Tweejarige postinitiële opleiding tot KLINISCH INFORMATICUS: Aanvraag voor opleidingsplaats 2011

Transcriptie

1 Tweejarige postinitiële opleiding tot KLINISCH INFORMATICUS: Aanvraag voor opleidingsplaats 2011 SMPE/e \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven

2 \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 1. Inleiding 2. Klinisch informaticus 3. Kennis en vaardigheden 4. Instroom 5. Organisatie opleiding 6. Financiële basis 7. Tijdspad 8. Toetsing en registratie 9. Slotopmerkingen Appendix A: Kennis en vaardigheden \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 3

4 \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 4

5 Samenvatting De School of Medical Physics and Engineering Eindhoven (SMPE/e) is in 2010 gestart met een tweejarige postinitiële opleiding voor de zorg ziekenhuizen, zorgcentra en thuiszorg - om de behoefte aan strategisch denkende klinisch informatici op academisch niveau in te vullen: Qualified Medical Informatics professionals, verder aangeduid als QMI. Deze opleiding heeft dezelfde aanpak en structuur als de al bestaande tweejarige opleidingen van SMPE/e onder het motto hospital based, university managed. Werkend in het ziekenhuis worden kennis en vaardigheden aangeboden door de universiteit, die getoetst en toegepast worden in het opleidingsziekenhuis (case studies en een klinisch project) en in een externe stage. SMPE/e zorgt voor een intensieve begeleiding van de kandidaten De wisselwerking tussen de cursisten onderling - en hierdoor ook tussen de opleidingsziekenhuizen - en de contacten met de andere trainees in SMPE/e - klinisch fysici in opleiding en medische ingenieurs - zorgen voor een inspirerend opleidingsklimaat. \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 5

6 \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 6

7 1. Inleiding De gezondheidszorg ziekenhuizen, zorgcentra en thuiszorg - is een zeer informatieintensieve sector. De kwaliteit van het primaire proces van patiëntenzorg is sterk afhankelijk van het beschikbaar zijn van de juiste informatie bij de juiste personen op de juiste plaats. Verbeteringen in het primaire proces kunnen alleen worden bereikt door informatie eerder in het proces beschikbaar te hebben en in de goede vorm aan te bieden. Daarnaast biedt een goede informatievoorziening de mogelijkheid om, bijvoorbeeld, automatisch conclusies te trekken uit een combinatie van gegevens zoals bij de bewaking van medicatie. Goede informatievoorziening leidt ook tot een veiliger omgeving voor de patiënt. Door de huidige marktwerking in de zorg wordt de concurrentie tussen de ziekenhuizen steeds groter. Kwaliteitsverbetering leidt tot een betere marktpositie, een extra reden om in informatisering te investeren. Informatievoorziening krijgt hierdoor een strategische rol toebedeeld in het ziekenhuis. Voor de uitvoering van deze rol zijn andere competenties vereist dan beschikbaar in de huidige, veelal uitvoerende automatiseringsafdelingen. De rol van een strategisch denkende klinisch informaticus is tot nu toe meestal ingevuld door een klinisch fysicus, die uit belangstelling - of door omstandigheden gedwongen - zich deze competenties heeft eigen gemaakt. Op dit moment is er geen postinitiële academische opleiding die naar analogie van een klinisch fysicus een gekwalificeerde professional op het gebied van informatievoorziening in de zorg aflevert. De huidige numerus fixus van opleidingsplaatsen voor de vierjarige opleiding tot klinisch fysicus 22 plaatsen per jaar, waarvan ongeveer 50% is geoormerkt voor het specialisme radiotherapie laat geen ruimte over voor een nieuw specialisme aan de boom van de klinische fysica. De School of Medical Physics and Engineering Eindhoven (SMPE/e) is in 2010 gestart met een tweejarige postinitiële opleiding voor de zorg die in deze behoefte aan strategisch denkende klinisch informatici voorziet. Deze opleiding heeft dezelfde aanpak en structuur als de al bestaande tweejarige opleidingen tot Qualified Medical Physicist (basisopleiding klinisch fysicus in Nederland) en Qualified Medical Engineer onder het motto hospital based, university managed. Werkend in het ziekenhuis worden kennis en vaardigheden aangeboden door de universiteit (45 ECTS = 45x28 uur studielast), die getoetst en toegepast worden in case studies en een klinisch project (12 maanden) in het opleidingsziekenhuis en een externe stage (3 maanden). SMPE/e zorgt voor een intensieve begeleiding van de kandidaten door in de praktijk geschoolde klinisch informatici uit het veld en vakdocenten vanuit de universiteit. Door de trainees actief te betrekken bij de evaluaties van elkaars projecten in de opleidingsziekenhuizen en door het samen uitwerken van case studies krijgen zij een uitstekend overzicht van problemen op het terrein van de klinische informatica in de zorg. De wisselwerking tussen de trainees onderling en de contacten met de klinisch fysici en medische ingenieurs in opleiding bij SMPE/e zorgt voor een inspirerend opleidingsklimaat. \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 7

