Het levensverzekeringscontract als instrument van successieplanning

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Het levensverzekeringscontract als instrument van successieplanning Masterproef van de opleiding Master in het Notariaat Ingediend door Justine De Cloedt Studentennr Promotor: Prof. Dr. J. Bael Co-promotor: mevr. H. Baert

2 INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL... I DANKWOORD... 1 INLEIDING... 2 DEEL I: ALGEMEEN KADER... 3 HOOFDSTUK I: INLEIDING... 3 HOOFDSTUK II: ALGEMENE ASPECTEN... 3 AFDELING I: OMSCHRIJVING EN FUNCTIE VAN DE LEVENSVERZEKERING. 3 AFDELING II: KWALIFICATIE VAN DE LEVENSVERZEKERING... 5 AFDELING III: SOORTEN LEVENSVERZEKERINGEN... 8 HOOFDSTUK III: DE PARTIJEN EN HUN RECHTEN AFDELING I: ALGEMEEN AFDELING II: DE VERZEKERAAR AFDELING III: DE VERZEKERINGSNEMER Omschrijving Bekwaamheid van de verzekeringsnemer Rechten van de verzekeringsnemer Recht om een begunstigde aan te wijzen a) Inleiding b) Schriftelijk bewijs c) Generieke vs. nominatieve aanduiding d) Meerdere begunstigden in gelijke rang e) Levensverzekering afgesloten door twee verzekeringsnemers f) Enkele veel voorkomende voorbeelden g) Quid bij het vooroverlijden van de begunstigde? Recht om de begunstiging te herroepen Recht van afkoop en reductie I

3 Recht van voorschot op de verzekerde prestaties Recht om de polis in pand te geven Recht op overdracht van rechten AFDELING IV: DE BEGUNSTIGDE Algemeen Rechten van de begunstigde Recht op de verzekeringsprestatie Recht om de begunstiging te aanvaarden AFDELING V: DE VERZEKERDE PERSOON DEEL II: CIVIELRECHTELIJK LUIK HOOFDSTUK I: HUWELIJKSVERMOGENSRECHT AFDELING I: SITUATIE VOOR DE WLVO AFDELING II: SITUATIE VANAF DE WLVO AFDELING III: HET ARREST VAN 26 MEI 1999 VAN HET GRONDWETTELIJK HOF De feiten Uitspraak van het Grondwettelijk Hof Draagwijdte van het arrest En wat heeft de notaris hier nu mee te maken? Wat doet de wetgever ermee? HOOFDSTUK II: ERFRECHT AFDELING I: SITUATIE VOOR DE ARRESTEN VAN HET GRONDWETTELIJK HOF AFDELING II: RECHTSPRAAK IN AANLOOP NAAR HET GRONDWETTELIJK HOF AFDELING III: ARREST VAN 26 JUNI 2008 VAN HET GRONDWETTELIJK HOF De feiten II

4 3.2. Uitspraak van het Grondwettelijk Hof Gevolgen van het arrest Probleem opgelost? AFDELING IV: ARREST VAN 16 DECEMBER 2010 VAN HET GRONDWETTELIJK HOF Feiten Uitspraak van het Grondwettelijk Hof Gevolgen van het arrest AFDELING V: EEN NIEUW ARTIKEL 124 WLVO DEEL III: FISCAALRECHTELIJK LUIK HOOFDSTUK I: INKOMSTENBELASTING HOOFDSTUK II: SUCCESSIERECHTEN AFDELING I: INLEIDING AFDELING II: ARTIKEL 8 W.SUCC Principe Voorwaarden Sommen, renten of waarden Beding ten behoeve van een derde Kosteloos karakter Begunstigde dient erflater te overleven Opeisbaarheid Geen toepassing van één van de uitzonderingen Belastbare grondslag Bijzonder geval: echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel HOOFDSTUK III: SUCCESSIEPLANNING VIA DE LEVENSVERZEKERING AFDELING I: SCHENKING GEVOLGD DOOR EEN LEVENSVERZEKERING AFDELING II: OVERDRACHT VAN DE RECHTEN VAN DE VERZEKERINGSNEMER III

5 AFDELING III: DE SUCCESSIEVERZEKERING AFDELING IV: SCHENKING VAN DE AFKOOPWAARDE BESLUIT BIBLIOGRAFIE IV

6 DANKWOORD Deze masterproef is de afsluiter van mijn zes jaar durend avontuur aan de Universiteit van Gent. Ik zou toch graag nog een aantal mensen willen bedanken, zonder wie ik dit grote avontuur niet tot een goed einde had kunnen brengen. Vooreerst zou ik mijn promotor, professor Bael, willen bedanken om het interessante onderwerp aan te reiken. Het schrijven van deze masterproef boeide mij van het begin tot het einde. Daarnaast was hij de persoon die bij mij de interesse voor de opleiding Notariaat heeft opgewekt. Ook zou ik graag mevrouw Baert willen bedanken omdat zij steeds paraat stond om een antwoord te geven op mijn vragen. Daarnaast zou ik mijn ouders willen bedanken omdat zij me steeds gesteund hebben in mijn keuze voor de opleiding Notariaat. Ik ben hen heel dankbaar voor de kans die zij mij hebben gegeven. Ook mijn zussen zou ik willen bedanken omdat zij mij de nodige duwtjes in de rug gaven wanneer ik dit nodig had. Mama, papa, Ann-Sophie en Clarice: zonder jullie onvoorwaardelijke steun zou mij dit nooit gelukt zijn. Graag zou ik nog eens extra papa en Marc willen bedanken om deze masterproef na te lezen op fouten en vreemde zinsconstructies. Als laatste zou ik mijn vrienden willen bedanken omdat ze me steeds steunden en mij konden opbeuren als ik een dipje had. I made it! Justine De Cloedt 1

