Professionalisering havenbeheer Limburg. havenbeheer en havengelden

Transcriptie

1 Professionalisering havenbeheer Limburg havenbeheer en havengelden

2 Colofon Uitgave: Provincie Limburg Afdeling Mobiliteit Postbus MA Maastricht Tel: +31 (0) Fax: +31 (0) Internet: Opdrachtgever Provincie Limburg i.s.m. de Limburgse Havengemeenten Opdrachtnemer: Buck Consultants International te Nijmegen

3 Professionalisering havenbeheer Limburg Havenbeheer en havengelden Uitgevoerd in opdracht van: Platform Havenbeheer Provincie Limburg Nijmegen, 28 oktober 2014

4 Inhoudsopgave Blz. Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding Onderzoeksaanpak 3 Hoofdstuk 2 Professionalisering havenbeheer Limburg Uitgangspunten bij professionalisering Mogelijkheden samenwerking Gevolgen gezamenlijk havenbeheer 10 Hoofdstuk 3 Uniformeren havengelden Achtergrond Overzicht inning havengelden Limburg Mogelijkheden voor uniformeren havengelden 20 Hoofdstuk 4 Conclusie en vervolgstappen Conclusie Vervolgstappen professionalisering havenbeheer Vervolgstappen uniformeren havengelden 28

5 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De provincie Limburg en betrokken gemeenten zijn sinds een aantal jaren actief met het beheer en ontwikkeling van binnenhavens in Limburg. In februari 2011 is een Intentieovereenkomst getekend tussen de Limburgse havengemeenten en de provincie met hieraan gekoppeld een Uitvoeringsagenda, waarin concrete acties worden benoemd die bijdragen aan de verdere ontwikkeling en professionalisering van de Limburgse binnenhavens. Deze Uitvoeringsagenda loopt formeel tot en met 2014 en wordt op dit moment geactualiseerd. De organisatie van Uitvoeringsagenda vindt plaats door het Platform Havenbeheer waarin gemaakte afspraken bestuurlijk worden verankerd (in het portefeuillehoudersoverleg) en operationeel worden uitgevoerd (in het kernteam). Figuur 1.1 Organisatie van de Uitvoeringsagenda Wie? Wat? Wethouders & gedeputeerde Portefeuillehoudersoverleg Linking pin Bestuurlijke verankering van havenbeheer Ambtenaren / havenmeesters Kernteam Havenbeheer Vertaling beleid naar operationele uitwerking Samenwerking op projectniveau organiseren Eén van de belangrijke ambities die als basis dient voor de Uitvoeringsagenda is het professionaliseren van de organisatie waarin mensen en middelen structureel beschikbaar en inzetbaar zijn voor beheer en ontwikkeling van havens in Limburg. Het Platform Havenbeheer is nu ruim drie jaar actief. In de Uitvoeringsagenda Havenbeheer is een groeimodel voor deze professionalisering opgesteld. Buck Consultants International 1

6 Figuur 1.2 Ontwikkelingsvormen (groeimodel) professionalisering havenbeheer Bron: Provincie Limburg, 2011 De eerstvolgende stap die de provincie en betrokken havengemeenten willen zetten is het verkennen van de opzet van een Facilitair Bedrijf. Daarnaast dient onderzocht te worden wat de mogelijkheden zijn voor het uniformeren van het innen en bestemmen van havengelden in de betrokken havengemeenten Dit rapport gaat in op deze twee aspecten van het professionaliseren van het havenbeheer. A Inhoud geven aan de verdere professionalisering van het havenbeheer in Limburg, door de haalbaarheid van nauwere samenwerking in het facilitair beheer in beeld te brengen en daarbij vervolgstappen formuleren, zodat dit concreet vorm kan worden gegeven (hoofdstuk 2). B De mogelijkheden bepalen voor afstemming en uniformering bij het vaststellen en innen van havengelden in de Limburgse havens (hoofdstuk 3). Doel Het doel van dit onderzoek voor het Platform Havenbeheer is om een volgende stap te maken in het groeimodel voor het havenbeheer dat in de uitvoeringsagenda is opgenomen. Professionalisering van het havenbeheer moet leiden tot schaalvoordelen, omdat middelen en mensen efficiënter kunnen worden ingezet bij het beheer van de havens. De eerste stap in het groeimodel is het opzetten van een Facilitair Bedrijf waarin havens door samenwerking kostenefficiënter kunnen werken en er uiteindelijk een kwaliteitsslag tot stand komt in de binnenhavens van Limburg. Voor uitvoering van het project zijn acht onderdelen geformuleerd waar de opdracht uit bestaat. De acht onderdelen van deze studie zijn: 1 Onderzoek naar het draagvlak bij betrokken gemeenten bij het opzetten van een Facilitair Bedrijf; 2 Onderzoek naar de mogelijkheden voor het opzetten van een Facilitair Bedrijf; 3 Onderzoek naar de haalbaarheid van het opzetten van een Facilitair Bedrijf; Buck Consultants International 2

7 4 Onderzoek naar de gemeenschappelijke taken die ondergebracht kunnen worden in het Facilitair Bedrijf; 5 Beoordelen van de mogelijkheden voor betrokken gemeenten om in het Facilitair Bedrijf mee te groeien cafetariamodel; 6 Bepalen van een kritische massa voor het opzetten van een Facilitair Bedrijf; 7 Onderzoek naar uniformering van grondslag en inningswijze van havengelden in de verschillende havens; 8 Doorkijk geven naar de verdere ontwikkeling van het Facilitair bedrijf naar een Havenschap (en mogelijke tussenvarianten). Het Facilitair Bedrijf waarover hier wordt gesproken kan in verschillende vormen worden opgezet. Het doel is niet een Facilitair Bedrijf in fysieke vorm op te zetten op zich, maar te bekijken welke onderdelen van het havenbeheer meer georganiseerd gezamenlijk opgepakt kunnen worden. Op de tweede plaats komt de (juridische) vorm waarin deze verdere samenwerking tot stand komt. 1.2 Onderzoeksaanpak In een eerste stap van het project is vastgesteld binnen welk kader een professionalisering van het havenbeheer mogelijk is. In deze fase zijn mogelijke onderdelen waarop samenwerking tot stand komt in het havenbeheer in beeld gebracht. Samen met de betrokken gemeenten en provincie is bepaald wat de meerwaarde van samenwerking in welke vorm ook zou moeten zijn. Waarom zouden de gemeenten verdere professionalisering willen nastreven en wat is de toegevoegde waarde, dat zijn de vragen die centraal zijn gesteld. In een tweede fase is per havengemeente vastgesteld hoe de huidige wijze van beheer georganiseerd is. Het is van belang te weten waarover verschillende gemeenten beheer voeren en welke taken men aan het havenbeheer toekent. Daarnaast is de financiële positie van het havenbeheer besproken en vastgesteld, waarin het innen van havengelden een centraal onderwerp is geweest. De bevindingen zijn vastgelegd in een nulmeting per haven. Deze nulmeting is door deskresearch en gesprekken met havengemeenten tot stand gekomen en per haven beschikbaar gesteld. Op basis van de nulmeting is de gemeenschappelijke doelstelling van samenwerking in het facilitair beheer en bij uniformering van havengelden besproken met de betrokken gemeenten. In een werkatelier met de vertegenwoordigers van het Kernteam Havenbeheer is verkend op welke aspecten van het beheer samenwerking versterkt kan worden, op welke onderdelen van het proces van inning van havengelden uniformering plaats kan vinden en wat het draagvlak is bij gemeenten om vervolgstappen te zetten. De realistische mogelijkheden voor samenwerking tussen de havengemeenten zijn in verschillende vormen uitgewerkt. Vanuit deze uitwerking is het mogelijk geweest om de voordelen van samenwerking te duiden en deels te kwantificeren. Buck Consultants International 3

8 De case uniformering van havengelden is apart behandeld in het project. Door recent onderzoek naar havengelden te evalueren en te vergelijken met de wijze van inning en vaststelling van havengelden in de Limburgse havens is een benchmark gemaakt. Van daaruit is bekeken op welke aspecten van inning van havengelden uniformering tot stand kan komen. De resultaten van zowel het onderzoek naar verdere samenwerking in het beheer van de Limburgse havens en naar mogelijkheden voor uniformering van havengelden zijn in een tweede bijeenkomst met vertegenwoordigers in het Kernteam Havenbeheer besproken. Daarna zijn gesprekken gevoerd met verantwoordelijk wethouders om vervolgstappen concreet te maken en ervoor te zorgen dat er voldoende draagvlak is voor deze stappen. Buck Consultants International 4

