostiek en kliniek behandeling en prognose
Nadere informatieLeren leven met hereditaire hemochromatose. Dr. Menno van der Waart
Leren leven met hereditaire hemochromatose Dr. Menno van der Waart Hemochromatose ofwel ijzerstapeling Komt een patiënt met klachten bij de huisarts Chronische vermoeidheid én/of Gewrichtsklachten én/of
Nadere informatieHereditaire hemochromatose: nieuwe genen, nieuwe ziekten en hepcidine
capita selecta Hereditaire hemochromatose: nieuwe genen, nieuwe ziekten en J.P.H.Bergmans, E.H.J.M.Kemna, M.C.H.Janssen, E.M.G.Jacobs, A.F.H.Stalenhoef, J.J.M.Marx en D.W.Swinkels Zie ook het artikel op
Nadere informatieHemochromatose: De rol van aderlating (of bloeddonatie) in de behandeling en opvolging
Hereditary haemochromatosis Hemochromatose: De rol van aderlating (of bloeddonatie) in de behandeling en opvolging David Cassiman Tf/TIBC Fe 30% Normaal Ferriprivie Chronische inflammatie Hemochromatose
Nadere informatieHEMOCHROMATOSE EN DAN
HEMOCHROMATOSE EN DAN Verslag van de contactdag op zaterdag 22 november in Weert Spreker Dr E. M. G. Jacobs, Internist-hematoloog Elkerliek Ziekenhuis in Helmond WAT IS HEMOCHROMATOSE? Als artsen spreken
Nadere informatieHereditaire haemochromatose. informatie voor patiënten
Hereditaire haemochromatose informatie voor patiënten INLEIDING 3 ALGEMEEN 4 KLACHTEN 4 DIAGNOSESTELLING 6 BEHANDELING 8 ONDERZOEKEN 10 AANDACHTSPUNTEN 11 WOORDVERKLARINGEN 11 PATIËNTENVERENIGING HVV 12
Nadere informatieHemochromatose in de huisartsenpraktijk
Hemochromatose in de huisartsenpraktijk Karen Van Massenhove, Universiteit Gent Promotor: Prof. Dr. An De Sutter, Vakgroep Huisartsgeneeskunde en eerstelijnslijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent Co-promotor:
Nadere informatieWat is hemochromatose? Informatiebrochure
Wat is hemochromatose? Informatiebrochure Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 3 1 INLEIDING... 4 2 WAT IS HEMOCHROMATOSE?... 4 3 WAARVOOR HEEFT ONS LICHAAM IJZER NODIG?... 4 4 HOE ONTSTAAT HEMOCHROMATOSE?...
Nadere informatieEvidence-based richtlijn voor diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 Evidence-based richtlijn voor diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose 28 oktober 2018 - geautoriseerd
Nadere informatieEvidence-based richtlijn voor diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
1 2 3 4 Evidence-based richtlijn voor diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose 13 augustus 2018 Autorisatieversie met verwerkt commentaar NVKC en NVVH 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose Initiatief Nederlandsche Internisten Vereeniging (NIV) Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde en Vereniging Artsen
Nadere informatieDiagnostiek bij 5 patiënten met mogelijk primaire hemochromatose
Casuïstische mededelingen Diagnostiek bij 5 patiënten met mogelijk primaire hemochromatose e.m.g.jacobs, r.a.de vries, l.d.elving, a.f.h.stalenhoef en d.w.swinkels Hemochromatose(HFE)-gengerelateerde primaire
Nadere informatieSamenvatting voor niet ingewijden
Samenvatting Samenvatting voor niet ingewijden Diabetes mellitus, oftewel suikerziekte, is een van de meest voorkomende chronische ziekten. Wereldwijd hebben 346 miljoen mensen diabetes, en in Nederland
Nadere informatieWat is hemochromatose?
Wat is hemochromatose? Uitgebreide informatie over de gevolgen van een teveel aan ijzer en hoe dit te verhelpen Inhoud 1 Inleiding 3 2 Wat is hemochromatose? 3 3 Waarvoor heeft het lichaam 3 ijzer nodig?