8 2. Klinisch informaticus De gezondheidszorg heeft behoefte aan professionals die goed opgeleid zijn in de volgende vaardigheden: (1) procesmatig kunnen denken om de informatiestromen binnen de ziekenhuizen te kunnen overzien en analyseren; (2) op strategisch niveau informatiebeleid kunnen opstellen voor zowel medische als nietmedische informatie; (3) de juiste kennis en vaardigheden hebben om te kunnen communiceren met en geaccepteerd te worden door de belanghebbenden binnen en buiten het ziekenhuis; (4) grootschalige projecten kunnen opzetten en onderbouwen met een business case ; (5) goed geïnformeerd zijn over de mogelijkheden op het terrein van informatievoorziening en ICT; (6) de noodzaak van het beschikbaar zijn van de juiste informatie in het ziekenhuis uit eigen ervaring kennen; (7) uitstekende vaardigheden op het terrein van advisering en communicatie bezitten. Het moge duidelijk dat dit schaap met vijf poten niet in twee jaar volledig uitgegroeid is. Twee jaar is wel voldoende om basis vaardigheden en kennis op te doen die met een cyclus van Continuous Professional Development (CPD) aangevuld en vernieuwd wordt. Deze aanpak voor het opleiden van een QMI professional is identiek aan die bij de opleiding van QMP en QME professionals. 3. Kennis en vaardigheden Om te voldoen aan het geschetste profiel van een klinisch informaticus is het nodig om de vereiste kennis en vaardigheden te verwerven tijdens de tweejarige opleiding. De benodigde kennis kunnen wij kenmerken met de omschrijvingen: Bedrijfskunde en bedrijfskundige informatica Klinische processen in werkomgeving Generieke informatie-intensieve procesgang in klinische praktijk Architectuurprincipes en standaarden Normen/standaarden voor informatiebeveiliging Patiëntveiligheid, risicoanalyse en medische ethiek. Deze zes aandachtsgebieden zijn in meer detail uitgewerkt in Appendix A. Naast deze kennisgebieden is het essentieel dat de klinisch informaticus ook een aantal professionele vaardigheden goed beheerst. Hierbij denken wij aan: Analyse van klinische vraagstellingen in termen van de behoefte aan informatisering; Vertaling behoefte aan informatisering naar (mogelijke) technische oplossingen; Communicatieve vaardigheden; Opstellen van globale plannen van aanpak; Meten, analyseren en modelleren van parameters in klinische processen; Toetsing van oplossingen op kwaliteit. Deze zes professionele vaardigheden zijn nader uitgewerkt in Appendix A. \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 8

9 Deze kennis en vaardigheden worden opgedaan in cursussen, workshops en colleges, waarbij toetsing van opgedane kennis bijna altijd wordt verzorgd door het analyseren van case studies die relevant zijn voor het opleidingsziekenhuis en de terugkoppeling daarop door experts vanuit SMPE/e. Daarnaast speelt het klinische project van een jaar en een externe stage van drie maanden inclusief feedback vanuit SMPE/e - een belangrijke rol bij de hands-on vorming van de klinisch informaticus. Gelet op de inkleuring van de postinitiële opleiding is er geen sprake van een specifieke master opleiding die het meest geschikt is als instroomeis. De opleidingen zoals technische bedrijfskunde, elektrotechniek, natuurkunde, informatica, klinische informatiekunde (UvA) en biomedische technologie (TU/e, UT) kunnen allen waarschijnlijk geschikte M.Sc. kandidaten leveren, mits er sprake is van een uitgesproken belangstelling op het terrein van informatica en bedrijfskundige processen. Een individueel opleidingsplan biedt de mogelijkheid om mogelijke lacunes in voorkennis weg te werken. 4. Instroom Wij verwachten dat minstens 40% van de ziekenhuizen op een termijn van vijf jaar de ontwikkelingen op het terrein van informatievoorziening zo serieus nemen dat zij willen participeren in de opleiding tot klinisch informaticus, dat resulteert in een geschat aantal van 40 opleidingsplaatsen in deze periode. Voor de andere zorginstellingen (zorgcentra en eerstelijnszorg), die ongeveer 70% van de sector vertegenwoordigen, is de belangstelling moeilijker in te schatten. Gelet op de grootte van het marktaandeel is een schatting van een behoefte van nog eens 40 plaatsen aan de conservatieve kant. De kleinere ziekenhuizen besteden veel van de projecten op het terrein van informatievoorziening uit aan adviesbureaus die ook de invoering van de gekozen oplossing begeleiden. Vooral dit laatste aspect is een belangrijk deel van hun werk. De markt van adviesbureaus zal naar verwachting belangstelling hebben voor de klinisch informaticus. Daarnaast zal de medische industrie geïnteresseerd zijn in deze beroepsgroep, omdat bedrijven met kennis op het gebied van klinische informatica een duidelijk concurrentievoordeel hebben ten opzichte van hun concurrenten. De verwachtingen op langere termijn zijn dat de behoefte aan professionals op dit gebied eerder toe dan af zal nemen. Wij mogen concluderen dat een nieuwe opleiding tot klinisch informaticus een voldoende brede numerieke basis heeft voor een termijn van minstens 10 jaar. In de eerste opleidingsjaren zal de instroom beperkt worden tot acht trainees om de intensiteit van het contact met de (gedetacheerde) staf op een voldoende hoog niveau te houden. 5. Organisatie opleiding De begeleiding van de QMI-trainees vanuit SMPE/e is essentieel voor de borging van de kwaliteit van de opleiding. Hierbij wordt gedacht aan een gelijkwaardige inbreng vanuit de praktijk van het werkveld en de theoretische basis vanuit de TU/e - iedere sector met 0.4 fte inbreng waardoor er voor iedere trainee 0.1 fte begeleidingscapaciteit beschikbaar is. Voor iedere trainee wordt gedacht aan een opleidingspakket dat voor \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 9