9 Hoofdstuk 2 Professionalisering havenbeheer Limburg 2.1 Uitgangspunten bij professionalisering Verdere professionalisering van het havenbeheer in Limburg moet ervoor zorgen dat financiële middelen en mensen efficiënter kunnen worden ingezet, waarbij nog betere kwaliteit van dienstverlening geboden wordt aan gebruikers van de havens. Daarnaast is het door samenwerking wellicht mogelijk om havens minder kwetsbaar te maken en ervoor te zorgen dat het gebruik en beheer continu is. Bij de beoordeling van gevolgen van professionalisering moet dus worden gelet op de belangen van de individuele beheerders (gemeenten, Rijkswaterstaat en private partijen). Inventarisatie beheersituatie Vooraf is het van belang te constateren dat er verschillen zijn in de mate van dienstverlening dat in de tien havengemeenten wordt aangeboden. Daarnaast is er sprake van verschillende beheervormen in de havens. In de meeste havens is de gemeente verantwoordelijk voor het operationeel beheer en dienstverlening. In een aantal havens is een private partij de uiteindelijke beheerder van de haven. Tenslotte is Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor het beheer van water en kades in een aantal havens en in een aantal havens heeft ook het Waterschap een positie. De eigendom- en beheersituatie is per haven in beeld gebracht en dient als belangrijk uitgangspunt per gemeente om over te gaan op gezamenlijke uitvoering van beheertaken. In de onderstaande tabel 2.1 is de situatie per gemeente met betrekking tot het beheer van de havens opgenomen. De eigendomssituatie is grotendeels bepalend voor de mate van beheer dat door de gemeente zelf wordt gevoerd in de havens. Vaak is bijvoorbeeld het water in de haven in eigendom van de gemeente, maar zijn kavels en kades in eigendom van gevestigde bedrijven. De bedrijven zijn dan meestal zelf verantwoordelijk voor het onderhoud van de kades. Buck Consultants International 5

10 Tabel 2.1 Algemene situatie van eigendom en organisatie van het havenbeheer per gemeente Haven Eigendomsvorm(en) Organisatie beheer Gennep Kades in eigendom private partijen Geen specifiek havenbeleid en geen begroting Water in eigendom gemeente Wanssum Kavels in eigendom van bedrijven Meeste kades en taluds in eigendom gemeente Venlo Kavels in eigendom private partijen Kades in eigendom private partijen Ondergrond van kades en taluds in eigendom van gemeente Water in eigendom van gemeente Openbare loswal in eigendom van gemeente Leudal / Zevenellen Kades aan de haven Zevenellen zijn in eigendom van Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg (OML) en private partijen Water in eigendom van OML Roermond Kavels in eigendom private partijen Kades in eigendom private partijen Water is eigendom van de gemeente Maasgouw Havens in eigendom van gemeente Gemeente is eigenaar van de kades en verhuurt kades aan bedrijven Born De Gulick Gelrehaven en Fransiscushaven zijn in eigendom van de gemeente Bedrijven zijn eigenaar van de kavels Stein Kavels zijn in eigendom van private partijen RVOB is eigenaar van de kades en verhuurt kades aan bedrijven Maastricht Havens zijn in eigendom van de gemeente Kades en damwanden overwegend in eigendom gemeente Weert Gemeente is eigenaar van kades, behalve Nyrstar Rijkswaterstaat is eigenaar van de vaarweg Bronnen: Inventarisatie bij gemeenten, Havenatlas Limburg 2013 Gemeente heeft een begroting voor onderhoud en beheer van de haven Er is een ontwikkelingsvisie voor het havengebied Gemeente is verantwoordelijk voor onderhoud en beheer van het water in de haven, de openbare kade (loswal) en taluds Gemeente heeft een begroting voor onderhoud en beheer van de haven Er is een ontwikkelingsvisie voor het havengebied Kavels en kades (m.u.v. openbare loswal) worden onderhouden door bedrijven OML is verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de haven en een deel kade Er is bij OML een havenbegroting voor onderhoud Bedrijven zijn verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van het overige deel van de kades Gemeente voert beheer en onderhoud van de haven Geen specifieke ontwikkelingsvisie Gemeente stimuleert met projecten ontwikkeling van de havens Bedrijven exploiteren de havens/kavels en in de (huur)overeenkomsten met bedrijven is vastgelegd dat de bedrijven verantwoordelijk zijn voor technisch beheer van het gehuurde. Gemeente is verantwoordelijk voor beheer van de havens Kavels en kades worden onderhouden door bedrijven, maar in dagelijkse praktijk wordt dit uitgevoerd door de gemeente Ontwikkeling van de haven is opgenomen in ruimtelijk beleid Kavels en kades worden onderhouden door bedrijven Gemeente is verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de haven Geen specifieke ontwikkelingsvisie Gemeente stimuleert ontwikkeling van de haven. Nautisch technisch beheer is niet expliciet geregeld Tabel 2.2. is een weergave van de omvang van de havens in de betrokken gemeenten. De kadelengte, oppervlakte water en oppervlakte nat bedrijventerrein geeft een beeld van de omvang van het operationeel beheer dat in de haven moet worden gevoerd, ongeacht wie hiervoor verantwoordelijk is. Naast de kadelengte die is opgenomen in de tabel is er in de meeste havens ook sprake van taluds waar onderhoud op moet worden gepleegd. Buck Consultants International 6

11 Tabel 2.2 Beheersituatie met betrekking tot water en kades per gemeente Haven Kade lengte Opp. Water Ha. nat terrein Gennep 630 meter 11 ha 15 ha Wanssum 2300 meter 8 ha 19 ha Venlo 810 meter 16 ha 20 ha Leudal / Zevenellen 500 meter 6 ha 70 ha Roermond 1300 meter 15 ha 14 ha Maasgouw 4000 meter 23 ha 30 ha Born 1580 meter 15 ha 30 ha Stein 2300 meter 9 ha 26 ha Maastricht 2200 meter 12 ha 40 ha Weert 400 meter 1 ha 8 ha Bronnen: Havenatlas Limburg 2013 en inventarisatie door gemeenten (2014) Tabel 2.3 laat vervolgens zien welke rol de gemeenten zelf bij het operationeel beheer van de havens op zich nemen. De belangrijkste operationele taken in een haven zijn het plegen van onderhoud aan kades en talud en het baggeren van het havenbassin. Daarnaast is er verschil in aantal en type faciliteiten die in een haven beschikbaar zijn voor gebruikers. Deze faciliteiten vormen onderdeel van het operationeel beheer in havens. Tabel 2.3 Beheertaken en faciliteiten per haven Haven Verantwoordelijkheid gemeente Faciliteiten, o.a. Gennep Baggeren en peilen, geen beheertaken natte kavels Wachtplaatsen, drinkwater Wanssum Baggeren en peilen, onderhoud vrijwel alle kades en Drinkwater, afvalinzameling, taluds wachtplaatsen Venlo Baggeren en peilen, onderhoud kades en taluds, excl. eigendom bedrijven Zevenellen Baggeren en peilen, onderhoud kades en taluds excl. eigendom bedrijven Drinkwater, autosteiger, openbare loswal, wachtplaatsen (worden gerealiseerd), afvalinzameling Wachtplaatsen Roermond Baggeren en peilen, geen beheertaken natte kavels Openbare loskade, autosteiger, wachtplaatsen Maasgouw Baggeren en peilen (Koeweide en Wessem), geen beheertaken private kavels Born Baggeren en peilen (Gulick-, Gelre en Franciscushaven) Stein Geen, particuliere beheerder heeft verantwoordelijkheid Walstroom, autosteiger, afvalinzameling Geen Drinkwater, openbare loskade, wachtplaatsen, afvalinzameling Maastricht Baggeren en peilen, op termijn alle kades 1 Drinkwater, openbare loskade, autosteiger, wachtplaatsen Weert Baggeren en onderhoud openbare kade, nu niet in gebruik. Verder geen beheertaken kavels, water of kades Openbare loskade 1 De gemeente Maastricht is voornemens om kades die nu nog in eigendom zijn van bedrijven op termijn over te nemen. Buck Consultants International 7

12 De scope van dit onderzoek is een verkenning om te komen tot een inrichting van een facilitair bedrijf. Hierbij is de vraag welke vorm een facilitair bedrijf kan krijgen. In gesprekken met individuele beheerders en in een werkatelier met de deelnemende gemeenten van het Havenoverleg is besproken welke behoeften er zijn, op welke vlakken verdere samenwerking mogelijk lijkt en voor welke vorm van samenwerking draagvlak bestaat. De volgende paragraaf gaat hier verder op in. 2.2 Mogelijkheden samenwerking Om de verdere samenwerking tussen beheerders van de havens vast te stellen is het van belang te weten welke voordelen verdere samenwerking kan opleveren. Deze voordelen zijn kwalitatief van aard, maar kunnen deels ook gekwantificeerd worden door te kijken naar kostenbesparing in het beheer van de havens. In de onderstaande figuur 2.1 is een aantal beheeraspecten opgenomen en daarbij is aangegeven op welke wijze samenwerking kan leiden tot voordelen voor de betrokken beheerders en/of de gebruikers van de binnenhavens. Figuur 2.1 Overzicht beheertaken in een binnenhaven en meerwaarde samenwerking Buck Consultants International 8