Nadere informatieIJzer teveel: aderlaten, isovolemische hemodilutie of medicijnen? Pierre W. Wijermans Voorheen: afdeling hematologie HagaZiekenhuis
IJzer teveel: aderlaten, isovolemische hemodilutie of medicijnen? Pierre W. Wijermans Voorheen: afdeling hematologie HagaZiekenhuis Heriditaire Hemochromatose Hereditaire hemochromatose is een erfelijke
Nadere informatieHemochromatose. Eduard J. van Beers Apeldoorn, 23 september Zebra icon created by Isabel Martinez Isabel from Noun project
Hemochromatose Eduard J. van Beers Apeldoorn, 23 september 2017 Zebra icon created by Isabel Martinez Isabel from Noun project Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de
Nadere informatieLADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen
LADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen Geen conflicterende belangen voor deze presentatie Eelco de Koning
Nadere informatiePreventie van type 2 diabetes bij volwassenen
Preventie van type 2 diabetes bij volwassenen Kernboodschappen Uitgave januari 2016 www.diabetes.be Diabetes mellitus Iemand met diabetes heeft een verhoogd bloedsuikergehalte omdat men niet voldoende
Nadere informatieHVN contactdag Turnhout 28 april 2012
1 HVN contactdag Turnhout 28 april 2012 Presentatie van Dr. Rudy Harlet van het Algemeen Ziekenhuis Turnhout, tijdens de HVN contactdag in Turnhout. Foto van Dr. Rudy Harlet tijdens de presentatie. Hemochromatose
Nadere informatieHyperferritinemie in de huisartsenpraktijk
Hyperferritinemie in de huisartsenpraktijk door Karolien Meersman Promotor: Prof. Dr. D. Devroey Coördinator: Dr. B. Spinnewijn Dr. L. Pas Praktijkopleider: Dr. P. Meersman Dr. M. Brouillard ABSTRACT Inleiding:
Nadere informatieHow I treat hemochromatosis?
How I treat hemochromatosis? Moderator 1st author Anita Rijneveld Internist-hematoloog, Erasmus MC, Rotterdam Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg
Nadere informatieNRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende
Nadere informatieSTICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES
STICHTING OPSPORING FAMILIAIRE HYPERCHOLESTEROLEMIE (StOEH) BEVOLKINGSONDERZOEK ERFELIJK VERHOOGD CHOLESTEROLGEHALTE IN FAMILIES De StOEH heeft ten doel personen met deze Familiaire Hypercholesterolemie
Nadere informatieReferenties. Summary. Reagens Eenheid Negatief (%) Positief (%)
gedrukt in genormaliseerde ratio is lager dan het percentage positieve resultaten uitgedrukt in PS. Dit geldt voor alle reagentia. Het percentage positieve resultaten is voor de reagenscombinatie Actin
Nadere informatieHereditaire hemochromatose in de huisartsenpraktijk:
Hereditaire hemochromatose in de huisartsenpraktijk: effect van vaccinatie tegen HAV en HBV bij chronische leveraandoeningen. Dr. Hannelore Van Droogenbroeck, KU Leuven Promotor: Prof. Dr. Bert Aertgeerts,
Nadere informatieVerslag van de lotgenoten bijeenkomst op 8 september 2018 in Duiven.
Verslag van de lotgenoten bijeenkomst op 8 september 2018 in Duiven. Onze voorzitter Henk Jacobs opent de bijeenkomst en heet dokter Marloes Cuijpers welkom. De bijeenkomst is druk bezocht en we mogen
Nadere informatieVasculair Preventie Centrum
Vasculair Preventie Centrum Afdeling interne geneeskunde Uw huisarts of specialist heeft u verwezen naar het Vasculair Preventie Centrum van Máxima Medisch Centrum, locatie Eindhoven. Bij u is een risicofactor
Nadere informatieEen alternatief voor aderlaten?
