Het levensverzekeringscontract als instrument van successieplanning

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Het levensverzekeringscontract als instrument van successieplanning Masterproef van de opleiding Master in het Notariaat Ingediend door Nathalie Van de Wynkele (studentennummer: ) Promotor: Prof. Jan Bael Commissaris: Herlinde Baert 1

2 Inhoudstafel Inleiding...6 Hoofdstuk 1. Algemene omkadering van de levensverzekering...8 Afdeling 1. Omschrijving en kwalificatie van het levensverzekeringscontract Algemeen (Her)Kwalificatie van het levensverzekeringscontract Soorten levensverzekeringen...13 Afdeling 2. De partijen (of derden) en hun rechten De verzekeringnemer...15 A. Rechten van de verzekeringnemer...15 B. Bekwaamheid van de verzekeringnemer De begunstigde...18 A. Algemeen...18 B. Begunstigingsclausules en hun gevolgen...19 a. Begunstiging bij leven of bij overlijden...19 b. Nominatieve versus generieke aanduiding van de begunstigde...20 c. Meerdere begunstigden in gelijke rang...21 d. Testamentaire begunstiging De verzekerde De schuldeisers De verzekeraar

3 Hoofdstuk 2: Civielrechtelijke benadering van het levensverzekeringscontract...24 Afdeling1: Huwelijksvermogensrecht De situatie vóór het arrest van het Arbitragehof van 26 mei Het arrest van het Arbitragehof van 26 mei A. De feiten...28 B. De beoordeling...29 C. Draagwijdte van het arrest...30 D. Statuut van het kapitaal uit een spaarverrichting...31 a. Uitkering voor de ontbinding van het huwelijk...31 b. Uitkering na de ontbinding van het huwelijk...32 Afdeling 2: Erfrecht De situatie vóór de arresten van het Grondwettelijk Hof anno 2008 en Het arrest van het Grondwettelijk Hof van 26 juni A. Beoordeling en draagwijdte van het arrest...37 B. Voorwerp van de schenking...39 C. Onduidelijkheid over de inbreng Het arrest van het Grondwettelijk Hof van 16 december A. Beoordeling en draagwijdte van het arrest...42 B. Voorwerp van de schenking...45 Hoofdstuk 3: Fiscaalrechtelijke benadering van het levensverzekeringscontract...46 Afdeling 1: Inkomstenbelasting : Betaling van de premies : Het kapitaal en de afkoopwaarde bij leven

4 Afdeling 2: Successierechten : Algemeen : Toepassingsvoorwaarden...51 A. Een overeenkomst met een beding ten behoeve van een derde...51 B. Het beding moet uitgaan van de overleden verzekeringnemer of van een derde...52 C. De prestatie moet opeisbaar zijn, ofwel bij het overlijden van de erflater, op een later tijdstip, ofwel binnen de 3 jaar die het overlijden van de erflater voorafgaan...52 D. Het moet gaan om sommen, renten of waarden...52 E. Het beding moet kosteloos zijn...52 F. De begunstigde van het beding mag niet vooroverleden zijn : Uitzonderingen...54 A. Bedingen ten behoeve van derden onderworpen aan het schenkingsrecht...54 B. De rente of kapitalen worden uitgekeerd op grond van wettelijke verplichtingen...54 C. Kosteloos beding uitgaande van een andere persoon i.v.v. een derde : Belastbare grondslag : Bijzondere regeling m.b.t. echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel...56 A. De toepassing van artikel 8, lid 4 W.Succ...56 a. De belastbaarheid van de bedingen ten behoeve van zichzelf...56 b. De belastbare grondslag...57 c. De wederkerigheid van de levensverzekering...57 B. Invloed van het arrest van het Grondwettelijk Hof anno 1999 op de heffing der successierechten...58 a. Circulaire van 31 juli b. Ruling van 26 mei

5 c. Instructie van de Centrale Administratie van 14 februari C. Invloed van het arrest van het Grondwettelijk Hof anno 2008 op de heffing der successierechten...62 Hoofdstuk 4. De aanwending van een levensverzekering als planningsinstrument...62 Afdeling 1: Schenking van gelden gevolgd door een levensverzekering Zonder controlebehoud Met controlebehoud...63 A.Schenking met een conventioneel beding van terugkeer...64 B. Schenking met last van lijfrente of periodieke uitkering...64 C. De levensverzekering als last van de schenking...65 Afdeling 2. Schenking van de levensverzekering d.m.v. vrijwillige aanbieding ter registratie Algemeen Fiscaalrechtelijke aspecten...68 Afdeling 3. Overdracht van rechten van de verzekeringnemer Overdracht van rechten als planningstechniek Voor- en nadelen...72 Afdeling 4. Schenking van de afkoopwaarde...73 Afdeling 5. De indekking van successierechten op hand- of bankgift door een levensverzekering...74 Besluit...76 Bibliografie

6 Inleiding Heden stellen we vast dat levensverzekeringen een alsmaar groter aandeel in de samenstelling van ons vermogen beslaan. Daar waar de levensverzekering oorspronkelijk een voorzorgsmaatregel was, is het geëvoulueerd naar soms wel het belangrijkste vermogensbestanddeel dat mensen bezitten. In het kader van de hoge populariteit van estate planning 1 wordt het levensverzekeringscontract dan ook vaak gehanteerd als planningsinstrument. Vooral de daaraan verbonden mogelijkheid tot het uitwerken van controlemechanismen is hierbij niet onbelangrijk, successieplanning is immers méér dan alleen de fiscaalvriendelijke overdracht van het vermogen. Maar wat een levensverzekering precies omvat lijkt vandaag moeilijker vast te stellen dan voorheen. Het huidig levensverzekeringscontract is immers niet meer te beschouwen als een verzekering met een exclusief voorzorgsoogmerk. Deze zuivere levensverzekeringen die een waarborg inhouden voor het risico van overlijden van het gezinshoofd, zijn al enige tijd niet meer de regel, maar de uitzondering. De bank- en verzekeringssector heeft in al haar creativiteit heel wat levensverzekeringsproducten op de markt gebracht die eigenlijk beleggingscontracten zijn. Deze beleggingsdimensie, naast de klassieke voorzorgsdimensie, kende een ware opmars omwille van het bijzonder gunstig regime van een levensverzekeringscontract. Zowel op civielrechtelijk als op fiscaalrechtelijk vlak geniet dit instrument talrijke voordelen, waar de levensverzekeraars sinds de jaren negentig gretig gebruik van maken om op de burgers in te spelen. Het levensverzekeringscontract brengt enerzijds huwelijksvermogensrechtelijke vraagstukken met zich mee, net omdat er zoveel stelsels worden ontbonden door echtscheiding en er heel wat vermogens belichaamd worden door zulke contracten. Anderzijds zal men met deze fenomenen ook moeten omgaan bij een nalatenschap met de daaruit voortvloeiende erfrechtelijke vraagstukken. Die contracten worden precies aangegaan om het risico van overlijden te dekken. Dergelijke vraagstukken beantwoorden blijkt niet altijd een evidente opdracht, zeker niet nu we in de praktijk al enige tijd een evolutie waarnemen van de zuivere levensverzekering naar types van de gemengde levensverzekering. Het één en het ander maakt de zaken net wat gecompliceerder, zodat een uiteenzetting ter zake nuttig lijkt. 1 Estate planning is een uit de Verenigde Staten overgewaaid begrip dat wordt gebruikt voor de advisering die zich richt op de civiele en fiscale begeleiding van de overgang en instandhouding van (familie)vermogens, zowel met effect tijdens het leven als met effect na overlijden. Het gaat om een soort project met uitgebreide varianten en gradaties die bovendien in de tijd kunnen worden gefaseerd. 6