7 INLEIDING 1. In het kader van vermogensplanning ziet men heel vaak de levensverzekering opduiken. De levensverzekering maakt heel vaak een niet onbelangrijk deel uit van het vermogen van de mensen. Het is eveneens een zeer populair instrument voor het plannen van het vermogen, vooral indien het gaat om de overgang van vermogensbestanddelen van het overlijden. 2. Door de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst kreeg de levensverzekering een zeer gunstige positie in de praktijk. Hiervoor ging men ervan uit dat de levensverzekering een oogmerk van voorzorg had. Dit is in de huidige context niet langer het geval. Vandaag de dag zijn levensverzekeringen veelal echte beleggingsinstrumenten geworden waarbij men eerder een oogmerk van sparen voor ogen heeft dan een voorzorgsoogmerk. Het werd dus moeilijker om te bepalen wat precies het begrip levensverzekering omvatte. Gezien de gunstige positie van de levensverzekeringen bood de levensverzekering echter interessante perspectieven om, in het kader van vermogensplanning, grote bedragen over te dragen van de ene persoon naar de andere persoon. 3. Deze bijdrage vangt aan met een schets van de beginselen van de levensverzekering. Daarin wordt besproken wat een levensverzekering inhoudt, hoe dit dient te worden gekwalificeerd, welke soorten levensverzekeringen er zijn Evenals wordt er per partij bepaald welke rechten er verbonden zijn aan dergelijke polis. Het tweede gedeelte focust zich op de problemen die zich voordoen op burgerrechtelijk vlak, meer bepaald het huwelijksvermogensrecht en het erfrecht. Er wordt gefocust op de discussie in verband met de verenigbaarheid van de regels omtrent de levensverzekering in de wet op de landverzekeringsovereenkomst met de regels van het Burgerlijk Wetboek. Hierbij worden de arresten van het Grondwettelijk Hof geanalyseerd. Gezien de fiscale kant van de zaak een belangrijke factor is bij de gemiddelde vermogensplannende mens, wordt in het derde deel het zwaartepunt gelegd op de successierechten en in mindere mate op de inkomstenbelasting. Het laatste deel van deze bijdrage behandelt een aantal constructies die kunnen voorkomen in het kader van successieplanning. Daarbij wordt bekeken hoe de constructies in elkaar zitten en in hoeverre dit verenigbaar is met de anti-misbruikbepaling inzake successierechten. 2

8 DEEL I: ALGEMEEN KADER HOOFDSTUK I: INLEIDING 4. Teneinde goed te begrijpen waarover deze masterproef gaat, is het van belang om in dit eerste deel het algemeen kader in verband met de levensverzekering te schetsen. Eerst wordt het begrip levensverzekering omschreven. Daarop volgt er een uiteenzetting over de kwalificatie van deze specifieke soort verzekeringen en een bespreking van de verschillende soorten van levensverzekeringen. Dit algemeen deel wordt afgesloten met een opsomming van de partijen die betrokken zijn bij de levensverzekering met de rechten die eigen zijn aan elke partij. HOOFDSTUK II: ALGEMENE ASPECTEN AFDELING I: OMSCHRIJVING EN FUNCTIE VAN DE LEVENSVERZEKERING 5. In de Wet Landverzekeringsovereenkomsten van heeft de wetgever een hoofdstuk gewijd aan de levensverzekering als specifieke soort van landverzekeringen. Dit vangt aan met artikel 97, dat een omschrijving voorziet van deze soort van verzekeringen. De levensverzekering wordt gedefinieerd als een persoonsverzekering waarbij het zich voordoen van het verzekerd voorval alleen afhankelijk is van de menselijke levensduur. Die verzekeringen zijn uitsluitend verzekeringen tot uitkering van een vast bedrag.. 6. Uit deze omschrijving kunnen er een aantal belangrijke kenmerken van de levensverzekering gedistilleerd worden. Het belangrijkste kenmerk bestaat erin dat de verzekerde gebeurtenis enkel bestaat uit de menselijke levensduur 2. Omstandigheden die daarbuiten vallen, zijn niet relevant. Zo dient de vraag of een verzekering overlijden door een ongeval een levensverzekering is, negatief beantwoord te worden gezien een ongeval onderscheiden moet worden van de menselijke levensduur 3. Een volgend kenmerk is het feit dat het gaat om een persoonsverzekering. Artikel 1, H WLVO definieert een 1 Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992 (hierna verkort: WLVO). 2 L. CRAM, J. VAN DE RYCK, Assurance-vie, in Traité pratique de l assurance, Antwerpen, Kluwer, 1984, losbl., p.33 (hierna verkort : L. CRAM, J. VAN DE RYCK, Traité pratique); P. VAN EESBEECK, Planning via levensverzekeringen, in A. VERBEKE, H. DERYCKE, P. LALEMAN (eds.), Vermogensplanning: alternatieve vormen, in Handboek Estate Planning, boek 7, Gent, Larcier, 2006, p.3 (hierna verkort: P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning). 3 Cass. (1 ste kamer), 9 februari 1979, I, blz. 678, noot, Bull.Ass., 1979, p.203; C. DEVOET, Inleiding in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.1.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii

9 persoonsverzekering als een verzekering waarbij de verzekeringsprestatie of de premie afhankelijk is van een onzeker voorval dat iemands leven, fysieke integriteit of gezinstoestand aantast. Hier wordt er dus een verzekering afgesloten die voorziet in een vergoeding wanneer de verzekerde persoon bijvoorbeeld overlijdt of ziek wordt. Daarbij kunnen we denken aan de ongevallenverzekering, ziekteverzekering, levensverzekering, 4. Een laatste belangrijk element is dat een levensverzekering een verzekering is tot uitkering van een vast bedrag, zoals wordt voorzien in artikel 97 WLVO. Artikel 1, J WLVO omschrijft dit als een verzekering waarbij de prestatie van de verzekeraar niet afhankelijk is van de omvang van de schade. Deze definitie zegt niet dat de uitkering gelijk moet zijn aan een vooraf bepaald nominaal bedrag, het bepaalt enkel dat de uitkering niet afhankelijk mag zijn van de geleden schade 5. De uitkering staat bij de levensverzekering volledig los van de waarde van het voorwerp van de verzekering. Het is immers zeer moeilijk, zoniet onmogelijk, om de menselijke levensduur in een geldwaarde uit te drukken 6. Op deze manier kan het onderscheid worden gemaakt met een schadeverzekering, waarbij er wel een vergoeding voor de geleden schade zal worden uitgekeerd 7. Als deze drie kenmerken worden samengevat, kan men tot volgende, meer omvattende, omschrijving van de levensverzekering komen: een overeenkomst waarbij de ene partij, de verzekeraar, zich ertoe verbindt om een vast bedrag uit te keren aan de verzekeringsnemer indien deze op de bedongen einddatum van de verzekeringsovereenkomst nog in leven is, of aan de begunstigde bij het overlijden van de verzekerde persoon Hierbij kan de hoedanigheid van verzekerde persoon, verzekeringsnemer en begunstigde in één persoon verenigd zijn, waardoor de levensverzekering een beding ten behoeve van zichzelf bevat. Gaat het om verschillende personen, dan hebben we te maken met een beding ten behoeve van een derde 9. 4 C. DEVOET, Inleiding, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.1.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii L. CRAM, J. VAN DE RYCK, Traité pratique, p.37; P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.3. 6 C. DEVOET, Inleiding, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.1.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii C. DEVOET, Inleiding, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.1.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.4. 9 S. NELIS, I. VERHULST, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, T.F.R. 2006, afl.307, p

10 8. De levensverzekering kan een viervoudige functie hebben, doch is het mogelijk dat slechts één van de volgende functies aanwezig is 10 : - Functie van overlijdensverzekering : op deze manier kan de begunstigde een uitkering ontvangen voor het geval de verzekerde persoon niet meer in leven is. Vooral bij deze functie is het oogmerk van voorzorg zeer prominent aanwezig. - Spaarfunctie: via de levensverzekering spaart men een bepaald bedrag bijeen dat gebruikt kan worden wanneer men het nodig heeft, bijvoorbeeld bij pensionering. - Kredietfunctie: vaker wel dan niet wordt er een levensverzekeringsovereenkomst afgesloten bij het aangaan van een krediet. Daarbij kan worden gedacht aan een schuldsaldoverzekering waarbij de verzekeraar zich ertoe verbindt om bij het overlijden van de verzekerde persoon het saldo van het krediet terug te betalen aan de kredietgever, uiteraard in ruil voor premies. Een andere soort doet zich voor bij reconstitutieleningen waarbij bijvoorbeeld via een tak 23-verzekering 11 het geleende bedrag terug wordt opgebouwd. - Functie inzake vermogensplanning: heel vaak wordt de figuur van de levensverzekering gebruikt om het volledige vermogen of delen ervan over te dragen aan bepaalde personen. AFDELING II: KWALIFICATIE VAN DE LEVENSVERZEKERING 9. Zoals hierboven geschetst, staat het vast dat de levensverzekering noodzakelijkerwijze gekoppeld dient te worden aan de menselijke levensduur. De vraag die in de rechtspraak 12 en rechtsleer 13 soms wordt opgeworpen, is of dit wel voldoende is. Sommigen vinden dat een levensverzekering tevens een kanselement moet bevatten en dus een aleatoir karakter dient te hebben 14. Volgens sommige rechters is de levensverzekering een kanscontract omdat elke partij een kans heeft op winst of verlies naargelang de verzekerde gebeurtenis zich voordoet of niet voordoet en naargelang het tijdstip waarop deze gebeurtenis zich voordoet 15. Bij deze stelling wordt er steevast verwezen naar de artikelen 1104 en 1964 BW, waarbij het 10 L. CRAM, J. VAN DE RYCK, Traité pratique, p ; C. DEVOET, Inleiding, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.1.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii en 08; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p Een levensverzekering gekoppeld aan een beleggingsfonds. 12 Luik 3 februari 2003, J.T. 2003, 368; Rb. Brugge 15 januari 2002 en 20 maart 2002; Rb. Brussel 1 september 2003, T.Not. 2004, D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, s.l., s.n., 2011, p P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p.61. 5

11 verzekeringscontract als voorbeeld van het kanscontract naar voor wordt geschoven 16. Deze visie, waarbij de levensverzekering een aleatoir karakter dient te hebben, stuit op kritiek van verscheidene auteurs. Eerst en vooral wijzen deze auteurs erop dat de WLVO nergens vereist dat de levensverzekering een aleatoir karakter moet hebben om als dusdanig gekwalificeerd te worden. In artikel 1, A WLVO wordt immers enkel gesproken over een onzekere gebeurtenis, maar niet over een kanscontract. Daarnaast zwijgt ook artikel 97 j 1, H WLVO in alle talen over een eventuele kwalificatie van de levensverzekering als kanscontract 17. Een tweede argument dat kan worden aangehaald, is dat de verwijzing naar artikel 1964 BW twijfelachtig is. Dit artikel bepaalt immers dat het gaat om verzekeringscontracten in de maritieme context. De kritiek op het toeschrijven van een aleatoir karakter aan de levensverzekering in het kader van artikel 1964 BW, is drieledig van aard. Ten eerste gaat het in de WLVO, zoals het opschrift van de wet reeds doet vermoeden, om landverzekeringsovereenkomsten, terwijl de verzekeringsovereenkomst als voorbeeld van het kanscontract in artikel 1964 BW zich situeert in de maritieme sfeer. Het is dan nog maar de vraag hoe een regel over verzekeringen in de context van het maritiem recht van toepassing kan zijn in het licht van de wet van 1992 betreffende de landverzekeringsovereenkomsten 18. Vervolgens kunnen de bepalingen van de WLVO aanzien worden als specifieke regels i.e. een lex specialis- tegenover het algemene artikel 1964 BW dat als lex generalis beschouwd kan worden 19. Een derde argument tegen de verwijzing naar artikel 1964 BW betreft de omstandigheden en de tijd waarin deze bepaling tot stand is gekomen. De conceptie van dit artikel vond plaats in een tijd waarin er zeer veel wantrouwen was met betrekking tot levensverzekeringen. Men achtte dit strijdig met de goede zeden 20. Het is dan ook opportuun om vraagtekens te zetten bij de opvatting om een levensverzekering te kwalificeren als een 16 Verzekeraars verwerpen echter de verwijzing naar artikel 1104 BW gezien het begrip vergeldende overeenkomst een gelijkheid van prestaties impliceert, zie Advies van de Commissie voor Verzekeringen inzake de herkwalificatie van levensverzekeringsovereenkomsten Artikel 124 van de Wet van 25 juni 1992, Doc. C/2004/6 van 18 februari 2005, p C. DEVOET, L assurance vie est-elle un contrat aléatoire?, Bull.Ass. 2002, nr.340, p.568; D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.6; P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.4; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p A. HUYGHE, M. ISENBAERT, Schijnt Franse zon ook voor Belgische levensverzekeringen?, Fiscoloog 2004, nr.963, p.2; D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.7. 6