Een alternatief voor aderlaten? HVN contactdag Eindhoven 12 november 2011. Presentatie Dr. Ger Koek, van het Maastricht Universitair Medisch Centrum. Namens werkgroep: Cees van Deursen, Atrium MC, Eva
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Majeed Versie 2016 1. WAT IS MAJEED 1.1 Wat is het? Het Majeed syndroom is een zeldzame genetische aandoening. Kinderen met dit syndroom lijden aan chronische
Nadere informatiehemochromatose? Uitgebreide informatie over de gevolgen van een teveel aan ijzer en hoe dit te verhelpen
Wat is hemochromatose? Uitgebreide informatie over de gevolgen van een teveel aan ijzer en hoe dit te verhelpen Inhoud 1 Inleiding 3 2 Wat is hemochromatose? 3 3 Waarvoor heeft het lichaam ijzer nodig?
Nadere informatieApotransferrine, een panacee voor stoornissen in het ijzermetabolisme? Margit Boshuizen
Apotransferrine, een panacee voor stoornissen in het ijzermetabolisme? Margit Boshuizen 16-05-2018 Ijzer metabolisme Transferrine Glycoproteïne, half-life 8-10 dagen IJzer transporter Bind 2 atomen Fe
Nadere informatieCOIG Genoom & Genetica take home messages juni Clinical Genetics UMCG
COIG Genoom & Genetica take home messages juni 2019 Clinical Genetics UMCG Klinisch Genetisch Redeneren Denk genetisch: genetische basisbegrippen: belangrijk familie-anamnese: sowieso belangrijk (bijv.
Nadere informatieReflecterend testen in de huisartsenpraktijk. Rein Hoedemakers / Peter van t Sant Klinisch chemici
Reflecterend testen in de huisartsenpraktijk Rein Hoedemakers / Peter van t Sant Klinisch chemici Wat kunt u verwachten? Wat is reflecterend testen? Waarom reflecterend testen? Voorbeelden uit de praktijk.
Nadere informatieKlinische Dag. 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker. (potentiële) belangenverstrengeling
Klinische Dag 3 oktober 2013 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Sideroblastaire anemie en ijzerstapeling Reinier Raymakers Enkele vragen vooraf: Wat is het mechanisme
Nadere informatieFamiliaire Mediterrane Koorts
https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak
Nadere informatieVroege opsporing van ijzerstapelingsziekte. Signalement
Vroege opsporing van ijzerstapelingsziekte Signalement Aanbiedingsbrief Vroege opsporing van ijzerstapelingsziekte Signalement Aan: de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Nr. 1999/21, Den Haag,
Nadere informatieVaatrisico-polikliniek (behandeling van vaatziekten)
Vaatrisico-polikliniek (behandeling van vaatziekten) Inleiding U bent door uw behandelend arts verwezen naar de vaatrisicopolikliniek omdat u een vaatziekte heeft en/of vanwege risicofactoren voor het
Nadere informatieBevolkingsonderzoek Familiaire Hypercholesterolemie
Bevolkingsonderzoek Familiaire Hypercholesterolemie Casuïstiek Mw. K, slanke en sportieve 30 jarige vrouw wordt verwezen voor behandeling van haar verhoogde cholesterol. Haar vader kreeg op 57 jarige leeftijd
Nadere informatieCover Page. Author: Musallam, Khaled Mousa Saleh and Taher, Ali Taher Title: β-thalassemia intermedia : morbidity uncovered Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19124 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Musallam, Khaled Mousa Saleh and Taher, Ali Taher Title: β-thalassemia intermedia
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Het PAPA-Syndroom Versie 2016 1. WAT IS PAPA 1.1 Wat is het? Het acroniem PAPA staat voor Pyogenische Artritis, Pyoderma gangrenosum en Acne. Het is een
Nadere informatieGenetische diversiteit. Eric Legius Centrum voor Menselijke Erfelijkheid UZLeuven
Genetische diversiteit Eric Legius Centrum voor Menselijke Erfelijkheid UZLeuven Hindorff et al. 2018 Veeramah, 2014 Genepool en allelen Allelfrequentie: frequentie van een bepaald allel in de genepool
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose
Diagnostiek en behandeling van hereditaire hemochromatose Initiatief Nederlandsche Internisten Vereeniging (NIV) Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde en Vereniging Artsen
Nadere informatieAlgemene aspecten van erfelijkheid. Waarom is kennis over erfelijke aspecten van een ziekte belangrijk? Wanneer erfelijkheidsadvies/onderzoek?