7 Deze uiteenzetting beoogt daarom, na grondige analyse van wetgeving, rechtspraak en rechtsleer, na te gaan in welke mate de levensverzekering en het fenomeen van de successieplanning in harmonie kunnen worden gecombineerd en gehanteerd. Deze bijdrage zal daarom aanvangen men een bespreking van de algemene omkadering van levensverzekeringscontracten waarbij tevens wordt stilgestaan bij de problematiek omtrent de (her)kwalificatie van de levensverzekering. Daarna wordt meer specifiek nagegaan welke impact een levensverzekering kan teweeg brengen op burgerrechtelijk vlak, meer in het bijzonder de huwelijksvermogensrechtelijke en erfrechtelijke impact van een levensverzekering als belangrijk bestanddeel van ons patrimonium. Verder wordt ook de fiscale draagwijdte van een levensverzekering onderzocht. Tenslotte wordt dan nagegaan in welke mate een levensverzekering verdienste kan doen als al dan niet aantrekkelijk instrument van successieplanning. 7

8 Hoofdstuk 1. Algemene omkadering van de levensverzekering Afdeling 1. Omschrijving en kwalificatie van het levensverzekeringscontract 1. Algemeen 1. In artikel 97 WLVO 2 wordt de levensverzekering omschreven als een persoonsverzekering, waarbij het zich voordoen van het verzekerd voorval alleen afhankelijk is van de menselijke levensduur. Het betreft een verzekeringsovereenkomst waarbij de verzekeraar zich ertoe verbindt, tegen betaling van premies, de verzekeringnemer of diens begunstigde een vast bedrag uit te keren, bij het overlijden van de verzekerde dan wel op de einddatum bij leven van de verzekerde zoals bepaald in de overeenkomst. 3 Het gaat hierbij uitsluitend om een verzekering tot uitkering van een vast bedrag. Hieronder moet een forfaitair bedrag worden begrepen waarbij de uitkering niet afhankelijk mag gesteld worden van de omvang van de schade van het verzekerd voorval. 4 Dit mag niet verward worden met een vast of onveranderlijk nominaal bedrag. Artikel 1, j WLVO stelt immers dat de bewoordingen tot uitkering van een vast bedrag niet inhouden dat het monetair bedrag van de verzekeringsprestatie vast moet zijn, doch enkel dat de uitkering van de verzekeraar niet afhankelijk mag zijn gesteld van de omvang van de schade die het verzekerd voorval teweegbrengt Het primordiaal verschil, waardoor een levensverzekering zich onderscheid van andere verzekeringen, ligt in het feit dat het verzekerd voorval dat aanleiding geeft tot uitkering van de verzekeringsprestatie, enkel betrekking mag hebben op de menselijke levensduur. Andere gebeurtenissen staan los van het verzekerd risico. 6 Deze specifiek verzekerde voorvallen bestaan onder meer uit het in leven zijn van de verzekerde op een bepaalde datum, het 2 Art. 97 Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992 (hierna afgekort als WLVO ); Een gelijkaardige definitie wordt gegeven in artikel 1 KB 14 november 2003 betreffende de levensverzekeringsactiviteit, BS 14 november 2003 (hierna afgekort als KB Leven ). 3 D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, AFT 2008, nr.2, 4 (Hierna afgekort als D. PIGNOLET, Vermogensplanning ) 4 P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, H. COUSY, Over de kwalificatie van levensverzekeringscontracten en de rol die daarin wordt gespeeld door het begrip van kanscontract, in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds;), Knelpunten Kanscontracten, Antwerpen, Intersentie, 2004, 112. (Hierna afgekort als H. COUSY, Levensverzekeringscontracten en de rol van kanscontract ) 6 I. VERHULST en S. NELIS, Levensverzekeringen, huwelijk en successierechten, TFR 2006,

9 overlijden van de verzekerde vóór een bepaalde datum, het overlijden van de verzekerde ongeacht de overlijdensdatum, enz (Her)Kwalificatie van het levensverzekeringscontract 3. De vraag stelt zich echter of het krachtens artikel 97 WLVO niet alleen noodzakelijk maar ook voldoende is dat het verzekerde risico uitsluitend afhankelijk is van de menselijke levensduur om als rechtsgeldige levensverzekering te worden aanzien. Deze betwisting omtrent de kwalificatie van een levensverzekering is vooral aan de orde sinds de uitbreiding van levensverzekeringscontracten naar verscheidene types van zogenaamde spaar- en beleggingsverzekeringen. 8 Bij dergelijke contracten zal de prestatie van de verzekeraar veelal bestaan uit de uitkering van de gevormde reserve op datum van het verzekerd voorval. 9 Men maakt hierbij een onderscheid tussen twee grote groepen, namelijk de levensverzekeringen behorend tot de Tak-21 en Tak In bepaalde rechtspraak 11 wordt dan ook geoordeeld dat, om van een levensverzekering te kunnen spreken, het onvoldoende is om het uitkeringstijdstip van de verzekeringsprestatie te koppelen aan een verzekerde gebeurtenis die verband houdt met het in leven zijn of het overlijden van één of meerdere verzekerden. 12 Deze minderheid neemt geen genoegen met de algemene omschrijving van een levensverzekering vervat in artikel 97 7 P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Beleggingsverzekeringen: instrument voor vermogensoverdracht en successieplanning, Cahier M&D Seminars, 18 november 2009 te Sint-Niklaas, 6. 8 Herkwalificatie van de juridische context is enkel mogelijk wanneer de kwalificatie van partijen niet voldoet aan de juridisch onderliggende werkelijkheid. 9 P. VAN EESBEECK, Levensverzekering/Algemeen juridisch kader, in A. VERBEKE, H. DERYCKE en P. LALEMAN (eds.), Handboek Estate Planning, 7, Alternatieve vormen, Gent, Larcier, 2006,4. 10 Sinds 1 januari 2004 worden ook de tontineverrichtingen als Tak-25 en de kapitalisatieverrichtingen als Tak-26 gereglementeerd door het KB Leven, Zie meer hierover infra randnummer Zie Rb. Brugge 15 januari 2002, Act.fisc. 2002, alf. 16, 5; Rb. Brugge 20 maart 2002, De Verz. 2002, 686; Luik 3 februari 2003, Rev.not.b. 2003, 218; JT 2003, 386; JLMB 2003, 1045 (Het Hof van Beroep herkwalificeerde de levensverzekering in een beleggingsovereenkomst. Zij oordeelde dat elk kanselement ontbrak daar de uitbetaling aan de begunstigde bestond uit het bedrag van de premies verhoogd met de gekapitaliseerde interesten); Rb. Brussel 1 september 2003, De Verz. 2004, 116; Gent 29 juni 2004, Fisc.Koer. 2004, 650; Gent 14 september 2004, 12 Over de gevolgen van de herkwalificatie van levensverzekeringen in de rechtspraak zie J. BINON en B. DUBUISSON, L aléa dans les produits d assurance vie. Le point de vue belge, in B. DUBUISSON en C. JAUMAIN, Les nouveaux produits d assurance vie. Droit civil et droit fiscal, Louvain-la-Neuve, Academia Bruylant, 2000, 23-61; J. BAEL, Artikel 124 van de Wet Landverzekeringsovereenkomst in het licht van de recente rechtspraak, T.Not. 2004, en R. BARBAIX, Erfrechtelijke aspecten van de schenking via een begunstiging in een levensverzekering, in M. PUELINCKX-COENE, Over Erven. Liber Amicorum, Antwerpen, Kluwer 2006, 53; K. SPAGNOLI, Levensverzekering of belegging: fiscale en gewone rechtbanken blijven het oneens, Fisc.Act. 2006, nr. 42, 6 en L. ROUSSEAU, Assurance vie et dévolution successorale, in A. CULOT en J. DEBLANDRE, Actualités civiles et fiscales en droit successoral, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2006,