13 Op basis van de nulmeting die in de vorige paragraaf is beschreven, kan bekeken worden op welke vlakken verschillende gemeenten/beheerders dezelfde activiteiten uitvoeren. Als meerdere gemeenten dezelfde taken uitvoeren in relatie tot het beheer dan is dat een eerste beeld van mogelijke nauwere samenwerking. In gesprekken met individuele beheerders en in een werkatelier is verder vastgesteld op welke aspecten gemeenten beheertaken uitvoeren. Daarbij is binnen de hierboven genoemde algemene beheertaken gekeken naar specifieke deeltaken waarvan door BCI vooraf is vastgesteld dat samenwerking het meest logisch en effectief zal zijn. Hierbij is eveneens gelet op geplande taken door gemeenten de komende jaren. Op deze manier ontstaat inzicht in de grootste gemeenschappelijke deler en kan concreter vorm gegeven worden aan de samenwerking. In figuur 2.2. zijn de beheertaken per haven naast elkaar gezet. Hiermee ontstaat een beeld van taken die in meerdere havens opgepakt worden door de gemeente, eventueel in combinatie met private partijen (bijvoorbeeld in Zevenellen) of zelfstandig door een private partij (in het geval van de gemeente Stein). Figuur 2.2 Overzicht beheertaken beheerders binnenhavens Limburg Samenwerking op de bovenstaande aspecten kan relatief eenvoudig zijn, maar er zijn ook taken die complex zijn om gezamenlijk op te pakken. Daarnaast is het belangrijk dat er voldoende draagvlak is onder deelnemende gemeenten om taken gezamenlijk op te pakken. Een deelaspect in het beheer kan relatief complex zijn om gezamenlijk op te pakken, maar als er voldoende draagvlak is dan biedt dit toch mogelijkheden. De onderstaande figuur probeert te schetsen, op basis van individuele gesprekken met havenbeheerders en de resultaten uit een werkatelier, welke mate van draagvlak en complexiteit is geconstateerd. Buck Consultants International 9

14 Figuur 2.3 Beoordeling draagvlak en complexiteit bij gezamenlijk uitvoeren van havenactiviteiten Op basis van de bovenstaande beoordeling verdient de samenwerking in het facilitair beheer op het gebied van gezamenlijke inkoop van diensten, het gezamenlijk organiseren van beheertaken, zoals uitvoeren van inspecties, peilen van het water en toezicht op / registratie van de scheepvaart nader onderzoek. Daarnaast is gebleken dat de huidige samenwerking in het Platform Havenbeheer op het vlak van gezamenlijk uitzetten van studies en promotie van de havens Limburg (Blue Ports Limburg) dient te worden voortgezet 2. Dit laatste is in het werkatelier van 9 juli 2014 uitgesproken door de vertegenwoordigers. Dit toont ook de ambitie om serieus verdere samenwerking te verkennen. 2.3 Gevolgen gezamenlijk havenbeheer Bij de overweging om over te gaan tot verdere samenwerking in het havenbeheer zijn de volgende uitgangspunten voor de havengemeenten van belang. Verdere samenwerking moet tegen gelijkblijvende of liever nog lagere kosten worden gedaan Er moet een verbetering van de kwaliteit van de havens en het havenbeheer worden gerealiseerd Door samenwerking moet een minder kwetsbare organisatie van beheer van de havens ontstaan. 2 De functie van het Platform Havenbeheer als orgaan waarin gezamenlijke lobby- en promotieactiviteiten worden afgestemd is verder geen onderdeel van deze studie. In deze studie ligt de focus op het operationeel beheer van de binnenhavens. Buck Consultants International 10

15 Zoals eerder in dit hoofdstuk aangegeven kunnen voordelen van samenwerking in het havenbeheer kwalitatief en deels kwantitatief worden weergegeven. Voordelen samenwerking havenbeheer Naar aanleiding van het onderzoek kan worden geconstateerd dat gemeenten de volgende voordelen van verdere samenwerking zien. Het peilen en visueel inspecteren van de binnenhavens is van belang voor de kwaliteitborging en bereikbaarheid. In sommige havens wordt het peilen structureel gedaan en in andere havens wordt dit ad hoc of reactief in gang gezet. Rijkswaterstaat stelt elke gemeente in de gelegenheid deel te nemen aan peilrondes als deze in het beheergebied van gemeente al door Rijkwaterstaat worden gedaan. Bij deze peilronde kan ook een visuele inspectie (schouw) plaatsvinden van de technische staat van de kades en taluds in de havens. Een structurele planning van peilmomenten tussen Rijkswaterstaat en de gemeenten kan helpen om dit meer gezamenlijk op te pakken en hiermee efficiency te realiseren. Door gezamenlijk inzicht te creëren in het regime waarmee baggerwerkzaamheden worden uitgevoerd kan het zijn dat er meer mogelijkheden ontstaan om de dienstverlening gezamenlijk in te kopen. Hierbij is het van belang ook overleg te voeren met Rijkswaterstaat aangezien deze organisatie ook grote baggerwerkzaamheden op de Maasroute uitvoert. Rijkwaterstaat is hierover geraadpleegd tijdens het onderzoek en zij staat open voor overleg over nadere samenwerking. Het zelfde geldt voor het overzicht van onderhoudswerkzaamheden. Enkele havens (Wanssum, Venlo, Zevenellen, Born en Maastricht) hebben een meerjarig onderhoudsprogramma, andere havens kijken één of twee jaar vooruit en weer andere havens plannen onderhoud ad hoc en reactief. Een meerjarig overzicht voor alle havens biedt de mogelijkheid gezamenlijk diensten in te kopen. Daarnaast kunnen onderhoud en eventuele stremmingen worden afgestemd, zodat de overlast voor havengebruikers beperkt wordt. In de havens van Limburg wordt op verschillende manieren omgegaan met het monitoren van de scheepvaart, het registreren van schepen en inspectie van de haven. In een aantal gevallen is een havenmeester aangesteld die belast is met onder andere deze taken. Door toepassing van een alternatieve wijze van monitoring van de activiteiten in de haven (onder andere door CCTV en AIS registratie) kan mogelijk een deel van de taken van de havenmeester efficiënter plaatsvinden. Hierdoor kunnen mogelijk kosten worden bespaard. Het is denkbaar dat een havenmeester meerdere havens in beheer heeft, hetgeen de efficiëntie verder kan vergroten. De informatievoorziening over faciliteiten in een haven, inning van havengelden, onderhoudswerkzaamheden, etc. kunnen beter worden gecoördineerd. Als er op uniforme wijze informatie wordt verschaft voor de Limburgse havens via een eenduidig kanaal dan is dit voor de gebruikers van de havens een verbetering. De onlangs opgestelde havenatlas is een voorbeeld van uniforme informatieverschaffing. Dit kan verder worden uitgebouwd en blijvend geactualiseerd. Buck Consultants International 11

16 Kwantificering samenwerking havenbeheer Als onderdeel van de studie is voor elke haven een overzicht gemaakt van de jaarlijkse begroting en exploitatie. Het inzichtelijk maken van alle kosten is relatief complex, onder meer door de volgende factoren: De manier waarop havengerelateerde kosten zijn vastgelegd in de boekhouding verschilt sterk per gemeente Niet alle gemeenten hebben een specifieke boekingspost voor havengerelateerde kosten Vaak worden kosten voor groot onderhoud als een eenmalige last opgenomen, waardoor er jaarlijkse grote fluctuaties zijn Er wordt verschillend omgegaan met het al dan niet opnemen van investeringen en afschrijvingen in havenbegrotingen; hierdoor treden ook grote verschillen op in jaarlijkse totaalbedragen op begrotingen. De personeelskosten voor het havengerelateerde beleid worden niet apart geboekt en zijn (bijna) niet inzichtelijk Rekening houdend met deze factoren is voor vijf havens 3 een exploitatieoverzicht opgesteld met de jaarlijkse inkomsten en uitgaven. Deze overzichten met ijkjaar 2013 zijn voor elke haven geüniformeerd om ze onderling vergelijkbaar te maken (zie figuur 2.4). Figuur 2.4 Overzicht financiële exploitatie per haven Inkomsten Maasgouw Sittard-Geleen Venray Venlo Roermond Totaal Havens Maastricht 1. Havenopbrengsten a. Haven- en kadegelden b. Erfpacht/huuropbrengsten c. Overige inkomsten Totaal Uitgaven Maasgouw Sittard-Geleen Venray Venlo Roermond Totaal Havens Maastricht 2. Operationele kosten a. Jaarlijks onderhoud b. NUTS & telecommunicatie c. Recognities RVOB d. Kapitaallasten PM Personeelskosten a. Operationeel b. Beleid en ontwikkeling PM PM PM PM 4. Meerjaren (onderhoud) a. Afschrijving investeringen PM PM b. Reservering meerjaren onderhoud(splan) PM Totaal Resultaat De haven van Stein wordt geëxploiteerd door private partijen. De havens van Leudal/Zevenellen en Weert zijn in ontwikkeling en er is op dit moment nog geen sprake van een havenexploitatie. De financiële exploitatie van Maastricht is opgesteld met behulp van summier beschikbare kengetallen, maar nog niet gevalideerd. Buck Consultants International 12