12 kanscontract in de zin van artikel 1964 BW, terwijl deze bepaling werd geconcipieerd in een tijd waarin een levensverzekering simply not done was De discussie over het aleatoir karakter van de levensverzekering werd aangewakkerd door de vaststelling dat levensverzekeringen heel vaak echte spaar- en beleggingsinstrumenten waren en niet louter een daad van voorzorg, zoals de wetgever had gedacht bij de conceptie van de WLVO. Men stelde vast dat bij dergelijke levensverzekeringen elk kanselement ontbrak gezien er vaak geen risico op winst of verlies was 22. Door het ontbreken van een kanselement zouden deze verrichtingen ontsnappen aan de toepassing van de WLVO. In de verzekeringswereld verkocht men dergelijke spaar- en beleggingsinstrumenten onder het mom van een levensverzekering. Op die manier kon men profiteren van de gunstmaatregelen op huwelijksvermogensrechtelijk en erfrechtelijk vlak 23. In de rechtsleer woedde een discussie dat het niet opportuun was om dergelijke instrumenten te kwalificeren als levensverzekeringen, gezien ten eerste elk kanselement ontbrak en ten tweede men op die wijze enorme bedragen kon laten overgaan naar de begunstigde zonder rekening te moeten houden met de specifieke regels van erfrecht en huwelijksvermogensrecht 24. In Frankrijk was er een gelijkaardige betwisting. Op 23 november 2004 heeft het Franse Hof van Cassatie deze discussie beslecht in maar liefst vier arresten 25. Dit Hof verwierp de kwalificatie van dergelijke spaar- en beleggingsverzekeringen als levensverzekeringen. Men oordeelde dat het feit dat de verzekeringsovereenkomst gekoppeld is aan de levensduur van de mens en dus ophoudt te bestaan bij het overlijden, voldoende is om dit als een levensverzekering te kwalificeren 26. In Frankrijk aanvaardde men dus dat het kanselement kan bestaan uit de onzekerheid over het ogenblik waarop de verzekeringsprestatie dient te worden uitgekeerd alsook uit de onzekerheid omtrent degene aan wie er moet worden uitgekeerd 27. Er werd aldus een modernere, ruimere invulling gegeven aan het begrip aléa 28. Uiteraard is dit Franse rechtspraak en is dit niet van toepassing in België. Toch is er in de Belgische 21 A. HUYGHE, M. ISENBAERT, Schijnt Franse zon ook voor Belgische levensverzekeringen?, Fiscoloog 2004, nr.963, p Zie randnummers Het betreft de artikelen 124, 127 en 128 WLVO. 24 T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p Fr.Cass. 23 november 2004, R.G.D.A. 2005, D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p R. BARBAIX, Erfrechtelijke aspecten van de (onrechtstreekse) schenking via een begunstiging in een levensverzekeringen, in R. BARBAIX en F. SWENNEN (eds.), Over erven. Liber amicorum Mieken Puelinckx- Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, p.71 (hierna verkort: R. BARBAIX, Erfrechtelijke aspecten ). 28 D.i. de kans op winst of verlies; D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.4. 7

13 rechtspraak een duidelijke tendens merkbaar om deze Franse visie te volgen 29. Ook de Commissie voor Verzekeringen is deze mening toegedaan 30. Verder in deze bijdrage wordt er ingegaan op de herkwalificerende rechtspraak 31. AFDELING III: SOORTEN LEVENSVERZEKERINGEN 11. De verschillende soorten van levensverzekeringen kunnen op twee manieren worden ingedeeld: enerzijds is er een officiële indeling in takken, zoals voorzien in het Algemeen Reglement Controle 32, anderzijds werd er een officieuze rangschikking gemaakt door de rechtsleer. 12. Als gevolg van een Europese richtlijn 33 werd het Algemeen Reglement Controle ingevoerd. In bijlage I van dit reglement worden de risico s ingedeeld per groep van activiteit en per tak. Er wordt een groep van activiteiten Niet Leven en Leven onderscheiden. In de laatste categorie Leven - kan men de levensverzekeringen terugvinden. De meest gekende levensverzekeringen die hieronder vallen zijn: - Tak 21-verzekeringen: levensverzekeringen die niet verbonden zijn met beleggingsfondsen, met uitzondering van bruidsschats- en geboorteverzekeringen. - Tak 23-verzekeringen: levens-, bruidsschats- en geboorteverzekeringen in verband met beleggingsfondsen. Daarnaast behoren ook een aantal minder bekende levensverzekeringen tot deze groep. Daarbij kan men denken aan: - Tak 22-verzekeringen: bruidsschats- en geboorteverzekeringen die niet worden gekoppeld aan een beleggingsfonds. - Tak 24-verzekeringen: niet opzegbare ziekteverzekeringen van lange duur. Dit is in België niet gekend, doch wel in het Verenigd Koninkrijk en Ierland onder de naam permanent health insurance. - Tak 25-verzekeringen: tontineverrichtingen 29 Luik 12 januari 2005, T.B.B.R. 2007, p.554; Rb. Antwerpen 4 april 2006, T.Verz. 2008, p.73; C. DECLERCK, J. DU MONGH, W. PINTENS, K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, p Advies van de Commissie voor Verzekeringen inzake de herkwalificatie van levensverzekeringsovereenkomsten Artikel 124 van de Wet van 25 juni 1992, Doc. C/2004/6 van 18 februari Zie randnummers Koninklijk Besluit van 22 februari 1991 houdende het algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, BS 11 april 1991 (hierna: Algemeen Reglement Controle). 33 Richtlijn 2002/83/EG van het Europees Parlement en de Raad van 5 november 2002 betreffende de levensverzekering, Pb.L. 19 december 2002, afl. 345, p.39. 8