10 WLVO. Vooral in fiscale zaken neigen de rechtbanken sneller naar een herkwalificatie. 13 Deze rechtspraak stelt hierbij dat een levensverzekering, zoals elke andere verzekering, een kanscontract is en moet zijn. Het gaat om een contract met kans op winst of verlies voor de onderscheiden partijen naargelang het verzekerd voorval zich al dan niet voordoet, of naargelang het tijdstip waarop dit voorval plaatsvindt. Levensverzekeringen die niet aan deze omschrijving voldoen zijn volgens deze civielrechtelijke strekking geen geldige kanscontracten. Veelal wordt hiervoor verwezen naar artikel 1104 BW welke een definitie geeft van een kanscontract en artikel 1964 BW welke het verzekeringscontract opneemt in een lijst van kanscontracten. Deze verwijzing is toch merkwaardig daar men in de definitie 14 van een landverzekeringsovereenkomst geen enkele vermelding aantreft van een vereist kanselement in de zin van kans op winst of verlies in hoofde van de partijen Sommige rechtspraak vermijdt zelfs om een uitdrukkelijke uitspraak te doen omtrent het kanselement. Zo oordeelde de Rechtbank van Eerste Aanleg te Brussel 16 dat de in het geding zijnde Tak 23-levensverzekering diende te worden geherkwalificeerd naar een beleggingsovereenkomst omwille van de mogelijkheid van de verzekeringnemer om naar eigen behoefte opnemingen te doen op het gestorte kapitaal. Dezelfde Rechtbank oordeelde in een later vonnis van 10 juni dat een levensverzekering waarbij er in wezen geen enkel risico is op een financieel verlies, eigenlijk een spaarproduct uitmaakt waardoor artikel 124 WLVO geen uitwerking krijgt. Een gelijkaardige vonnis werd geveld door de Rechtbank van Eerste Aanleg te van Mechelen 18 op 6 februari 2008, welke oordeelt dat de levensverzekering niet als een verzekeringscontract kan worden beschouwd omdat de prestatie op voorhand bepaalbaar was en het contract geen enkel risico inhield eigen aan het overlijden. Het verzekeringscontract is volgens deze rechtbank een kanscontract dat moet voldoen aan de voorwaarden van artikel 1964 BW. 13 Rb. Brugge 15 januari 2002, T.Verz. 2002, 679; Het betrof in casu een bedrijfsleidersverzekering welke moest voldoen aan de vereisten van een kanscontract; Zie hierover M. VANDENDIJK en C. HENDRICKX, Bedrijfsleidersverzekering geherkwalificeerd als belegging, Fisc. Act. 2004, nr. 3, 1-2; Gent 9 december 2003, Fiscoloog 2003, nr. 920, Omschreven in artikel 1, a WLVO. 15 H. COUSY, Levensverzekeringscontracten en de rol van kanscontract, supra noot 5, Rb. Brussel 1 september 2003, T.Verz. 2004, nr. 346, met noot H. SCHILTZ, Tak 23 Herkwalificatie: een stap te ver?, T.Verz. 2004, Rb. Brussel 10 juni 2008, T.Not. 2008, Rb. Mechelen 6 februari 2008, T.Not. 2008,