17 De onderlinge verschillen tussen de havens zijn aanzienlijk zowel in omzet als in financieel resultaat. De haven met de grootste omzet, ruim euro/jaar, is Sittard-Geleen (haven Born). Sittard-Geleen is samen met Maasgouw, ook één van de twee havens met een jaarlijks tekort. Het tekort in de havenexploitatie van Sittard-Geleen hangt sterk samen met omvangrijke afschrijving en rentelasten over een gedane haveninvestering. De jaarlijkse (gemeentelijke) begroting is echter sluitend omdat jaarlijks een vaste bijdrage van de gemeente aan de haven plaatsvindt. Voor vrijwel alle havens (m.u.v. Sittard-Geleen en Roermond) geldt dat er geen inzicht is in de personeelskosten die worden gemaakt voor haven-gerelateerd beleid. Ervaringen uit havens elders in Nederland door BCI opgedaan leert dat voor een middelgrote binnenhaven circa 0,2 FTE/jaar aan beleidscapaciteit nodig is. Bij grotere havens kan dit oplopen naar 1 FTE, vaak verdeeld over meerdere personen. Het tekort in Maasgouw (haven Maasbracht) is met circa euro op een exploitatie van bijna euro relatief klein. Alle overige havens kennen een klein (Venlo) of groter positief resultaat op jaarbasis. Om schommelingen in de jaarlijkse inkomsten en uitgaven en een positief, dan wel negatief financieel resultaat op te vangen werkt de gemeente Venray bijvoorbeeld met een egalisatiereserve. Ook in de gemeente Venlo wordt gewerkt aan de voorbereidingen om begin 2015 een egalisatiefonds in te stellen, waardoor er geen jaarlijks overschot of tekort op de jaarlijkse havenexploitatiebegroting zichtbaar zal zijn. De positieve resultaten in de havenexploitatie op jaarbasis zijn in de praktijk echter minder positief (of zelfs negatief) doordat -zoals eerder genoemd- de personeelskosten voor beleid en ontwikkeling niet gekwantificeerd zijn en ook de afschrijvingen (voor reeds gedane investeringen in de haven) en kapitaallasten (zijnde rentelasten of andere vormen van kapitaalvergoeding voor het vreemd vermogen dat is gebruikt) niet gekwantificeerd zijn. Deze posten zijn in figuur 2.4 vermeld met PM. Financiële voordelen samenwerking Omdat voor de meeste havens de jaarlijkse kosten en baten van de haven relatief beperkt zijn, zullen ook de financiële voordelen van een samenwerking -al dan niet in een facilitair bedrijf- beperkt blijven. Kijkend naar de verschillende begrotingen lijken er vier mogelijke posten te zijn waarop financieel voordeel te behalen is via samenwerking. Dit zijn: Jaarlijks onderhoud Groot onderhoud (meer jaren onderhoudsplan) Operationeel personeel Personeel in Beleid en Ontwikkeling De posten Nuts & Telecommunicatie en Recognities RVOB zijn te weinig omvangrijk om hier substantiële voordelen op te behalen. De post Afschrijving Investeringen is in omvang Buck Consultants International 13

18 aanzienlijk, maar omdat de kosten hiervoor al gemaakt zijn, zijn hier geen voordelen meer in te behalen. Jaarlijks onderhoud De totale post Jaarlijks onderhoud bedraagt ca euro/jaar voor alle havens waar deze kosten bekend en gevalideerd zijn. Een bijna bij alle havens voorkomend voorbeeld van gepland klein onderhoud is het groenonderhoud. Een dergelijk activiteit is relatief eenvoudig collectief uit te besteden, echter de financiële voordelen hiervan zullen (zeer) beperkt zijn, door de omvang van de kosten en te behalen schaalvoordelen. Ongeplande onderhoudswerkzaamheden hebben vaak een spoedeisend karakter en zijn daardoor lastiger collectief te organiseren. Om dit mogelijk te maken zal er een soort centraal meldpunt moeten zijn, van waaruit de herstelwerkzaamheden worden aangestuurd. Hier zullen de financiele voordelen naar verwachting beperkt zijn, doordat er (nagenoeg) geen schaalvoordelen zijn. Groot onderhoud (meer jaren onderhoudsplan) De post Groot onderhoud bedraagt ruim euro/jaar. Een veel voorkomende kostenpost hierbinnen zijn baggerwerkzaamheden en onderhoud en/of vervanging van kades. Dergelijke werkzaamheden hebben doorgaans geen spoedeisend karakter, wat ze in basis geschikt maakt voor een collectieve aanbesteding. Hoewel de jaarlijkse kosten relatief beperkt zijn, zijn de eenmalige kosten aanzienlijk, waardoor de kans op (financiële) schaalvoordelen bij collectief uitbesteden ook groter zijn. Het collectief uitbesteden, middels een officiële aanbesteding, is wel relatief complex vanuit de huidige situatie. In de eerste plaats omdat nog niet elke haven beschikt over een meer jaren onderhoudsplan en daardoor ook geen precieze planning heeft voor het uitvoeren van het groot onderhoud. Daarnaast dient één partij of organisatie de coördinerende rol op zich te nemen om het werk daadwerkelijk aan te besteden, hiervoor is waarschijnlijk toestemming nodig van de verschillende gemeenteraden. Door dit echter in eerste instantie ad hoc te organiseren, bijvoorbeeld alleen voor havens die voor het aankomende jaren al specifieke werkzaamheden hebben ingepland, kan de complexiteit gereduceerd worden. Operationeel personeel Tot de post operationeel personeel behoren onder meer de kosten van de havenmeester. Mede gezien de omvang van de post, circa euro/jaar, is duidelijk dat niet elke haven de beschikking heeft over een havenmeester en dat indien er wel een havenmeester is dit doorgaans een parttime functie is. Diverse havens zijn momenteel al op individuele basis op zoek naar mogelijkheden om de operationele personeelskosten te reduceren. Het installeren van een CCTV systeem (cameratoezicht) kan hier aan bijdragen. Hierdoor is minder fysiek toezicht nodig en kan één persoon op meerdere havens tegelijkertijd toezicht houden en kan bijvoorbeeld ook de inning van havengelden hieraan worden gekoppeld. Het centraliseren van de havenmeesteractiviteiten vraagt wel om het verplaatsen van verantwoordelijkheden, waarvoor mogelijk een centrale regeling nodig is. Hier staat tegenover dat financiële baten kunnen ontstaan. Buck Consultants International 14

19 Personeel in Beleid en Ontwikkeling Het nauwkeurig inzichtelijk maken van de beleidsmatige personeelskosten bleek tijdens dit onderzoek niet mogelijk te zijn. Hier zijn naar verwachting nog wel (aanzienlijke) kostenbesparingen te realiseren. Op basis van navraag bij de verschillende havens is geschat dat voor alle Limburgse havens meerdere volledige Fte s nodig zijn voor het uitvoeren van alle beleidsmatige werkzaamheden. Door dit te centraliseren, bijvoorbeeld in een facilitair bedrijf, kunnen hier net als bij het operationele personeel aanzienlijke kostenvoordelen worden behaald. Hier dient echter bij te worden opgemerkt dat dit momenteel als niet haalbaar wordt gezien. Het uitbesteden van de beleidsmatige taken zou praktisch ook betekenen dat de zeggenschap van een gemeente over haar haven sterk gereduceerd wordt. Of dit op termijn wel mogelijk is, zal afhangen van de resultaten van de samenwerking op andere vlakken. Buck Consultants International 15

