- PDF Free Download

Transcriptie

1 pagina 1 van 7 Let op: Deze geprinte versie is 24 uur geldig. Anemie Medische Werkinstructie Algemeen Inleidende gegevens Doel: Type: Handelingsclassificatie: Anatomische classificatie: Indicatie: Contra Indicatie: Mag zelfstandig verricht worden door: Tips van collega's: Documentkenmerken Doc ID: Verloskunde 195 Versie: 1.0 Invoeringsdatum: Gewijzigd: :31 Verloopdatum: Kenniseigenaar: Proceseigenaar: Auteur: Bron: Risicoklasse: Organisatiekenmerken Baas, M.I. (Marlene) Hardeman, R. (Rob) Primair kennisdomein: Verloskunde Secundaire kennisdomein: Specialisme: Afdelingen: Subafdeling: Divisie: Verloskunde Verpleegafdeling A4 Verloskunde; Poli Gynaecologie Netwerk Geboortezorg Medische Werkinstructie Benodigdheden

2 pagina 2 van 7 Materiaal: Medicatie: Ap Volledig document Geef feedback Werkwijze Anemie Definitie (NHG, 2003) Anemie Anemie is de naam voor een te laag hemoglobine (Hb) gehalte in het bloed. Wanneer er in zwangerschap sprake is van een te laag Hb is afhankelijk van de zwangerschapsduur. Door middel van bepaling van het mean corpuscular volume (MCV), het gemiddelde celvolume van de erytrocyt, kunnen micro-, macro- en normocytaire anemieën worden onderscheiden. Hemoglobinopathieën Hemoglobinopathie is de verzamelnaam voor een groep autosomaal recessief erfelijke aandoeningen waarbij de aanmaak (thalassemie) of de structuur (sikkelcelziekte) van het hemoglobinemolecuul verstoord is. Deze aandoeningen zorgen voor aanzienlijke morbiditeit bij patiënten vanaf zuigelingenleeftijd van ongeveer 6 maanden waarbij zij kunnen overlijden aan de gevolgen hiervan. Epidemiologie De prevalentie van ijzergebreksanemie bij jarige vrouwen is 14,6/1000/jaar. Waarschijnlijk ligt de werkelijke prevalentie hoger door niet erkende ijzergebreksanemie (NIVEL, 2004). Anemie in de zwangerschap komt bij 3,4% tijdens de eerste controle en 2,7% bij 30 weken. Tijdens de zwangerschap treedt fysiologische hemodilutie op. Hierdoor daalt het hemoglobinegehalte, alhoewel de absolute hoeveelheid hemoglobine stijgt. De plasmatoename duurt tot weken amenorroe, terwijl de hoeveelheid erytrocyten tot het einde van de zwangerschap blijft toenemen. De referentiewaarden voor het Hb in de zwangerschap liggen dus niet vast, maar zijn afhankelijk van de zwangerschapsduur. Microcytaire anemie (MCV <80fl) gevolg van: - ijzergebrek (chronisch bloedverlies), malabsorptie, zwangerschap/lactatie, maagresectie - infecties en auto-immuunziekten - hemoglobinopathie - intoxicaties (lood, INH) Normocytaire anemie (MCV fl) gevolg van: - acuut bloedverlies - primaire beenmergaandoeningen, beenmerginfiltratie -chronische nierinsufficiëntie, leverziekten, infecties, auto-immuunziekten, endocriene ziekten, hemolyse Macrocytaire anemie (MCV > 100 fl) gevolg van: - vitamine B12 deficiëntie, foliumzuur deficiëntie