11 6. Een gelijkaardige discussie die zich gedurende lange tijd voordeed in Frankrijk, werd op 23 november 2004 beëindigd door het Franse Hof van Cassatie 19, steunend op wetgeving gelijkaardig aan de Belgische, waardoor zij dezelfde richting ingaat als de bij ons heersende rechtspraak en rechtsleer. Het Franse Hof van Cassatie weigert in vier arresten betreffende erfrecht over te gaan tot de herkwalificatie van levensverzekeringen in gewone kapitalisatieproducten. Het Hof verlaat bijgevolg de klassieke visie van het kanscontract en ziet het kanselement in de duurtijd van het leven van de verzekerde waarvan de uitkering afhankelijk is gesteld zodat men terzake wel degelijk met verzekeringscontracten te maken had. 20 Deze zienswijze van de Franse rechtspraak, welke strikt genomen volledig losstaat van de Belgische rechtsorde, heeft desalniettemin haar invloed op de Belgische rechtspraktijk al laten blijken en gaf in ieder geval aanleiding tot een debat omtrent de gelijkaardige herkwalificatieproblematiek in België. 7. Zo zien we dat recentere rechtspraak 21 en rechtsleer 22 de gemengde levensverzekeringen aanziet als volwaardige en rechtsgeldige levensverzekeringen en niet 19 Cass. Fr. 23 november 2004, Rév. Defr. 2005, art , noot van J.L. AUBERT.; A. HUYGHE en M. INSENBAERT, Schijnt Franse zon ook voor Belgische levensverzekeringen?, Fiscoloog 2004 nr. 963, 1; J. RUYSSEVELDT en A. VAN ZANTBEEK, Levensverzekeringsrecht. Herkwalificatie van levensverzekeringen, Life and Benefits 2005, nr. 2, J. RUYSSEVELDT, Actuele ontwikkelingen inzake levensverzekeringsovereenkomsten, in W. PINTENS, J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2007, Intersentia, Antwerpen, 2007, (Hierna afgekort als J. RUYSSEVELDT, Actuele ontwikkelingen ). 21 Kh. Brussel 29 november 2005, T.Verz. 2006, 228; Fisc. 2006, afl. 1009, 1; Rb. Antwerpen 4 april 2006, De Verz. 2008/1, 73 en Rb. Doornik 16 mei 2006, De Verz. 2008/1, 73, noot J.-C. ANDRE-DUMONT, bevestigd door Bergen 4 december 2007, De Verz. 2008/3, 312, noot C. DEVOET; Rb. Aarlen 4 oktober 2006, TFR 2007, ; Kh. Brussel 23 november 2006, Fisc. 2006, afl. 1052, 12; Bergen 29 november 2006, De Verz. 2007, 220, noot C. DEVOET; Kh. Brussel 8 december 2006, Fisc. 2006, afl. 1052, 12; Rb. Gent 11 februari 2008, nr. 05/172/A; Antwerpen 3 maart 2009, T.Verz. 2009, Deze rechtspraak werd becommentarieerd in M. ISENBAERT, Tak 21- en tak 23-verzekeringen: geen minimumkapitaal vereist, Fiscoloog 2006, afl. 1052, 12 en P. VAN EESBEECK, Beleggingsverzekeringen: nieuwe rechtspraak inzake diskwalificatieproblematiek, Life & Benefits 2007, nr. 2, 4; Nieuwsbrief Successierechten 2007, nr. 3, 1;; Doch niet alle rechtspraak volgt deze redenering: zie P. BIELEN, Levensverzekeringen: nog steeds uiteenlopende fiscale rechtspraak, Fiscoloog 2008, nr. 1109, M. ISENBAERT, Tak 21- en tak 23-verzekeringen: geen minimumkapitaal vereist, Fiscoloog 2006, afl. 1052, 12 en P. VAN EESBEECK, Beleggingsverzekeringen: nieuwe rechtspraak inzake diskwalificatieproblematiek, Life & Benefits 2007, nr. 2, 4; Nieuwsbrief Successierechten 2007, nr. 3, 1;H. STULEMEYER, Levensverzekering: onzekerheid over genieter volstaat, Fisc. 2006, afl. 1040, 7; J. VANDEN BRANDEN en A. BELLENS, Beleggingsovereenkomst of levensverzekering? Einde van de discussie in zicht?, Fisc.Act. 2006, nr. 29, 1; P. BIELEN, Tak 23-levensverzekeringen: geen minimum bij overlijden vereist, Fiscoloog 2006, nr. 1009, 1; P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Overlijdensrisicodekking: sinds 2004 niet langer vereist, Fiscoloog 2008, afl. 1134, 4-6; C. DEVOET, Pour en finir avec la requalification de certaines assurances-vie (noot onder Bergen 4 december 2007), T.Verz. 2008, ; C. DEVOET, La disqualification des contrats d assurance vie groupe: la fin d une saga inutile (noot onder Antwerpen 3 maart 2009), T.Verz. 2009, ; J. VAN DYCK, Kwalificatie als levensverzekering: zorgt Antwerpen voor fiscale dooi?, Fiscoloog 2009, nr. 1156, 6-7; C. BUYSSE, Levensverzekering. Aleatoir karakter, Fiscoloog 2009, nr. 1160,

12 langer als loutere spaarcontracten of beleggingsverzekeringen. 23 Men gaat steeds meer en meer graten zien in de herkwalificatietechniek. 24 Tegenover de civielrechtelijke strekking zien we een verzekeringsrechtelijke meerderheidsstrekking die meent dat artikel 1964 BW niet van toepassing is op levensverzekeringen. Zo is er volgens de rechtbank van Koophandel te Brussel geen gegarandeerd minimumkapitaal bij overlijden vereist opdat men met een geldige Tak 23 levensverzekering te maken heeft. 25 Aldus neemt de rechtbank voor wat betreft de levensverzekeringen afstand van het vereiste aleatoire karakter, zijnde de kans op winst op verlies, zoals omschreven in artikel 1964 BW. In die zin handhaaft ook de Rechtbank van eerste Aanleg te Gent de kwalificatie van een Tak 21 levensverzekering als levensverzekering, ondanks het ontbreken van een gegarandeerd minimumkapitaal bij overlijden. 26 Een gelijkaardige beweging doet zich voor in de rechtsleer. 27 Deze stelt dat als de verzekeringsprestatie gelijk is aan de gekapitaliseerde waarde van de premiestortingen, dit de kwalificatie van de verrichting als levensverzekering op zich niet in het gedrang brengt. Er moet geen sprake meer zijn van een kans in de klassieke betekenis van het woord. 28 Ook de Controledienst voor de Verzekeringen 29 deelt deze mening in haar mededeling van 14 mei Ook BAEL ziet graten en merkt op dat, in geval van een herkwalificatie, een strijdigheid met het principe van verbod van erfovereenkomsten reëel is Het kanselement wordt in sommige rechtspraak eigenlijk verwarrend als criterium naar voor gebracht om te bepalen of het om een verzekering dan wel een spaarbelegging gaat. Niet alle levensverzekeringscontracten vallen immers onder de herkwalificatie of de 23 J. RUYSSEVELDT, Actuele ontwikkelingen, supra noot 20, P. VAN EESBEECK, Beleggingsverzekeringen: nieuwe rechtspraak inzake diskwalificatieproblematiek, Life & Benefits 2007, nr. 2, Kh. Brussel 29 november 2005, T.Verz. 2006, Rb. Gent 11 februari 2008, nr. 05/172/A. 27 C. DEVOET, L assurance vie est-elle un contrat aléatoire?, De Verz. 2002, nr. 340, 552; J.-L. FAGNART, L assurance-vie, épargne déguisée?, De Verz. 2004, 669; H. COUSY, Levensverzekeringscontracten en de rol van kanscontract, supra noot 5, 103; L. VEREYCKEN, Levensverzekering. Risico is géén essentieel kenmerk, Life and Benefits 2004, nr.2, 1; P. GLINEUR, Assurance et droit fiscal - qualification, disqualification et requalification, De Verz. 2005, afl. 2, P. VAN EESBEECK, Beleggingsverzekeringen: belegging of verzekering?, Life & Benefits 2003, nr. 76, 1; P. ROELS, Levensverzekering. Wat is een levensverzekering en wat niet?, Life & Benefits 2001, nr. 56, 5; C. DEVOET, L assurance-vie est-elle un contrat aléatoire?, De Verz. 2002, nr. 340, 552, B. CARDOEN, Tak 23-contracten: niet altijd levensverzekeringen?, Fiscoloog 2003, nr. 904, L. VEREYCKEN, Levensverzekering. Risico is géén essentieel kenmerk, Life & Benefits 2004, nr. 2,1; H. COUSY, Levensverzekeringscontracten en de rol van kanscontract, supra noot 5, 103; P. BIELEN, Tak-23- levensverzekering: geen minimim bij overlijden vereist, Fiscoloog 2006, nr. 1009, 1;P. BIELEN, levensverzekeringen: nog steeds uiteenlopende fiscale rechtspraak, Fiscoloog 2008, nr. 1109, Inmiddels CBFA; Commissie voor Bank, Financien en assurantiewezen. 30 CBFA Mededeling van 14 mei 2001, nr. D. 198; 31 J. BAEL, Artikel 124 van de Wet Landverzekeringsovereenkomst, in het licht van recente rechtspraak, T.Not. 2004,