20 Hoofdstuk 3 Uniformeren havengelden 3.1 Achtergrond In het onderzoek naar samenwerking en verdere professionalisering van het havenbeheer in Limburg is zoals aangegeven de casus uniformering havengeld apart behandeld, hoewel er een relatie is tussen havenbeheer en de inning van havengelden. Een deel van het onderhoud en beheer wordt immers betaald uit de inkomsten uit havengelden in sommige havens. In de Limburgse situatie is het echter zo dat in een deel van de havens geen havengeld wordt geïnd. Voor de gemeenten en beheerders die geen havengeld innen is het de afweging om dit wel te gaan doen. Daarmee worden kosten in het havenbeheer inzichtelijk gemaakt en wordt de beheertaak van de gemeente expliciet. Uiteraard is dit een politiek besluit dat genomen moet worden. Deze vraag is dan ook geen onderwerp binnen dit rapport, maar het overzicht en de mogelijkheden voor inning van havengelden biedt wel input voor de afweging. Al in 2009 is door de Nederlandse Vereniging van Binnenhavens geconstateerd dat havenbeheerders en havengemeenten bereid zijn mee te denken over uniformering van havengeleden en de wijze waarop de inning plaats vindt. Recent is door Panteia (2013) hier vervolg aan gegeven door te bekijken hoe gemeenten omgaan met vaststellen en innen van havengelden. Er blijkt een behoorlijke diversiteit te bestaan in de wijze van vaststellen en tariefstelling bij het innen van havengelden. Een aantal conclusies uit deze studie is hieronder onder de aandacht gebracht. Panteia onderzoek 2013 Grondslagen Haven- en Kadegelden Er is een grote mate van diversiteit en fragmentatie in de wijze waarop gemeenten omgaan met haven- en kadegelden Er wordt onderscheid gemaakt tussen containerschepen en bulkschepen in de havengeldverordeningen. De heffing per eenheid laat in Nederland een grote bandbreedte zien: o Er wordt tussen 0,078 en 0,15 per ton laadvermogen van het schip aan havengeld geheven o Er wordt tussen 0,38 en 5,66 per container geladen/gelost aan havengeld geheven. Differentiatie van havengelden wordt toegepast op basis van onder andere geladen en geloste tonnen, milieucategorie schepen, lege schepen versus volle schepen, alleen wachtgeld. Jaarabonnementen zijn in enkele havens mogelijk, meestal is het havengeld per reis. Green Award korting wordt steeds meer toegepast, maar het kortingspercentage is divers. De havengelden per container per haven ontmoedigen de rondvaart langs meerdere terminals (hopdienst). Deze barierre kan worden opgeheven door containerschepen te laten betalen per tijdseenheid of per overgeslagen container. Buck Consultants International 16

21 Door de diversiteit aan grondslagen die gebruikt worden binnen Nederland in de binnenhavens is er onduidelijkheid bij de gebruikers van de havens over de kosten waar ze voor gesteld worden. Het is echter naar verwachting niet zo dat er op prijs geconcurreerd kan worden tussen binnenhavens, omdat veruit de meeste reizen een vaste route kennen. Uitwijken naar een andere haven met lagere havengelden leidt tot een veel hogere aan- en afvoerkostenpost per wegtransport. Naast de verschillen in grondslag en tariefstelling in de binnenhavens constateert Panteia in haar studie dat er ook verschillend wordt omgegaan met de wijze waarop schepen worden geregistreerd en de wijze van inning van de havengelden. Registratie van schepen wordt gedaan door middel van het opgeven van het aantal schepen dat het bedrijf aandoet aan de gemeente. Dit wordt door gevestigde watergebonden bedrijven zelf gedaan. Ook komt het voor dat schippers zelf direct aan de gemeente melden dat ze de haven aandoen, hierbij geldt een meldplicht voor de schipper. Daarnaast is er in een deel van de havens een havenmeester verantwoordelijk voor het vastleggen van scheepsreizen. De melding kan worden gedaan door onder andere marifoon, , telefoon en internet. Ook hier wordt een diverse aanpak gehanteerd door gemeenten. Verbeteringen die mogelijk zijn volgens Panteia in de wijze van inning is de uniforme wijze van registreren en het toezicht hierop, bijvoorbeeld door AIS 4 of CCTV 5 te gebruiken. Op basis van de constateringen door Panteia en de initiatieven van de Nederlandse Vereniging van Binnenhavens is er inmiddels sprake van een brede zoektocht naar het uniformeren van havengelden. Dit rapport draagt bij aan een mogelijke toekomstige uniformering van havengelden in de Limburgse havens. 3.2 Overzicht inning havengelden Limburg Het proces van inning van havengelden is ruwweg in te delen in vier processtappen. 1. Vaststellen grondslag inning havengelden 2. Vaststellen havengeldtarief 3. Registratie van schepen en/of overslag in de haven 4. Inning van havengelden Tijdens dit onderzoek is bepaald op welke wijze op dit moment het proces per haven is ingericht en daarnaast op welke vlakken uniformering binnen Limburg tot de mogelijkheden behoort. Hierbij wordt opgemerkt dat in een aantal havens op dit moment geen havengeld wordt geïnd. Het betreft de havens in de gemeenten Gennep, Maasgouw, Weert en Maas- 4 AIS is het Automatic Identification System dat op schepen wordt toegepast om gegevens over de identiteit van het schip kenbaar te maken voor onder andere vaarwegbeheerders. 5 CCTV is een Closed Circuit TV netwerk waarmee op afstand via cameraregistratie toezicht gehouden kan worden op bijvoorbeeld een binnenhaven. Buck Consultants International 17

22 tricht 6. In de haven van Stein wordt door particuliere eigenaren havengelden geïnd. In het onderstaande figuur is een overzicht van de situatie in beheer en havengelden per gemeente opgenomen. Tabel 3.1 Overzicht beheer en inning havengelden per havengemeente Haven Organisatie beheer Havengelden Gennep Geen specifiek havenbeleid en geen begroting Wanssum Gemeente heeft een begroting voor onderhoud en beheer van de haven Venlo Gemeente heeft een exploitatiebegroting voor onderhoud en beheer van de haven Leudal / Zevenellen Geen havengelden van toepassing Gemeente int havengelden Gemeente int havengelden OML is verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de haven, geen specifieke be- OML int havengelden groting Roermond Gemeente voert beheer en onderhoud van de haven, geen specifieke begroting Maasgouw Gemeente stimuleert met projecten ontwikkeling van de havens Gemeente int havengelden Geen havengelden van toepassing Born Gemeente is verantwoordelijk voor beheer Gemeente int havengelden van de havens, bedrijven in principe verantwoordelijk voor onderhoud en beheer Stein RVOB verhuurt kades/water aan bedrijven Particuliere eigenaar int havengelden Maastricht Gemeente is verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de haven Weert Nautisch technisch beheer is niet expliciet geregeld Particuliere eigenaar int havengelden Geen havengelden van toepassing Geen havengelden van toepassing Wanneer ingezoomd wordt op de grondslag en het tarief dat in de verschillende havens wordt gehanteerd op dit moment, dan ontstaat het beeld in tabel 3.2. hieronder. Te zien is dat in het algemeen bij bulkschepen het totale laadvermogen van het schip (in tonnen) dat de haven aandoet als grondslag dient voor vaststellen van havengeleden. Bij containerschepen gaat het in de havens van Venlo en Wanssum op basis van overgeslagen containers (eenheid is TEU 7 ). In de haven van Born wordt geen onderscheid gemaakt tussen container- en bulkschepen bij het vaststellen van het havengeld. In deze gemeente is de grondslag voor het havengeld de tonnenmaat van het schip. Uit onderzoek naar de Grondslagen van Haven- en Kadegelden (Panteia, 2013) werkt deze grondslag nadelig voor de opzet van rondvaarten langs meerdere terminals of de uitwisseling van partijen lege containers in het achterland. 6 De gemeente Maastricht overweegt havengelden te innen en heeft hiervoor een concept verordening opgesteld. 7 TEU = Twenty-feet Equivalent Unit. Dit is een eenheid waarmee containertransport wordt aangeduid. Het betreft een standaard 20-voet container. Een container met een lengte van 40-voet heeft als eenheid 2 TEU. Buck Consultants International 18

23 Tabel 3.2 Overzicht grondslag en tarief bij inning havengelden Haven Grondslag Tarief Wanssum Ton laadvermogen van het schip (bulk) 0,144 per ton laadvermogen Minimum van 32,42 0,130 per ton laadvermogen Te lossen of laden gewicht minder dan 50% (Green Award, schone schepen) van laadvermogen dan 50% van havengeld 1,41 per TEU Containerschepen op basis van aantal geladen/geloste containers Prijzen zijn ex. 1,30 per TEU (green Award) BTW Venlo Ton laadvermogen van het schip Per container groter dan 1 TEU 0,16 per ton laadvermogen (incl. BTW) 1,50 per TEU (excl. BTW) 3,00 voor een 40-voet container (of groter) (excl. BTW) Zevenellen Ton laadvermogen van het schip 0,15 per ton laadvermogen Prijzen zijn incl. BTW Roermond Ton laadvermogen van het schip 0,15 per ton laadvermogen Prijzen zijn incl. BTW Born Ton laadvermogen van het schip Te lossen of laden gewicht minder dan 50% van laadvermogen of geen activiteiten dan 50% van havengeld Abonnement mogelijk 0,15 per ton laadvermogen (incl. BTW) Prijzen zijn incl. BTW Maastricht 8 Ton laadvermogen van het schip (bulk) 0,16 per ton laadvermogen Minimum van 36,42 1,59 per TEU Containerschepen op basis van aantal geladen/geloste containers Tenslotte is bij de nulmeting voor havengelden in de havens van Limburg gekeken naar de wijze waarop de registratie van schepen plaats vindt en op welke wijze de inning van havengelden tot stand komt. Veelal wordt een beroep gedaan op de gevestigde bedrijven om opgave te doen aan de gemeente van het aantal schepen en de geladen en geloste tonnen of containers. De havenmeester is, indien beschikbaar, verantwoordelijk voor de controle en vaststelling van de scheepvaart in een haven. De gemeente Maastricht is voornemens om een particulier bedrijf verantwoordelijk te maken voor de vaststelling van schepen die de haven aandoen en tevens de inning van havengelden voor rekening te nemen. In de haven van Stein int de particuliere eigenaar het havengeld direct zelf. Een aantal gemeenten heeft de uiteindelijke facturatie en inning van havengelden belegd bij BSGW. Deze instantie int namens een groot aantal gemeenten en twee waterschappen in Limburg onder andere belastingen. 8 De gegevens voor de haven van Maastricht zijn gebaseerd op een concept havengeldverordening. Deze verordening is op het moment van schrijven van het rapport nog niet van kracht. De Provincie Limburg overlegt ambtelijk met de gemeente Maastricht of het haalbaar en van meerwaarde is om de havengeldverordening vast te stellen en havengelden in de Beatrixhaven te gaan innen. Buck Consultants International 19