10 minstens 80 % hetzelfde zal zijn voor alle QMI-trainees en voor het resterende deel individueel wordt ingevuld, afhankelijk van vooropleiding, eigen belangstelling en kleuring door de aard van het eenjarig project in het opleidingsziekenhuis. Workshops, colleges en cursussen kunnen zowel afgenomen worden van de TU/e en andere universiteiten alsook van externe partijen zoals consultancy bureaus en NICTIZ. Daarnaast kunnen er workshops op maat worden ontwikkeld, zowel intern binnen TU/e en SMPE/e als extern. Ondersteuning van de opleiding wordt verzorgd door een office manager en een hoogleraar/coördinator van SMPE/e. Op termijn is het noodzakelijk dat de opleiding een eigen vakinhoudelijke UHD coördinator (UHD, 0.4 fte) krijgt, naast de steun vanuit de andere stafleden van SMPE/e en DTI. 6. Financiële basis Voor het opzetten van een nieuwe opleiding in de zorg, waarvoor nog geen regeling voor vergoeding van de opleidingskosten door VWS is vastgesteld, is het essentieel om de financiële lasten voor de ziekenhuizen goed te bewaken. Net als bij de start van de basisopleiding van klinisch fysici biedt ook nu de ontwerpersopleiding DTI ( Design and Technology of Instrumentation ) van het 3TU Stan Ackermans Institute for Design een uitstekend onderdak voor de opleiding tot klinisch informaticus. Dit nieuwe beroep heeft voldoende aansluiting bij het vak van ontwerper om te voldoen aan de criteria van de CCTO, het orgaan dat namens het ministerie van OCW toezicht uitoefent op de kwaliteit van de ontwerpersopleidingen. De QMI trainees zijn voor 0.8 fte aangesteld bij het opleidingsziekenhuis, met een salaris op het niveau van FWG 59 in de zorg of dat van een promovendus in het universitaire systeem. De bijdrage van het opleidingsziekenhuis is hiermee ,- per jaar. Daarnaast betaalt het ziekenhuis voor de jaargang 2011 een eenmalige bijdrage van 5.000,- (0% BTW) aan de opleidingskosten. SMPE/e is werkgever van de trainees voor de resterende 0.2 fte. Daarnaast neemt zij de opleidingskosten van ,- (0% BTW) voor haar rekening en is zij verantwoordelijk voor de overhead. De bijdrage van SMPE/e aan de opleiding is hiermee ,- per jaar. 7. Tijdspad De sluitingstermijn voor het indienen van een aanvraag voor een opleidingsplaats voor een klinisch informaticus sluit per 31 december Vóór 31 januari 2011 zal SMPE/e de ziekenhuizen informeren of hun aanvraag gehonoreerd zal worden. Per 1 februari 2011 zal gestart worden met een wervingscampagne, gebaseerd op één advertentie voor alle acht opleidingsziekenhuizen. Per 1 april 2011 zal de selectieprocedure van start gaan, gebaseerd op een voorselectie op basis van interviews door SMPE/e en een eindselectie door het ziekenhuis. Voor de jaargang 2010 zijn met deze aanpak goede ervaringen opgedaan. Ziekenhuizen kunnen desgewenst de kandidaten eerder dan 1 september 2011 aanstellen op 1.0 fte basis. Bij de start van de opleiding van de jaargang 2011 per 1 \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 10