13 ongrondwettelijkheidsverklaring daar er ook verzekeringen zijn die wel degelijk een verzekering zijn om het risico van overlijden te dekken. Men moet steeds in elke context de bedoeling van de verzekeringnemer nagaan om te bepalen of men al dan niet te maken heeft met een levensverzekering. Het doorslaggevend criterium daarbij is dus niet of het al dan niet gaat om een kanscontract, maar wel of de gevolgen van de overeenkomst al dan niet afhankelijk zijn van een onzekere gebeurtenis. 9. Het antwoord op de vraag of bepaalde kapitalisatieproducten wel rechtsgeldige levensverzekeringscontracten zijn, is niet onbelangrijk. Niet alleen burgerrechtelijk maar ook fiscaalrechtelijk heeft dit grote gevolgen. 32 De WLVO voorziet op deze vlakken immers interessante voordelen aan de overeenkomsten die onder haar toepassingsgebied vallen. Het antwoord op deze vraag kan krachtens de huidige rechtspraak en rechtsleer bevestigend worden beantwoord zodat ook de Tak-23 levensverzekeringen als volwaardige levensverzekeringen dienen te worden gekwalificeerd. Heden lijkt de herkwalificatie dus niet meer zo prangend, de rechtbanken passen gewoon de WLVO toe. Toch zou het de rechtsbedeling ten goede komen mocht ons Belgische Hof van Cassatie in de voetsporen treden van haar Franse confrater. Het Hof zou hiermee de huidige rechtspraak bevestigen zodat de gemengde levensverzekeringen gewoon onder de WLVO zouden vallen en derhalve als gezuiverd worden aanzien Soorten levensverzekeringen 10. Het volledige spectrum aan levensverzekeringen wordt in de rechtsleer 34 onderverdeeld in drie categorieën. Zo onderscheiden we de verzekeringen bij leven, verzekeringen bij overlijden en gemengde verzekeringen. 11. Bij de eerste categorie verzekeringen bij leven is de verzekeraar de prestaties slechts verschuldigd indien de verzekerde op de vervaldag nog in leven is. Het kan hierbij zowel gaan om een verzekering met uitgesteld kapitaal, waarbij de verzekeraar het kapitaal uitkeert indien de verzekerde op een vooraf bepaald tijdstip nog in leven is, dan wel om een verzekering met lijfrente, waarbij de verzekeraar, in ruil voor de betaling van een kapitaal, tot het overlijden van de verzekerde een rente zal uitkeren. 32 Voor een bespreking hierover zie infra Hoofdstuk 2 en J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Mechelen, Kluwer, 2010, Volume I, randnr. 232/5 (Hierna afgekort als J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten ) 34 H. COUSY, Levensverzekeringscontracten en de rol van kanscontract, supra noot 5, 112; A. VANDEWIELE en B. MEESTERS, De levensverzekering in het notariaat, Not.Fisc.M. 2008, nr. 8, 250 (Hierna afgekort als A. VANDEWIELE en B. MEESTERS, De levensverzekering ). 13

14 12. De tweede categorie verzekeringen bij overlijden hebben een andere finaliteit. Bij dergelijke verzekeringen zijn de prestaties enkel verschuldigd bij het overlijden van de verzekerde. Hier wordt een subindeling gemaakt tussen de levenslange verzekeringen, de tijdelijke verzekeringen en de overlevingsverzekeringen. In het geval van een levenslange verzekering betaalt de verzekeraar het kapitaal aan de begunstigde ongeacht het tijdstip van overlijden van de verzekerde, daar waar er bij een tijdelijke verzekering enkel betaald wordt wanneer de verzekerde gedurende een bepaalde, vooraf overeengekomen periode overlijdt. 35 Bij een overlevingsverzekering daarentegen is de verzekeraar enkel tot uikering verschuldigd op voorwaarde dat de begunstigde op het tijdstip van overlijden van de verzekerde zelf nog in leven is. 13. Tenslotte is er de derde en populairste categorie van de gemengde levensverzekeringen. Dergelijke levensverzekering is in wezen een samenspel tussen de twee voorgaande categorieën. Het gaat met andere woorden om een gemengde dekking van een gemengd risico. Het gemengd risico bestaat enerzijds uit het bereiken van een bepaalde leeftijd. Doorgaans gaat men die leeftijd koppelen aan het einde van de werkactiviteit, met name de pensioengerechtigde leeftijd. Anderzijds wordt eveneens het risico gedekt bij overlijden van de verzekerde. De gemengde levensverzekering voorziet in beide gevallen een uitkering van een kapitaal aan de begunstigde. Dit betekent dat men bij de gemengde verzekeringen heel dikwijls te maken heeft met onderscheiden begunstigden. Zo zal de verzekeraar het kapitaal dienen uit te keren, ofwel aan de verzekerde zelf, indien hij op een bepaald tijdstip nog in leven is, ofwel aan de derde begunstigde 36, indien de verzekerde vóór deze datum overlijdt. 14. Naast deze officieuze opdeling in categorieën is er ook nog een officiële opdeling in takken. Het KB van 22 februari , ook wel Algemeen Reglement Controle genaamd, classificeert het volledige gamma aan verzekeringen in verschillende takken, zoals opgelegd door een Europese richtlijn van 5 november De Bijlage I van het Algemeen Reglement Controle classificeert de verzekeringen onder de groep van activiteiten Leven in 35 Het meest courante voorbeeld hiervan is de tijdelijke levensverzekering met afnemend kapitaal, in de volksmond beter bekend als de schuldsaldoverzekering. 36 Bij gebreke van aanduiding van een (geldige) begunstigde gebeurt de uitkering aan de rechthebbenden van de verzekerde. 37 KB van 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, BS 11 april Richtlijn 2002/83/EG van het Europees Parlement en de Raad van 5 november 2002 betreffende levensverzekering, Pb. L. 19 december 2002, afl. 345, 39; 14