14 - Tak 26-verzekeringen: kapitaalverrichtingen - Tak 27-verzekeringen: beheer van collectieve pensioenfondsen De rechtsleer deelt de levensverzekeringen in in drie verschillende categorieën. Een eerste categorie is deze van de verzekering ingeval van overlijden. Hier zal de verzekeraar zijn prestatie leveren -i.e. de uitkering van kapitaal- ingeval de verzekerde persoon overlijdt gedurende de verzekeringsperiode 34. Er zijn twee soorten verzekeringen in geval van overlijden, namelijk een tijdelijke en een levenslange. Bij de tijdelijke variant zal de verzekeraar slechts uitkeren wanneer de verzekerde persoon overlijdt voor een bepaalde datum, in het contract bepaald 35. De levenslange verzekering in geval van overlijden waarborgt de uitkering door de verzekeraar bij het overlijden van de verzekerde. Daarbij is het irrelevant wanneer deze verzekerde persoon sterft 36. De tweede categorie betreft de verzekering in geval van (lang) leven. In dit geval keert de verzekeraar uit wanneer de verzekerde persoon nog in leven is op de datum die in de verzekeringsovereenkomst werd bepaald 37. Deze uitkering kan zich ook voordoen in de vorm van een lijfrente 38. De derde categorie en wellicht de meest gebruikte vorm is de gemengde levensverzekering. Deze soort maakt een combinatie van de vorige twee categorieën. De verzekeraar zal de bedongen uitkering moeten doen ofwel bij het overlijden van de verzekerde persoon, ofwel wanneer de verzekerde nog leeft op de datum die werd bepaald in de overeenkomst 39. Gezien de gemengde levensverzekering zowel het risico van overlijden als het risico van lang leven verzekert, zullen de premies hoger zijn dan in de vorige twee categorieën S. NELIS, I. VERHULST, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, T.F.R. 2006, afl.307, p.697; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, p.551 (hierna verkort: L. SCHUERMANS, Grondslagen ). 35 S. NELIS, I. VERHULST, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, T.F.R. 2006, afl.307, p.697; L. SCHUERMANS, Grondslagen, p S. NELIS, I. VERHULST, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, T.F.R. 2006, afl.307, p.697; L. SCHUERMANS, Grondslagen, p S. NELIS, I. VERHULST, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, T.F.R. 2006, afl.307, p L. SCHUERMANS, Grondslagen, p S. NELIS, I. VERHULST, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, T.F.R. 2006, afl.307, p.697; L. SCHUERMANS, Grondslagen, p L. SCHUERMANS, Grondslagen, p

15 HOOFDSTUK III: DE PARTIJEN EN HUN RECHTEN AFDELING I: ALGEMEEN 14. Bij een levensverzekeringsovereenkomst kunnen er vier verschillende partijen onderscheiden worden. Het gaat om de verzekeraar of de verzekeringsmaatschappij, de verzekeringsnemer, de verzekerde persoon en de begunstigde 41. Er dient op voorhand te worden opgemerkt dat de hoedanigheid van verzekeringsnemer, verzekerde en begunstigde in één persoon verenigd kan zijn 42. Het lijdt echter geen twijfel dat het onmogelijk is tegelijkertijd de hoedanigheid van verzekerde persoon en begunstigde bij het overlijden van de verzekerde persoon te bezitten. Het is immers onmogelijk om bij het eigen overlijden een uitkering te ontvangen 43. AFDELING II: DE VERZEKERAAR 15. Er werd in de WLVO geen omschrijving voorzien voor het begrip verzekeraar. Uit de voorbereiding van de wet in de Kamer kan echter wel worden afgeleid wat dit begrip omvat, namelijk hij die er zijn bedrijf van maakt verzekeringsovereenkomsten af te sluiten 44. De verzekeraar is dus degene die op beroepsmatige wijze risico s op zich zal nemen, premies zal ontvangen en zal instaan voor de uitkering bij de realisatie van het risico 45. Vooraleer men als verzekeraar of verzekeringsmaatschappij mag optreden in het rechtsverkeer, moet er voldaan worden aan de complexe regels van de Controlewet van 9 juli Om in die hoedanigheid verzekeringscontracten te kunnen afsluiten, is er bijvoorbeeld een voorafgaande toelating vereist van de Nationale Bank van België en valt men onder het toezicht van het FSMA L. CRAM, J. VAN DE RYCK, Traité pratique, p.34 ; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p ; J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, s.l., s.n., 2011, p Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, , nr. 1586/1, p.13; J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, s.l., s.n., 2011, p P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, , nr. 1586/1, p.10; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer, , nr. 1586/1, p.10; C. DEVOET, De verplichtingen van de partijen, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.10.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii Wet van 9 juli 1975 betreffende de verzekeringsondernemingen, BS 29 juli Dit kadert binnen het Twin Peaks-model dat op poten werd gezet naar aanleiding van de financiële crisis; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p