24 Tabel 3.3 Overzicht registratie schepen en wijze van inning havengelden Haven Scheepsregistratie Wijze van inning Wanssum Bedrijven geven schepen en lading op, havenmeester controleert. Toekomst mogelijk contro- Gemeente int havengelden le door CCTV. Venlo Bedrijven geven schepen en lading op, havenmeester controleert. Inning is belegd bij BSGW Zevenellen Bedrijven geven schepen en lading op. OML int havengelden Roermond Bedrijven geven schepen en lading op, havenmeester controleert (2-3 keer per dag). Born Bedrijven geven schepen en lading op, havenmeester controleert. Stein Schepen worden in de haven geregistreerd door particuliere eigenaar. Maastricht (Nog) niet van toepassing, havengeldverordening bijna gereed. Registratie op basis van AIS. Inning is belegd bij BSGW Inning is belegd bij BSGW Inning door particuliere eigenaar haven Inning mogelijk belegd bij derde partij 3.3 Mogelijkheden voor uniformeren havengelden Uit de hiervoor beschreven huidige situatie van vaststellen en innen van havengelden in de Limburgse havens blijkt een diversiteit. Vanuit dit diverse startbeeld zijn de mogelijkheden om havengelden te uniformeren onderzocht. Met de havengemeenten is in eerste instantie besproken waarom uniformeren van havengelden zinvol is. Vervolgens is geïnventariseerd onder welke voorwaarden uniformering mogelijk is voor de gemeenten. Uniformering van havengelden in een gebied kan zinvol bijdragen tot verdere professionalisering van het beheer en gebruik van de havens. Door het innen van havengelden wordt expliciet gemaakt welke kosten en opbrengsten gemoeid zijn met de activiteiten in de havens. Voor gemeenten die op dit moment geen havengeld innen kan het de overweging zijn dit wel te doen en daarmee de kwaliteit van de havens op peil te houden of verder te verbeteren. Door het gestructureerd begroten van havengelden voor een langere termijn kan de kwaliteit van de havens verbeteren. Beschikbare middelen komen direct ter beschikking van de ontwikkeling van de haven. Voor de gebruikers van havens (watergebonden bedrijven en schippers) in Limburg heeft uniformeren van havengelden en de grondslag hierbij als voordeel dat er meer duidelijkheid ontstaat. De gebruiker weet beter waar hij aan toe is in de Limburgse havens als er meer eenduidige structuur van inning van havengelden is. Op de lange termijn (als verre stip aan de horizon) kan uniformering van de havengeldenverordeningen per gemeente evolueren tot een Havengeldverordening Limburg. Ongeacht welke haven (of meerdere havens) de gebruiker met zijn schip Buck Consultants International 20

25 aandoet in Limburg wordt een vast tarief betaald. Deze vorm van samenwerking zal een positief effect hebben op de profilering en het gebruik van de Blue Ports in Limburg. Voor de gebruiker van de havens in Limburg, zeker de gebruiker die van meerdere havens gebruik maakt, zou een eenduidig tarief voor alle havens het meest duidelijk zijn. Daarbij is wel op te merken dat er verschillen zijn in voorzieningeniveau per haven. Eén uniform tarief plus een uniforme grondslag leidt er dan toe dat in een haven relatief veel betaald wordt voor een laag voorzieningenniveau of andersom. In de Limburgse havens betalen containerterminaloperators en containerbinnenvaartoperators het liefst een tarief per geladen/geloste container. Deze uniforme grondslag voor containers (in plaats van havengeld over de totale tonnenmaat van het containerschip) stimuleert het ontstaan van containerlijndiensten die meerdere Limburgse inlandterminals aandoen (gebundeld varen). Ook wordt de varende uitwisseling van lege containers in het achterland tussen inlandterminals gestimuleerd. Een automatisch en uniform systeem van registreren van scheepsreizen in het vaargebied van de Limburgse havens kan ervoor zorgen dat het vaststellen van verschuldigd havengeld makkelijker wordt. Dit kan door gebruik te maken van bijvoorbeeld AIS gegevens, of tellingen bij sluizen op de Maasroute. Het gebruik van deze gegevens is wel onderhevig aan privacy wetgeving. In Maastricht wordt registratie mogelijk op korte termijn via AIS geregeld. Havens die overwegen registratie op korte termijn meer te automatiseren kunnen dit mogelijk gezamenlijk doen, zodat met uniformering een start wordt gemaakt. Gebruikers ontvangen op een verschillende wijze een factuur voor het havengeld. Een aantal gemeenten stuurt dit direct zelf aan en een deel van de gemeenten heeft dit belegd bij uitvoeringsinstantie BSGW. Voor gebruikers zou een uniform overzicht van gemaakte kosten in diverse havens gemakkelijk zijn. Eén loket waardoor het havengeld wordt geïnd draagt bij aan grotere duidelijkheid en ook tot vermindering van administratieve lasten bij gemeenten. Tijdens het project zijn ook randvoorwaarden aangegeven waarbinnen uniformeren van havengelden mogelijk is op termijn. Deze randvoorwaarden komen voort uit de visies op het beheer van de gemeenten zelf. Gemeenten zijn volgens belastingwetgeving verplicht om inkomsten die gegenereerd worden uit innen van havengelden ten goede te laten komen aan het beheer en ontwikkeling van de haven 9. Inkomsten moeten kostendekkend worden gegenereerd. Met andere woorden; er mag geen winst worden gemaakt op het innen van havengelden. Dit uitgangspunt is belangrijk in verband met het vaststellen van de hoogte van havengelden per gemeente. Afhankelijk van welke uitgaven begroot worden per haven is de hoogte van inkomsten daarop afgestemd. Om inkomsten en uitgaven in evenwicht te houden zijn verschillende financiele instrumenten denkbaar. Door het instellen van een egalisatiefonds heeft de gemeente Venlo een manier gevonden om, indien binnenkort 9 Zie ook: Buck Consultants International 21

26 geëfectueerd, eventuele overschotten in bepaalde jaren ten goede te laten komen aan de haven wanneer tekorten in andere jaren voorkomen. De gemeente Sittard- Geleen effectueert op dit moment een zogenoemde terugploegregeling. In deze regeling worden meeropbrengsten uit de OZB voor de helft ingezet in een fonds voor bovenwijkse voorzieningen. Binnen de gemeente Sittard-Geleen wordt de haven van Born ook getypeerd als een bovenwijkse voorziening waar meerdere bedrijven direct en indirect profijt van hebben. Voor gemeenten is het van belang dat ze zelf regie houden op hun begroting. Deze moet worden verantwoord richting gemeenteraad. De gemeente moet voldoende eigen sturing kunnen geven aan het vaststellen van havengelden en daarmee genereren van kostendekkende inkomsten. Gemeenten mogen in principe geen tariefafspraken maken bij het innen van havengelden. Dit gaat in tegen mededingingswetgeving. Het is echter wel mogelijk om als gemeenten gezamenlijk een overeenkomst te sluiten waarin samenwerking bij het innen van havengelden, inclusief tarifering, is geregeld. Een voorbeeld hiervoor kan de samenwerking tussen de havens in de Drechtsteden zijn (zie kader). Samenwerking havengelden Drechtsteden Al in 1995 is door gemeenten in de Drechtsteden een Bestuurlijke Overeenkomst getekend die het mogelijk maakt om het innen van havengelden gezamenlijk op te pakken. In de overeenkomst worden de havens van de drie gemeenten als één havencomplex beschouwd, waarbinnen sprake is van uniforme regelgeving en tarifering ten aanzien van de heffing en invordering van binnenhavengeld. Ter uitvoering van de Bestuurlijke Overeenkomst is een zogenaamde Uitvoeringsovereenkomst binnenhavengeld opgesteld. Deze vormt de juridische basis voor het gezamenlijk innen van havengelden. Elk jaar wordt door de gemeenteraden een aangepaste verordening vastgesteld. De gemeente Dordrecht verzorgt de heffing en invordering van binnenhavengeld binnen het gebied. In het werkatelier van 8 juli 2014 is gebleken dat gemeenten welwillend staan tegenover uniformeren van havengelden waar mogelijk en onder de eerder genoemde voorwaarden. Er zijn in de loop van het project en tijdens het atelier de volgende denkrichtingen ontstaan voor deze uniformering. Een gezamenlijke havengeldverordening is mogelijk mits er voldoende autonomie blijft voor de gemeenten om kostendekkendheid van het havenbeheer te borgen. De meest voor de hand liggende eerste stap bij uniformering is het gezamenlijk en eenduidig registreren van schepen. Hierover is overleg met Rijkswaterstaat in verband met gebruik van gegevens noodzakelijk. Gemeenten met lopende initiatieven zouden kunnen verkennen of afstemming van investeringen in registratie (CCTV en AIS) op dit moment mogelijk is. De grondslag voor vaststellen van havengelden hoeft niet de tonnenmaat van een schip te zijn. In feite is meer bepalend welke ruimte het schip gebruikt in de haven. De oppervlaktemaat, gecombineerd met duur van het verblijf kan daarom worden overwogen als grondslag. Er moeten afspraken worden gemaakt tussen de havens over het te realiseren Buck Consultants International 22