11 september 2011 wordt de aanstelling bij het ziekenhuis verminderd tot 0.8 fte; SMPE/e neemt de resterende 0.2 fte aanstelling voor haar rekening. 8. Toetsing en registratie Het vakgebied van de klinische informatica ligt zover buiten het terrein van de NVKF en de stichting OKF (Opleiding Klinische Fysica) en de daarin opgenomen toetsingscommissie dat zij geen natuurlijke partner is voor toetsing en registratie van klinisch informatici. De VMBI - de vereniging voor informatieverwerking in de zorg is hiervoor wel een geschikte partner (website ). De huidige voorzitter, dr. Sprenger, is een voorstander van professionalisering van de beroepsgroep. 9. Slotopmerkingen De informatisering van de zorg vereist dat er professionals komen die binnen de zorginstellingen hiervoor verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen. De QMI opleiding van SMPE/e zal het karakter hebben van een zelflerende organisatie, waarin het curriculum bijgestuurd wordt op basis van de ervaringen met trainees, hun projecten in de opleidingsziekenhuizen en de ontwikkelingen in de markt. Iedere jaargang van QMI professionals wordt hierdoor beter afgestemd op de functie zoals deze zich in de praktijk ontwikkelt. De jaargang 2011 kan profiteren van onze ervaringen met de jaargang Eindhoven, 20 augustus 2010 \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 11

12 Appendix A: Kennis en vaardigheden In het onderstaande wordt een opsomming gegeven van specifieke kennisgebieden en vaardigheden binnen het beroepsprofiel klinisch informaticus, met als doel om op grond hiervan een opleidingsprofiel vast te stellen. Kennis 1. Basiskennis van begrippen uit de bedrijfskunde en de bedrijfskundige informatica, waaronder: a. Procesbeschrijvingen; b. Procesmanagement; c. Kwaliteitsbeleid; d. Enterprise Architecture; e. Beveiliging; f. Management en organisatie van de zorg. 2. Basiskennis van de klinische werkomgeving, vooral gericht op klinische processen en de informatievoorziening daarin: a. Diagnostiek (Lab, Radiologie, microbiologie, PA); b. Spoedeisende hulp; c. Operatiekamers (anaesthesiologie, snijdende specialismen, etc.); d. Gewone verpleging en IC verpleging; e. Algemene inwendige geneeskunde; f. Specifieke behandelende afdelingen (KNO, oogheelkunde, MDL, Cardiologie, etc.); g. Klinische farmacie; h. Klinische fysica en medische techniek; i. Samenhang en communicatie tussen de verschillende disciplines: zorgpaden, DBC s. 3. Kennis van generieke informatie-intensieve procesgang, relevant binnen meerdere medische disciplines, en oplossingsmogelijkheden daarvoor: a. Generieke toegang tot patiëntgegevens; b. Invoer van bevindingen van zorgprofessionals; c. Order-management; d. Verslaglegging en communicatie; e. Workflowbegeleiding en vastlegging, waaronder zorgpadbeschrijvingen; f. Koppeling van kennis naar de klinische werkomgeving: protocolsystemen, medische literatuur, en expert systems ; g. Systemen voor extractie van kwaliteitsparameters uit het klinisch proces. 4. Kennis van architectuurprincipes en standaarden voor: a. Procesgang: i. Zorgpaden; ii. Transmurale gegevensuitwisseling; b. Informatiemodellering: i. Terminologiestandaarden; ii. SNOMED, HL7 RIM; iii. Archetypes; \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 12

13 c. Applicatiestandaardisatie: i. HL7 messaging; ii. DICOM; d. Techniek: i. Storage; ii. Communicatie; iii. Beveiliging; iv. Identity management. 5. Kennis van normen en standaarden en werkwijzen voor informatiebeveiliging (NEN7510). 6. Patiëntveiligheid, risicoanalyse/management en medische ethiek. Vaardigheden 1. Analyse van klinische vraagstellingen in termen van informatiseringsbehoeften. 2. Vertalen van behoefte aan informatisering naar (mogelijke) technische oplossingen. 3. Communicatie: a. met technici en leveranciers; b. met bestuurders / managers; c. met zorgprofessionals. 4. Schrijven van globale plannen van aanpak, inclusief: a. Financiële begroting; b. Doorlooptijd; c. Personele inspanning (IT, gebruikersorganisatie). 5. Meten, analyseren en modelleren van relevante parameters in de klinische processen (frequenties, timing, etc.). 6. Toetsen van oplossingen op: a. Relevantie; b. Beveiligingsaspecten; c. Passendheid binnen referentie-architectuur; d. Toekomstvastheid; e. Schaal i.v.m. optimalisatie (lokaal versus breed); f. Patiëntveiligheid en risicomanagement. \School of Medical Physics and Engineering Eindhoven 13