16 AFDELING III: DE VERZEKERINGSNEMER 3.1. Omschrijving 16. Zoals het geval is bij de verzekeraar, werd ook voor het begrip verzekeringsnemer geen omschrijving voorzien in artikel 1 WLVO. Uit de voorbereidende werkzaamheden blijkt dat men op advies van de Raad van State bewust geen definitie van verzekeringsnemer heeft opgenomen. De wetgever heeft de betekenis ervan wel verwerkt in artikel 1, A WLVO dat het begrip verzekeringsovereenkomst definieert 48. Hieruit kan worden afgeleid dat de verzekeringsnemer de persoon (of personen) betreft die zich verbindt (of verbinden) tot het betalen van een premie, al dan niet veranderlijk, waarbij er in ruil een bedongen prestatie wordt geleverd wanneer zich een onzekere gebeurtenis voordoet 49. Deze omschrijving dekt echter onvoldoende de lading die het begrip verzekeringsnemer met zich meebrengt, gezien hieruit blijkt dat de verzekeraar enkel verplichtingen heeft ten aanzien van de verzekeringsnemer terwijl er in werkelijkheid nog andere personen bij worden betrokken, zoals de begunstigde 50. De wetgever heeft in het Koninklijk Besluit van 14 november 2003 betreffende de levensverzekeringsactiviteit 51 een definitie opgenomen die nu ook in de rechtsleer navolging heeft 52 : de verzekeringsnemer is de persoon die de overeenkomst sluit met de verzekeringsonderneming. Daarbij voegen sommige auteurs daaraan toe dat de verzekeringsnemer ook degene is die de premies betaalt 53, wat volgt uit de definitie van verzekeringsovereenkomst in artikel 1, A WLVO. 48 Verslag, Parl.St. Kamer, , nr. 1586/5, p Artikel 1, A WLVO; N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p M. FONTAINE, Droit des assurances, Brussel, Larcier, 2010, p.123 ; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p Koninklijk Besluit van 14 november 2003 betreffende de levensverzekeringsactiviteit, BS 14 november 2003, err. BS 23 juli D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.7; T. ROOVERS, De civiele en fiscale aspecten van de schenking (door middel) van een individuele levensverzekering, Not.Fisc.M. 2012, afl.10, p.337; J. RUYSSEVELDT, Actuele ontwikkelingen inzake levensverzekeringsovereenkomsten, in J. DU MONGH, W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2007, Antwerpen, Intersentia, 2007, p.326; J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, s.l., s.n., 2011, p.459; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.7 ; J. RUYSSEVELDT, Actuele ontwikkelingen inzake levensverzekeringsovereenkomsten, in J. DU MONGH, W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2007, Antwerpen, Intersentia, 2007, p.326; J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, s.l., s.n., 2011, p

17 3.2. Bekwaamheid van de verzekeringsnemer 17. Om een levensverzekeringsovereenkomst te kunnen afsluiten, is de aanwezigheid van bekwaamheid vereist. In principe heeft een meerderjarige persoon de nodige bekwaamheid om dergelijke polis te onderschrijven gezien deze zowel rechtsbekwaam als handelingsbekwaam is 54. Er zijn echter een aantal specifieke gevallen die bijzondere aandacht vragen: de personen onder een beschermingsstatuut, minderjarigen en echtgenoten. 18. Een eerste vraag stelt zich in verband met de bekwaamheid van personen onder een beschermingsstatuut in het kader van de levensverzekering. Het is van belang dat er steeds wordt bekeken in welke mate de beschermde persoon zelfstandig dergelijke rechtshandelingen kan stellen in het licht van hun beschermingsstatuut 55. Het meest voorkomende beschermingsstatuut is ongetwijfeld het voorlopig bewind. Hier zal men steeds moeten kijken naar de bevoegdheid van de voorlopig bewindvoerder 56. Indien deze een algemene vertegenwoordigingsbevoegdheid heeft, is het niet nodig een machtiging van de vrederechter te bekomen voor het afsluiten van een levensverzekering in naam en voor rekening van de persoon onder voorlopig bewind. Er bestaat wel onenigheid over de noodzaak van de machtiging van de vrederechter in het geval de premies worden betaald met gelden uit het vermogen van de beschermde persoon. Op grond van artikel 488bis/f, 3, b) BW is er een bijzondere machtiging van de vrederechter nodig om roerende -en onroerendegoederen van de persoon onder voorlopig bewind te kunnen vervreemden. Sommige auteurs zijn van mening dat deze regel strikt geïnterpreteerd moet worden en er dus een machtiging moet worden bekomen wanneer de premies worden betaald met gelden van de persoon onder voorlopig bewind 57. Anderen vinden een machtiging niet noodzakelijk in het kader van verzekeringscontracten, maar in de praktijk vereisen rechters dit meer wel dan niet 58. Indien een levensverzekeringsovereenkomst wordt afgesloten in naam en voor rekening van een persoon onder voorlopig bewind, kan enkel de beschermde persoon, in de hoedanigheid 54 N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p C. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii ; N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p J. BAEL, De actuele betekenis van het arrest van het Hof van Cassatie van 10 januari 2008 voor de rechtshandelingen uit het familiaal vermogensrecht betreffende personen onder voorlopig bewind, in W PINTENS & J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, , nrs