Erfelijke nierziekten: algemene aspecten van erfelijkheid, overerving en erfelijkheidsadvies Nine Knoers Klinisch Geneticus Commissie Erfelijke Nierziekten NVN 4 november 2006 HUMAN GENETICS NIJMEGEN Inhoud
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro De Ziekte Van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf jaar
Nadere informatieVaatrisico-polikliniek. screening/behandeling en begeleiding vaatziekten
Vaatrisico-polikliniek screening/behandeling en begeleiding vaatziekten Inleiding Het Ommelander Ziekenhuis Groningen heeft een speciale vaatrisicopolikliniek voor patiënten met een vaatziekte en/of vanwege
Nadere informatieNieuwe oorzaken van microcytaire anemie
Stand van zaken Nieuwe oorzaken van microcytaire anemie Erfelijke stoornissen in de ijzerhomeostase Karlijn L. van Rooijen, Reinier A.P. Raymakers, Marloes L.H. Cuijpers, Paul P.T. Brons, Mirian C.H. Janssen,
Nadere informatieIsovolemische hemodilutie als alternatief voor aderlating
Isovolemische hemodilutie als alternatief voor aderlating Voordracht Dr. P. W. Wijermans Regiobijeenkomst Heerhugowaard 9 april 211 Dr. Pierre Wijermans is verbonden als internist-hematoloog aan het HagaZiekenhuis
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Majeed Versie 2016 1. WAT IS MAJEED 1.1 Wat is het? Het Majeed syndroom is een zeldzame genetische aandoening. Kinderen met dit syndroom lijden aan chronische
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting 188 Samenvatting Samenvatting voor niet-ingewijden Diabetes mellitus type 2 (DM2), oftewel ouderdomssuikerziekte is een steeds vaker voorkomende aandoening. Dit heeft onder andere te maken
Nadere informatiePALB2 en het risico op borstkanker
PALB2 en het risico op borstkanker Deze informatie is tot stand gekomen met hulp van de werkgroep Oncogenetica (WKO) van de Vereniging Klinische Genetica Nederland (VKGN) Maart 2018 Inleiding Met betrekking
Nadere informatieLeverbiopsie Afdeling endoscopie.
Leverbiopsie Afdeling endoscopie www.nwz.nl Inhoud Wat is een leverbiopsie? 3 Voorbereiding op een leverbiopsie 4 Wat kunt u tijdens het onderzoek verwachten? 5 Na een leverbiopsie 5 Complicaties 6 Leefregels
Nadere informatieIJzer en Cystic Fibrosis. Renske van der Meer Longarts-onderzoeker Haga Ziekenhuis
IJzer en Cystic Fibrosis Renske van der Meer Longarts-onderzoeker Haga Ziekenhuis Programma Inventarisatie Anemie algemeen oorzaken anemie gevolgen anemie Anemie bij CF IJzer bij CF: in het bloed in de
Nadere informatieErfelijke spastische paraparese
Erfelijke spastische paraparese He althy Ageing: moving to the next generation WAT IS EEN ERFELIJKE SPASTISCHE PARAPARESE? Erfelijke spastische paraparese is feitelijk een groep aandoeningen. Deze aandoeningen
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Het PAPA Syndroom Versie 2016 1. WAT IS PAPA 1.1 Wat is het? Het acroniem PAPA staat voor Purulente Artritis, Pyoderma gangrenosum en Acne. Het is een erfelijk
Nadere informatieAdviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën
Adviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën PAOKC-cursus Consultverlening Ede, 19 september 2013 dr. Henk J. Adriaansen Klinisch Chemisch & Hematologisch Laboratorium, Gelre Ziekenhuizen,
Nadere informatieDikke darm kanker is een veelvoorkomende vorm van kanker. Enkele feiten op een rij:
COLOgen-Test Dikke darmkanker Prof Dr. B. Weber Laboratoires Réunis Risico s in kaart De COLOgen test biedt u de mogelijkheid uw persoonlijk risico en predispositie op dikke darmkanker te bepalen. In deze
Nadere informatieCARDIOGENETICA. Marja van Brug, Verpleegkundig Specialist CNE Hartfalen 29 oktober 2013
CARDIOGENETICA Marja van Brug, Verpleegkundig Specialist CNE Hartfalen 29 oktober 2013 Inhoud Polikliniek Cardiogenetica DNA en mutaties Erfelijkheid en gedilateerde cardiomyopathie Taken Verpleegkundig