3 pagina 3 van 7 - malabsorptie - myelodysplastisch syndroom, aplastische anemie - medicamenteus - hypothyreoïdie - alcohol abusus -hemolyse Hemoglobinopathieën Dragerschap voor de meest voorkomende hemoglobinopathieën vormen (HbS, HbE, HbC, HbD, α- en β-thalassemie) komt vooral voor bij personen van Mediterrane, Afrikaanse en Aziatische afkomst. Dit als gevolg van het selectie mechanisme dat hemoglobinopathieën dragers beschermt tegen de gevolgen van de ziekte malaria tropica. Men schat dat 2-10% van de allochtone bevolking drager is van een bepaalde type hemoglobinopathie. Sikkelcelziekte is de belangrijkste hemoglobinopathie ter wereld en ontstaat door een mutatie van de genen. In plaats van normaal hemoglobine (HbA) wordt hemoglobine met een afwijkende structuur gevormd zoals HbS. Sikkelcelziekte kan leiden tot verstoppingen (infarcten) van de haarvaten en gaat gepaard met hevige (ischemische) pijn: een zogenaamd sikkelcelcrisis. Chronische en acute infarcten kunnen in vrijwel elk weefsel permanente en progressieve schade veroorzaken. Thalassemie wordt veroorzaakt door een (kwantitatief) defect in de α-of β-globineketen van de hemoglobinemolecuul wat leidt tot ineffectieve reductie van erytrocyten. In geval van homozygote β-thalassemie ontbreken beide β-globine genen en ontstaat er ernstige hemolystische anemie. Dragerschap van β-thalassemie oftewel heterozygote β-thalassemie gaat gepaard met milde microcytaire, hypochrome anemie. Etiologie, mogelijke gevolgen en perinatale risico s Bepaalde groepen zwangeren hebben een verhoogd risico om een anemie te ontwikkelen. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan tienerzwangerschappen, afwijkende voedingsgewoonten en vrouwen van niet-noord-europese afkomst (mogelijk t.g.v. dragerschap hemoglobinopathie. Mogelijke gevolgen van anemie voor de moeder: - Vermoeidheid - Kortademigheid - Tachycardie Perinatale risico s anemie - bij Hb <5,6 mmol/l mogelijke aanwijzingen voor groeivertraging - bij Hb <5,6 mmol/l mogelijke aanwijzingen voor premature partus - bij Hb <5,6 mmol/l grotere kansen op pathologie en slechte maternale uitkomsten bij moeder Perinatale risico s hemoglobinopathiën: - ingeval van een α-thalassemie kan er een hydrops foetalis ontstaan Beleid Preconceptioneel Bepaal het Hb en MCV bij vrouwen die één of meer risicofactoren voor anemie hebben. Risicofactoren voor een verhoogde kans op anemie: -Vrouwen van Niet-Europese afkomst - Hevig menstrueel bloedverlies - Slechte voedingsgewoonten (sterk afwijkend dieet zoals veganisme)

4 pagina 4 van 7 - Recente bloeddonatie (is tijdelijk van aard) - Chronische ziekte (aandoeningen als ziekte van Crohn, reumatoïde artritis) -Vrouwen die binnen een jaar na de bevalling weer zwanger zijn. Bespreek bij vrouwen met een niet-noord-europese afkomst met anemie de mogelijkheid tot dragerschapdiagnostiek naar hemoglobinopathieën. Bij bekend dragerschap van hemoglobinopathie van vrouw: -Bespreek partneronderzoek op hemoglobinopathie. -Bij dragerschap van hemoglobinopathie bij beide ouders: verwijs naar een klinisch-genetisch centrum. -Adviseer foliumzuur (0,5 mg per dag) vanaf het moment dat er een kinderwens bestaat en gedurende de zwangerschap. Normaalwaarde voor Hb buiten de zwangerschap: 7,5-10,0 mmol/l (vrouwen>15 jaar). -Bij een Hb onder 7.5 mmol/l, bepaal MCV. -Bij Hb onder grenswaarde en MCV < 80: vermoeden ijzergebreksanemie: 1 dd 200 mg ferrofumaraat. Controleer het Hb na 4-6 weken (bij obstetrisch zorgverlener of huisarts). Bij normalisatie van Hb: continueer ijzermedicatie 6 weken in halve dosering. -Bij een Hb < 5,6 mmol/l, MCV < 70 fl of bij een MCV > 100: verricht aanvullende diagnostiek. Aanvullende diagnostiek: Voorlichting -Indien de vrouw een ongezond voedingspatroon heeft, geeft u voorlichting over het belang van gezonde en gevarieerde voeding. Eventueel kunt u de vrouw verwijzen (via de huisarts) naar de diëtist. -Indien de vrouw zwanger is geweest en minder dan een jaar geleden is bevallen, geeft u haar voorlichting over de lagere ijzervoorraden. Het lichaam heeft ongeveer een jaar nodig om ijzervoorraden te herstellen. Zwangerschap Eerste en tweedelijn: Controleer het Hb van alle zwangeren bij: - De eerste controle - 30 weken zwangerschap, dan is de hemodilutie maximaal Overweeg bij klachten nogmaals Hb te bepalen. Bepaal ook het Hb bij 20 weken indien de zwangere bij één van deze risicogroepen behoort: - Tienerleeftijd - Zwanger binnen een jaar na vorige bevalling - Afwijkende voedingsgewoonten (veganisme, eetstoornissen) - Meerlingzwangerschap - Niet-Noord-Europese afkomst - Dragerschap van hemoglobinopathie -Een MCV<80 fl bij een normaal Hb (>p5) Intake lab -Bij een Hb onder 7.1 mmol/l, bepaal MCV -Bij Hb onder grenswaarde en MCV < 80: vermoeden ijzergebreksanemie:1 dd 200 mg ferrofumaraat. Controleer het Hb na 4-6 weken. Bij normalisatie van Hb: continueer ijzermedicatie 6 weken in halve dosering. -Bij een Hb < 5,6 mmol/l, MCV < 70 fl of bij een MCV > 100: Consult huisarts of tweede lijn Hanteer voor het hemoglobinegehalte (in mmol/l) het 5e percentiel als ondergrens: t/m 13 weken: 7,1 14 t/m 17 weken: 6,8 18 t/m 21 weken: 6,5 22 t/m 37 weken: 6,3 Vanaf 38 weken: 6,5