15 Takken genummerd van Tak 21 tot Tak De belangrijkste takken hieruit zijn de welbekende Tak 21 en Tak 23 levensverzekeringen. Tak 21 omvat de klassieke levensverzekeringen welke niet worden gekoppeld aan beleggingsfondsen zodat een bepaald, vaststaand kapitaal wordt uitgekeerd aan de begunstigde. De verzekeringnemer is verzekerd van een vooraf bepaalde gewaarborgde intrestvoet. Daarentegen worden de Tak 23 levensverzekeringen wel gekoppeld aan beleggingsfondsen zodat het kapitaal dan ook veranderlijk van aard is. Afdeling 2: De partijen (of derden) en hun rechten 1. De verzekeringnemer 15. Verzekeringstechnisch kan men de verzekeringnemer omschrijven als diegene die bij het afsluiten van de levensverzekering, de verzekeringspolis onderschrijft. De verzekeringnemer verbindt zich bijgevolg tot betaling van een verzekeringspremie, in ruil waarvoor een overeengekomen prestatie wordt verkregen door de begunstigde vanwege de verzekeraar, ingeval zich een onzekere gebeurtenis voordoet. A. Rechten van de verzekeringnemer 16. De verzekeringnemer is partij bij het verzekeringscontract en geniet daardoor van een aantal aan het contract verbonden rechten, die enkel in zijn hoofde bestaan en enkel door hem kunnen worden uitgeoefend. 40 Men duidt dit aan als het exclusief karakter van die rechten, wat impliceert dat ze in principe niet kunnen worden uitgeoefend door derden 41, alsook dat deze niet worden overgedragen aan de rechtsopvolgers in geval van overlijden van de verzekeringnemer. 42 Het gaat onder meer om het recht één of meer begunstigden aan te duiden, te wijzigen of te herroepen, het recht op afkoop van het verzekeringscontract, het recht om de rechten die voortvloeien uit het verzekeringscontract geheel of ten dele te verpanden of over te dragen aan een derde, enzovoort. Echter, van zodra de verzekerde 39 Bijlage I bij KB van 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, BS 11 april Zie art. 106 tot 120 WLVO en art KB Leven. 41 Behoudens het geval waar de verzekeringnemer zijn rechten overdraagt aan derden; infra Hoofdstuk 4, Afdeling D. PIGNOLET, Vermogensplanning, supra noot 3,

16 prestatie 43 opeisbaar wordt, doven de rechten van de verzekeringnemer uit, en krijgen de rechten van de begunstigde uitwerking. 44 Deze rechten komen in beginsel persoonlijk toe aan de verzekeringnemer, zodat deze bij diens overlijden niet vererfd worden 45, noch worden overgedragen aan de begunstigde. 46 Toch voorziet de WLVO 47 in een mogelijkheid tot overdracht van rechten, waarbij de verzekeringnemer uitdrukkelijk in de polis kan bedingen dat zijn rechten na zijn overlijden geheel of gedeeltelijk worden overdragen aan de daartoe aangewezen personen De vraag rijst in welke mate de rechten verbonden aan de verzekeringsovereenkomst worden toebedeeld aan de verzekeringnemer indien er niet met één maar met twee verzekeringnemers en desgevallend twee verzekerden wordt opgetreden in eenzelfde overeenkomst. De WLVO bevat hieromtrent geen bepalingen, doch is het antwoord op deze vraag niet onbelangrijk daar er almaar meer dergelijke configuraties verschijnen. Meer in het bijzonder gaat het hier vaak om levensverzekeringen gesloten door twee partners op elkaars hoofd waarbij het kapitaal bij overlijden van de eerststervende wordt uitgekeerd aan de langstlevende. Bij gebreke aan een wettelijke regeling zal de verzekeringsovereenkomst zelf de uitoefening van deze rechten moeten uiteenzetten. Men kan deze rechten onderwerpen aan een concurrentieel dan wel een gezamelijk bestuur. Deze laatste vorm verdient echter de voorkeur daar men voor het uitoefenen van een aan de overeenkomst verbonden recht steeds het gezamelijk akkoord van beide verzekeringnemers vereist. In het andere geval kan men concurrentieel en dus naast elkaar optreden zodat men zonder medeweten van de andere verzekeringnemer de rechten kan uitoefenen. Hierdoor zou de aanduiding, herroeping of wijziging van de begunstigde heimelijk kunnen gebeuren, wat tot een streep door de rekening van de successieplanner kan leiden. 43 Het overlijden van de verzekeringnemer -verzekerde is, of het bereiken door de verzekeringnemer-verzekerde van een bepaalde leeftijd. 44 Art. 121 WLVO: De begunstigde heeft door het enkele feit van zijn aanwijzing recht op de verzekeringsprestaties. 45 Artikel 106, 112, 114 en 119 WLVO; Behoudens het geval waarbij de nalatenschap als enige begunstigde werd aangeduid. 46 Dit is het geval bij levensverzekeringscontracten waarbij de verzekeringnemer en de verzekerde verschillende personen zijn. 47 Art. 119 en 120 WLVO. 48 P. VAN EESBEECK, Levensverzekeringsrecht: wat gebeurt er bij het overlijden van de verzekeringnemer?, Life and Benefits, 1999, nr. 37, 1. 16

17 B. Bekwaamheid van de verzekeringnemer 19. In principe is iedere meerderjarige persoon rechts- en handelingsbewaam om een levensverzekeringsovereenkomst af te sluiten. 49 Op het eerste zicht lijkt de vraag naar de bekwaamheid van echtgenoten voor het sluiten van een levensverzekering dan ook overbodig, doch is enige waakzaamheid gewenst. Echtgenoten zijn in principe handelingsbekwaam om alleen een levensverzekeringscontract te onderschrijven, zonder noodzakelijke tussenkomst van de mede-echtgenoot. Dit principe wordt zelfs uitdrukkelijk bevestigd in artikel 127 WLVO. Toch is enige voorzichtigheid geboden in het geval een echtgenoot gehuwd onder een gemeenschapsstelsel een levensverzekering afsluit ten behoeve van een derde. 50 De aanduiding van deze derde als begunstigde kan als onrechtstreekse schenking worden beschouwd, waarvoor overeenkomstig artikel 1419 BW een toestemming is vereist vanwege de mede-echtgenoot. 51 Deze toestemming is enkel vereist bij een beschikking om niet m.b.t. het gemeenschappelijk vermogen 52, en niet in het geval de premiebetaling wordt gefinancierd door het eigen vermogen van de echtgenoot-verzekeringnemer. In het eerste geval kan men bij gebrek aan toestemming de schenking nietig verklaren of schadevergoeding vorderen. 53 In het laatste geval kan men desgevallend de nietigverklaring vorderen, zo er kan worden aangetoond dat de schenking de belangen van het gezin in gevaar brengt. 54 Bij afbreuk aan de gezinsbelangen kan de benadeelde echtgenoot bovendien de stopzetting van de premiebetalingen vorderen alsook een schadevergoeding ten belope van het bedrag van de premies. De gezinsbelangen worden soeverein beoordeeld door de feitenrechter. Meestal wordt het begrip ruim geinterpreteerd zodat men niet alleen kijkt naar de belangen van de 49 Voor een gedetailleerde uiteenzetting omtrent de onderschrijving van een levensverzekering door bepaalde onbekwamen kan worden verwezen naar F. LEZAACK, Levensverzekering. Contracten op naam van minderjarigen, De verzekeringswereld 2005, afl. 1 tot 15 augustus 2005, 17-20; W. PINTENS, en P. VAN DEN ABEELE, Levensverzekeringen en pensioenen in de notariële praktijk, in WEYTS, L. en CASTELEIN, C. (eds.), Leuvense Notariële geschriften. Capita Selecta Notarieel Recht, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2006, (Hierna afgekort als W. PINTENS, en P. VAN DEN ABEELE, Levensverzekeringen en pensioenen ); N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning met een levensverzekering: enkele knelpunten, Tijdschrift Estate Planning 2009, (Hierna afgekort als N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning: knelpunten ) en J. BAEL, De actuele betekenis van het arrest van het Hof van Cassatie van 10 januari 2008 voor de rechtshandelingen uit het familiaal vermogensrecht betreffende personen onder voorlopig bewind, in W.PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, P. COLLE, Handboek bijzonder gereglementeerde verzekeringscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2005, In het secundair stelsel geldt de regeling van artikel 1419, lid 1 BW enkel voor de echtgenoten gehuwd onder het wettelijk stelsel; N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning: knelpunten, supra noot 49, Met uitzondering van de giften die zijn vrijgesteld van inbreng en de giften gedaan aan de langstlevende echtgenoot; artikel 852 BW. 53 Artikel 1422, 1 BW. en artikel 1433 BW. 54 Artikel 224, 1, 3 BW. 17