27 voorzieningenniveau op termijn. Een eventueel uniform tarief van havengeld moet verantwoord kunnen worden naar de gebruikers. De behoeften van de gebruiker moeten worden meegenomen in het verder verkennen van uniformeren. Daarbij zijn zaken als duurzaamheid (korting op basis van Green Award certificaat bijvoorbeeld) en abonnementsvormen onderwerpen van gesprek met de gebruikers. Buck Consultants International 23

28 Hoofdstuk 4 Conclusie en vervolgstappen 4.1 Conclusie In deze conclusie wordt ingegaan op de beantwoording van de kernvragen die aan het begin van het onderzoek zijn voorgelegd. 1 Onderzoek naar het draagvlak bij betrokken gemeenten bij het opzetten van een Facilitair Bedrijf; 2 Onderzoek naar de mogelijkheden voor het opzetten van een Facilitair Bedrijf; 3 Onderzoek naar de haalbaarheid van het opzetten van een Facilitair Bedrijf; Tijdens het onderzoek zijn er bij de havengemeenten aanknopingspunten gevonden voor verdere professionalisering van het havenbeheer en uniformering van havengeld door de betrokken gemeenten. Er is draagvlak voor een meer gestructureerde samenwerking tussen de betrokken havengemeenten in het onderhoud en beheer van de Limburgse binnenhavens. Dit met als doel kostenefficient te werken, de kwaliteit van de Limburgse havens op peil te houden (of te verbeteren) en de kwetsbaarheid ten aanzien van de organisatie van het havenbeheer in de Limburgse havengemeenten te verminderen. Er is bij de uitvoering van het onderzoek geen draagvlak gevonden voor de opzet van een Facilitair Bedrijf dat als zelfstandige entiteit in opdracht van havengemeenten activiteiten uitvoert gericht op het onderhoud en beheer van de Limburgse binnenhavens. De motivatie bij het ontbreken van dit draagvlak is dat het verdienmodel voor een Facilitair Bedrijf beperkt is en er gewaakt moet worden voor het ontstaan van een organisatie met een grote overhead, die kostenverhogend werkt. Zoals eerder beschreven is er wel behoefte en draagvlak voor verdere samenwerking bij het onderhouden en beheren van de Limburgse binnenhavens. Gemeenten zien hier mogelijkheden voor, maar in eerste instantie zal dit laagdrempelig vorm moeten krijgen. Deze samenwerking moet in eerste instantie via ambtelijk, operationeel overleg opgepakt worden door activiteiten samen te organiseren waar gemeenten (en bedrijven) laagdrempelig aan kunnen deelnemen. Bij succesvolle samenwerking met aantoonbaar resultaat in kostenefficiency, kwaliteitsverbetering en vermindering van kwetsbaarheid, kan dit verder worden uitgebreid met meer complexe activiteiten. Buck Consultants International 24

29 4 Onderzoek naar de gemeenschappelijke taken die ondergebracht kunnen worden in het Facilitair Bedrijf; De volgende mogelijkheden voor verdere samenwerking zijn geïdentificeerd in relatie tot het operationeel beheer van de binnenhavens in Limburg: Het peilen en inspecteren van de havens kan gestructureerder plaatsvinden door dit te coördineren. Samen met Rijkswaterstaat kunnen afspraken gemaakt worden over het peilen en visueel inspecteren, zodat ook de juiste expertise beschikbaar is in de hele regio. Gezamenlijk in kaart brengen van baggerregime over langere periode, waardoor jaarlijks bekeken kan worden of gezamenlijke inkoop van diensten mogelijk is. Samenwerking met Rijkswaterstaat moet hierbij worden gezocht. Een meerjarig onderhoudsprogramma waarin alle te verwachten activiteiten per haven zijn opgenomen leidt tot een inzicht van werken die gezamenlijk kunnen worden ingekocht. Om dit goed te kunnen doen, zijn ook gezamenlijke inspecties nodig in de binnenhavens. De registratie en monitoring van scheepvaart kan door camerasystemen en AIS gecoördineerd worden. Dit biedt de havenmeester de mogelijkheid om controles in minder tijd uit te voeren. Tegelijkertijd is het denkbaar dat een havenmeester niet per haven nodig is, maar in meerdere havens taken door één havenmeester worden uitgevoerd. Informatieverschaffing aan havengebruikers over faciliteiten in de havens, werkzaamheden, actief bedrijfsleven, beschikbare ruimte, etc. kan verder worden gestructureerd. De Havenatlas Limburg is een goed voorbeeld van uniforme informatievoorziening. 5 Beoordelen van de mogelijkheden voor betrokken gemeenten om in het Facilitair Bedrijf mee te groeien; De keuze om laagdrempelig op korte termijn om te gaan met verdere samenwerking biedt de havens de mogelijkheid om aan te haken bij activiteiten die de komende jaren steeds meer gezamenlijk worden opgepakt. De eerste jaren zal dit leiden tot samenwerkingsovereenkomsten op specifieke activiteiten. Deze worden voorgelegd in het Platform Havenbeheer, zodat alle gemeenten de keuze hebben (vergelijkbaar met een zogenoemd cafetariamodel ) al dan niet mee te doen. 6 Bepalen van een kritische massa voor het opzetten van een Facilitair Bedrijf; De kritische massa voor een Facilitair Bedrijf als zelfstandige intermediare organisatie is niet vastgesteld. De kritische massa voor samenwerking (op onderdelen) is beperkt tot twee of enkele samenwerkende havens. Door gezamenlijk inkoop van onderhoud en baggerwerkzaamheden kunnen kosten worden bespaard. Wel is gebleken dat de gezamenlijke begrotingsposten jaarlijks niet substantieel zijn. De besparingen zullen dan ook niet heel groot zijn per gemeente. Buck Consultants International 25

30 7 Onderzoek naar uniformering van grondslag en inningswijze van havengelden in de verschillende havens; Uniformering van de havengelden in de Limburgse havens is mogelijk. De havens die op dit moment havengelden innen, zijn bereid te kijken of een uniforme grondslag en wijze van scheepsregistratie mogelijk is. Dit kan worden vormgegeven in een Uitvoeringsovereenkomst Havengelden. Hierin worden afspraken gemaakt over de grondslag, een bandbreedte voor tarieven die kunnen worden gehanteerd, streven naar wenselijk serviceniveau en gezamenlijke wijze van inning. Ter voorbereiding hierop kan elke havengemeente die inkomsten genereert een havenbeheerverordening opstellen (conform model VNG, welke is opgesteld met inzet van de NVB) waarin de gebruiksmogelijkheden van het water, kades en haventerreinen wordt vastgelegd. Hieraan toegevoegd wordt een havengeldverordening (te ontwikkelen in een overeenkomstig format) per haven. Beide documenten leggen een goede basis voor het uniformeren van de havengelden en verdere evolutie tot een havengeldverordening Limburg op lange termijn. 8 Doorkijk geven naar de verdere ontwikkeling van het Facilitair Bedrijf naar een Havenschap (en mogelijke tussenvarianten). De stap naar een Facilitair Bedrijf kan vorm krijgen door eerst gezamenlijk uitvoering te geven aan de benoemde taken waarvoor draagvlak bestaat en die relatief eenvoudig zijn te organiseren. Als blijkt dat deze samenwerking succesvol is (gemeten naar de prestaties op kostenefficiëntie, verbetering kwaliteit en vermindering kwetsbaarheid) dan kunnen meer activiteiten worden ondergebracht in de samenwerking. Pas dan zal er ook sprake zijn van het organisatorisch en juridisch inrichten van een formele samenwerkingsvorm zoals een Facilitair Bedrijf. De ambitie om te komen tot een Havenschap hoeft niet volledig te worden losgelaten. Op middellange termijn is de stap naar een Havenschap echter niet realistisch, mede omdat er veel verschillen bestaan in de wijze van beheer en de organisatievorm per haven. Ook hebben de Limburgse gemeenten (in vergelijking met bestaande Havenbedrijven en Havenschappen) weinig eigendom in haventerreinen waardoor er geen massa gemaakt kan worden in de operationele en financiele bedrijfsvoering van een dergelijke organisatie. Een Havenschap impliceert ook het gezamenlijk oppakken van acquisitie en uitgifte van haventerreinen. In de regio Drechtsteden onder regie van het havenbedrijf Rotterdam wordt deze stap gezet, maar daar is de geografische scope en organisatievorm per gemeente meer uniform. Buck Consultants International 26