18 van verzekeringsnemer, of de nalatenschap als begunstigde worden aangeduid. Indien men een derde persoon als begunstigde zou aanwijzen, zou dit een -onrechtstreekse- schenking uitmaken 59. Een persoon onder voorlopig bewind kan in principe niet schenken, tenzij deze zelf de machtiging aan de vrederechter kan vragen en dit ook verkrijgt, na het oordeel van de rechter over de wilsgeschiktheid Een minderjarige kan een levensverzekeringsovereenkomst afsluiten voor zover deze vertegenwoordigd wordt door de ouders of door één van hen 61. Wel wordt er in de rechtsleer aangeraden om eerder een tak 21-levensverzekering aan te gaan dan een tak 23, aangezien er aan deze laatste grotere risico s verbonden zijn, i.e. het ontbreken van een gewaarborgd rendement 62. Het aangaan van een tak 23-levensverzekering wordt in de praktijk ook vaak vermeden omwille van het feit dat de ouders steeds rekenschap moeten kunnen afleggen aan hun minderjarig kind in verband met het beheer van de goederen van die minderjarige 63. Voor wat betreft het verkrijgen van een machtiging van de vrederechter, gelden regels die gelijklopend zijn aan deze bij het voorlopig bewind. Ouders hebben geen machtiging van de vrederechter nodig om in naam en voor rekening van de minderjarige een levensverzekeringscontract af te sluiten, doch dient er, zoals hierboven reeds vermeld, rekenschap te worden afgelegd in verband met het beheer. Er is wel een machtiging van de vrederechter vereist indien de ouders, als wettelijke vertegenwoordigers, de premies betalen met gelden van de minderjarige zelf 64. Betalen de ouders die premies zelf, is bijgevolg geen machtiging vereist. Zoals bij het voorlopig bewind is het bij levensverzekeringen, afgesloten in naam en voor rekening van de minderjarige, enkel mogelijk om de minderjarige zelf of diens nalatenschap als begunstigde aan te duiden 65. In theorie kan ook de minderjarige zelf 59 J. BAEL, De actuele betekenis van het arrest van het Hof van Cassatie van 10 januari 2008 voor de rechtshandelingen uit het familiaal vermogensrecht betreffende personen onder voorlopig bewind, in W PINTENS & J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, , nrs.26-28; W. PINTENS, Giften en beschermde personen, in J. DU MONGH en W. PINTENS (eds.), Themis familiaal vermogensrecht, Brugge, die Keure, , 21, nr Artikel 488bis/h, 2, lid 1 BW. 61 Artikel 376 BW; C. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii ; N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p C. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii ; N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p C. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p

19 een levensverzekering afsluiten 66. Deze kan ook de premies zelf betalen, maar dit is enkel mogelijk voor zover dit wordt betaald met gelden die worden verworven door arbeid 67. In de praktijk zal de verzekeraar toch de tussenkomst van de wettelijke vertegenwoordigers eisen gezien het moeilijk te achterhalen is waar de minderjarige de premiegelden vandaan haalt Als laatste kan men zich de vraag stellen in hoeverre echtgenoten de vereiste bekwaamheid hebben om een levensverzekeringsovereenkomst af te sluiten. In principe kunnen zij zonder meer dergelijk contract sluiten gezien zij enerzijds allebei rechts- en handelingsbekwame personen zijn 69 en anderzijds artikel 127 WLVO uitdrukkelijk voorziet in een regeling voor de hypothese dat een echtgenoot een levensverzekering heeft afgesloten. Indien een echtgenoot geen levensverzekering zou kunnen aangaan, zou dergelijke regel geen nut hebben. Er dient echter wel een kanttekening te worden gemaakt in de hypothese dat de verzekeringsnemer gehuwd is onder een gemeenschapsstelsel en een derde wordt aangewezen als begunstigde 70. Dergelijke begunstiging wordt aanzien als een onrechtstreekse schenking 71. Op grond van artikel 1419 BW kan een echtgenoot slechts beschikken over goederen uit het gemeenschappelijk vermogen met de toestemming van de andere echtgenoot. Indien de premies van de levensverzekering worden gefinancierd door het gemeenschappelijk vermogen, zal er dus een toestemming van de echtgenoot van de verzekeringsnemer vereist zijn 72. Gebeurt dit niet, kan de begunstiging op verzoek van de echtgenoot nietig worden verklaard op grond van artikel 1422, 1 BW. Worden de premies betaald met gelden uit het eigen vermogen van de verzekeringsnemer, dan is er geen toestemming van de echtgenoot vereist en zal de begunstiging met gebrek aan toestemming enkel nietig kunnen worden verklaard als het de belangen van het gezin in gevaar brengt. 66 C. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii ; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p C. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii ; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p C.. DEVOET, Tot stand komen van de overeenkomst, in J.-C. ANDRÉ-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek (II.1.9.), Mechelen, Kluwer, 2005, p.ii N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p

20 3.3. Rechten van de verzekeringsnemer 21. De WLVO voorziet een aantal rechten waarover de verzekeringsnemer beschikt in het kader van de levensverzekering. Eerst en vooral heeft men het recht om een begunstigde aan te wijzen (artikel 106 WLVO) en het recht om deze begunstiging te herroepen (artikel 112 WLVO). Daarenboven heeft de verzekeringsnemer steeds het recht van afkoop en reductie (artikel 114 WLVO), het recht om van de verzekeraar een voorschot te krijgen op de verzekerde prestaties (artikel 116 WLVO) en het recht om de polis of de rechten uit de overeenkomst in pand te geven (artikel 117 WLVO). Tenslotte is er ook een recht om de rechten die voortvloeien uit de overeenkomst, over te dragen (artikel 119 WLVO) Recht om een begunstigde aan te wijzen a) Inleiding 22. Het recht van de verzekeringsnemer om één of meer begunstigden aan te wijzen is een persoonlijk recht 73. Dit betekent dat dit recht om één of meer begunstigden aan te duiden enkel toekomt aan de verzekeringsnemer zelf en dus niet kan worden uitgeoefend door de echtgenoot van de verzekeringsnemer, zijn wettelijke vertegenwoordiger(s), zijn erfgenamen of rechthebbenden en zijn schuldeisers 74. Heel vaak worden er verschillende begunstigden aangeduid in een bepaalde rangorde 75. Indien de begunstigde, die werd aangeduid, vooroverleden is, niet bestaat, de begunstiging weigert of indien de begunstiging nietig wordt verklaard, zal de uitkering gebeuren aan de begunstigde die volgt in de bedongen rangorde 76. Het is wel zo dat de begunstigde identificeerbaar moet zijn bij het opeisbaar worden van de verzekeringsprestatie 77. b) Schriftelijk bewijs 23. In verband met het bewijs van het recht van de begunstigde wordt er in artikel 106 1, lid 2 BW verwezen naar artikel 10 WLVO. Op grond hiervan dient zowel de aanduiding van de 73 D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p.8 ; J. RUYSSEVELDT, Actuele ontwikkelingen inzake levensverzekeringsovereenkomsten, in J. DU MONGH, W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2007, Antwerpen, Intersentia, 2007, p.327; J. RUYSSEVELDT, Praktijkgids successieplanning, s.l., s.n., 2011, p.460; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p Artikel WLVO. 75 P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.13; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.13; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p Artikel WLVO. 15