Nadere informatieFamiliaire Mediterrane Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak gehanteerd:
Nadere informatieExperimentele klinische chemie: met ijzer bruggen bouwen
Experimentele klinische chemie: met ijzer bruggen bouwen inaugurele rede door prof. dr. dorine w. swinkels inaugurele rede prof. dr. dorine w. swinkels Een klinisch chemicus onderzoekt lichaamsvloeistoffen
Nadere informatieAderlatingen bij ijzerstapeling Hemochromatose
Aderlatingen bij ijzerstapeling Hemochromatose Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2015 pavo 1147 Inleiding Uw arts heeft met u besproken dat u de ziekte ijzerstapeling heeft en daarom met aderlatingen behandeld
Nadere informatieUMC St Radboud. Hemochromatose (ijzerstapeling)
UMC St Radboud Hemochromatose (ijzerstapeling) Patiënteninformatie Inhoud 1. IJzerstapeling 1 Inleiding 1 Waarvoor heeft het lichaam ijzer nodig? 1 Hoe ontstaat ijzerstapeling? 2 Wat gebeurt er met een
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/70063
Nadere informatieHemochromatose (ijzerstapeling)
Hemochromatose (ijzerstapeling) Inhoud 1. IJzerstapeling 1 Inleiding 1 Waarvoor heeft het lichaam ijzer nodig? 1 Hoe ontstaat ijzerstapeling? 2 Wat gebeurt er met een overschot aan ijzer? 2 Welke klachten
Nadere informatieIJzermetabolisme en Anemie
Achtergrond richtlijn chronisch nierfalen (volwassenen) IJzermetabolisme en Anemie Inhoud 1. IJzermetabolisme 2. IJzerkringloop 3. IJzertekort 4. Behandeling renale anemie 5. Aandachtspunten bij gebruik
Nadere informatieHartziekten door PLN mutatie Wat is de rol van de cardioloog
Hartziekten door PLN mutatie Wat is de rol van de cardioloog Patiëntendag PLN vereniging Paul van Haelst, cardioloog Antonius Ziekenhuis Sneek Erfelijke hartziekten Welke hartziekten kunnen erfelijk zijn?
Nadere informatieGlaucoom. Poli Oogheelkunde
00 Glaucoom Poli Oogheelkunde Wat is glaucoom Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze oogzenuwvezels leiden het beeld dat door het oog gevormd
Nadere informatieTherapeutische erythrocytapherese vergeleken met aderlaten bij de eerste behandeling van erfelijk Hemochromatose Een proefonderzoek
Transfusion and Apheresis Science 36 (2007) 261 267 Niet officiële vertaling! Therapeutische erythrocytapherese vergeleken met aderlaten bij de eerste behandeling van erfelijk Hemochromatose Een proefonderzoek
Nadere informatieWORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog
WORKSHOP ANEMIE een Maastrichtse aanpak Michel van Gelder internist-hematoloog met dan aan: Sacha Zeerleder(hematoloog, AMC) & Arno Gingele(1 e jaarsaios, MUMC) Na deze Workshop ben je ONGETWIJFELD in
Nadere informatieDeficiëntie van de IL-1-Receptorantagonist (DIRA)
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Deficiëntie van de IL-1-Receptorantagonist (DIRA) Versie 2016 1. WAT IS DIRA 1.1 Wat is het? Deficiëntie van de IL-1-receptorantagonist (DIRA) is een zeldzame
Nadere informatieWat as het misloopt met de lever! Slide Source:
Wat as het misloopt met de lever! Les geven in Zuid-Afrikaans :! LIFT Les geven in Zuid-Afrikaans :! LIFT = HYSBAK Les geven in Zuid-Afrikaans :! METRO? Les geven in Zuid-Afrikaans :! METRO= MOLTREIN Les
Nadere informatieNLRP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro NLRP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NLRP12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NLRP12 gerelateerde terugkerende koorts
Nadere informatieDiagnostiek, screening en behandeling van primaire en secundaire hemochromatose
Diagnostiek, screening en behandeling van primaire en secundaire hemochromatose Diagnosis, screening and treatment of primary and secondary hemochromatosis dr. Y.M. Bilgin, dr. A.W. Rijneveld 2 en dr.