5 pagina 5 van 7 Behandeling: Indien er sprake is van Hb< p5, laat u een MCV-bepaling doen. MCV-gehalte (in fl): Actie: Geen verdere vervolging van het Hb nodig. (Hemodilutie) Ijzergebreksanemie: Schrijf ijzermedicatie voor <70 Consult huisarts of gynaecoloog voor nadere diagnostiek, cave HbP 100 Consult huisarts of gynaecoloog voor nadere diagnostiek, cave Vit B12/ Foliumzuurdeficiëntie. Voer een vervolgcontrole uit na 3-6 weken ijzersuppletie. Vergelijking vorige Hbbepaling: Hb gestegen en p5 Hb gestegen maar nog <p5 Hb gezakt of gelijk gebleven Actie: 6 weken onderhoudsdosering: 1 tablet ferrofumaraat 200 mg, om de dag. - Controleren therapietrouw - Voortzetting ijzermedicatie - Opnieuw Hb-controle na 3-6 weken Bij adequate inname: consult huisarts of gynaecoloog voor nadere diagnostiek. Indien sprake van therapie ontrouw: - Consult huisarts of tweede lijn -Er kan overwogen worden om ferrogradumet voor te schrijven of eventueel intraveneuze ijzertherapie te geven. Medicatie: -1 tablet ferrofumaraat 200 mg per dag (bevat 65 mg elementair ijzer) -1 bruistablet Losferron 695 mg per dag (bevat 80 mg elementair ijzer) -1 tablet Fero gradumet omhuld 105 mg per dag (bevat 105 mg elementair ijzer) Bij dragerschap hemoglobinopathie -Bij zwangere dragers van thalassemie: bepaal ferritine om ijzergebreksanemie aan te tonen; MCV is fysiologisch verlaagd bij thalassemiedraagsters. -Bij dragerschap van hemoglobinopathie van de vrouw: bespreek zo vroeg mogelijk in de zwangerschap partneronderzoek op hemoglobinopathie. Bij dragerschap van hemoglobinopathie bij beide ouders: verwijs naar een klinisch-genetisch centrum. - Adviseer foliumzuur (0,5 mg per dag) gedurende de zwangerschap. - Bespreek zwangere tijdens de GIB in het eerste trimester Tweedelijn -Bij een Hb < 5,6 mmol/l, MCV < 70 fl of bij een MCV > 100: zet diagnostiek voor hemoglobinopathiën in -Laat onderzoek doen naar het : Hb, MCV, MCH, erytrocyten en Hb-chromatografie (HPLC)test aan Beleid bij hemoglobinopathie 2e lijn Genetische counselling; partner onderzoek op dragerschap. Mogelijk prenataal onderzoek (chorion villus biopsie ca. elfde week). Streef naar een Hb >4 mmol/l. Pijn, dehydratie, sedatie, stress, acidose voorkomen. Complicaties: o 6% spontane abortus (minder bij HbSC) o 45% premature partus o 20% pre-eclampsie o 20% UWI

