1998 en 1999: vondst dijkjes uit begin jaartelling Dongjum en Peins

Transcriptie

1 Cursus Seniorenacademie najaar 2015 Wonen op terpen en wierden. De archeologie van het Noord-Nederlandse kustgebied 2. Bestaansmogelijkheden en economie Annet Nieuwhof 1998 en 1999: vondst dijkjes uit begin jaartelling Dongjum en Peins Nieuwe onderzoeksmogelijkheden DONGJUM 1998 Dongjum Peins Bron: Nicolay et al. in voorbereiding dijkje Peins, dijkopbouw PEINS 1999 Foto: GIA Foto: GIA 1

2 PEINS 1999 DIJKJE Peins ploegsporen natuurlijke kwelderlagen achter dijkje Foto: GIA Foto: GIA PEINS ste eeuw na Chr. 1ste eeuw v.chr. Macroresten- en foraminiferenonderzoek Bron: Nieuwhof 2006 Bron: Nieuwhof 2006 zee kwelder in ontwikkeling kweldervegetatie: gradiënt laag>>hoog 2

3 vroegste monsters: veel foraminiferen van getijdegebieden en zaden van plantensoorten van lage kwelder Elphidium williamsoni zeekraal Nonion germanica schorrenkruid later: planten lage middenkwelder lamsoor zeeweegbree kweldergras e.a. Pioniervegetatie lage kwelder Foto Jannes Aalders Hoge kwelder begrazing 3

4 conclusies 1: Gewoon kweldergras (Puccinellia maritima) Dijkje aangelegd op lage kwelder Kwelder slibde intussen steeds verder op Eerste podium pas aangelegd toen kwelder was opgeslibd tot hoge middenkwelder Geen beweiding vóór het eerste podium werd aangelegd: vee mocht niet overal rondlopen (vermoedelijk gehoed door herders) Dijkje bevorderde sedimentatie, waarschijnlijk in winter Akkeronkruiden +ploegsporen: Dijkje beschermde mogelijk akkerland in zomer conclusies 2: Dijkje steeds verhoogd en verbreed Aanleg en onderhoud dijkje stellen eisen aan sociale organisatie Rond of hoekig ringdijkje?: drainage noodzakelijk Duiker Vlaardingen Datering: vanaf 2 e eeuw voor Chr.! De Ridder

5 zelfde type duiker in dam in priel bij Jemgum aan de Ems! late ijzertijd? waterkerend dijkje, datering: 2 e eeuw n.chr. Conclusie: Waterwerken zijn zelfstandige ontwikkeling, onafhankelijk van Romeinen Waarschijnlijk veel contacten tussen bewoners kustgebieden van ijzertijd tot middeleeuwen Ook vroegmiddeleeuwse terpjes landschap - kenmerken marien regelmatig overstroomd dynamisch landschap oppervlaktewater is zout of brak geen bomen vegetatie zout- en zeewindbestendig: akkerbouw moeilijk uitgestrekt kruidenrijke graslanden veel wilde dieren: visvangst en jacht? aanwijzingen voor jacht: heel weinig af en toe een zeehond walvis: geen jacht oeros, misschien op kwelders misschien soms jacht in binnenland>> bv. wild zwijn, beer, vos, wilde kat, wolf? heel weinig visresten misschien soms schelpdieren soms vogelvangst 5

6 fragment kaak zeehond, Englum late ijzertijd vroeg Romeinse tijd oeros waarschijnlijk kleine populatie op kwelders! (vogel)jacht met slingerstenen? Ezinge vroeg-romeinse tijd onderkaak beer Eenumerhoogte Invloed van mens op landschap veeteelt, extensief tot intensief, invloed op biodiversiteit akkerbouw, kleinschalig en lokaal kleinschalige jacht en visvangst plaggen steken: ingrijpend, biodiversiteit dijkjes: landaanwinning sloten graven: ontwatering veenontginning en -winning Invloed van landschap op samenleving: kansen en uitdagingen zoetwatervoorziening goede mogelijkheden voor veeteelt beperkt akkerbouw, maar vruchtbaar wonen mogelijk, op verhoogde plaatsen vereist sociale organisatie vereist grote inspanning dijkjes idem ligging aan zee: contacten 6