18 andere echtgenoot individueel, maar tevens naar de belangen van het familiaal gezin in zijn geheel bestaande uit het de ouders en de kinderen samen, ookal zijn deze laatsten reeds gehuwd of alleenwonend Noch in het BW, noch in de WLVO wordt de verzekeraar verplicht de medeechtgenoot van een gehuwde verzekeringnemer in te lichten met betrekking tot een begunstigingsaanwijzing of herroeping. Toch kiest de meerderheidsstrekking in de rechtsleer voor een voorzichtige aanpak door te stellen dat de echtgenoot van de verzekeringnemer zijn toestemming moet geven. 56 Dit biedt duidelijk meer rechtszekerheid doordat men op die manier eventueel latere nietigheidsvorderingen kan vermijden. Een minderheid in de rechtsleer houdt daarentegen vast aan het principe vervat in artikel WLVO dat aan de verzekeringnemer een exclusief 57 recht toekent om een begunstigde aan te wijzen, ook indien het een begunstiging om niet aan een derde betreft welke als een onrechtstreekse schenking moet worden aanzien De begunstigde A. Algemeen 21. De begunstigde is de persoon die gerechtigd is op de verzekeringsprestatie indien het verzekerd risico zich voordoet. 59 De begunstigde is in die loutere hoedanigheid geen partij bij het verzekeringscontract. Hij krijgt wel een eigen en rechtstreeks recht 60 op de verzekeringsprestatie louter door het feit van zijn aanwijzing. 61 Het betreft geen absoluut recht, doch kan hij tijdens het contract de begunstiging steeds aanvaarden, waardoor de 55 Lees: de kinderen die niet meer op het adres van de ouders zijn ingeschreven in het bevolkingsregister. 56 C. DE GEYTER, Levensverzekeringen-schenkingsrecht-erfrecht, T.Not. 2006, ; D. PIGNOLET, Vermogensplanning door middel van levensverzekeringen, AFT 2008, nr.2, 11; C. DEWULF, Levensverzekeringsovereenkomsten, huwelijksvermogensrecht en erfrecht- Enkele aandachtspunten, T.Verz. 2008, nr. 14, Lees: zonder toestemming van de mede-echtgenoot van de verzekeringnemer. 58 C. DEVOET, Rechten van de partijen, in J.C. ANDRE-DUMONT (eds.), Kluwers Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, Art. 121 WLVO. 60 Cass. 16 januari 2006, AR C F; Pas. 2006, afl. 1, 163; Rec.gén.enr.not. 2007, afl. 4, 148; RW , afl. 21, Krachtens artikel 10 1 en 106 WLVO wordt de aanduiding van de begunstigde bewezen door een geschrift zonder dat hieraan bijkomende vereisten worden verbonden, waardoor een testamentaire clausule of een clausule in de overeenkomst tot regeling van de echtscheiding voldoende kunnen zijn. Geen enkel bewijs door getuigen of door vermoedens tegen en boven de inhoud van het geschrift is toegelaten. Indien evenwel een begin van bewijs door geschrift wordt geleverd, is het bewijs door getuigen of vermoedens toegelaten. Volgens PIGNOLET moet het gaan om een begin van bewijs door geschrift waaruit de identiteit van de begunstigde waarschijnlijk blijkt, aanvullend met overeenstemmende vermoedens; D. PIGNOLET, Vermogensplanning, supra noot 3, 8; Zie ook Luik 12 januari 2005, TBBR 2007,

19 aanwijzing van zijn begunstiging in principe onherroepelijk wordt. 62 Ook diens wettelijke vertegenwoordigers zijn bevoegd de begunstiging in zijn naam te aanvaarden. Om deze redenen vormt de aanvaarding door de begunstigde dan ook een cruciale fase voor degene die aan vermogensplanning wil doen d.m.v. een levensverzekering. 63 Zolang er geen aanvaarding heeft plaatsgevonden is er steeds een wijziging en herroeping van de begunstigde mogelijk tot op het moment van de opeisbaarheid van de verzekerde prestatie. 64 Dit recht in hoofde van de verzekeringnemer vormt dan ook een belangrijk instrument van controle en zeggenschap over de levensverzekering. 65 Desgevallend kan een aanvaarding het in het kader van een successieplanning toch gewenst zijn, indien het juist de bedoeling is dat de begunstigde enige controle over de levensverzekering verkrijgt. 66 B. Begunstigingsclausules en hun gevolgen a. Begunstiging bij leven of bij overlijden 22. Wanneer de verzekering voorziet in een uitkering bij het in leven zijn van de verzekerde op een bepaalde datum of het overlijden van de verzekerde voor die datum, wordt traditioneel een onderscheid gemaakt tussen de begunstigde bij leven en de begunstigde bij overlijden. Indien het risico bestaat in het bereiken van een bepaalde leeftijd van de verzekerde, zal de verzekeringnemer doorgaans zichzelf als begunstigde aanduiden. In het geval het risico bestaat in het overlijden van de verzekeringnemer-verzekerde, zal een derde als begunstigde worden aangeduid. Dit laatste geval wordt aanzien als het typevoorbeeld van een beding ten behoeve van een derde. De derde onvangt immers het verzekeringskapitaal, 62 Artikel 122 WLVO; Op de in beginsel onherroepelijkheid van de begunstiging na aanvaarding bestaan evenwel uitzonderingen. Zo wordt het principe doorbroken in geval van vooroverlijden van de begunstigde, de herroeping van de begunstiging in het kader van de herroeping van schenkingen, de herroeping van de begunstiging van de echtgenoot in toepassing van de herroepbaarheid ad nutum van artikel 1096 BW en in geval van echtscheiding of scheiding van tafel en bed. 63 P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Wat een notaris moet weten over levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen, Not. Fisc. M. 2009, 3, 64 (Hierna afgekort als P. VAN EESBEECK en L. VEREYCKEN, Levensverzekeringen en beleggingsverzekeringen ) 64 Voor de wijziging of herroeping van de begunstiging volstaat het dat deze uitdrukkelijk gebeurt aan de hand van een geschrift zonder dat er een bijvoegsel aan de polis vereist is. Anders is het voor de aanvaarding waarbij overeenkomstig artikel 123 WLVO wel een bijvoegsel aan de polis is vereist, ondertekend door de verzekeringnemer, de verzekeraar en begunstigde. Doordat in dit laatste geval eveneens de tussenkomst en ondertekening van de verzekeringnemer vereist wordt, kan men in zijn hoofde spreken van een vetorecht om de aanvaarding in extremis nog tegen te houden. 65 Artikel 112 en 113 WLVO. 66 Bijvoorbeeld bij een schenking gevolgd door een levensverzekering, zie infra Hoofdstuk 4, afdeling 1, 2. 19