Nadere informatieHet hepatitis B -virus is heel besmettelijk en wordt overgedragen door seksueel contact, door bloed-op-bloed contact of bij de geboorte.
Hepatitis B CWZ is één van de door de NVMDL erkende hepatitis behandelcentra in Nederland. Op de polikliniek Maag-, darm- en leverziekte (MDL) werken meerdere MDL-artsen en een verpleegkundige specialist
Nadere informatieFysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten
Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten 5 april 2017 Sarcoïdose ontsporing afweersyteem ophoping afweercellen: granulomen overal in lichaam: longen, lymfesysteem, huid,
Nadere informatieGLAUCOOM. Te hoge oogdruk kan ontstaan wanneer de afvoer van kamerwater wordt belemmerd.
GLAUCOOM Wat is glaucoom? Glaucoom is een oogziekte waarbij de zenuwvezels van de oogzenuw geleidelijk aan verloren gaan. Deze oogzenuwvezels leiden het beeld dat door het oog gevormd wordt naar de hersenen,
Nadere informatieErfelijkheid & kanker. Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 11 april 2016
Erfelijkheid & kanker Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 11 april 2016 Erfelijkheidsonderzoek wegwijzer voor de praktijk Historie van de genetica Mendel 1822-1884 DNA, Watson & Crick,
Nadere informatieTijdschrift over ijzerstapeling jaargang 10 3september Contactdag in België. Veel voorkomende gewrichtsklachten
ijzer wijzer Tijdschrift over ijzerstapeling jaargang 10 3september 2009 Omgaan met chronische moeheid Contactdag in België Richtlijn hemochro- matose samengevat Veel voorkomende gewrichtsklachten Inhoud
Nadere informatieijzer wijzer De medische richtlijn blijkt en blijft moeilijk leesbaar Contactbijeenkomst gemist? De kern van het verhaal vindt u hier
ijzer wijzer 2 Tijdschrift over ijzerstapeling jaargang 13 juni 2013 De medische richtlijn blijkt en blijft moeilijk leesbaar Contactbijeenkomst gemist? De kern van het verhaal vindt u hier Hemochromatose
Nadere informatieVan gen tot genoom en daarbuiten: recente revoluties in genetisch onderzoek
Van gen tot genoom en daarbuiten: recente revoluties in genetisch onderzoek Anne Herkert, klinisch geneticus Jan Jongbloed, moleculair geneticus Landelijke dag erfelijke hartziekten 29 oktober 2016 Erfelijkheid
Nadere informatieWat is glaucoom. Oogdruk
Glaucoom Deze folder geeft in het kort weer wat glaucoom is en wat de gevolgen kunnen zijn van te hoge oogdruk. Tevens wordt aangegeven wat daaraan gedaan kan worden. Wat is glaucoom Glaucoom is een oogziekte
Nadere informatieMammacarcinoom en erfelijkheid. Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud
Mammacarcinoom en erfelijkheid Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud Mammacarcinoom Life time risk 12-13% Meest voorkomende kanker bij vrouwen Circa 20% hiervan heeft een
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieEind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU
Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Darmkanker in de familie? familie anamnese negatief: 85% -sporadische vorm- familie anamnese positief:
Nadere informatieVoedingsadvies bij HFE-hemochromatose
Voedingsadvies bij HFE-hemochromatose Een project van de Wetenschapswinkel Wageningen UR uitgevoerd voor de Hemochromatose Vereniging Nederland 17 maart 2012, Gerdien van Doorn, MSc Voedingsadvies bij
Nadere informatieCASUSSCHETSEN. Op het CB wordt aan voedselallergie gedacht en hypo-allergene voeding geadviseerd.
INTERLINE LABORATORIUM april 2006 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Wouter Berghuis, vijf maanden oud. Groeit net boven de P 10 lijn. Klachten (volgens moeder): buikkrampjes, eczeem, onrustig gedrag en veel
Nadere informatie