31 4.2 Vervolgstappen professionalisering havenbeheer Gedurende de projectuitvoering is gebleken dat er voldoende ambtelijk en bestuurlijk draagvlak is bij gemeenten om vervolg te geven aan de samenwerking tussen havens en op operationeel vlak dit verder uit te bouwen. Hierna worden de vervolgstappen benoemd om de professionalisering concreet te maken op korte termijn. Deze vervolgstappen worden bij voorkeur in de vorm van pilots (met beoogde trekker en deelnemende gemeenten) uitgevoerd. 1. Coördinatie van het gezamenlijk peilen en visueel inspecteren van de havens in samenwerking met Rijkswaterstaat. Door deze samenhangende aanpak wordt de juiste expertise bijeen gebracht. Om het gezamenlijk peilen en inspecteren van de havens in gang te zetten, is intensief overleg met Rijkswaterstaat de eerste stap. Trekker: Gemeente Maasgouw. Deelnemers: Rijkswaterstaat, OML en alle Limburgse havengemeenten. 2. Door periodiek inzicht in de diepgang en technische staat van de havens en kades ontstaat een goede basis voor het opstellen van een programma voor planmatig onderhoud in de Limburgse havens. Daarnaast monitort een lid van het Platform Havenbeheer dit programma en inventariseert jaarlijks of onderhoud- en baggerwerkzaamheden inderdaad volgens planning worden uitgevoerd. Ook legt deze trekker bij deelnemende havengemeenten, Rijkswaterstaat en het Waterschap de vraag voor of zij het aankomend jaar planmatig onderhoud gezamenlijk willen inkopen. Trekker: Gemeente Roermond. Deelnemers: Rijkswaterstaat, Waterschap, OML en alle (deelnemende) Limburgse havengemeenten. 3. Havengemeenten die op dit moment werken met een havenmeester en / of havengeld innen omen bijeen om de wijze van registratie van schepen en de geplande investeringen in CCTV en/of AIS te bespreken. Mogelijk kan al op korte termijn met inzet van havengemeenten en Rijkswaterstaat een gezamenlijk initiatief opgezet worden om de wijze van scheepsregistratie en inzet van havenmeesters af te stemmen. Trekker: Gemeente Venray. Deelnemers: Gemeenten Venray, Venlo, Maasgouw, Roermond, Sittard-Geleen en Maastricht, Rijkswaterstaat. Buck Consultants International 27

32 4. De bovenstaande vormen van samenwerking toetsen bij private eigenaren van havens. Bijvoorbeeld L Ortye 10 en Wessem Port Services moeten de kans krijgen om aan te haken bij verschillende aspecten van het gezamenlijk beheer. Dit vergroot de kans op kostenbesparing. Ook de impact van havensamenwerking tussen gemeenten op de onderlinge concurrentiepositie van Limburgse havenbedrijven is hierbij onderwerp van gesprek. Trekker: Gemeente Stein / Gemeente Weert. Deelnemers: Gemeenten Stein, Weert, Gennep en Maasgouw. 5. De resultaten van de nulmeting die is uitgevoerd tijdens het onderzoek in combinatie met de reeds bestaande Havenatlas Limburg biedt relevante informatie over de havens in Limburg. Deze informatie is uniform en kan ter beschikking worden gesteld aan gebruikers van de havens. Dat kan op korte termijn mogelijk het beste via de bestaande kanalen (website provincie, nieuwsbrief en websites gemeenten). In combinatie met de bestaande gezamenlijke lobby en promotie functie van het Platform Havenbeheer kunnen de havens nog beter gepositioneerd worden. Trekker: Provincie Limburg. Deelnemers: Rijkswaterstaat en alle Limburgse havengemeenten. 4.3 Vervolgstappen uniformeren havengelden In de Limburgse havens wordt op dit moment verschillend omgegaan met het vaststellen en innen van havengelden. Enkele gemeenten/havens innen geen havengeld en bij de havens waar wel havengeld wordt geïnd zijn verschillen zichtbaar. Tijdens het project is de ambitie uitgesproken om de uniformering van havengelden vorm te geven. 6. De eerstvolgende stap voor uniformeren van havengelden is om in het Platform Havenbeheer een gezamenlijke Uitvoeringsovereenkomst Havengelden vast te stellen. In deze uitvoeringsovereenkomst met een doorlooptijd van enkele jaren ligt besloten dat deelnemende gemeenten een havenbeheerverordening opstellen (conform model VNG/NVB) en een (in opmaak vergelijkbare) havengeldverordening vaststellen waarin een gezamenlijk vastgestelde grondslag voor het vaststellen van haventarieven is vastgelegd. De impact van aanpassingen per gemeente van de huidige grondslag in de uniform vastgestelde grondslag zal in een financiële effectberekening per gemeente inzichtelijk worden gemaakt. Een uniform tarief is op dit moment nog niet aan de orde, omdat de verschillen in het voorzieningenniveau nog groot zijn in de Limburgse ha- 10 Tijdens het onderzoek is gesproken met private exploitanten van havens en kades. Daarbij is wisselend gereageerd op het samen oppakken van beheertaken. Het standpunt van bedrijven is in het algemeen dat men bereid is mee te denken, maar gezien de verschillen in doelstelling van overheid en bedrijfsleven het lastig zal zijn samenwerking juridisch vorm te geven. Buck Consultants International 28

33 vens. Eerst moet dan ook overeenstemming worden bereikt over het streven naar een minimaal serviceniveau in de havens in overleg met de gebruikers. Vervolgens kan dit leiden tot een uniform tarief. Trekker van de uitvoeringsovereenkomst: Gemeente Venlo. Deelnemers: OML en gemeenten Venlo, Venray, Roermond, Sittard-Geleen en Maastricht (optioneel). 7. In de wijze van registreren van schepen en daadwerkelijk innen van havengelden is het aan te bevelen dat de gemeenten die op dit moment havengeld innen bijeen worden gebracht om de huidige ontwikkeling van scheepsregistratie en inning van havengeld te bespreken. Ook Rijkswaterstaat zal aan dit verkennende gesprek moeten deelnemen. Deze activiteit ligt in het verlengde van vervolgstap 3. Er zijn drie gemeenten die op korte termijn dan wel CCTV dan wel AIS in gaan zetten om een betere wijze van registratie te krijgen. Inning van havengelden is voor een belangrijk deel al belegd bij BSGW. Individuele gemeenten die havengelden innen of gaan innen kunnen hierbij aansluiten. Dit is echter ook afhankelijk van bredere belegging van taken door gemeenten bij BSGW. Trekker: Gemeente Venray. Deelnemers: OML, gemeenten Venray, Venlo, Roermond, Sittard-Geleen en Maastricht (optioneel), Rijkswaterstaat. 8. Tot slot wordt voorgesteld financiële instrumenten die de havenbegroting in evenwicht houden uit te werken en de opgedane kennis en ervaring te delen tussen de samenwerkende havengemeenten. Zo beschikt de gemeente Venray over een egalisatiereserve, werkt de gemeente Venlo op dit moment aan de effectuering van een egalisatiefonds waarbij eventuele financiële overschotten in bepaalde jaren ten goede komen aan de haven wanneer tekorten in andere jaren voorkomen. De gemeente Sittard- Geleen effectueert op dit moment een zogenoemde terugploegregeling. Dit soort financiële instrumenten dragen bij aan vermindering van het ad hoc beheer en een meer stabiele financiële havenexploitatie per gemeente op lange termijn. Trekker: gemeente Sittard-Geleen. Deelnemers: Gemeenten Sittard-Geleen, Venlo en Venray. Buck Consultants International 29

34 De vervolgstappen op het vlak van professionalisering van het havenbeheer en de uniformering van havengelden sluiten goed aan op de verschillende havenbeheertaken die in een binnenhaven worden uitgevoerd. Ter afsluiting geven wij u graag inzicht in de relatie tot de havenbeheertaken en de voorgestelde pilots. Figuur 4.1 Vervolgstappen (pilots) in relatie tot de beheertaken in binnenhavens Buck Consultants International 30