6 pagina 6 van 7 o 25% pulmonale complicaties o 4% sepsis o Meer kans op groeivertraging en IUVD Risico cardiale problemen m.n. bij thalassemie major: Hb > 6 mmol/l houden. Behandelplan opstellen met hematoloog, gynaecoloog en klinisch geneticus. Zo nodig vind er multidisciplinair overleg plaats met de 3e lijn. Preconceptioneel allochtone populatie Hb, MCV, leukocyten, trombocyten, ijzerstatus en HPLC beide partners. Eventueel β-thalassemie diagnostiek (afhankelijk microcytaire bloedbeeld en afkomst) Bekende hemoglobinopathie patiënt: pre-conceptioneel stoppen met Hydroxy-ureum en ijzerchelatie. Partus Eerste en tweede lijn - Streef naar een goed uitgangs-hb voor de partus - Leidt het nageboortetijdperk actief om het bloedverlies te beperken - Een zwangere die ten tijde van de partus een extreem laag Hb heeft, <5,0 mmol/l, heeft een plaatsindicatie. Hierbij is het plaatsen van een waaknaald en afname van kruisbloed aan te raden. De laagst aanvaardbare grens voor acute anemie door bloedverlies is niet vastgesteld, omdat dit afhankelijk is van de snelheid van het bloedverlies, de fysiologische capaciteit en de therapeutische maatregelen om het bloedverlies op te vangen. Post Partum - Indien het Hb < 6,5 mmol/l is moet ijzertherapie worden gestart. - Naast ijzersuppletie wordt er ook 2 dd 500 mg vitamine C 500 mg gestart voor het bevorderen van de ijzerresorptie. - Indien er een bloedtransfusie is gegeven, is het toedienen van orale ijzersuppletie niet zinvol. Tijdens de kraamperiode en daarna vinden processen plaats als afname van plasmavolume, wat invloed heeft op het hemoglobinegehalte van het bloed In de eerste lijn dient het Hb 7-10 dagen post partum te worden bepaald in de volgende situaties: - Een fluxus post partum waarbij geen behandeling is gestart als bloedtransfusie of ijzertherapie. - Indien aan het eind van de zwangerschap ijzersuppletie is gestart en de behandeling wordt gecontinueerd. Controleer het Hb 3-6 weken na start van de behandeling. Nacontrole Bepaal bij de nacontrole 6 weken post partum het Hb wanneer de vrouw: - Op dat moment nog ijzertherapie heeft. - Direct postpartum of in de kraamperiode met ijzertherapie is gestart. Indien het Hb bij de nacontrole: <7,2 mmol/ L maar gestegen < 7,2 mmol/l niet gestegen 7,2 mmol/l Stoppen behandeling Continueren behandeling en na 3-6 weken Hb-controle bij de huisarts. Indien therapietrouw adequaat: verwijzing huisarts voor verdere diagnostiek Referenties Van Wijk MAM, Mel M, Muller PA, Silverentand WGJ, Pijnenborg L, Kolnaar BGM. (2003). NHG-

7 pagina 7 van 7 Standaard Anemi. Huisarts Wet, 46, 1, Rectificatie algoritme Huisarts Wet 2003;46(3):147. CBO. Richtlijn bloedtransfusie. CBO Utrecht, KNOV. (2010). Anemie in de verloskundige praktijk. Aanbevelingen voor preventie, diagnostiek en behandeling. Koninklijke Vereniging van verloskundigen, Bilthoven, november. Erasmus MC. Vademecum Hematologie. Hoofdstuk Zwangerschap en Hemoglobinopathie. Eramus MC, november Verwijzingen Gerelateerde werkinstructies Verpleegkundige werkinstructie Medische Werkinstructie Komt voor in Er zijn geen resultaten gevonden. Gerelateerde documenten Patientenfolder Achtergrondinformatie Gebruiksaanwijzing ZR Formulier E-learning module Overige links Beheer Verwijzingen naar dit document vanuit Er zijn geen resultaten gevonden. Versiehistorie Verplaatst naar: Afkomstig van: Versiehistorie Workflowhistorie Wijzigingen Geen bestaande vermeldingen. Ziekenhuis Rivierenland 2009