7 Terpbewoners vochten 1. niet tegen de zee maar profiteerden van de voordelen en pasten zich aan! Bestaansmogelijkheden Economie tijdens ijzertijd en Romeinse tijd: subsistence-economie zelfvoorzienend = productie voor eigen behoefte gebaseerd op lokale grondstoffen geen geld geen markt, geen economische groei producten van elders verkregen door ruil en geschenkenuitwisseling, via sociale uitwisselingsnetwerken geld: geen betaalmiddel vroege middeleeuwen: geleidelijke overgang naar markteconomie onder invloed van Franken regenboogschoteltjes: Late ijzertijd-vroeg Romeinse tijd, uit rivierengebied muntschat van Zoutkamp, Romeinse munten uit 1 e eeuw na Chr. Sceatta s 7 e -8 e eeuw: geslagen in Friesland, Engeland en Jutland. Geld voor het eerst echt betaalmiddel binnen handelsnetwerk Noordzeegebied 7

8 Subsistence: depotvondst Hallum 8 e eeuw voedsel en water, zout en alcohol woning warmte kleding en sieraden gebruiksvoorwerpen symbolische voorwerpen spel zout water indampen ZOUT transport zoutgootjes; ijzertijd; zuid- en midden-nederland Midlaren-De Bloemert Alcohol: waarschijnlijk meestal bier nodig: gerst, water, warmte en grote potten 8

9 mede? bijenkorf Feddersen Wierde bij ons waarschijnlijk niet! huizen: van hout met vlechtwerkwanden, aangestreken met klei huttenleem = verbrande klei voorbeeld Ezinge 2 e eeuw na Chr. met vuurbok haard wol en linnen >> schapen en vlas kleding 1. spinnen 2. weven spinsteentjes/-klosjes van aardewerk of been Ezinge 9

10 nu nog, bv. Peru weven >> weefgewichten Ezinge 1 e -2 e eeuw na Chr. Ezinge midden-romeins - vroege middeleeuwen Leens vroege middeleeuwen Ezinge, ijzertijd 10

11 broek vroeg-romeinse tijd (Noord-Duitsland) mantelreconstructies (noord-duitsland) sieraden: mantelspelden sieraden fibula Wijnaldum, 7 e eeuw Koninkrijken: 5 e eeuw (boven); 6 e eeuw (onder) 11

12 kralen ijzertijd goud - gevonden schatten uit de middeleeuwen Fries Museum 6 juni 2015 tot en met 3 januari 2016 foto s: w. van bommel-van sluijs Hangers van terra sigillata amuletten? Wervel ombervis Ezinge, midden-ijzertijd amulet? (W. Prummel) vroege middeleeuwen: kralenkettingen kammen van gewei laat-romeinse tijd - vroege middeleeuwen foto Groninger Museum 12

13 Ezinge: kammen uit de ijzertijd van hoorn grond bewerken: werktuigen van gewei Ezinge: ijzertijd en Romeinse tijd metaal bewerken: ijzer en brons bronsgieten (Ezinge, laat-romeinse tijd) ijzerslak 13

14 natuursteen herkomst: meestal Pleistocene achterland soms verder 6 km Reitdiepgebied Bron: Actueel Hoogtebestand Nederland fossielen Ezinge Kubusstenen, slijpstenen, klopstenen, polijststenen, wetstenen, hamerstenen fijnkorrelige kwartsitische zandsteen herkomst: Maas-Rijngebied vanaf 3 e eeuw na Chr. Englum: maalsteen (loper), midden ijzertijd 14

15 Plinius de Oudere, ca. 50 na Chr.: Die beklagenswaardige mensen wonen daar op hoge aardhopen of podia, die ze met de hand hebben opgeworpen ter hoogte van het hoogste tij, dat ze uit ervaring maar al te goed kennen, daar bovenop hebben ze hun hutten gebouwd. Als het water de omgeving bedekt, lijken zij op schepelingen en als het water weer teruggeweken is, zijn het net schipbreukelingen. Zij proberen de vissen te vangen die met het getij worden meegevoerd, maar zij kunnen geen vee houden of melk drinken, zoals de aangrenzende volksstammen; zij kunnen zelfs niet tegen wilde dieren vechten, want er is in de omgeving geen boom te bekennen. maalsteen basaltlava, herkomst Eifel 1 e eeuw na Chr. Van riet en biezen maken zij touwen, waarmee ze netten vlechten om te vissen. De bagger die zij met hun handen scheppen, drogen ze meer in de wind dan in de zon. Met behulp van dit slijk koken zij hun spijzen en verwarmen zij hun door de noordenwind verstijfde botten. En wanneer dit soort mensen nu overwonnen wordt door de Romeinen, spreken ze van slavernij. 15