20 zonder enige tegenprestatie en zonder dat hij partij is bij het afsluiten van de verzekeringspolis. 67 b. Nominatieve versus generieke aanduiding van de begunstigde 23. In het kader van de successieplanning is het onderscheid tussen de nominatieve en de generieke aanduiding van de begunstigde essentieel. Het eerste geval heeft betrekking op de begunstiging waarbij een persoon bij naam wordt genoemd, terwijl het tweede geval betrekking heeft op alle andere mogelijkheden van aanwijzing om de begunstigde te bepalen. Bij de generieke aanduiding gaat men vooral verwijzen naar een bepaalde hoedanigheid of een verwantschap, welke in hoofde van de begunstigde moet bestaan op het ogenblik dat de verzekeraar moet presteren en niet op het ogenblik van het sluiten van het levensverzekeringscontract. Zo zullen kinderen steeds kinderen blijven, maar de echgenoot of wettelijk samenwonende partner kunnen steeds wijzigen gedurende de looptijd van het contract. Werd deze ex-echtgenoot of samenwonende partner, nominatief als begunstigde aangeduid, dan blijft deze, zelfs na de ontbinding van het huwelijk of na de beeïndiging van de samenwoning, begunstigde van de levensverzekering De omschrijving van de begunstigingsclausule wordt beoordeeld op het ogenblik van de uitkering, zodat de aanduiding een essentieel element vormt voor de planning van vermogensovergang. Zo gaat men bij jonge verzekeringnemers de kinderen beter generiek aanduiden. Hierdoor wordt vermeden dat de eventueel later geboren kinderen zouden worden uitgesloten van de verzekeringsprestatie. Bij nominatieve aanduiding van de kinderen zal er in geval van vooroverlijden van één van de kinderen, geen plaatsvervulling kunnen optreden in het voordeel van eventuele kleinkinderen. Overeenkomstig artikel 109 WLVO wordt enkel voorzien in plaatsvervulling voor kinderen wanneer zij generiek als kinderen worden aangeduid. 69 Dit vermijdt men liever door in de begunstigingsclausule uitdrukkelijk af te 67 De meest courante formule bij levensverzekeringen is de A-A-A/B- formule. A is zowel verzekeringnemer, verzekerde als begunstigde bij het bereiken van een bepaalde leeftijd. B wordt pas begunstigde bij het overlijden van A voor het bereiken van de bedongen leeftijd. 68 F. LEZAACK, Pas op met begunstigingsclausule!, De verzekeringswereld 2005, afl. 1 tot 15 juni 2005, 25-26; P. VAN EESBEECK, Levensverzekering/Begunstigingsclausule, in VERBEKE, A., DERYCKE, H. en LALEMAN, P. (eds.), Handboek Estate Planning 7, Vermogensplanning: Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2010, De enige mogelijkheid voor de kleinkinderen bestaat er in een beroep te doen op het arrest van het Grondwettelijk Hof van 24 juni 2008 door aan te tonen dat het gaat om een beleggingsverzekering waarbij de reserve van het vooroverleden kind werd aangetast. Zie infra Hoofdstuk 2, afdeling 2, 2. 20

21 wijken van artikel 109 WLVO door te voorzien in plaatsvervulling bij nominatieve aanduiding, dan wel gebruik te maken van een generieke aanduiding. 70 c. Meerdere begunstigden in gelijke rang 25. Indien in gelijke rang meerdere begunstigden worden aangeduid, zal de verdeling in beginsel in gelijke delen gebeuren. Van deze principiële verdeling omschreven in artikel 110 WLVO kan worden afgeweken. In ieder geval verdient het de voorkeur om in de begunstigingsclausule een verdeelsleutel aan te geven, ookal gaat het om de principiële verdeling in gelijke delen. Zo zal bij de aanduiding van mijn echgenoot samen met mijn kinderen, bij gebreke van andersluidende bepaling, het kapitaal in gelijke delen worden verdeeld. De helft van het kapitaal zal toekomen aan mijn echtgenoot en de andere helft zal toekomen aan mijn kinderen die elk een gelijk deel krijgen naargelang hun aantal. Een testamentaire clausule kan geen verandering van de verdeelsleutel teweegbrengen, daar het uitgekeerde kapitaal los staat van de nalatenschap. Het gaat om een eigen recht van de begunstigde. 71 d. Testamentaire begunstiging 26. Bij de redactie van een testament kan het van groot belang zijn rekening te houden met eventueel gesloten of te sluiten levensverzekeringsovereenkomst. Zoals hoger uiteengezet bezit de begunstigde van het kapitaal over een eigen en rechtstreeks recht tegenover de verzekeraar, los van de nalatenschap van de verzekeringnemer. Wanneer de verzekeringnemer een begunstigde van een levensverzekering aanwijst, is het mogelijk dat deze niet overeenstemt met de in het testament aangeduide algemene legataris zodat de bedoeling van de erflater mogelijks wordt ondermijnt. 72 Bijgevolg kan men voor voldongen (weliswaar ongewenste) feiten staan op het ogenblik van het overlijden van de verzekeringnemerverzekerde. 27. In de typecontracten van levensverzekeringen staat vaak omschreven als begunstigden; kinderen en bij ontstentenis de wettelijke erfgenamen. Bij de redactie van een testament hou je daar best rekening mee zodat je daar gebeurlijk iets over moet bepalen. Het is immers ten 70 N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning: knelpunten, supra noot 49, N. LABEEUW en B. VERDICKT, Successieplanning: knelpunten, supra noot 49, 92; P. VAN EESBEECK, Levensverzekering/Begunstigingsclausule, in VERBEKE, A., DERYCKE, H. en LALEMAN, P. (eds.), Handboek Estate Planning 7, Vermogensplanning: Alternatieve vormen, Brussel, Larcier, 2010, Rb. Brugge 23 maart 2004, T. Not. 2004, 689; F. BOUCKAERT, Rechten van de begunstigde van een levensverzekering versus rechthebbenden van de nalatenschap van de verzekeringnemer, T.Not. 2004,