21 begunstigde als de herroeping en de wijziging van de begunstiging 78 bewezen te worden door een geschrift 79. Uitzonderlijk is het mogelijk om het bewijs te leveren door middel van een begin van bewijs door geschrift voor zover dit wordt aangevuld met overeenstemmende vermoedens 80. Gezien er enkel een geschrift wordt vereist, is het dus in principe mogelijk om bijvoorbeeld in een testament een begunstigde aan te duiden of een begunstiging te wijzigen of te herroepen 81. Dit is heel vaak de aanleiding voor problemen, vooral dan bij een wijziging en een herroeping. Hieromtrent werden reeds een aantal zaken voorgelegd aan de rechter. Uit deze rechtspraak kan er worden afgeleid dat de rechters deze problematiek wel vrij soepel benaderen. Zo oordeelde het Brusselse Hof van Beroep dat de wijziging van een begunstiging werd aanvaard, ook al had de verzekeringsnemer de polis voor de verandering van de begunstiging niet ondertekend. Volgens het Hof was die wijziging tegenwerpelijk aan de verzekeraar gezien de uitdrukkelijke wil van de verzekeringsnemer vaststaand en ondubbelzinnig was vóór de uitkering. Het feit dat deze wil voortvloeide uit feitelijke elementen had daarbij geen invloed 82. c) Generieke vs. nominatieve aanduiding 24. Er zijn twee manieren om een begunstigde aan te wijzen: generiek en nominatief. Bij een nominatieve aanwijzing wordt de begunstigde bij naam genoemd 83. Dit heeft als gevolg dat de begunstigde, wiens naam wordt genoemd, de verzekeringsprestatie zal verkrijgen met uitsluiting van alle andere personen 84. Bij een generieke aanwijzing worden er geen namen genoemd. Er is een koppeling aan een bepaalde hoedanigheid (bijvoorbeeld mijn echtgenoot ) of een bepaalde verwantschap (bijvoorbeeld mijn kinderen ) 85. Het lijdt geen twijfel dat de aanwijzing van mijn kinderen veel meer standvast zal zijn dan mijn echtgenoot. Het is immers niet ondenkbaar dat men uit de echt scheidt en hertrouwt met een 78 P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p Artikel 10 WLVO. 80 Artikel 10 1, lid 2 WLVO; N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p.91; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p N. LABEEUW, B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, T.E.P. 2009, nr.2, p Brussel 5 februari 2001, De Verz. 2002, nr.339, P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.14; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p

22 andere persoon. De verzekeringsnemer moet zich ervan bewust zijn dat deze nieuwe echtgenoot opeens begunstigde wordt van de levensverzekering De aangeduide begunstigde(n) moet(en) geïdentificeerd kunnen worden op het moment van het opeisbaar worden van de verzekeringsprestatie 87. Het is dus irrelevant of de begunstigde al dan niet bestaat op het moment dat de begunstigingsclausule wordt opgemaakt 88. Bijvoorbeeld is het mogelijk om mijn kinderen als begunstigden op te nemen in de levensverzekeringsovereenkomst, ook al worden deze kinderen slechts jaren later geboren. Op grond van artikel 22, lid 2 WLVO is het immers niet vereist dat de begunstigde reeds werd verwekt wanneer de begunstigingsclausule wordt opgemaakt. Dit is wel vereist wanneer de verzekeringsprestatie opeisbaar wordt. d) Meerdere begunstigden in gelijke rang 26. De verzekeringsnemer heeft de vrijheid om meerdere begunstigden aan te wijzen. Dit wordt immers uitdrukkelijk voorzien in artikel 106, 1, aanhef BW. Men moet zich hierbij echter steeds afvragen hoe de verzekeringsprestatie zal worden verdeeld onder de aangewezen begunstigden. Het loont de moeite om in de verzekeringspolis de verdeelsleutel aan te geven op grond waarvan de verzekeringsprestatie verdeeld moet worden, bijvoorbeeld elk krijgt een gelijk deel 89. Indien dergelijke clausule niet werd voorzien, zal er een verdeling in gelijke delen plaatsvinden, tenzij in het geval er een plaatsvervulling werd voorzien 90. Heel wat verzekeringsnemers menen ten onrechte dat de -ongelijke- verdeling, die zij hebben voorzien in een testament, automatisch van toepassing is op de verdeling van het kapitaal uit een levensverzekering. Deze laatste maakt immers geen deel uit van de nalatenschap van de verzekeringsnemer, waardoor de testamentaire devolutie hierop niet van toepassing zal zijn 91. De uitkering is immers een ius proprius of eigen recht van de begunstigde P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.14; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p Artikel WLVO. 88 D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, A.F.T februari 2008, p P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.16; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p P. VAN EESBEECK in Handboek Estate Planning, p.16; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not.Fisc.M. 2009, afl.3, p.68 17